કાલી નદી (ઉત્તરાંચલ)

કાલી નદી / શારદા નદી काली नदी / शारदा नदी મહાકાળી નદી
જૌલ્જિબિ ખાતે શારદા નદી
સ્થાન
દેશ	નેપાળ અને ભારત
ક્ષેત્ર	નેપાળ દેશમાં મહાકાલી પ્રાંત; ભારત દેશમાં ઉત્તરાખંડ અને ઉત્તર પ્રદેશ રાજ્ય
ભૌગોલિક લક્ષણો
સ્રોત
⁃ સ્થાન	કાલા પાની, ઉત્તરાખંડ, ભારત
⁃ ઊંચાઇ	3,600 m (11,800 ft)
નદીનું મુખ
• સ્થાન	ઘાઘરા નદી, ઉત્તર પ્રદેશ, ભારત
• ઊંચાઈ	115 m (377 ft)
લંબાઇ	350 km (220 mi)
વિસ્તાર	18,140 km2 (7,000 sq mi)
સ્રાવ
⁃ સરેરાશ	730 m3/s (26,000 cu ft/s) માર્ચ: 150 m3/s (5,300 cu ft/s) જુલાઈ: 1,580 m3/s (56,000 cu ft/s)
કાંઠાની લાક્ષણિકતાઓ
મુખ્ય નદી	ગંગા
ઉપનદીઓ
• ડાબે	(નેપાળ) ચમેલીયા, રામગુન
• જમણે	(ઉત્તરાખંડ) કુતી, ધોળી, ગોરી, સરયુ, લાધિયા

કાલી નદી ભારત દેશના ઉત્તર ભાગમાં આવેલા ઉત્તરાખંડ રાજ્યમાં વહેતી એક નદી છે. આ નદીનું ઉદગમ સ્થાન બૃહદ હિમાલય પર્વતમાળામાં ૩,૬૦૦ મીટરની ઊઁચાઈ પર આવેલા કાલાપાની નામના સ્થળ પર છે, કે કે ઉત્તરાખંડ રાજ્યમાં આવેલા પિથોરગઢ જિલ્લાના વહીવટી ક્ષેત્રમાં આવેલું છે. આ નદીનું નામ કાલી માતાના નામ પરથી પડ્યું હોવાનું માનવામાં આવે છે, જેનું મંદિર કાલાપાની ખાતે લિપુ-લેખના ઘાટની નજીક ભારત અને તિબેટની સીમા પર આવેલું છે. અહીંથી ઉપરી માર્ગ પર આ નદી નેપાળની સાથે ભારતની નિરંતર પૂર્વ દિશાની સીમા બનાવે છે. આ નદીને ઉત્તરાખંડ અને ઉત્તર પ્રદેશના મેદાની ક્ષેત્રોમાં પંહોચતાં શારદા નદી તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.

કાલી નદી જૌલ્જિબિ નામના સ્થળ પાસે ગોરી નદી સાથે મળી જાય છે. આ સ્થળ એક વાર્ષિક ઉત્સવ માટે જાણીતું છે. આગળ જતાં આ નદી, કર્નાલી નદી સાથે મળી જાય છે અને ઉત્તર પ્રદેશ રાજ્યના બહરૈચ જિલ્લામાં પહોંચતાં જ આ નદીને એક નવું નામ મળે છે, સરયુ. અહીંથી આગળ જતાં આ નદી ગંગા નદીમાં મળી જાય છે. પંચેશ્વરની આસપાસના ક્ષેત્રને 'કાલી કુમાઊ' કહેવામાં આવે છે. કાલી પહાડ પરથી નીચે મેદાનોમાં ઉતરે છે અને એને શારદા નામથી ઓળખવામાં આવે છે.

સિંચાઈ અને જળ-વિદ્યુત ઊર્જા ઉત્પાદનના હેતુ માટે બનાવવામાં આવી રહેલો પંચેશ્વર બંધ, કે જે નેપાળ દેશ સાથેનું એક સંયુક્ત સાહસ છે, નજીકના ભવિષ્યમાં જ સરયૂ અથવા કાલી નદી પર બનાવવામાં આવશે. ટનકપુર જળવિદ્યુત પરિયોજના (૧૨૦ મેવૉ) એપ્રિલ ૧૯૯૩ના સમયગાળામાં ઉત્તરાખંડ સિંચાઈ વિભાગ દ્વારા ચાલુ કરવામાં આવી હતી, જે યોજના અંતર્ગત ચમોલીના ટનકપુર કસ્બે પાસે વહેતી શારદા નદી પર બૈરાજ બનાવવામાં આવ્યો છે.

કાલી નદી એ ગંગા નદી પ્રણાલીનો જ એક ભાગ છે.

ઇ. સ. ૨૦૦૭ના વર્ષમાં કાલી નદી, ગૂન્ચ નામની માછલીઓના હુમલાને કારણે સમાચારોમાં પણ છવાઈ હતી.

બાહ્ય કડીઓ

• ભારત - નેપાળ બન્ને દેશોએ મળીને વિશ્વના સૌથી ઊચા બંધ નિર્માણની સમજુતી પર હસ્તાક્ષર કર્યા સંગ્રહિત ૨૦૦૮-૦૭-૦૪ ના રોજ વેબેક મશિન
• ટકનપુર જળવિદ્યુત પરિયોજના સંગ્રહિત ૨૦૦૭-૧૦-૨૭ ના રોજ વેબેક મશિન