ઉગ્રશ્રવસ સૌતિ
ઉગ્રશ્રવસ સૌતિ (સંસ્કૃત: उग्रश्रवस् सौति, ઉગ્રશ્રવ, સૌતિ, સૂત, શ્રી સૂત, સુત ગોસ્વામી) એ હિન્દુ સાહિત્યમાં એક પાત્ર છે, જેને મહાભારત[૧] અને શિવ પુરાણ,[૨] ભાગવત પુરાણ,[૩][૪] હરિવંશ,[૫] બ્રહ્મવૈવર્ત પુરાણ અને પદ્મ પુરાણ સહિત અનેક પુરાણોના કથાકાર તરીકે દર્શાવવામાં આવ્યા છે,[૬] જેની કથાઓ સામાન્ય રીતે નૈમિષારણ્યમાં ઋષિઓ એકઠા થાય ત્યારે કરવામાં આવતી હતી. તેઓ લોમહર્ષણ (અથવા રોમહર્ષણ)[૫] ના પુત્ર અને મહાભારતના લેખક વ્યાસના શિષ્ય છે. ઉગ્રશ્રવસ પૌરાણિક સાહિત્યના એક કવિ-કથાકાર છે.[૭]
સંપૂર્ણ મહાભારત મહાકાવ્ય ઉગ્રશ્રવસ સૌતિ અને શૌનક વચ્ચેના સંવાદ તરીકે રચાયેલ છે. ઋષિ વૈશમ્પાયન દ્વારા કુરુ રાજા જનમેજયને આપેલા ભારતભૂમિના રાજાઓના ઇતિહાસનું વર્ણન ઉગ્રશ્રવસ સૌતિના આ વર્ણનમાં જ સમાયેલું છે. વૈશમ્પાયનના આખ્યાન (જય)માં કુરુ રાજા ધૃતરાષ્ટ્રને સંજય દ્વારા કુરુક્ષેત્ર યુદ્ધનું વર્ણન શામેલ છે. આમ મહાભારતની કથા રચનામાં વાર્તામાં વાર્તાનો ઢાંચો છે.
કિસારી મોહન ગાંગુલી દ્વારા અંગ્રેજીમાં અનુવાદિત મહાભારતમાં ઉગ્રશ્રવસનો પરિચય આ રીતે શરૂ થાય છે:
"પુરાણોમાં પારંગત લોમહર્ષણના પુત્ર ઉગ્રશ્રવસ, ઉપનામ સૌતિ, એક દિવસ વિનીત ભાવથી ઝૂકીને નૈમિષના જંગલમાં શૌનક (ઉપનામ કુલપતિ)ના બાર વર્ષના યજ્ઞમાં હાજરી આપીને, આરામથી બેઠેલા કઠોર વ્રતધારી મહાન ઋષિઓ પાસે પહોંચ્યા." (મહાભારત ૧:૧-૨)[૮]
બલરામ સાથે સંઘર્ષ
[ફેરફાર કરો]ભાગવત પુરાણમાં સૌતિના પિતા રોમહર્ષણ અને બલરામ વચ્ચે થયેલા સંઘર્ષનું વર્ણન છે. કુરુક્ષેત્ર યુદ્ધ દરમિયાન, બલરામ વિવિધ પવિત્ર સ્થળોની મુલાકાત લઈને તીર્થયાત્રા કરી રહ્યા હતા. આમ, તેઓ નૈમિષારણ્યમાં આવ્યા, જ્યાં તેમણે રોમહર્ષણને, ત્યાં હાજર ઋષિઓને પુરાણો સંભળાવતા જોયા. રોમહર્ષણ સિવાય હાજર તમામે હાથ જોડીને બલરામનું અભિવાદન કર્યું. ક્રોધિત બલરામે કુશ (ઘાસ)ના એક ટુકડાથી રોમહર્ષણનો વધ કર્યો. બલરામે રોમહર્ષણને પુનર્જીવિત કરવાનો પ્રસ્તાવ રજૂ કર્યો, પરંતુ ઋષિઓએ કહ્યું, "હે રામ, કૃપા કરીને ખાતરી કરો કે તમારી શક્તિ અને તમારા કુશ શસ્ત્ર, તેમજ રોમહર્ષણને લાંબા આયુષ્યનું અમારું વચન અને રોમહર્ષણનું મૃત્યુ, બધું જ અકબંધ રહે." બલરામે રોમહર્ષણના પુત્રને પુરાણોનો વક્તા બનાવીને, તેને લાંબુ આયુષ્ય, પ્રબળ ઇન્દ્રિયો અને સહનશીલતા આપીને ઋષિઓના પ્રસ્તાવને પરિપૂર્ણ કર્યો.[૯]
સંદર્ભ
[ફેરફાર કરો]- ↑ Winternitz, Moriz; V. Srinivasa Sarma (1996). A History of Indian Literature, Volume 1. Motilal Banarsidass. p. 303. ISBN 978-81-208-0264-3.
- ↑ The Shiva Purana by J. L. Shastri | 1970
- ↑ Hiltebeitel, Alf (2001). Rethinking the Mahābhārata: a reader's guide to the education of the dharma king. University of Chicago Press. p. 282. ISBN 978-0-226-34054-8.
- ↑ Hudson, D. Dennis; Margaret H. Case (2008). The body of God: an emperor's palace for Krishna in eighth-century Kanchipuram. Oxford University Press. p. 609. ISBN 978-0-19-536922-9.
- 1 2 Matchett, Freda (2001). Krishna, Lord or Avatara?: the relationship between Krishna and Vishnu. Routledge. p. 36. ISBN 978-0-7007-1281-6.
- ↑ Winterlitz, p. 513.
- ↑ Jarow, Rick (2003). Tales for the dying: the death narrative of the Bhāgavata-Purāṇa. SUNY Press. p. 154. ISBN 978-0-7914-5609-5.
- ↑ Ganguli, Kisari Mohan (1884). The Mahabharata of Krishna-Dwaipayana Vyasa. Calcutta : Bharata press.
{{cite book}}: CS1 maint: publisher location (link) - ↑ Bhagavata Purana Skandha X Chapter 78. 22-40, Motilal Bansaridass Publishers, Book 4 pages 1745-1747