ખંડગિરિ (ઑડિશા)

ઉદયગિરિ અને ખંડગીરિની ગુફાઓ
ઉદયગિરિ ગુફાઓ
સ્થાન	ભુવનેશ્વર, ઑડિશા, ભારત
અક્ષાંશ-રેખાંશ	20.2628312°N 85.7860297°E / 20.2628312; 85.7860297

ખંડગિરિ ગુફા (મઠ)

ભારત દેશના ઓરિસ્સા રાજ્યમાં ભુવનેશ્વર શહેરથી સાત માઇલ દૂર ઉત્તર-પશ્ચિમ દિશામાં ઉદયગિરિ નજીકની ટેકરીને ખંડગિરિ કહેવામાં આવે છે. ખંડગિરિની ટોચ ૧૨૩ ફૂટ ઊંચી છે, જે આસપાસની ટેકરીઓમાં સૌથી વધુ ઊંચી છે. કલિંગના રાજા ખારવેલની પ્રસિદ્ધ હાથી ગુફા ખંડગિરિથી થોડા જ અંતરે આવેલ છે.

ખંડગીરિની ગુફાઓ જૈન સમુદાય સાથે સંબંધિત છે. આ ગુફાઓનું લગભગ પ્રથમ સદી ઈસ્વીસન પૂર્વે નિર્માણ થયું હોય તેમ જણાય છે.

ખંડગિરિ અને તેની સાથે સંલગ્ન ઉદયગિરિ ખાતે ઉત્ખનન જૈન લયણ (ગુફાઓ) છે. ખડગિરિ સ્થિત લયણોની સંખ્યા ૧૯ છે. એ જ રીતે ઉદયગિરિ ખાતે ૪૪ અને નીલગિરિ ખાતે ૩ ગુફાઓ છે. આ બધી ઈસ્વીસન પૂર્વેની બીજી-પ્રથમ સદીની જણાય છે. તેના ઘણા ભાગોમાં મૂર્તિઓનું ઉચ્ચિત્રણ કરવામાં આવેલ છે. આ ગુફાઓમાં સૌથી પ્રસિદ્ધ હાથી ગુફાઓ છે, જેની ઉપર મહામેઘવાહન ખારવેલ માટે પ્રશસ્તિ અંકિત છે, જે ઐતિહાસિક દૃષ્ટિએ અત્યંત મહત્વનું છે.

ખંડગિરિની ગુફાઓ

• તલોવા ગુફા નંબર-૧
• તલોવા ગુફા નંબર-૨
• શાશ્વત ગુફા
• તેન્તુલી ગુફા
• ખંડગિરિ ગુફા
• ધ્યાન ગુફા
• નવમુનિ ગુફા
• બડભૂજી ગુફા
• ત્રિશૂળ ગુફા
• અંબિકા ગુફા
• લાલતેંદુ કેસરી ગુફા
• અનામ
• અનામ
• એકાદશી ગુફા
• અનામ