છગન જાદવ

છગનલાલ જાદવ (૧૯૦૩-૧૯૮૭) એ ભારતના એક ગુજરાતી ચિત્રકાર હતા અને ગુજરાત રાજ્ય લલિતકલા અકાદમીના ઉપપ્રમુખ હતા.

પ્રારંભિક જીવન

૧૯૦૩માં ઉત્તર ગુજરાતના કડી પાસેના નાના ગામમાં એક હરિજન કુટુંબમાં તેમનો જન્મ થયો હતો. કોચરબની અંત્યજ રાત્રિશાળામાં તેઓ વાડજથી પગપાળા ચાલીને જતા જ્યાં તેઓએ શિક્ષક પરીક્ષિતલાલ મજમુદાર જોડેથી અક્ષરજ્ઞાન મેળવ્યું. ગાંધીજીએ તેમની મિલની નોકરી છોડાવી અને ગુજરાત વિદ્યાપીઠમાં પટાવાળા તરીકે રાખ્યા જ્યાં તેમની "ક્ષમતાનું ગાંધીજી સૂક્ષ્મતાથી નિરીક્ષણ કરતા હતા."

ચિત્રકળા

પદ્ધતિસરની તાલીમ ન લીધી હોવા છતાં, તેમની લગન જોઈને ગાંધીજીએ ગુજરાત વિદ્યાપીઠમાંથી તેમને શિષ્યવૃત્તિ અપાવી હતી. ગાંધીજીની ભલામણથી છગનલાલ જાદવનો અભ્યાસ વિદ્યાપીઠના કનુભાઈ દેસાઈ હેઠળ શરૂ થયો. ત્યારબાદ બાપુએ જાદવની ઓળખાણ કલાગુરુ રવિશંકર રાવળ જોડે કરાવી; આ મુલાકાતને ડૉ. રિઝવાન કાદરી "ટર્નિંગ પોઇન્ટ" ગણાવે છે. રવિશંકર રાવળે "તેમની સર્જનશક્તિ પારખી, છગનલાલને વધુ સર્જનાત્મક શિક્ષણ મળી રહે તે હેતુસર મિલ ઉદ્યોગના પિતામહ રણછોડલાલ છોટાલાલના પ્રપૌત્ર પર ગ્રજાપ્રસાદ તેમજ શેઠ શાંતિલાલ મંગળદાસ પાસેથી શિષ્યવૃત્તિ અપાવી." એના પછી જાદવ ઇંદૌર અને લખનૌ ગયા અને ત્યાં કલાકાર બૅંકના સંપર્કમાં આવ્યા અને તેમની જોડે ઘણા લેન્ડસ્કેપ કર્યા.

છગનલાલ જાદવ દાંડી સત્યાગ્રહ સમયે ગાંધીજીની "અરૂણોદય ટુકડી"ના સદસ્ય હતા અને તેથી તેમને ગાંધીજીની "છ યાદગાર ક્ષણોના રેખાંકનની તક મળી હતી." જાદવે દાંડીકૂચનું જીવંત ચિત્ર આલેખનથી સંપૂર્ણ દસ્તાવેજીકરણ કર્યું હતું; એમણે ગાંધીજી સિવાય અન્ય પદયાત્રીઓ તથા બીજા રાષ્ટ્રીય નેતાઓનાં પણ રેખાચિત્રો દોર્યાં અને કેટલાક રેખાચિત્રોની નીચે નેતાઓના હસ્તાક્ષર પણ લીધા. ૫મી મે ૧૯૩૦ના રોજ ગાંધીજીના કરાડીથી ધરપકડ થઈ અને તેમની સાથે છગનલાલને પણ ૩ મહિના જેલની સજા થઈ.

પ્રારંભમાં વાસ્તવદર્શી ચિત્રો દોરનારા તેઓએ પાછળથી આધુનિક ચિત્રકળામાં પ્રદાન કર્યું. તેમણે કાશ્મીર જઈ દૃશ્યચિત્રોનું પણ સર્જન કર્યું હતું. તેમનાં પ્રખ્યાત ચિત્રોમાં 'શોકધારા', 'પ્રકાશ', 'પ્રતિ', 'ગુનાહિતા', 'વિશ્વસ્વરૂપ', 'નિર્ણયની ક્ષણો', અને 'મંગલપ્રભાત'નો સમાવેશ થાય છે. ગુજરાત લલિતકલા અકાદમીના તેઓ ઉપપ્રમુખ હતા અને અકાદમીએ તેમનું સમ્માન કર્યું હતું. તેમણે આશરે ૨૦ જેટલાં વૈયક્તિક ચિત્રપ્રદર્શનો યોજ્યાં હતાં.

અંતિમ જીવન

તેઓ શ્રી અરવિંદ અને માતાજીના અનુયાયી હતા અને તેમાં પૂર્ણ શ્રદ્ધા ધરાવતા હતા. ૧૨મી એપ્રિલ ૧૯૮૭ના રોજ ૮૪ વર્ષની વયે તેમનું અવસાન થયું.

લોકપ્રિય સંસ્કૃતિમાં

ડૉ. રિઝવાન કાદરીએ જાદવનાં રેખાંકનોનું "અન્સીન ડ્રૉઇંગ્સ ઑફ દાંડીયાત્રા" પુસ્તક રૂપે સંકલન કર્યું છે.