દેવી
દેવીએ દૈવીય શક્તિ માટેનો સ્ત્રીવાચી સંસ્કૃત શબ્દ છે; પુરૂષવાચી સ્વરૂપ દેવ છે. દેવી અને દેવનો અર્થ 'સ્વર્ગીય, દૈવીય, શ્રેષ્ઠતા ધરાવતું કંઈપણ' થાય છે, અને હિન્દુ ધર્મમાં દેવતા માટે લિંગ-વિશિષ્ટ શબ્દો પણ છે.
દેવીઓ પ્રત્યેની વિભાવના અને આદર બીજી સહસ્ત્રાબ્દી પૂર્વે રચાયેલ વેદોમાં દેખાય છે. જોકે, તે યુગમાં તેઓએ મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી ન હતી.[૧] આધુનિક યુગમાં પણ દુર્ગા, કાલી, લક્ષ્મી, પાર્વતી, રાધા, સરસ્વતી અને સીતા જેવી દેવીઓનું પૂજન ચાલુ રહ્યું છે.[૧] મધ્યયુગીન યુગના પુરાણોમાં દેવી સાથે સંકળાયેલા પૌરાણિક કથાઓ અને સાહિત્યમાં મોટું વિસ્તરણ જોવા મળે છે આ વિસ્તરણમાં દેવી મહાત્મ્ય જેવા ગ્રંથો છે, જેમાં દેવી એક પરમ સત્ય અને પરમ શક્તિ તરીકે પ્રગટ થાય છે. તેણીએ હિન્દુ ધર્મની શક્તિવાદ પરંપરાને પ્રેરણા આપી છે. વધુમાં, શક્તિવાદ અને શૈવવાદની હિન્દુ પરંપરાઓમાં દેવીને કેન્દ્રસ્થાને જોવામાં આવે છે. [૧] [૨]
વ્યુત્પત્તિશાસ્ત્ર
[ફેરફાર કરો]દેવી અને દેવ બંને સંસ્કૃત શબ્દો છે, જે ૩જી સહસ્ત્રાબ્દી પૂર્વની આસપાસ વૈદિક સાહિત્યમાં જોવા મળે છે. દેવ એ પુલ્લિંગછે, અને તેને સંબંધિત સ્ત્રીલિંગ સમકક્ષ દેવી છે. [૩] મોનિયર-વિલિયમ્સ તેનો અનુવાદ 'સ્વર્ગીય, દૈવી, ઉચ્ચ શ્રેષ્ઠતાની પાર્થિવ વસ્તુઓ, ઉત્કૃષ્ટ, ચમકતી વસ્તુઓ' તરીકે કરે છે. [૩] [૪] વ્યુત્પત્તિશાસ્ત્રની દ્રષ્ટિએ, દેવી શબ્દનો ઉપનામ લેટિનમાં dea છે. [૫] જ્યારે અંગ્રેજીમાં મોટા અક્ષરોમાં લખાય છે, ત્યારે દેવી માતા હિન્દુ ધર્મમાં માતા દેવીનો ઉલ્લેખ કરે છે. [૬] દેવતા માટે દેવ અને દેવિકા માટે દેવી ટૂંકું નામ છે. [૩]
વેદોમાં દેવી શબ્દનો પર્યાય ભગવતી છે. ભગવતી સંસ્કૃત મૂળનું એક ભારતીય ઉપનામ છે, જેનો ઉપયોગ હિન્દુ ધર્મ અને બૌદ્ધ ધર્મમાં દેવીઓ માટે માનદ પદવી તરીકે થાય છે. હિન્દુ ધર્મમાં તેનો ઉપયોગ મુખ્યત્વે દેવીઓ લક્ષ્મી અને દુર્ગાને સંબોધવા માટે થાય છે. બૌદ્ધ ધર્મમાં,તેનો ઉપયોગ અનેક મહાયાન બૌદ્ધ સ્ત્રી દેવતાઓ, જેમ કે કુંડા, માટે થાય છે.
ઈતિહાસ
[ફેરફાર કરો]દેવી જેવા દેવતાઓની પૂજા સિંધુ ખીણની સંસ્કૃતિના સમયગાળાથી ચાલી આવે છે. [૭] [૮]
ઋગ્વેદનું દેવીસૂક્ત એ સૌથી વધુ અભ્યાસ કરાયેલ સ્તોત્રોમાંનો એક છે જે જાહેર કરે છે કે અંતિમ વાસ્તવિકતા દેવી છે.[૯][૧૦]
કોઈ પણ ઉપરી શક્તિની ઇચ્છા વગર મેં મારી ઇચ્છાશક્તિએ સમગ્ર સૃષ્ટિનું નિર્માણ કર્યું છે અને તેમાં હું વસું છું. હું સ્વર્ગ અને પૃથ્વી વચ્ચે ફેલાયેલી છું, અને મેં મારી ભવ્યતાથી સમગ્ર જીવસૃષ્ટિ બનાવી છે અને હું તેમાં સનાતન અને અનંત ચેતના તરીકે વસું છું.
— દેવી સુક્ત, ઋગ્વેદ ૧૦.૧૨૫.૮, જૂન મૅકડેનિયલ દ્વારા કરાયેલ અનુવાદ (મૂળ અંગ્રેજીમાં) ઢાંચો:Sfnm[૧૧]
વેદોમાં પૃથ્વી, અદિતિ (બ્રહ્માંડિક નૈતિક વ્યવસ્થા), વાચા (ધ્વનિ), નિર્રિતિ (વિનાશ), રાત્રી (રાત્રિ) અને અરણ્યની (વન) જેવી અનેક બ્રહ્માંડિક દેવીઓના નામ આપવામાં આવ્યા છે. સાથે જ દિનસાના, રાકા, પુરંધી, પરેંદી, ભારતી અને મહી જેવી દાન દેવીઓનો ઉલ્લેખ ઋગ્વેદમાં કરવામાં આવ્યો છે. [૧] :6–17, 55–64 જોકે, દેવતાઓ જેટલી તેમની વારંવાર ચર્ચા થતી નથી. [૧] દેવીનો ઉલ્લેખ બૌદ્ધ યુગ પહેલાના વૈદિક ગ્રંથોમાં જોવા મળે છે, પરંતુ તેમને સમર્પિત શ્લોકો એવું સૂચવતા નથી કે તેમનાં લક્ષણો વૈદિક યુગમાં સંપૂર્ણપણે વિકસિત થયા હતા. [૧] :18–19 વૈદિક સમયમાં બધા દેવી-દેવતાઓને અલગ પાડવામાં આવ્યા હતા, [૧]:18 પરંતુ વૈદિક ગ્રંથોમાં, ખાસ કરીને મધ્યયુગીન યુગના સાહિત્યમાં, તેમને આખરે એક દેવી, સર્વોચ્ચ શક્તિનાં પાસાંઓ અથવા અભિવ્યક્તિઓ તરીકે જોવામાં આવે છે. [૧૨]
હિન્દુ ધર્મની શાક્ત પરંપરામાં દેવી એક સર્વોચ્ચ અસ્તિત્વ છે; સ્માર્ત પરંપરામાં તે બ્રહ્મના પાંચ પ્રાથમિક સ્વરૂપોમાંની એક છે જે પૂજનીય છે. [૧૩] [૧૪] અન્ય હિન્દુ પરંપરાઓમાં દેવી દેવની સક્રિય ઉર્જા અને શક્તિનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે, અને તેઓ હંમેશા એકબીજાના પૂરક તરીકે સાથે દેખાય છે. શૈવ ધર્મમાં શિવ સાથે પાર્વતી, બ્રાહ્મણ ધર્મમાં બ્રહ્મા સાથે સરસ્વતી અને વિષ્ણુ સાથે લક્ષ્મી, રામ સાથે સીતા અને વૈષ્ણવ ધર્મમાં કૃષ્ણ સાથે રાધા આનાં ઉદાહરણો છે. [૧૫]
દેવી ઉપનિષદ જેવાં ઘણાં હિન્દુ ગ્રંથોમાં દેવી-પ્રેરિત ફિલસૂફી રજૂ કરવામાં આવી છે, જે શીખવે છે કે શક્તિ મૂળભૂત રીતે બ્રહ્મ (પરમ આધ્યાત્મિક વાસ્તવિકતા) છે અને તેમાંથી પ્રકૃતિ (પદાર્થ) અને પુરુષ (ચેતના) ઉદ્ભવે છે. તે આનંદ અને અ-આનંદ, વેદ અને તેનાથી અલગ વસ્તુઓ, જન્મ અને અજન્મા અને સમગ્ર બ્રહ્માંડ છે. શક્તિ એ શિવની પત્ની પાર્વતી છે. [૧૬] ત્રિપુરા ઉપનિષદ, બહ્ર્વીચ ઉપનિષદ અને ગુહ્યકાલી ઉપનિષદમાં તેમનો ઉલ્લેખ શિવની સર્જનાત્મક શક્તિ તરીકે પણ કરવામાં આવ્યો છે. [૧૬]
મુખ્ય વિશ્વ ધર્મોમાં, હિન્દુ ધર્મમાં દેવીની દૈવી સ્ત્રીત્વ તરીકેની વિભાવના પ્રાચીન સમયથી સૌથી મજબૂત હાજરી ધરાવે છે. [૧૭]
સંદર્ભો
[ફેરફાર કરો]- ↑ ૧.૦ ૧.૧ ૧.૨ ૧.૩ ૧.૪ ૧.૫ ૧.૬ Kinsley, David (1988). Hindu Goddesses: Vision of the Divine Feminine in the Hindu Religious Traditions. University of California Press, ISBN 0-520-06339-2. સંદર્ભ ત્રુટિ: અયોગ્ય
<ref>ટેગ; નામ "kinsley" અલગ માહિતી સાથે એકથી વધુ વખત વ્યાખ્યાયિત થયું છે - ↑ Flood, Gavin, ed. (2003), The Blackwell Companion to Hinduism, Blackwell Publishing Ltd., ISBN 1-4051-3251-5, pp. 200–203.
- ↑ ૩.૦ ૩.૧ ૩.૨ Klostermaier 2010.
- ↑ Klostermaier, Klaus (2010). A Survey of Hinduism, 3rd Edition. State University of New York Press, ISBN 978-0-7914-7082-4, pages 101–102
- ↑ Hawley, John Stratton and Donna Marie Wulff (1998). Devi: Goddesses of India, Motilal Banarsidass. ISBN 978-81-208-1491-2, page 2
- ↑ John Stratton Hawley and Donna Marie Wulff (1998), Devi: Goddesses of India, Motilal Banarsidass, ISBN 978-81-208-1491-2, pages 18–21
- ↑ Thomaskutty, Johnson. ""Glimpses of the 'Feminine' in Indian Religion and Society: A Christian Perspective" by Johnson Thomaskutty" (અંગ્રેજીમાં): 81.
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(મદદ) - ↑ Bhattacharji, Sukumari; Sukumari (1998). Legends of Devi (અંગ્રેજીમાં). Orient Blackswan. ISBN 978-81-250-1438-6.
- ↑ Brown 1998.
- ↑ McDaniel 2004, p. 90.
- ↑ Sanskrit original see: ऋग्वेद: सूक्तं १०.१२५;
for an alternate English translation, see: The Rig Veda/Mandala 10/Hymn 125 Ralph T.H. Griffith (Translator); for - ↑ Fuller, Christopher John (2004). The Camphor Flame: Popular Hinduism and Society in India. Princeton University Press, ISBN 978-0-691-12048-5, page 41
- ↑ , p. 17, ISBN 978-0-521-43878-0, https://books.google.com/books?id=KpIWhKnYmF0C&pg=PA82
- ↑ "Dancing with Siva, Mandala 2: Hinduism". Himalayanacademy.com. 2004-12-01. મૂળ માંથી 2009-03-13 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2012-06-18.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=,|date=, and|archive-date=(મદદ) - ↑ Rankin, John (1984-06-01). "Teaching Hinduism: Some Key Ideas". British Journal of Religious Education. 6 (3): 133–160. doi:10.1080/0141620840060306. ISSN 0141-6200.
{{cite journal}}: Check date values in:|date=(મદદ) - ↑ ૧૬.૦ ૧૬.૧ McDaniel 2004.
- ↑ Bryant, Edwin (2007), Krishna: A Sourcebook, Oxford University Press, p. 441
ગ્રંથસૂચિ
[ફેરફાર કરો]