દેવી આંદોલન
| મૂળ નામ | देवी आंदोलन |
|---|---|
| તારીખ | ૧૯૨૦ |
| સ્થાન | ગુજરાત - મહારાષ્ટ્ર |
| અન્ય નામો | સામાજિક સુધારાવાદી આંદોલન |
દેવી આંદોલન[૧] એ એક સામાજિક સુધારાત્મક ચળવળ હતી, જેની શરૂઆત કોળી જ્ઞાતિએ ૧૯૨૦માં ભારતના ગુજરાત અને મહારાષ્ટ્ર રાજ્યોમાં દારૂ અને માંસનો ત્યાગ કરવા માટે કરી હતી.[૨] મોટાભાગના આદિવાસી સમુદાયો આ ચળવળથી પ્રભાવિત થયા હતા અને પારસીઓ માટે કામ કરવાનું બંધ કરી દીધું હતું કારણ કે પારસીઓ મોટે ભાગે માંસ ખાતા હતા અને કેફી (આલ્કોહોલિક) પીણાં પીતા હતા.[૩] ગુજરાત અને મહારાષ્ટ્રની આસપાસના વિસ્તારોની જનજાતિઓ વચ્ચેની આ ચળવળમાં ભક્તિ આંદોલનના તત્ત્વો ભળ્યા હતા અને શાહુકારો અને દારૂના વેપારીઓના શોષણ સામે વિરોધ નોંધાવ્યો હતો.[૪]
શરૂઆતમાં, દેવી ચળવળ મહારાષ્ટ્ર અને ગુજરાત રાજ્યોના થાણા, નાસિક, ભરૂચ અને વડોદરા જિલ્લામાં ફેલાઈ હતી.[૫] આદિવાસીઓ માટે તે સૌથી નોંધપાત્ર અને લાભદાયી ચળવળ હતી, કારણ કે આ ચળવળથી તેમની સ્થિતિમાં થોડો સુધારો થયો હતો.[૬]
૧૯૨૧માં મહાત્મા ગાંધી અસહકાર ચળવળ દરમિયાન ગુજરાત કોળી ખેડૂતો સમાજમાં સુધારા માટે ચળવળમાં વધુ સક્રિય હતા[૭] પરિણામે સુરત જિલ્લાની આબકારીની આવકમાં રૂ. ૩,૫૦,૦૦૦નો ઘટાડો થયો હતો. જલાલપોર તાલુકામાં મોટી સંખ્યામાં કોળી ખેડૂતોએ પોતાના તાડીના ઝાડ કાપી નાખ્યા હતા, અને ત્યાં દારૂ અને તાડીની દુકાનો પર ભારે ધરણાં કરવામાં આવ્યાં હતાં. જેઓએ દારૂ પીવાનું ચાલુ રાખ્યું હતું તેઓએ ભારે સામાજિક બહિષ્કારનો ભોગ બનવું પડ્યું હતું. વલ્લભભાઈ પટેલના સીધા માર્ગદર્શન હેઠળ બરોડા સ્ટેટ પ્રજા મંડળ દ્વારા નવસારી જિલ્લામાં આંદોલન ચલાવવામાં આવ્યું હતું. આ ઝુંબેશ ૧૯૩૦-૩૧ની સવિનય કાનૂનભંગની ચળવળ દરમિયાન પણ ચાલુ રહી હતી.[૮]
આંદોલનનું પતન
[ફેરફાર કરો]જલાલપોર તાલુકાના એક પારસી તાડી-દુકાનના માલિકને સ્થાનિક રાષ્ટ્રવાદી શાળાને ૧૨૦ રૂપિયાનો દંડ ચૂકવવા દબાણ કરવા બદલ દેવી ચળવળ સામે કાર્યવાહી કરવામાં આવી હતી. આંદોલનકારીને ગેરવસૂલી માટે દોષી ઠેરવવામાં આવ્યો હતો અને પંદર દિવસની જેલ અને ૩૦૦ રૂપિયાનો દંડ ફટકારવામાં આવ્યો હતો. જલાલપોર તાલુકામાં દેવીની હિલચાલ નબળી હતી અને ફેબ્રુઆરી ૧૯૨૩ની શરૂઆતમાં સ્થાનિક પોલીસ વડાએ અહેવાલ આપ્યો હતો કે આ કાર્યવાહીના પરિણામે ચળવળ મરી પરવારી હતી.[૨]
આખરે બ્રિટિશ સરકાર દ્વારા ચળવળના નેતાને સજા આપીને દેવી ચળવળને કચડી નાખવામાં આવી હતી.[૯]
સંદર્ભ
[ફેરફાર કરો]- ↑ Chaudhuri, Buddhadeb (1992). Tribal Transformation in India (અંગ્રેજીમાં). New Delhi, India: Inter-India Publications. પૃષ્ઠ 290: A movement called Devi movement originated in Maharashtra and Gujarat started in 1920 by Mangela Koli. ISBN 978-81-210-0271-4.
- ↑ ૨.૦ ૨.૧ Hardiman, David (2007). Histories for the Subordinated (અંગ્રેજીમાં). New Delhi, India: Seagull Books. પૃષ્ઠ 84. ISBN 978-1-905422-38-8.
- ↑ Deogaonkar, Shashishekhar Gopal (1994). Tribal Administration and Development: With Ethnographic Profiles of Selected Tribes (અંગ્રેજીમાં). New Delhi: Concept Publishing Company. પૃષ્ઠ 187. ISBN 978-81-7022-534-8.
- ↑ Singh, Yogendra (2010). Social Sciences: Communication, Anthropology, and Sociology (અંગ્રેજીમાં). New Delhi: Longman. પૃષ્ઠ 270. ISBN 978-81-317-1883-4.
- ↑ Deogaonkar 1994, pp. 187.
- ↑ Dossal, Mariam; Maloni, Ruby (1999). State Intervention and Popular Response: Western India in the Nineteenth Century (અંગ્રેજીમાં). New Delhi, India: Popular Prakashan. પૃષ્ઠ 137: A most remarkable development, however, was the 'Devi' movement which originated among the Adivasis in a coastal taluka in Thana in 1922, and spread over south Gujarat. It appears to have started among the Mangela Koli fishermen. ISBN 978-81-7154-855-2.
- ↑ Haq, M. (2000-07-12). Drugs in South Asia: From the Opium Trade to the Present Day (અંગ્રેજીમાં). New Delhi: Springer Publishing. પૃષ્ઠ 87. ISBN 978-0-333-98143-6.CS1 maint: date and year (link)
- ↑ Hardiman 2007, pp. 230.
- ↑ Doniger, Wendy (2010-09-30). The Hindus: An Alternative History (અંગ્રેજીમાં). New Delhi: OUP Oxford. પૃષ્ઠ 631–632. ISBN 978-0-19-959334-7.CS1 maint: date and year (link)