નંદ કુંવરબાઈજી
નંદ કુંવરબાઈજી (૧૮૬૭-૯ માર્ચ ૧૯૩૬) ૧૮૮૧થી ૧૯૩૬માં તેમના મૃત્યુ સુધી તેમના ભગવતસિંહજી જોડેના લગ્ન દ્વારા ગોંડલનાં મહારાણી હતાં.
જીવનચરિત્ર
[ફેરફાર કરો]તેણીનો જન્મ ૧૮૬૭ માં નાનરણદેવજીના ઘરે થયો હતો. તેઓ ભગવતસિંહજીનાં ચાર પત્નીઓમાંનાં એક હતાં. તેઓ પડદાપ્રથા તોડનાર પ્રથમ ઉચ્ચ પદ ધરાવતાં રાજપૂત મહિલા હતાં. તેઓ ભારતીય શાસક વડાનાં પ્રથમ પત્ની અને પ્રથમ રાજપૂત મહિલા બન્યાં હતાં, જેમણે જાતિના પૂર્વગ્રહોને બાજુએ મૂકીને દરિયાઈ પાણીને પાર કર્યું હતું. તેણી ૧૮૮૯-૯૦માં વિશ્વ પ્રવાસ પર તેના પતિ સાથે જોડાયાં હતાં. આ પ્રવાસનો હેતુ તેમની ગંભીર બીમારી હતી, જેના કારણે ડોકટરોએ તેમને ફેરફાર માટે ઇંગ્લેન્ડ જવાની સલાહ આપી હતી, તેથી તેમના પતિ ભાગવતસિંહજી તેમને તેમના સ્વાસ્થ્ય માટે ત્યાં લઈ ગયા હતા.
તેઓ ત્યાં બે વર્ષ સુધી એડિનબર્ગ ખાતે રોકાયાં હતાં. ભારતની મહિલાઓના ઉત્થાન માટેના તેમના પ્રયાસોને માન્યતા આપવા માટે, રાણી વિક્ટોરિયાએ ૧૮૯૨માં વ્યક્તિગત રીતે તેમને ઇમ્પિરિયલ ઓર્ડર ઓફ ધ ક્રાઉન ઓફ ઇન્ડિયા સાથે સમ્માન કર્યું હતું. આનાથી તેઓ કાઠિયાવાડમાં આ ખિતાબનાં પ્રથમ પ્રાપ્તકર્તા બન્યાં હતાં અને તે સમયે આ સન્માન મેળવનાર ભારતની કેટલીક મહિલાઓમાંના એક હતાં. તેણીએ અને તેમના પતિએ ૧૮૯૩માં રાણી વિક્ટોરિયા દ્વારા ઇમ્પિરિયલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટના ઉદઘાટનમાં હાજરી આપી હતી. તેઓ ૧૮૯૩માં ભારત પરત ફર્યા અને અમેરિકા, જાપાન, ચીન, ઓસ્ટ્રેલિયા અને શ્રીલંકા મુલાકાત લીધી હતી. તેણીએ ગોમંડળપરિક્રમા અથવા એ ટૂર રાઉન્ડ ધ વર્લ્ડ નામના પુસ્તકમાં તેણીની મુસાફરી રેકોર્ડ કરી હતી. ૧૯૦૩માં તેમણે લક્ષ ચંડી યજ્ઞ કર્યો જેના માટે બ્રાહ્મણો ઠેકઠેકાણેથી ગોંડાલ આવ્યા હતા. તેઓ ૨૮ ઓક્ટોબર ૧૯૦૯ના રોજ રાજકોટ ખાતે યોજાયેલી ત્રીજી ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ સ્વાગત સમિતિના અધ્યક્ષ તરીકે ચૂંટાયાં હતાં.[૧]
તેણીએ ભાગવતસિંહજી અનાથાલયની સ્થાપના કરી, જેનું નામ તેમના પતિના નામ પરથી રાખવામાં આવ્યું હતું. ત્યાં તેણીએ આઠ વર્ષના ન થાય ત્યાં સુધી ગોંડલના તમામ અનાથોની સંભાળ રાખવા માટે નાણાં પૂરા પાડ્યાં હતાં. ત્યારબાદ તે બાળકોને દરબાર દ્વારા જાળવવામાં આવતા બાઈ સાહેબ બા આશ્રયસ્થાનમાં ખસેડવામાં આવતાં હતાં.[૧]
પરિવાર
[ફેરફાર કરો]લગ્ન
[ફેરફાર કરો]તેમણે ૪ જૂન ૧૮૮૨ના રોજ ભગવતસિંહજી સાથે લગ્ન કર્યા હતા.તે સમયે ભગવતસિંહજીએ ત્રણ પત્નીઓ સાથે પણ વિવાહ કર્યા હતા.[૨]
બાળકો
[ફેરફાર કરો]૮ જાન્યુઆરી ૧૮૮૩ના રોજ તેમણે ભોજરાજજીને જન્મ આપ્યો, જેમને ગોંડલના સિંહાસનના વારસદાર જાહેર કરવામાં આવ્યા હતા. આ ઉપરાંત, તેમને અન્ય બાળકો પણ હતા, જેમાં ભૂપતસિંહજી, કિરીટસિંહજી, લૈલાબા કુંવરબા અને બા કુંવરબા સામેલ હતા. તેમના તમામ બાળકોનું શિક્ષણ ઇંગ્લેન્ડ અથવા સ્કોટલેન્ડ થયું હતું.[૩]
મૃત્યુ
[ફેરફાર કરો]તેમનું મૃત્યુ ૯ માર્ચ ૧૯૩૬ના રોજ મુંબઈમાં થયું હતું. તેમના મૃત્યુ પછી મુંબઈમાં એક સ્મારક સ્થાપિત કરવાની યોજના બનાવવામાં આવી હતી. તેમાં બાણગંગા તળાવ ખાતે એક મંદિર અને ગરીબોના અંતિમ સંસ્કાર માટે ભંડોળનો સમાવેશ કરવાનો હતો. આ સ્મારક બનાવવાનું સૂચન એમ. એમ. પકવાસા દ્વારા ભગવતસિંહજીને આપવામાં આવ્યું હતું.[૪]
સન્માન
[ફેરફાર કરો]| દેશ | વર્ષ | સન્માન | રિબન | નામ પછીના અક્ષરો |
|---|---|---|---|---|
| યુનાઇટેડ કિંગડમ | ૧૮૯૨ | ઇમ્પિરિયલ ઓર્ડર ઓફ ધ ક્રાઉન ઓફ ઇન્ડિયા | 
|
CI |
| યુનાઇટેડ કિંગડમ | ૧૯૧૧[૫] | કિંગ જ્યોર્જ પંચમ રાજ્યાભિષેક ચંદ્રક | 
|
|
| યુનાઇટેડ કિંગડમ | ૧૯૩૫[૫] | કિંગ જ્યોર્જ પંચમ રજત જયંતી ચંદ્રક | 
|
સંદર્ભો
[ફેરફાર કરો]- ↑ ૧.૦ ૧.૧ The Living Age 1911-08-26: Vol 270 Iss 3503 (Englishમાં). Internet Archive. Open Court Publishing Co. 1911-08-26. પૃષ્ઠ 532.CS1 maint: others (link) CS1 maint: unrecognized language (link) સંદર્ભ ત્રુટિ: અયોગ્ય
<ref>ટેગ; નામ ":9" અલગ માહિતી સાથે એકથી વધુ વખત વ્યાખ્યાયિત થયું છે - ↑ Dave, Harikrishna Lalshankar (1889). A short history of Gondal. University of California Libraries. Bombay : Printed at the Education Society's Press. પૃષ્ઠ 139–140, 166.
- ↑ Wh oʼs Who in India (illustrated). The Sun Publishing House, Poona. 2019. પૃષ્ઠ 86.
- ↑ સંદર્ભ ત્રુટિ: અયોગ્ય
<ref>ટેગ;:10નામના સંદર્ભ માટે કોઈ પણ સામગ્રી નથી - ↑ ૫.૦ ૫.૧ "Rani of Gondal 1". lafayette.org.uk. મેળવેલ 2024-11-03.