સુદેશણા

સુદેશણા
સૈરન્ધ્રી (અજ્ઞાતવાસ દરમિયાન દ્રૌપદી)ને કિચકના ઓરડામાં સોમરસ લઈ જવાનો આદેશ આપતી સુદેશણા (જમણે)
માહિતી
કુટુંબ	માલવી (માતા), કેકયા (પિતા), કિચક અને ૧૦૫ ઉપકિચક (અનુજ)
જીવનસાથી	વિરાટ
બાળકો	ઉત્તર, ઉત્તરા, શંખા

હિંદુ મહાકાવ્ય મહાભારત મુજબ સુદેશણા એ મત્સદેશના રાજા વિરાટની પત્ની હતી, જેમના દરબારમાં પાંડવો તેમના વનવાસ દરમિયાન એક વર્ષ ગુપ્ત રીતે વિતાવ્યું હતું. તેઓ ઉત્તર, ઉત્તર અને શંખ માતા હતા.

સુદેશના રાણી માલવીની પુત્રી અને કેકયાના સ્વામી હતા.

મહાભારતમાં ભૂમિકા

પાંડવોના વનવાસના ૧૩મા વર્ષ દરમિયાન, સુદેશણા અજાણતાં પાંડવો અને દ્રૌપદી યજમાની કરે છે. દ્રૌપદી તેની નોકરાણી, સૈરંધ્રી તરીકે પ્રસ્તુત થાય છે. એક દિવસ સુદેશણા તેના કક્ષની બારીમાંથી બહાર જોઈ રહી હતી ત્યારે તેણે દ્રૌપદીને બજારમાં ભટકતી જોઈ. તેની સુંદરતાથી આશ્ચર્યચકિત થઈને સુદેશણા પછી તેના વિશે પૂછપરછ કરાવે છે. દ્રૌપદી સૈરંધ્રી તરીકે તેની સમક્ષ પ્રસ્તુત થાય છે અને જણાવે છે કે તે ઇન્દ્રપ્રસ્થની પૂર્વ મહિલા સેવિકા છે, પાંડવોએ તેમનું રાજ્ય ગુમાવ્યા પછી હવે તે કામની શોધમાં છે. સૈરંધ્રીના રાજસી દેખાવ અને રહેણીકરણી પરથી સુદેશણાને શંકા ઉપજે છે અને તે સૈરંધ્રીને પોતાની સેવામાં નિયુક્ત કરે છે. સૈરંધ્રી તરીકેના અજ્ઞાતવાસમાં દ્રૌપદી એક વફાદાર અને કુશળ દાસી પૂરવાર થાય છે.

સિંહાસન પર બેઠેલી સુદેશણાનું (ડાબે) દ્રૌપદી અને અન્ય સ્ત્રીઓ દ્વારા સ્વાગત કરવામાં આવે છે

કીચક સૈરંધ્રીની નોંધ લે છે અને તેની સુંદરતાથી પ્રભાવિત થાય છે અને સુદેશણાને તેના વિશે પૂછપરછ કરે છે. સુદેશણા કિચકને સૈરંધ્રીમાં રસ હોવાનું જણાવે છે. સૈરંધ્રી કીચકને ઠપકો આપે છે અને કહે છે કે તેણીએ પહેલેથી જ એક ગંધર્વ સાથે લગ્ન કરી લીધા છે જે તેને સ્પર્શ કરનાર કોઈપણ માણસને મારી નાખશે. પોતાના મોટા ભાઈને નકારવામાં અસમર્થ, અને તેમના રાજ્યના ટોચના સેનાપતિને નારાજ ન કરવાની રાજાની ચેતવણીઓથી સાવચેત, સુદેશણા સૈરંધ્રીને કીચકાના ઘરેથી દારૂ લાવવાનું કહીને સૈરંધ્રીને કિચક સમક્ષ રજૂ કરે છે. તે સૈરંધ્રીની ચેતવણીઓ પર ધ્યાન આપવાનો ઇનકાર કરે છે. જે ક્ષણે સૈરંધ્રી આવે છે, તે ક્ષણે કીચક તેની છેડતી કરવાનો પ્રયાસ કરે છે. સૈરંધ્રી મદદ માટે સુદેશણા તરફ જુએ છે, પરંતુ રાણી ચૂપ રહે છે.

બાદમાં, જ્યારે કીચક રહસ્યમય સંજોગોમાં મૃત્યુ પામે છે (વાસ્તવમાં ભીમ દ્વારા હત્યા કરાયેલ) ત્યારે સુદેશણા ડરી જાય છે અને સૈરંધ્રી પાસે માફી માંગે છે. તેના શબ્દો સાચા થતા જોઈને, સુદેશણા જાણે છે કે સૈરંધ્રી કોઈ સામાન્ય સ્ત્રી નથી. સૈરંધ્રીના શબ્દો સાચા બનશે એવું માનીને, સુદેશણા તેના પતિને કીચકના મૃત્યુ માટે સૈરંધ્રીને સજા ન આપવા સલાહ આપે છે.

જ્યારે સુસર્મા અને ત્રિગર્ત મત્સ્યદેશ પર હુમલો કરે છે, ત્યારે સુદેશણા તેના પતિ અને સેનાને વિદાય આપે છે. બાદમાં, જ્યારે કૌરવો બીજી દિશાથી હુમલો કરે છે, ત્યારે તે રાજ્યની સુરક્ષાને સંગઠિત કરવાનો પ્રયાસ કરે છે, માત્ર એટલું જાણવા માટે કે થોડા સૈનિકો જ બાકી રહ્યા છે. તેનો નાનો પુત્ર, ઉત્તર, બડાઈ મારે છે કે તે એકલા હાથે કૌરવોને હરાવશે, અને સવારી કરવા તૈયાર થાય છે. તેના પુત્રની હત્યા કરવામાં આવશે તે જાણીને સુદેશણા તેને સમજાવવાનો પ્રયાસ કરે છે. સૈરંધ્રી કહે છે કે ઉત્તરએ બૃહન્નલા (વાસ્તવમાં અર્જુન )ને તેના રથચાલક તરીકે લેવો જોઈએ, પોતાનો સારથિ તરીકે લેવો જોઈએ અને કહે છે કે જો ઉત્તર આવું કરે તો તેને કોઈ નુકસાન નહીં થાય. ઉત્તર પોતાનો રથ કોઈ સ્ત્રીના હાથમાં આવે તેવી ઇચ્છા ન હોવાથી ઉત્તર તેની વાતનો અસ્વીકાર કરવાનો પ્રયાસ કરે છે. જો કે, સુદેશણા ઉત્તરના નિર્ણયને રદિયો આપે છે અને કહે છે કે જો સૈરંધ્રીએ તે કહ્યું હોય, તો તે સાચું હોવું જોઈએ. આમ, જ્યારે ઉત્તર કૌરવો સામે આવે છે, ત્યારે તે અર્જુન જ છે જે વાસ્તવમાં તે બધાને હરાવે છે અને ઉત્તરને મરતા અને મત્સ્યદેશને પડતા અટકાવે છે.

કૌરવો સાથેની અથડામણ પછી પાંડવો પોતાની ઓળખ પ્રગટ કરે છે. દ્રૌપદીએ પોતાની છત નીચે આવી વર્તણૂક સહન કરી તે જાણી સુદેશણા ડરી જાય છે. જોકે, દ્રૌપદી અને પાંડવોએ તેમને આશ્રય આપવા બદલ શાહી યુગલનો આભાર માનીને તેમને તરત જ માફ કરી દીધા હતા. ઉત્તરાના લગ્ન અર્જુનના પુત્ર અભિમન્યુ સાથે થાય છે. વિરાટ તરત જ પાંડવોના રાજ્યને પાછું મેળવવાના હેતુને ટેકો આપવાની પ્રતિજ્ઞા લે છે, અને તેની સેના તેમજ સુદેશણાના સંતાનો કુરુક્ષેત્રના યુદ્ધમાં પાંડવો સાથે લડે છે.

પહેલા દિવસે, સુદેશણા તેના બે પુત્રોને ગુમાવે છે. યુદ્ધના અંત સુધીમાં, તેના પતિ, તેના પુત્રો અને સમગ્ર મત્સ્ય સેનાનો પાંડવ વિજયમાં સફાયો થઈ જાય છે. જોકે, તેમનો પૌત્ર પરીક્ષિત પુનઃસંગઠિત હસ્તિનાપુરનો નવો વારસદાર બને છે. સુદેશણા પરીક્ષિતના જન્મ સમયે હાજર રહે છે. તે એવા લોકોમાંની એક છે જે કૃષ્ણ તેમનો જાદુ ચલાવવા અને તેના પૌત્રને બચાવવા વિનંતી કરે છે. (કારણ કે તે મૃત જન્મ્યો હતો.)