સ્પેશિયલ એક્શન ફોર્સ (એસએએફ)

સ્પેશિયલ એક્શન ફોર્સ
સંક્ષિપ્ત	એસએએફ
Agency overview
રચના	૨૦૨૪
Jurisdictional structure
Operations jurisdiction	ભારત
સ્પેશિયલ એક્શન ફોર્સના કાર્યક્ષેત્રનો નક્શો
General nature	Local civilian police Local civilian agency
Headquarters	ગાંધીનગર
Agency executive	વિકાસ સહાય, આઈપીએસ, ડીજીપી
Parent agency	ગુજરાત પોલીસ

સ્પેશિયલ એક્શન ફોર્સ (ટૂંકમાં એસએએફ; અંગ્રેજી: Special Action Force (SAF)) એ ગુજરાત પોલીસ હેઠળ રચાયેલું એક વિશિષ્ટ રમખાણોવિરોધી અને કટોકટી-પ્રતિક્રિયા દળ છે. કોમી રમખાણોને નિયંત્રિત કરવા, નાગરિક અશાંતિ દરમિયાન જાહેર વ્યવસ્થા જાળવવા અને રાજ્યભરમાં ઉભરતી કાયદો અને વ્યવસ્થાની પરિસ્થિતિઓને ઝડપથી પ્રતિસાદ આપવા માટે ફેબ્રુઆરી ૨૦૨૪માં આ દળની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી.

ઇતિહાસ અને રચના

૨૧ ફેબ્રુઆરી ૨૦૨૪ના રોજ ગુજરાત વિધાનસભા બજેટ સત્ર દરમિયાન ગૃહ રાજ્ય મંત્રી હર્ષ સંઘવી દ્વારા વિશેષ કાર્યવાહી દળના વિચારની સત્તાવાર જાહેરાત કરવામાં આવી હતી. આ એકમની રચના કોમી અશાંતિ અંગે વધતી ચિંતાઓના જવાબમાં અને રાષ્ટ્રીય સ્તરે કાર્યરત સેન્ટ્રલ રિઝર્વ પોલીસ ફોર્સ રેપિડ એક્શન ફોર્સ (આરએએફ)ના મોડલ પર આધારિત હતી.

ગુજરાત પોલીસ સ્ટેટ રિઝર્વ પોલીસ ફોર્સ (એસ. આર. પી. એફ.) એકમમાંથી એસ.એ.એફ.ની રચના બે કંપનીઓ, ગ્રુપ-૨ અમદાવાદ અને ગ્રુપ-૧૧ સુરત કરવામાં આવી છે, જેના કર્મચારીઓને રમખાણ નિયંત્રણ અને કટોકટીની પ્રતિક્રિયાની અદ્યતન તાલીમ આપવામાં આવી છે, જે તેમને હિંસા અને જાહેર અશાંતિના પ્રકોપનો ઝડપથી અને અસરકારક રીતે સામનો કરવા માટે સજ્જ કરે છે.

ઉદ્દેશો

સ્પેશિયલ એક્શન ફોર્સના મુખ્ય ઉદ્દેશો નીચે મુજબ છેઃ

• કોમી રમખાણો, વિરોધ પ્રદર્શનો અને હિંસક પ્રદર્શનો દરમિયાન શાંતિ અને જાહેર વ્યવસ્થા જાળવવી.
• ગુજરાત ગમે ત્યાં સંવેદનશીલ કાયદો અને વ્યવસ્થાની પરિસ્થિતિઓને સંભાળવા માટે ક્વિક રિસ્પોન્સ ટીમ (ક્યુઆરટી) તરીકે કામ કરવું.
• કટોકટીની પરિસ્થિતિઓને સંભાળવામાં સ્થાનિક પોલીસ એકમોને વિશેષ સહાય પૂરી પાડવી.
• રાજકીય અથવા સાંપ્રદાયિક રીતે સંવેદનશીલ ઘટનાઓ અને મોટા જાહેર મેળાવડા દરમિયાન સુરક્ષામાં મદદ કરવી.
• આધુનિક પદ્ધતિઓ અને સાધનો દ્વારા ગુજરાત પોલીસ સમગ્ર રમખાણ નિયંત્રણ ક્ષમતાઓમાં વધારો કરવો.

સંસ્થાકીય માળખું

સ્પેશિયલ એક્શન ફોર્સ હાલમાં ગુજરાત રાજ્ય રિઝર્વ પોલીસ દળ (એસ. આર. પી. એફ.) હેઠળ એક વિશેષ એકમ તરીકે કાર્યરત છે. આ એકમ એસ. આર. પી. એફ. ગ્રુપ-૨ અમદાવાદ અને ગ્રુપ-૧૧ સુરત કાર્યરત છે, જેની કામગીરીની જરૂરિયાતને આધારે ગુજરાતના અન્ય પ્રદેશોમાં વિસ્તરણ કરવાની યોજના છે.

તાલીમ અને સાધનો

સ્પેશિયલ એક્શન ફોર્સમાં સામેલ કર્મચારીઓને રમખાણોના નિયંત્રણ અને જાહેર વ્યવસ્થા જાળવવા માટે અદ્યતન તાલીમ આપવામાં આવી છે, જેમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છેઃ

• ભીડ વ્યવસ્થાપન અને ભીડ નિયંત્રણ તકનીકો
• બિન-ઘાતક શસ્ત્રોનો ઉપયોગ
• ઘટના-પ્રતિ-હુમલો અને રક્ષણાત્મક વ્યૂહરચનાઓ
• જાહેર અવ્યવસ્થાની પરિસ્થિતિઓમાં બચાવ કામગીરી
• ઝડપી પ્રતિસાદ વ્યૂહરચનાઓ

રાજ્ય પોલીસ વ્યવસ્થામાં વ્યાવસાયિક અને અસરકારક દળ સુનિશ્ચિત કરવા માટે કેન્દ્રીય રિઝર્વ પોલીસ દળ (સીઆરપીએફ) ના રેપિડ એક્શન ફોર્સ તર્જ પર આરએપીઓ મેરઠ તાલીમ કેન્દ્રમાં તાલીમ અભ્યાસક્રમ આપવામાં આવે છે.

સાધનો

એસએએફ નીચેના સાધનોથી સજ્જ છેઃ

• વોટર કેનન
• આધુનિક રમખાણ નિયંત્રણ વાહનો
• ટીયર ગેસ લોન્ચર
• રમખાણ વિરોધી રક્ષણાત્મક પોશાક અને ઢાલ
• બોડી કેમેરા અને લાઇવ-ફીડ ડ્રોન
• બિન-ઘાતક શસ્ત્રો અને સાધનો
• સંચાર અને દેખરેખ સાધનો

આ એકમ કટોકટી દરમિયાન વાસ્તવિક સમયની જમાવટ અને સંકલન માટે સમર્પિત આદેશ અને નિયંત્રણ પ્રણાલી સાથે કામ કરે છે.

વિવિધ રાજ્યોમાંથી સમાન દળો

ગુજરાત એસએએફ રાષ્ટ્રીય સ્તરે રેપિડ એક્શન ફોર્સ (આરએએફ) જેવા જ મોડલને અનુસરે છે અને તેની સરખામણી કર્ણાટક પોલીસ સ્પેશિયલ એક્શન ફોર્સ (એસએએફ) જેવા વિશેષ રાજ્ય કક્ષાના દળો સાથે થઈ શકે છે, જે દક્ષિણ કન્નડ અને ઉડુપી પ્રદેશોમાં કોમી સંઘર્ષોનું સંચાલન કરવા માટે જૂન ૨૦૨૫માં કાર્યરત કરવામાં આવ્યું હતું.