પવન

૨૨ મી/સે ના પવનને કારણે હલતું ચેરી વૃક્ષ

પવન એ મોટા પાયે વાયુઓનો પ્રવાહ છે. પૃથ્વીની સપાટી પર પવન એ હવાના બલ્ક હલનચલનથી બનેલો છે. બાહ્ય અવકાશમાં, સૌર પવન એ અવકાશમાં સૂર્યમાંથી વાયુઓ અથવા ચાર્જ કરવામાં આવેલા કણોની ગતિ છે, જ્યારે ગ્રહોનો પવન એ ગ્રહના વાતાવરણમાંથી અવકાશમાં પ્રકાશ રાસાયણિક તત્વોનું વિસ્તરણ છે. પવનને સામાન્ય રીતે તેમના અવકાશી ધોરણ, તેમની ગતિ, તેમના માટેના પરિબળોના પ્રકારો, જ્યાં તેઓ આવે છે તે પ્રદેશો અને તેમની અસર એમ પાંચ પરિબળો દ્વારા વર્ગીકૃત કરવામાં આવે છે. સૂર્યમંડળના ગ્રહ પર સૌથી મજબૂત અવલોકન કરાયેલા પવન નેપ્ચ્યુન અને શનિ પર થાય છે. પવનમાં વિવિધ પાસાં હોય છે: વેગ ( પવનની ગતિ ); શામેલ વાયુની ઘનતા; ઉર્જા સામગ્રી અથવા પવન ઉર્જા. પવન બીજ અને નાના પક્ષીઓ માટે પરિવહનનું એક મહત્વપૂર્ણ સાધન પણ છે; સમય સાથે અમુક વસ્તુઓ પવનમાં હજારો માઇલની મુસાફરી કરી શકે છે.

માનવ સંસ્કૃતિમાં પવનની ખ્યાલ પુરાણકથામાં શોધવામાં આવી છે, ઇતિહાસની ઘટનાઓને તેણે પ્રભાવિત કરી છે, પરિવહન અને યુદ્ધની શ્રેણીમાં વધારો કર્યો છે અને યાંત્રિક કાર્ય, વીજળી અને મનોરંજન માટે શક્તિનો સ્રોત પ્રદાન કર્યો છે. પવન પૃથ્વીના સમુદ્રોમાં ફેલાયેલા વહાણોની મુસાફરીને શક્તિ આપે છે. ગરમ હવાના ફુગ્ગાઓ પવનનો ઉપયોગ ટૂંકા પ્રવાસો માટે કરે છે અને સંચાલિત ફ્લાઇટ તેનો ઉપયોગ લિફ્ટ વધારવા અને બળતણ વપરાશ ઘટાડવા માટે કરે છે. હવામાનની વિભિન્ન ઘટનાઓને કારણે પવનના કાતરના ક્ષેત્રો વિમાન માટેની જોખમી પરિસ્થિતિઓ તરફ દોરી શકે છે. જ્યારે પવન મજબૂત બને છે, ત્યારે વૃક્ષો અને માનવસર્જિત માળખાં નુકસાન થાય છે અથવા નાશ પામે છે.

પવન વિવિધ ઍઓલીયન પ્રક્રિયાઓ દ્વારા, જેમ કે ફળદ્રુપ જમીનની રચના, અને ધોવાણ દ્વારા ભૂમિને આકાર આપે છે. મોટા રણમાંથી નીકળતી ધૂળને તેના સ્રોત પ્રદેશથી પ્રવર્તમાન પવન દ્વારા ખૂબ અંતર ખસેડી શકાય છે; પવન કે જેને રફ ટોપોગ્રાફી દ્વારા વેગ મળે છે અને ધૂળના પ્રકોપ સાથે સંકળાયેલા છે, તે વિસ્તારો પર તેમની નોંધપાત્ર અસરોને કારણે વિશ્વના વિવિધ ભાગોમાં પ્રાદેશિક નામો સોંપવામાં આવ્યા છે. હવામાનશાસ્ત્રમાં, પવનને ઘણીવાર તેમની શક્તિ અને પવન ફૂંકાતા દિશા મુજબ સૂચવવામાં આવે છે. ઝડપી ગતિવાળા પવનના ટૂંકા વિસ્ફોટોને ગસ્ટ્સ કહેવામાં આવે છે. મધ્યવર્તી સમયગાળા (એક મિનિટની આસપાસ) ના તીવ્ર પવનને સ્ક્વોલ્સ કહેવામાં આવે છે. લાંબા ગાળાના પવનમાં વિવિધ શક્તિઓ જેમ કે પવન, ગેલ, તોફાન અને વાવાઝોડા જેવી તેમની સરેરાશ શક્તિ સાથે વધારાની રીતે સંકળાયેલા હોય છે. મોટા પાયે વાતાવરણીય પરિભ્રમણના મુખ્ય કારણોમાં વિષુવવૃત્ત અને ધ્રુવો વચ્ચેનો વિશિષ્ટ હીટિંગ અને ગ્રહનું પરિભ્રમણ (કોરિઓલિસ અસર)નો સમાવેશ થાય છે. ઉષ્ણકટિબંધીય પવન તેની અંદર રહેલા ભૂપ્રદેશ અને પ્લૅટ્સ ઉપર ચોમાસાના પરિભ્રમણને વહન આપી શકે છે. દરિયાકાંઠાના વિસ્તારોમાં દરિયાઈ પવન / જમીનની પવનચક્ર સ્થાનિક પવનને વ્યાખ્યાયિત કરી શકે છે; એવા ક્ષેત્રમાં કે જે ચલ ભૂપ્રદેશ હોય છે, પર્વત અને ખીણ પણ પવનની લહેર સ્થાનિક પવન પર પ્રભુત્વ મેળવી શકે છે.

પવનની અસર જંગલી આગના ફેલાવાને પણ થાય છે. પવન વિવિધ છોડમાંથી બીજ ફેલાવી શકે છે, તે છોડની જાતોના અસ્તિત્વ અને વિખેરીકરણને સક્ષમ કરે છે, તેમજ ઉડતી જંતુઓની વસ્તીને સક્ષમ કરે છે. જ્યારે ઠંડા તાપમાન સાથે જોડવામાં આવે છે, ત્યારે પવન પશુધન પર નકારાત્મક અસર કરે છે. પવન પ્રાણીઓના ખાદ્યપદાર્થો, તેમજ તેમની શિકાર અને રક્ષણાત્મક વ્યૂહરચનાને અસર કરે છે.

ઉદ્ભવના કારણો

પવન વાતાવરણીય દબાણમાં તફાવતને કારણે થાય છે. જ્યારે વાતાવરણીય દબાણમાં તફાવત અસ્તિત્વમાં હોય છે, ત્યારે હવા ઉંચા દબાણવાળા વિસ્તારથી નીચલા દબાણવાળા વિસ્તાર તરફ આગળ વધે છે, પરિણામે વિવિધ ગતિના પવન પરિણમે છે. ફરતા ગ્રહ પર હવા કોરીઓલિસ અસર દ્વારા પણ હલે છે. માત્ર વિષુવવૃત્ત પર આની અસર થતી નથી. વૈશ્વિક સ્તરે, મોટા પાયે પવનની રીત (વાતાવરણીય પરિભ્રમણ) ના બે મુખ્ય પરિબળો એ વિષુવવૃત્ત અને ધ્રુવો વચ્ચેના વિશિષ્ટ ઉષ્માના તફાવત અને ગ્રહના પરિભ્રમણ છે. ઉષ્ણકટિબંધીય બહાર અને સપાટીની ઘર્ષણપૂર્ણ અસરોની સરખામણીએ, મોટા પાયે પવનો ભૂસ્તરીય સંતુલનનો સંપર્ક કરે છે . પૃથ્વીની સપાટીની નજીક ઘર્ષણ પવનની અન્ય ગ્રહ કરતા ધીમી ગતિનું કારણ બને છે. પવનને સપાટીના ઘર્ષણને કારણે નીચા દબાણવાળા વિસ્તારોમાં વધુ અંદર તરફ વળવું પડે છે.