ભારતમાં મૂક કૃપામૃત્યુ

મૂક કૃપામૃત્યુ કે નિષ્ક્રિય કૃપામૃત્યુ (અંગ્રેજી: Passive euthanasia) ભારતમાં કાયદેસરનું છે. ભારત એવા ગણ્યા-ગાંઠ્યા અમુક દેશો પૈકીનું એક છે, કે જ્યાં એક કે બીજા પ્રકારે માનવીય કૃપામૃત્યુ અધિકૃત છે. બેલ્જીયમ, લક્ઝેમબર્ગ, નેધરલેન્ડ અને સ્વિત્ઝર્લેન્ડ તથા યુ.એસ.એ.નું ઓરેગોન સ્ટેટ અને વોશિંગ્ટન સ્ટેટ પણ મર્યાદિત સંજોગોમાં ક્ર્પામૃત્યુને માન્યતા આપે છે. ૭મી માર્ચે ભારતની સર્વોચ્ચ અદાલતે, કાયમી ધોરણે મૃતપ્રાય અવસ્થામાં રહેલા દર્દીઓને આપવામાં આવતી કૃત્રિમ જીવન સહાય પાછી ખેંચી લઈને મૂક પણે કૃપામૃત્યુ આપવ અંગેની જોગવાઈને કાયદાનું સ્વરૂપ આપ્યું છે. આ નિર્ણય એક ખટલાના ચુકાદાના ભાગરૂપે લેવામાં આવ્યો હતો. આ ખટલો અરુણા શાહબાગ, કે જે મુંબઇની કે.ઇ.એમ. હોસ્પિટલમાં છેલ્લાં ૩૭ વર્ષથી લગભગ મૃતપ્રાય અવસ્થામાં જીવન ગાળી રહી છે, તેની મિત્ર એ માંડેલો છે. વડી અદાલતે ઘાતક ઇન્જેક્શન દ્વારા સક્રિય કૃપામૃત્યુનો દાવો ખારિજ કરી દીધો હતો. ભારતમાં કૃપામૃત્યુને લગતો કોઈ કાયદો અસ્તિત્વમાં નથી, એ વાતને ધ્યાનમાં રાખીને સર્વોચ્ચ અદાલતે ટાંક્યું છે કે જ્યાં સુધી ભારતીય સંસદ આ વિષયને લગતો ઉચિત કાયદો ના ઘડી કાઢે ત્યાં સુધી આ ચુકાદાને જ દેશનો કાયદો માનીને ચાલવું.

અરુણા શાહબાગ ખટલો

અરુણા શાનબાગ કેઈએમ હૉસ્પિટલ, મુંબઈ ખાતે ફરજ બજાવતી એક પરિચારીકા હતી. ૨૭ નવેમ્બર ૧૯૭૩ના રોજ એક સફાઈ કામદાર દ્વારા તેની જાતિય સતામણી કરવામાં આવી. આ હુમલા દરમિયાન તેનું ગળું એક સાંકળ દ્વારા દબાવવામાં આવ્યું, અને પ્રાણવાયુના અભાવે ત્યારથી તેને બેભાન અવસ્થામાં લાવી દીધી છે. તેની સારવાર કેઈએમ હોસ્પિટલ ખાતે આ ઘટના બાદથી કરાઈ રહી છે અને તેને ખોરાક નળી દ્વારા આપીને જીવંત રાખવામાં આવી છે. અરુણા તરફથી, તેની મિત્ર પિન્કી વીરાણી, એક સામાજિક કાર્યકર્તાએ સર્વોચ્ચ વડી અદાલત ખાતે એક એવી દલીલ કરતી અરજી દાખલ કરી છે કે "અરુણાની સતત હયાતી તેના ગરિમાપૂર્વક જીવવાના હક્કનું ઉલ્લંઘન છે". સર્વોચ્ચ અદાલતે તેનો ચુકાદો ૭ માર્ચ ૨૦૧૧ના રોજ આપ્યો. અદાલતે અરુણાનો જીવન આધાર હટાવવાની માગણી નકારી છે જોકે મૂક કૃપામૃત્યુને ભારતમાં કાયદાકીય છૂટ માટે બહોળી માર્ગદર્શિકા જાહેર કરી છે. અરુણાને જીવન આધાર હટાવવાની અરજી નકારવાનો સર્વોચ્ચ અદાલતનો ચુકાદો એ હકીકત પર આધારિત હતો કે હોસ્પિટલના કર્મચારીઓ જે સારવાર આપે છે અને તેની કાળજી રાખે છે તેઓ તેના કૃપામૃત્યુની તરફેણમાં નહોતા.

માર્ગદર્શિકા

While rejecting Pinki Virani's plea for Aruna Shanbaug's euthanasia, the court laid out guidelines for passive euthanasia. According to these guidelines, passive euthanasia involves the withdrawing of treatment or food that would allow the patient to live. India joins a small number of countries, including Switzerland, Belgium and the Netherlands, as well as the US states of Washington and Oregon, that have legalised euthanasia in some form. Elsewhere in the world euthanasia is almost always illegal. As India had no law about euthanasia, the Supreme Court's guidelines are law until Parliament passes legislation. India's Minister of Law and Justice, Veerappa Moily, called for serious political debate over the issue.

After the court ruling the Calcutta Telegraph consulted with Muslim, Hindu, Jain and Christian religious leaders. Though generally against legalising euthanasia, Christians and the Jains thought passive euthanasia was acceptable under some circumstances. Jains and Hindus have a traditional ritual santhara and Samadhi (also refered to as mahā-samādhi) respectively, wherein one can perform to end one's life when one feels their life is complete. Some members of India's medical establishment were skeptical about euthanasia due to the country's weak rule of law and the large gap between the rich and the poor, which might lead to the exploitation of the elderly by their families.

બાહ્ય કડીઓ

• ભારતમાં કૃપામૃત્યુ પર સર્વોચ્ચ અદાલતનો ચુકાદો