એકલવ્ય

એકલવ્ય મહાભારત કા એક પાત્ર હૈ. વહ હિરણ્ય ધનુ નામક નિષાદ કા પુત્ર થા. એકલવ્ય કી ગુરુભક્તિ મહાન થી. ઉસને ગુરુ કે માઁગને પર ગુરુદક્ષિણા કે રૂપ મેં અપને દાહિને હાઁથ કા અઁગૂઠા અપને ગુરુ કો સમર્પિત કર દિયા થા.

એકલવ્યના ગુરુ

એકલવ્ય ધનુર્વિદ્યા સીખવાના ઉદ્દેશ્યથી દ્રોણાચાર્યના આશ્રમમાં આવ્યો પરંતુ નિમ્ન વર્ણનો હોવાથી દ્રોણાચાર્યે તેને પોતાનો શિષ્ય બનાવવાનો સ્વીકાર ન કર્યો. નિરાશ થઈ એકલવ્ય વનમાં ચાલ્યો ગયો. તેણે દ્રોણાચાર્યની એક મૂર્તિ બનાવી અને તે મૂર્તિને ગુરુ માની ધનુર્વિદ્યાનો અભ્યાસ કરવા લાગ્યો. એકાગ્ર ચિત્તથી સાધના કરતા અલ્પકાળમાં જ તે ધનુર્વિદ્યામાં અત્યન્ત નિપુણ થઈ ગયા.

એકલવ્યનુ કૌશલ

એક દિવસ પાંડવ તથા કૌરવ રાજકુમાર ગુરુ દ્રોણ સાથે આખેટ માટે તે જ વનમાં ગયાં જ્યાં એકલવ્ય આશ્રમ બનાવી ધનુર્વિદ્યાનો અભ્યાસ કરી રહ્યો હતો. રાજકુમારોનો કૂતરો ભટકી એકલવ્યના આશ્રમમાં જઈ પહોંચ્યો. એકલવ્યને જોઈ તે ભોંકવા લાગ્યો. આથી ક્રોધિત થઈ એકલવ્યે તે કૂતરાને પોતાના બાણ ચલાવી-ચલાવી તેના મોંને બાણોંથી ભરી દીધું. એકલવ્યે એવા કૌશલથી બાણ ચલાવ્યા હતાં કે કૂતરાને કોઈ પ્રકારની ઈજા ન પહોંચી પણ બાણોંથી બંધાઈ જવાથી તેનું ભૌંકવું બંધ થઈ ગયું.

દ્રોણનું આશ્ચર્ય

કુત્તે કે લૌટને પર જબ અર્જુન ને ધનુર્વિદ્યા કે ઉસ કૌશલ કો દેખા તો વે દ્રોણાચાર્ય સે બોલે, "હે ગુરુદેવ! ઇસ કુત્તે કે મુઁહ મેં જિસ કૌશલ સે બાણ ચલાયે ગયે હૈં ઉસસે તો પ્રતીત હોતા હૈ કિ યહાઁ પર કોઈ મુઝસે ભી બડ઼ા ધનુર્ધર રહતા હૈ." અપને સભી શિષ્યોં કો લે કર દ્રોણાચાર્ય એકલવ્ય કે પાસ પહુઁચે ઔર પૂછે, "હે વત્સ! ક્યા યે બાણ તુમ્હીં ને ચલાયે હૈ?" એકલવ્ય કે સ્વીકાર કરને પર ઉન્હોંને પુનઃ પ્રશ્ન કિયા, "તુમ્હેં ધનુર્વિદ્યા કી શિક્ષા દેને વાલે કૌન હૈં?" એકલવ્ય ને ઉત્તર દિયા, "ગુરુદેવ! મૈંને તો આપકો હી ગુરુ સ્વીકાર કર કે ધનુર્વિદ્યા સીખી હૈ." ઉસકા ઉત્તર સુનકર દ્રોણાચાર્ય બોલે, "કિન્તુ વત્સ! મૈંને તો તુમ્હેં કભી શિક્ષા નહીં દી." ઇસ પર એકલવ્ય ને હાથ જોડ઼ કર કહા, "ગુરુદેવ! મૈંને આપ હી કો અપના ગુરુ માન કર આપકી મૂર્તિ કે સમક્ષ ધનુર્વિદ્યા કા અભ્યાસ કિયા હૈ. અતઃ આપ હી મેરે પૂજ્યનીય ગુરુદેવ હૈં." ઇતના કહ કર ઉસને દ્રોણાચાર્ય કી ઉનકી મૂર્તિ કે સમક્ષ લે જા કર ખડ઼ા કર દિયા.

એકલવ્યની ગુરુ પ્રતિ નિષ્ઠા

દ્રોણાચાર્ય નહીં ચાહતે થે કિ કોઈ અર્જુન સે બડ઼ા ધનુર્ધારી બન પાયે. વે એકલવ્ય સે બોલે, "યદિ મૈં તુમ્હારા ગુરુ હૂઁ તો તુમ્હેં મુઝકો ગુરુદક્ષિણા દેની હોગી." એકલવ્ય બોલા, "ગુરુદેવ! ગુરુદક્ષિણા કે રૂપ મેં આપ જો ભી માઁગેંગે મૈં દેને કે લિયે તૈયાર હૂઁ." ઇસ પર દ્રોણાચાર્ય ને એકલવ્ય સે ગુરુદક્ષિણા કે રૂપ મેં ઉસકે દાહિને હાથ કે અઁગૂઠે કી માઁગ કી. એકલવ્ય ને સહર્ષ અપના અઁગૂઠા દે દિયા.

એકલવ્યની રીત

અંગૂઠા કટ જાને કે બાદ એકલવ્ય ને તર્જની ઔર મધ્યમા અંગુલી કા પ્રયોગ કર તીર ચલાને લગા. યહીં સે તીરંદાજી કરને કે આધુનિક તરીકે કા જન્મ હુઆ. નિઃસન્દેહ યહ બેહતર તરીકા હૈ ઔર આજકલ તીરંદાજી ઇસી તરહ સે હોતી હૈ. વર્તમાન કાલ મેં કોઈ ભી વ્યક્તિ ઉસ તરહ સે તીરંદાજી નહીં કરતા જૈસા કિ અર્જુન કરતા થા. વાસ્તવ મેં એકલવ્ય મહાન ધનુર્ધર થા.