પ્રતાપસિંહ રાવ ગાયકવાડ

પ્રતાપસિંહ રાવ ગાયકવાડ
વડોદરાના રાજા
શાસન	૬ ફેબ્રુઆરી ૧૯૩૯ – ૧૯ જુલાઈ ૧૯૬૮
પુરોગામી	મહારાજા સયાજીરાવ ગાયકવાડ ત્રીજા
અનુગામી	ફતેસિંહરાવ ગાયકવાડ II
જન્મ	૨૯ જૂન ૧૯૦૮
મૃત્યુ	૧૯ જુલાઈ ૧૯૬૮
Consort	મહારાણી શાંતા દેવી સાહેબ
વંશજ	ફતેસિંહરાવ ગાયકવાડ II મૃણાલિની રાજે ગાયકવાડ પ્રેમિલા રાજે ગાયકવાડ સરલા રાજે ગાયકવાડ વસુંધરાદેવી રાજે ગાયકવાડ રણજીતસિંહ પ્રતાપસિંહ ગાયકવાડ લલિતાદેવી રાજે ગાયકવાડ સંગ્રામસિંહરાવ ગાયકવાડ સયાજીરાવ ગાયકવાડ
વંશ	ગાયકવાડ રાજવંશ
પિતા	યુવરાજ ફતેહસિંહરાવ ગાયકવાડ
માતા	પદ્માવતી બાઈ સાહિબા
ધર્મ	હિંદુ ધર્મ

શ્રીમંત મહારાજા સર પ્રતાપ સિંહ રાવ ગાયકવાડ (૨૯ જૂન ૧૯૦૮ - ૧૯ જુલાઈ ૧૯૬૮), જેઓ મરાઠાઓના ગાયકવાડ વંશના હતા, તેઓ બરોડાના શાસક મહારાજા હતા. ૧૯૩૯માં તેમના દાદા સયાજીરાવ ગાયકવાડ ત્રીજાના અવસાન બાદ તેઓ ગાદી પર આવ્યા. ૧૯૪૭માં, બ્રિટિશ ભારતનું બે સ્વતંત્ર આધિપત્યમાં વિભાજન થયું અને પ્રતાપ સિંહે તેમના રાજ્યને ભારતના વર્ચસ્વમાં સામેલ કર્યું. ૧૯૪૯ સુધીમાં, બરોડા ભારતમાં ભેળવી દેવામાં આવ્યું હતું.

પ્રતાપ સિંહે તેમનું બિરુદ અને અમુક વિશેષાધિકારો જાળવી રાખ્યા હતા, પરંતુ ૧૯૫૧માં તેમને કથિત રીતે બેજવાબદાર વર્તન બદલ ભારત સરકાર દ્વારા પદભ્રષ્ટ કરવામાં આવ્યા હતા. ત્યારબાદ તેઓ તેમની બીજી પત્ની પીઠાપુરમની રાજકુમારી સીતા દેવી સાથે યુરોપમાં નિવૃત્ત થયા અને મોનૅકોમાં સ્થાયી થયા. ૧૯૬૮માં તેમનું અવસાન થયું અને તેમના મોટા પુત્ર ફતેહસિંહરાવ ગાયકવાડ તેમના અનુગામી બન્યા, જેઓ ૧૯૫૧થી મહારાજા તરીકે ફરજ બજાવતા હતા.

પ્રતાપ સિંહે તેમના દાદા સયાજીરાવની ઈચ્છા મુજબ ૧૯૪૯ માં બરોડાની મહારાજા સયાજીરાવ યુનિવર્સિટીની સ્થાપના કરી અને "સર સયાજીરાવ ડાયમંડ જ્યુબિલી એન્ડ મેમોરિયલ ટ્રસ્ટ" ની સ્થાપના કરી, જે હજુ પણ અસ્તિત્વ ધરાવે છે, જે ત્યાંના લોકોની શૈક્ષણિક અને અન્ય જરૂરિયાતો પૂરી પાડે છે.

જીવનચરિત્ર

તેમને વારસામાં એવી એસ્ટેટ મળી હતી કે જેનું મૂલ્ય રૂઢિચુસ્ત રીતે $US300 મિલિયન (૧૯૩૯ ડૉલરમાં) કરતાં વધુ હતું, જેમાં $15 મિલિયનની અંદાજિત કિંમત સાથે જ્વેલરીનો સમાવેશ થાય છે. તેઓ ૧૯૪૮માં યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સના છ સપ્તાહના પ્રવાસે ગયા હતા, જ્યાં તેમનું અને તેમની બીજી પત્નીનું ઉચ્ચ સમાજના સલુન્સમાં સ્વાગત કરવામાં આવ્યું હતું. તેઓએ અમેરિકાની તેમની મુલાકાત દરમિયાન $10 મિલિયનનો ખર્ચ કર્યો હતો. વ્યાપકપણે વાંચેલા સમાચાર અહેવાલો પછી ભારત સરકારે બરોડાની તિજોરીનું ઓડિટ કર્યું અને તારણ કાઢ્યું કે ગાયકવાડે બરોડાની તિજોરીમાંથી ઘણી વ્યાજમુક્ત લોન લીધી હતી જેને તેઓ અયોગ્ય માનતા હતા. તે તેની US8 મિલિયન ડોલરની આવકમાંથી વાર્ષિક હપ્તામાં પૈસા પાછા ચૂકવવા સંમત થયા.

જ્યારે બ્રિટિશ ભારતે બે નવા આધિપત્ય તરીકે બ્રિટનથી સ્વતંત્રતા મેળવી, ત્યારે બંનેએ રજવાડાઓ પર નિયંત્રણ મેળવવાની કોશિશ કરી, જે રાજકુમારોના તકનીકી રીતે ખાનગી ડોમેન હતા. અંગ્રેજોએ રાજકુમારોને તેમના સહયોગી જોડાણમાંથી મુક્ત કર્યા સાથે, ભારતમાંથી અંગ્રેજોની ખસી જવાથી શૂન્યાવકાશ રહી ગયો. જો કે, મોટાભાગના રજવાડાઓ લશ્કરી રીતે નબળા હતા, અને લગભગ એક વર્ષમાં ભારત અને પાકિસ્તાનના નવા દેશોના દબાણને પરિણામે મોટાભાગના મહારાજાઓ અને અન્ય રાજકુમારોએ બેમાંથી એક સાથે જોડાણ કર્યું હતું. બરોડા માટે ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ ઑફ એક્સેસન પર હસ્તાક્ષર કર્યા પછી પ્રતાપ સિંહ એટલા પરેશાન થઈ ગયા કે તેઓ વી.પી. મેનનની બાહોમાં રડી પડ્યા.

કુટુંબ

તેમના પિતા ફતેહસિંહરાવ ગાયકવાડ અને માતા પદ્માવતીબાઈ સાહીબા હતા. તેમના પિતા દેખીતી રીતે વારસદાર હતા, પરંતુ તેઓ સિંહાસન પર ચઢી શકે તે પહેલાં ૨૩ વર્ષની ઉંમરે મૃત્યુ પામ્યા હતા. ફતેહસિંહરાવના પિતા, સયાજીરાવ ગાયકવાડ ત્રીજાએ દારૂનો ત્યાગ કર્યો હતો, પરંતુ ફતેસિંહરાવ ભારે દારૂ પીતા હતા, જે તેમના વહેલા મૃત્યુમાં કારણ હોય શકે છે. સયાજીરાવ તેમના પુત્રના સાધારણ શૈક્ષણિક પ્રદર્શનથી નિરાશ થયા હતા, જેનો શ્રેય તેમણે તેમના બાળકો પાસે ઘણી સંપત્તિ અને ઘણા ઓછા લક્ષ્યોને આપ્યો હતો.

લગ્ન અને બાળકો

પ્રતાપસિંહરાવે બે વાર લગ્ન કર્યા. ૧૯૨૯માં, તેમણે કોલ્હાપુર રાજ્યમાં હસુરના સરદાર માનસિંહરાવ સુબ્બારાવ ઘોરપડેની પુત્રી શાંતાદેવી (૧૯૧૪-૨૦૦૨) સાથે લગ્ન કર્યા. આ દંપતીને ત્રણ પુત્રો અને પાંચ પુત્રીઓ હતી: