ત્રિદેવી
| ત્રિદેવી | |
|---|---|
બ્રહ્માંડની સર્વોચ્ચ ત્રિપુટી સર્જન, સંરક્ષણ અને વિનાશ પર બ્રહ્મ, પરમ અસ્તિત્વ | |
 | |
| જોડાણો | |
| રહેઠાણ | |
| મંત્ર | ઓમ્ ત્રિદેવીભવાય નમઃ |
| વાહન | |
| જીવનસાથી | ત્રિમૂર્તિ: |
ત્રિદેવી (સંસ્કૃત: त्रिदेवी, સીધું ભાષાંતરિત નામ ''ત્રણ દેવીઓ'') એ હિંદુ ધર્મમાં સર્વોચ્ચ દેવત્વની ત્રિમૂર્તિ છે, જે પ્રતિષ્ઠિત દેવી-દેવતાઓની ત્રયીમાં કાં તો ત્રિમૂર્તિના સ્ત્રીસ્વરૂપ અથવા સંપ્રદાયના આધારે પુરૂષવાચી ત્રિમૂર્તિના જીવનસાથી તરીકે સામેલ છે. આ ત્રયી સામાન્ય રીતે હિન્દુ દેવીઓ સરસ્વતી, લક્ષ્મી અને પાર્વતી દ્વારા વ્યક્ત કરવામાં આવે છે.[૧] શક્તિવાદમાં આ ત્રિગુણ દેવીઓ મૂળ-પ્રકૃતિ અથવા આદિ પરાશક્તિનો આવિર્ભાવ છે.[૨]
નારી ત્રિમૂર્તિ[ફેરફાર કરો]
હિંદુ ધર્મના પરંપરાગત એન્ડ્રોસેન્ટ્રીક[upper-alpha ૧] સંપ્રદાયોમાં, નારી ત્રિદેવી દેવીઓને વધુ પ્રખ્યાત પુરૂષવાચી ત્રિમૂર્તિ દેવતાઓ પ્રત્યે સમકાલીન અને સહાયક દેવતાઓ તરીકે મૂકવામાં આવે છે. શક્તિવાદમાં, સ્ત્રી ત્રિદેવી દેવીઓને સર્જક (મહાસરસ્વતી), સંરક્ષક (મહાલક્ષ્મી) અને વિનાશક (મહાકાળી)ની પ્રખ્યાત ભૂમિકાઓ આપવામાં આવી છે[૩] જેમાં પુરુષપ્રધાન ત્રિમૂર્તિ દેવતાઓને સ્ત્રી ત્રિદેવીના કારક તરીકે સહાયક દેવીઓ તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આવે છે.
ત્રિમૂર્તિની પત્નીઓ[ફેરફાર કરો]
સરસ્વતી વિદ્યા, કલા અને સંગીતની દેવી છે, તેમજ બ્રહ્માંડ નિર્માતા બ્રહ્માની પત્ની છે.[૪]
લક્ષ્મી ભાગ્ય, સંપત્તિ, ફળદ્રુપતા, શુભતા, પ્રકાશ, અને ભૌતિક અને આધ્યાત્મિક પરિપૂર્ણતાની દેવી છે, તેમજ સંરક્ષક વિષ્ણુની પત્ની છે.[૫] જો કે, લક્ષ્મી માત્ર ભૌતિક સંપત્તિની જ નહિ, પરંતુ અમૂર્ત સમૃદ્ધિ, જેમ કે મહિમા, ભવ્યતા, આનંદ, ઉલ્લાસ અને મહાનતા અને આધ્યાત્મિક પરિપૂર્ણતા, જે મોક્ષમાં રૂપાંતરિત થાય છે, તેની પણ પ્રતિક છે.
પાર્વતી શક્તિ, યુદ્ધ, સૌંદર્ય અને પ્રેમની દેવી છે. તે શિવની પત્ની છે, જે અનિષ્ટનો નાશ કરનાર અથવા પરિવર્તક છે.[૬]
મહત્વ[ફેરફાર કરો]
મહાસરસ્વતીને દેવી ભાગવત પુરાણમાં શુમ્બની હત્યા કરનાર તરીકે વર્ણવવામાં આવી છે, જે સૂચવે છે કે તેને સરસ્વતી સાથે બહુ ઓછો સંબંધ છે.[૭]
મહાલક્ષ્મી દેવીનું સમૃદ્ધિ પાસું છે. તેના બે સ્વરૂપ છે: વિષ્ણુ-પ્રિય લક્ષ્મી અને રાજ્યલક્ષ્મી. પ્રથમ પવિત્રતા અને સદ્ગુણનું મૂર્ત સ્વરૂપ છે. દ્વિતીય સ્વરૂપ રાજાઓ સાથે સંબંધિત છે. રાજ્યલક્ષ્મી ચંચળ અને આવેગજન્ય હોવાનું જણાવાયું છે. તે એ તમામ જગ્યાઓમાં પ્રવેશ કરે છે જ્યાં પુણ્ય અને દાન મળી શકે છે, અને આ બંને (પુણ્ય અને દાન) કોઈ પણ જગ્યાએથી અદૃશ્ય થઈ જાય કે તરત જ રાજ્યલક્ષ્મી પણ તે જગ્યાએથી અદૃશ્ય થઈ જાય છે.[૮]
મહાકાળી અંધકારનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે, તે શુદ્ધ તમસનું પ્રતીક છે. મહાકાળી એ દેવીના ત્રણ પ્રાથમિક સ્વરૂપોમાંનું એક છે. તે દેવીનું એક શક્તિશાળી વૈશ્વિક પાસું હોવાનું કહેવાય છે, અને તમસ નામની ગુણ (સાર્વત્રિક ઊર્જા)નું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે, અને તે પરિવર્તનની સાર્વત્રિક શક્તિનું વ્યક્તિત્વ છે, જે સમયની સર્વોત્કૃષ્ટ શક્તિ છે.[૯]
ભારતની બહાર[ફેરફાર કરો]
બૌદ્ધ ધર્મ અને જાપાની શિન્ટો દેવતાઓ સાથેના સમન્વયવાદ દ્વારા, ત્રિદેવીએ જાપાની પૌરાણિક કથાઓમાં બેન્ઝાઈટેન્યો (સરસ્વતી), કિસ્શોટેન્યો (લક્ષ્મી) અને ડાઇકોકુટેન્યો (મહાકાલી અથવા પાર્વતી)ની દેવીઓ તરીકે પ્રવેશ કર્યો છે.
આ પણ જુઓ[ફેરફાર કરો]
નોંધ[ફેરફાર કરો]
- ↑ એન્ડ્રોસેન્ટ્રીઝમ એ વિશ્વ દૃષ્ટિકોણ, સંસ્કૃતિ અને ઇતિહાસના કેન્દ્રમાં પુરૂષવાચી દૃષ્ટિકોણ મૂકવાની સભાન અથવા અચેત પ્રથા છે, જેમાં સાંસ્કૃતિક રીતે સ્ત્રીત્વને હાંસિયામાં ધકેલી દેવામાં આવે છે.
સંદર્ભ[ફેરફાર કરો]
- ↑ Prasad, R. U. S. (2017-08-09). River and Goddess Worship in India: Changing Perceptions and Manifestations of Sarasvati (અંગ્રેજીમાં). Routledge. પૃષ્ઠ 65. ISBN 978-1-351-80654-1.
- ↑ Monaghan, Patricia (2009-12-18). Encyclopedia of Goddesses and Heroines [2 volumes]: [2 volumes] (અંગ્રેજીમાં). Bloomsbury Publishing USA. પૃષ્ઠ 199. ISBN 978-0-313-34990-4.
- ↑ de-Gaia, Susan (2018-11-16). Encyclopedia of Women in World Religions [2 volumes]: Faith and Culture across History [2 volumes] (અંગ્રેજીમાં). Bloomsbury Publishing USA. પૃષ્ઠ 336. ISBN 978-1-4408-4850-6.
- ↑ The Book of Avatars and Divinities (અંગ્રેજીમાં). Penguin Random House India Private Limited. 2018-11-21. પૃષ્ઠ 9. ISBN 978-93-5305-362-8.
- ↑ Kishore, B. R. (2001). Hinduism (અંગ્રેજીમાં). Diamond Pocket Books (P) Ltd. પૃષ્ઠ 87. ISBN 978-81-7182-073-3.
- ↑ Garg, Gaṅgā Rām (1992). Encyclopaedia of the Hindu World (અંગ્રેજીમાં). Concept Publishing Company. પૃષ્ઠ 5. ISBN 978-81-7022-374-0.
- ↑ The Sri Mad Devi Bhagavatam (અંગ્રેજીમાં). Sudhindra Nath Vasu at the Panini Office. 1921. પૃષ્ઠ 1006.
- ↑ Williams, George M. (2008-03-27). Handbook of Hindu Mythology (અંગ્રેજીમાં). OUP USA. પૃષ્ઠ 198. ISBN 978-0-19-533261-2.
- ↑ Harper, Katherine Anne; Brown, Robert L. (2012-02-01). The Roots of Tantra (અંગ્રેજીમાં). State University of New York Press. પૃષ્ઠ 80. ISBN 978-0-7914-8890-4.
બાહ્ય કડીઓ[ફેરફાર કરો]
