ભારતમાં નાણાકીય નિયમન

વિકિપીડિયામાંથી

ભારતમાં નાણાકીય નિયમન સંખ્યાબંધ નિયમનકારી સંસ્થાઓ દ્વારા સંચાલિત થાય છે. [૧] નાણાકીય નિયમન એ નિયમન અથવા દેખરેખનું એક સ્વરૂપ છે, જે નાણાકીય સંસ્થાઓને ચોક્કસ જરૂરિયાતો, નિયંત્રણો અને માર્ગદર્શિકાઓને આધીન કરે છે, જેનો હેતુ નાણાકીય સિસ્ટમની સ્થિરતા અને અખંડિતતા જાળવવાનો છે. આ સરકારી અથવા બિન-સરકારી સંસ્થા દ્વારા નિયંત્રિત થઈ શકે છે. નાણાકીય નિયમન એ ઉપલબ્ધ નાણાકીય ઉત્પાદનોની વિવિધતા વધારીને બેંકિંગ ક્ષેત્રોના માળખાને પણ પ્રભાવિત કર્યું છે. નાણાકીય નિયમન ત્રણ કાનૂની શ્રેણીઓમાંથી એક બનાવે છે જે નાણાકીય કાયદાની સામગ્રીની રચના કરે છે, અન્ય બે બજાર પ્રથાઓ અને કેસ કાયદો છે. [lower-alpha ૧]

ઇતિહાસ[ફેરફાર કરો]

ભારતમાં નાણાકીય નિયમનનો ઈતિહાસ 19મી સદીની શરૂઆતમાં શોધી શકાય છે જ્યારે બ્રિટિશ ઈસ્ટ ઈન્ડિયા કંપનીએ 1806માં બેંક ઓફ બંગાળ [૨] [૩] [૪] ની સ્થાપના કરી હતી. સમય જતાં, અન્ય બેંકોની સ્થાપના કરવામાં આવી, જેમાં 1840માં બેંક ઓફ બોમ્બે અને 1843માં બેંક ઓફ મદ્રાસનો સમાવેશ થાય છે, જે સામૂહિક રીતે પ્રેસિડેન્સી બેંકો તરીકે ઓળખાય છે. [૫]

1921માં, ત્રણ પ્રેસિડેન્સી બેંકોનું વિલીનીકરણ કરીને ઈમ્પીરીયલ બેંક ઓફ ઈન્ડિયાની રચના કરવામાં આવી, જેનું પછીથી રાષ્ટ્રીયકરણ કરવામાં આવ્યું અને 1955માં સ્ટેટ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા તરીકે નામ આપવામાં આવ્યું [૬] ભારતીય રિઝર્વ બેંકની સ્થાપના 1935 માં દેશની કેન્દ્રીય બેંક તરીકે કરવામાં આવી હતી, જેનો હેતુ દેશની ચલણ અને ધિરાણ પ્રણાલીને નિયંત્રિત કરવા અને તેના આર્થિક વિકાસને પ્રોત્સાહન આપવાનો હતો. [૭]

1947 માં ભારતને આઝાદી મળ્યા પછી, સરકારે નાણાકીય ક્ષેત્રના નિયમન માટે ઘણા પગલાં લીધાં. 1949 માં, બેંકિંગ રેગ્યુલેશન એક્ટ પસાર કરવામાં આવ્યો, જેણે ભારતીય રિઝર્વ બેંકને બેંકો અને અન્ય નાણાકીય સંસ્થાઓની કામગીરી પર વધુ નિયંત્રણ આપ્યું. [૮] [૯] સિક્યોરિટીઝ એન્ડ એક્સચેન્જ બોર્ડ ઓફ ઈન્ડિયા (SEBI) ની સ્થાપના 1988 માં સિક્યોરિટી બજારોનું નિયમન કરવા અને રોકાણકારોના હિતોનું રક્ષણ કરવા માટે કરવામાં આવી હતી. [૧૦]

1990 ના દાયકામાં, ભારતે આર્થિક ઉદારીકરણ અને સુધારાનો કાર્યક્રમ શરૂ કર્યો, જેમાં નાણાકીય ક્ષેત્રમાં નોંધપાત્ર ફેરફારોનો સમાવેશ થાય છે. નાણાકીય ક્ષેત્રની સ્થિતિની તપાસ કરવા અને તેના સુધારા માટે ભલામણો કરવા માટે 1991માં નરસિંહમ સમિતિની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી. સમિતિની ભલામણોના આધારે, નાણાકીય ક્ષેત્રને ઉદાર બનાવવા અને સ્પર્ધાને પ્રોત્સાહન આપવા માટે ઘણા પગલાં લેવામાં આવ્યા હતા. [૧૧]

1993 માં, સિક્યોરિટીઝ એન્ડ એક્સચેન્જ બોર્ડ ઓફ ઈન્ડિયા એક્ટ પસાર કરવામાં આવ્યો હતો, જેણે સેબીને સિક્યોરિટીઝ બજારોનું નિયમન કરવાની વૈધાનિક સત્તાઓ આપી હતી. [૧૨] 1997 માં, વીમા ક્ષેત્રના નિયમન માટે વીમા નિયમનકારી અને વિકાસ સત્તામંડળ (IRDA) ની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી. [૧૩] [૧૪] પેન્શન ફંડ રેગ્યુલેટરી એન્ડ ડેવલપમેન્ટ ઓથોરિટી (PFRDA) ની સ્થાપના 2003 માં પેન્શન ક્ષેત્રના નિયમન માટે કરવામાં આવી હતી. [૧૫]

કોર્નોલોજી[ફેરફાર કરો]

ભારતીય નાણાકીય નિયમોની સમયરેખા :

અધિનિયમો અને નિયમો[ફેરફાર કરો]

ભારતમાં નાણાકીય નિયમનોની એક વ્યાપક પ્રણાલી છે જેમાં નાણાકીય ક્ષેત્રના વિવિધ પાસાઓને સંચાલિત કરવા માટે અધિનિયમો અને નિયમોની શ્રેણીનો સમાવેશ થાય છે. ભારતમાં નાણાકીય ક્ષેત્રને નિયંત્રિત કરતા કેટલાક મુખ્ય કાયદાઓ અને નિયમોમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે: [૪૯] [૫૦]

  • રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા એક્ટ, 1934 : આ અધિનિયમ ભારતીય રિઝર્વ બેંક (RBI) ની કામગીરી માટે કાનૂની માળખું પૂરું પાડે છે, જે ભારતની મધ્યસ્થ બેંક છે. આરબીઆઈ દેશની નાણાકીય નીતિનું નિયમન કરવા, વિદેશી વિનિમય ભંડારનું સંચાલન કરવા અને બેંકિંગ ક્ષેત્રની દેખરેખ માટે જવાબદાર છે. [૫૧] [૫૨] [૫૩] [૫૪]
  • બેંકિંગ રેગ્યુલેશન એક્ટ, 1949 : આ અધિનિયમ ભારતમાં બેંકોની કામગીરીને નિયંત્રિત કરે છે અને RBIને બેંકિંગ ક્ષેત્રની દેખરેખ અને નિયમન કરવાની સત્તા આપે છે. [૫૫] [૫૬] [૫૭] [૫૮]
  • સિક્યોરિટીઝ એન્ડ એક્સચેન્જ બોર્ડ ઓફ ઈન્ડિયા એક્ટ, 1992 : આ અધિનિયમે સિક્યોરિટીઝ એન્ડ એક્સચેન્જ બોર્ડ ઓફ ઈન્ડિયા (SEBI)ની સ્થાપના કરી, જે ભારતમાં સિક્યોરિટીઝ માર્કેટના નિયમન માટે જવાબદાર છે. [૫૯] [૬૦] [૬૧]
  • ઈન્સ્યોરન્સ રેગ્યુલેટરી એન્ડ ડેવલપમેન્ટ ઓથોરિટી એક્ટ, 1999: આ એક્ટે ઈન્સ્યોરન્સ રેગ્યુલેટરી એન્ડ ડેવલપમેન્ટ ઓથોરિટી (IRDA) ની સ્થાપના કરી, જે ભારતમાં વીમા ક્ષેત્રના નિયમન માટે જવાબદાર છે. [૬૨] [૬૩]
  • કંપની અધિનિયમ, 2013 : આ અધિનિયમ નાણાકીય ક્ષેત્રની કંપનીઓ સહિત ભારતમાં કંપનીઓની રચના, સંચાલન અને સંચાલનને નિયંત્રિત કરે છે. [૬૪] [૬૫] [૬૬]
  • ફોરેન એક્સચેન્જ મેનેજમેન્ટ એક્ટ, 1999 : આ અધિનિયમ ભારતમાં વિદેશી વિનિમય વ્યવહારોનું નિયમન કરે છે અને તેનો ઉદ્દેશ્ય બાહ્ય વેપાર અને ચૂકવણીને સરળ બનાવવાનો છે.
  • પ્રિવેન્શન ઓફ મની લોન્ડરિંગ એક્ટ, 2002 : આ અધિનિયમનો હેતુ ભારતમાં મની લોન્ડરિંગ અને આતંકવાદી પ્રવૃતિઓના ધિરાણને રોકવાનો છે.
  • સિક્યોરિટીઝ કોન્ટ્રાક્ટ્સ (રેગ્યુલેશન) રૂલ્સ, 1957: આ નિયમો ભારતમાં સિક્યોરિટીઝના વેપારનું નિયમન કરે છે અને સ્ટોક એક્સચેન્જની કામગીરી માટે માર્ગદર્શિકા પ્રદાન કરે છે.
  • ઇનસાઇડર ટ્રેડિંગ રેગ્યુલેશન્સ, 2015: આ નિયમોનો ઉદ્દેશ સિક્યોરિટીઝમાં ઇનસાઇડર ટ્રેડિંગ અટકાવવાનો અને વાજબી ટ્રેડિંગ પ્રેક્ટિસને પ્રોત્સાહન આપવાનો છે.
  • ક્રેડિટ ઇન્ફોર્મેશન કંપનીઝ (રેગ્યુલેશન) એક્ટ, 2005: આ અધિનિયમ ભારતમાં ક્રેડિટ ઇન્ફર્મેશન કંપનીઓની કામગીરીને નિયંત્રિત કરે છે અને જવાબદાર ધિરાણ પ્રથાઓને પ્રોત્સાહન આપવાનો હેતુ ધરાવે છે.
  • પેમેન્ટ એન્ડ સેટલમેન્ટ સિસ્ટમ્સ એક્ટ, 2007: આ એક્ટ ભારતમાં ચુકવણી અને સેટલમેન્ટ સિસ્ટમ્સ માટે કાનૂની માળખું પૂરું પાડે છે, જેમાં ઇલેક્ટ્રોનિક ફંડ ટ્રાન્સફર, મોબાઇલ પેમેન્ટ્સ અને કાર્ડ પેમેન્ટ્સનો સમાવેશ થાય છે.
  • ગ્રાહક સુરક્ષા અધિનિયમ, 2019 : આ અધિનિયમનો હેતુ ભારતમાં ગ્રાહકોના અધિકારોનું રક્ષણ કરવાનો છે અને તેમાં બેંકિંગ, વીમા અને રોકાણ ઉત્પાદનો જેવી નાણાકીય સેવાઓ સંબંધિત જોગવાઈઓનો સમાવેશ થાય છે.
  • નેશનલ પેન્શન સિસ્ટમ ટ્રસ્ટ રેગ્યુલેશન્સ, 2015: આ નિયમો ભારતમાં નેશનલ પેન્શન સિસ્ટમ (NPS) ની કામગીરીને નિયંત્રિત કરે છે, જે વ્યક્તિઓ માટે સ્વૈચ્છિક નિવૃત્તિ બચત યોજના છે.
  • ડિપોઝિટરીઝ એક્ટ, 1996: આ અધિનિયમ ભારતમાં ડિપોઝિટરીઝની કામગીરીને નિયંત્રિત કરે છે, જે ઇલેક્ટ્રોનિક સ્વરૂપમાં સિક્યોરિટીઝ ધરાવે છે અને તેમના ટ્રાન્સફરની સુવિધા આપે છે.
  • પબ્લિક ફાઇનાન્શિયલ મેનેજમેન્ટ સિસ્ટમ, 2016: આ સિસ્ટમ ભારતમાં સરકારી નાણાકીય વ્યવસ્થાપન માટેનું એક ઓનલાઈન પ્લેટફોર્મ છે, જેમાં બજેટની તૈયારી, ખર્ચ વ્યવસ્થાપન અને રિપોર્ટિંગનો સમાવેશ થાય છે.
  • ફોરેન કોન્ટ્રીબ્યુશન (રેગ્યુલેશન) એક્ટ, 2010 : આ અધિનિયમ ભારતમાં બિન-લાભકારી સંસ્થાઓ દ્વારા વિદેશી યોગદાનની પ્રાપ્તિને નિયંત્રિત કરે છે અને તેનો હેતુ મની લોન્ડરિંગ અને આતંકવાદને ધિરાણ અટકાવવાનો છે.
  • બેંકો દ્વારા વર્ગીકરણ, મૂલ્યાંકન અને રોકાણ પોર્ટફોલિયોના સંચાલન માટેના વિવેકપૂર્ણ ધોરણો, 2021: આ ધોરણો ભારતમાં બેંકો દ્વારા રોકાણ પોર્ટફોલિયોના સંચાલન માટે માર્ગદર્શિકા પ્રદાન કરે છે, જેમાં સંપત્તિના વર્ગીકરણ અને મૂલ્યાંકનનો સમાવેશ થાય છે.
  • ભારતીય રિઝર્વ બેંક (ડિજિટલ ચુકવણી સુરક્ષા નિયંત્રણો) નિર્દેશો, 2021: આ નિર્દેશો ભારતમાં ડિજિટલ ચુકવણીઓ માટે સુરક્ષા નિયંત્રણો પ્રદાન કરે છે, જેનો ઉદ્દેશ્ય વપરાશકર્તાઓને છેતરપિંડી અને અન્ય જોખમોથી બચાવવાનો છે.
  • સિક્યોરિટાઇઝેશન એન્ડ રિકન્સ્ટ્રક્શન ઓફ ફાઇનાન્શિયલ એસેટ્સ એન્ડ એન્ફોર્સમેન્ટ ઓફ સિક્યોરિટી ઇન્ટરેસ્ટ એક્ટ, 2002 : આ અધિનિયમ બેંકો અને નાણાકીય સંસ્થાઓ દ્વારા નાણાકીય અસ્કયામતોના સિક્યોરિટાઇઝેશન અને પુનઃનિર્માણ અને આવી સંપત્તિઓમાં સુરક્ષા હિતના અમલ માટે એક માળખું પૂરું પાડે છે.
  • ભારતીય સ્ટેમ્પ અધિનિયમ, 1899 : આ અધિનિયમ વિવિધ નાણાકીય સાધનો, જેમ કે પ્રોમિસરી નોટ્સ, વિનિમય બિલ અને શેર પ્રમાણપત્રો પર સ્ટેમ્પ ડ્યુટીની ચુકવણીને નિયંત્રિત કરે છે.
  • નેગોશિયેબલ ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ્સ એક્ટ, 1881 : આ અધિનિયમ નાણાકીય વ્યવહારોમાં નેગોશિયેબલ ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ્સ, જેમ કે ચેક, બિલ્સ ઑફ એક્સચેન્જ અને પ્રોમિસરી નોટ્સના ઉપયોગને નિયંત્રિત કરે છે.
  • અત્યાચાર નિવારણ અધિનિયમ, 1989: આ અધિનિયમ અનુસૂચિત જાતિ અને અનુસૂચિત જનજાતિના સભ્યો સામેના ગુનાઓને રોકવાની જોગવાઈ કરે છે, અને આ સમુદાયોના નાણાકીય છેતરપિંડી અને શોષણ સંબંધિત જોગવાઈઓનો સમાવેશ કરે છે.
  • રિયલ એસ્ટેટ (રેગ્યુલેશન એન્ડ ડેવલપમેન્ટ) એક્ટ, 2016 : આ અધિનિયમ ભારતમાં રિયલ એસ્ટેટ ક્ષેત્રનું નિયમન કરે છે, જેમાં રિયલ એસ્ટેટ પ્રોજેક્ટ્સ અને એજન્ટોની નોંધણી અને ઘર ખરીદનારાઓની સુરક્ષાનો સમાવેશ થાય છે.
  • માઈક્રો, સ્મોલ એન્ડ મિડિયમ એન્ટરપ્રાઈઝ ડેવલપમેન્ટ એક્ટ, 2006 : આ અધિનિયમ ભારતમાં સૂક્ષ્મ, નાના અને મધ્યમ ઉદ્યોગોના પ્રમોશન અને વિકાસ માટે પ્રદાન કરે છે, જેમાં ક્રેડિટ અને અન્ય નાણાકીય સેવાઓનો સમાવેશ થાય છે.
  • વિદેશી વેપાર નીતિ, 2015-2020: આ નીતિ ભારતમાં નિકાસ અને આયાતને પ્રોત્સાહન આપવા માટેનું માળખું પૂરું પાડે છે, જેમાં નિકાસકારો માટે પ્રોત્સાહનો અને આયાતકારો માટેના નિયમોનો સમાવેશ થાય છે.
  • નાદારી અને નાદારી નિવારણ અધિનિયમ, 2016: આ અધિનિયમ ભારતમાં નાદારી અને નાદારીની કાર્યવાહીના ઠરાવની જોગવાઈ કરે છે, જેમાં દેવાની પુનઃરચના અને સંપત્તિના લિક્વિડેશનનો સમાવેશ થાય છે.
  • ઇન્ટરનેશનલ ફાઇનાન્શિયલ સર્વિસિસ સેન્ટર્સ ઓથોરિટી એક્ટ, 2019 : તે એક ભારતીય કાયદો છે જે ભારતમાં ઇન્ટરનેશનલ ફાઇનાન્સિયલ સર્વિસિસ સેન્ટર્સ (IFSCs) માં નાણાકીય સેવાઓના વિકાસ અને નિયમન માટે સ્વતંત્ર નિયમનકારી સત્તાની સ્થાપના માટે પ્રદાન કરે છે. IFSCA કાયદો ભારતમાં IFSCsમાં નાણાકીય સેવાઓના વિકાસને પ્રોત્સાહન આપવા માટે ઘડવામાં આવ્યો હતો, જેનો ઉદ્દેશ્ય ભારતને આંતરરાષ્ટ્રીય નાણા અને વ્યાપાર માટે હબ બનાવવાનો હતો. આ કાયદો IFSCsમાં નાણાકીય સેવાઓના વિકાસ અને નિયમન પર દેખરેખ રાખવા માટે એક વૈધાનિક સંસ્થા તરીકે ઇન્ટરનેશનલ ફાઇનાન્શિયલ સર્વિસિસ સેન્ટર્સ ઓથોરિટી (IFSCA) ની સ્થાપના કરે છે. IFSCA અધિનિયમ IFSCA માટે IFSCsમાં નાણાકીય સંસ્થાઓ અને નાણાકીય સેવાઓનું નિયમન અને દેખરેખ, IFSCsમાં નાણાકીય સેવાઓના વિકાસને પ્રોત્સાહન આપવા અને IFSCsમાં રોકાણકારો અને ગ્રાહકોના હિતોનું રક્ષણ સહિતની વ્યાપક શ્રેણી પૂરી પાડે છે. . IFSCA કાયદો IFSCsમાં બેંકિંગ, વીમો, સિક્યોરિટીઝ અને અન્ય નાણાકીય સેવાઓ સહિત નાણાકીય સેવાઓ માટે એકીકૃત નિયમનકારી માળખાની સ્થાપના માટે પણ જોગવાઈ કરે છે. આ અધિનિયમ IFSCA ને IFSCs માં નાણાકીય સેવાઓના સંચાલન માટે વિનિયમો બનાવવાની સત્તા આપે છે અને IFSC માં નાણાકીય સેવાઓ સંબંધિત વિવાદોના નિરાકરણ માટે પણ જોગવાઈ કરે છે.

નિયમનકારી સંસ્થાઓ[ફેરફાર કરો]

ભારતમાં ઘણી નાણાકીય નિયમનકારી સંસ્થાઓ છે જે નાણાકીય વ્યવસ્થાના વિવિધ ક્ષેત્રોની દેખરેખ અને નિયમન કરે છે. અહીં મુખ્ય નિયમનકારી સંસ્થાઓ અને તેઓ જે ક્ષેત્રોની દેખરેખ રાખે છે તે છે: [૬૭]

  1. રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા (RBI): RBI એ ભારતની મધ્યસ્થ બેંક છે અને દેશના એકંદર બેંકિંગ ક્ષેત્રનું નિયમન કરે છે, જેમાં વ્યાપારી બેંકો, સહકારી બેંકો અને વિકાસ બેંકોનો સમાવેશ થાય છે. [૬૮]
  2. સિક્યોરિટીઝ એન્ડ એક્સચેન્જ બોર્ડ ઓફ ઈન્ડિયા (SEBI): SEBI ભારતમાં સિક્યોરિટીઝ માર્કેટને નિયંત્રિત કરવા માટે જવાબદાર છે, જેમાં સ્ટોક એક્સચેન્જો, બ્રોકર્સ અને અન્ય બજાર મધ્યસ્થીઓનો સમાવેશ થાય છે.
  3. ઇન્ટરનેશનલ ફાઇનાન્શિયલ સર્વિસિસ સેન્ટર્સ ઓથોરિટી (IFSCA): તે એક નિયમનકારી સંસ્થા છે જેની સ્થાપના એપ્રિલ 2020 માં ઇન્ટરનેશનલ ફાઇનાન્સિયલ સર્વિસ સેન્ટર્સ ઓથોરિટી એક્ટ, 2019 હેઠળ કરવામાં આવી હતી. IFSCA એ તમામ નાણાકીય સેવાઓના નિયમન માટે જવાબદાર છે જે ગિફ્ટ સિટી, ગુજરાત, ભારતમાં સ્થિત ઇન્ટરનેશનલ ફાઇનાન્શિયલ સર્વિસિસ સેન્ટર (IFSC) ની અંદર પૂરી પાડવામાં આવે છે. IFSC એ એક વિશેષ આર્થિક ક્ષેત્ર છે જેની સ્થાપના ભારતમાં આંતરરાષ્ટ્રીય નાણાકીય સેવાઓને પ્રોત્સાહન આપવા માટે કરવામાં આવી હતી.
  4. ઈન્સ્યોરન્સ રેગ્યુલેટરી એન્ડ ડેવલપમેન્ટ ઓથોરિટી (IRDA): IRDA ભારતમાં વીમા ક્ષેત્રનું નિયમન કરે છે, જેમાં જીવન વીમો, સામાન્ય વીમો અને પુનઃવીમોનો સમાવેશ થાય છે.
  5. પેન્શન ફંડ રેગ્યુલેટરી એન્ડ ડેવલપમેન્ટ ઓથોરિટી (PFRDA): PFRDA ભારતમાં પેન્શન સેક્ટરનું નિયમન કરે છે, જેમાં પેન્શન ફંડ અને નેશનલ પેન્શન સિસ્ટમનો સમાવેશ થાય છે.
  6. ફોરવર્ડ માર્કેટ કમિશન (FMC): FMC ભારતમાં કોમોડિટી ફ્યુચર્સ માર્કેટનું નિયમન કરે છે.
  7. કોર્પોરેટ બાબતોનું મંત્રાલય (MCA): MCA ભારતમાં કોર્પોરેટ ગવર્નન્સ, કોર્પોરેટ સામાજિક જવાબદારી અને કંપનીઓની રચના અને સંચાલનનું નિયમન કરે છે.
  8. નેશનલ હાઉસિંગ બેંક (NHB): NHB ભારતમાં હાઉસિંગ ફાઇનાન્સ કંપનીઓ અને હાઉસિંગ સેક્ટરનું નિયમન કરે છે.
  9. ડિપાર્ટમેન્ટ ઓફ ઈકોનોમિક અફેર્સ (DEA): DEA ભારતની એકંદર આર્થિક નીતિઓ માટે જવાબદાર છે, જેમાં નાણાકીય અને નાણાકીય નીતિઓનો સમાવેશ થાય છે.
  10. ફાઇનાન્શિયલ સ્ટેબિલિટી એન્ડ ડેવલપમેન્ટ કાઉન્સિલ (FSDC): FSDC એ એક ઉચ્ચ-સ્તરની સંકલન સંસ્થા છે જે ભારતમાં વિવિધ નાણાકીય નિયમનકારી સંસ્થાઓની કામગીરીની દેખરેખ અને સંકલન કરે છે. તેનો હેતુ નાણાકીય સ્થિરતા સુનિશ્ચિત કરવાનો અને દેશમાં નાણાકીય ક્ષેત્રના વિકાસને પ્રોત્સાહન આપવાનો છે.
  11. ડિપોઝિટ ઇન્સ્યોરન્સ એન્ડ ક્રેડિટ ગેરંટી કોર્પોરેશન (DICGC): બેંક નિષ્ફળ જાય અથવા નાદાર બને તો DICGC થાપણદારોને વીમો પૂરો પાડે છે. તે ચોક્કસ રકમ સુધીની બેંક થાપણોનો વીમો આપે છે, જે હાલમાં રૂ. બેંક દીઠ થાપણદાર દીઠ 5 લાખ.
  12. નેશનલ બેંક ફોર એગ્રીકલ્ચર એન્ડ રૂરલ ડેવલપમેન્ટ (નાબાર્ડ): નાબાર્ડ ભારતમાં ગ્રામીણ બેંકિંગ ક્ષેત્રનું નિયમન અને દેખરેખ કરે છે. તે ખેડૂતો, ગ્રામીણ વિકાસ સંસ્થાઓ અને અન્ય ગ્રામીણ સંસ્થાઓને ધિરાણ અને અન્ય સહાય પૂરી પાડે છે.
  13. સ્મોલ ઈન્ડસ્ટ્રીઝ ડેવલપમેન્ટ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા (SIDBI): SIDBI ભારતમાં નાના અને મધ્યમ કદના સાહસો (SMEs) ને નાણાકીય સહાય પૂરી પાડે છે. તે દેશમાં SME ક્ષેત્રના વિકાસને પણ પ્રોત્સાહન આપે છે.
  14. વીમા લોકપાલ: વીમા પૉલિસી ધારકો માટે વીમા લોકપાલ એક સ્વતંત્ર ફરિયાદ નિવારણ પદ્ધતિ છે. તે વીમા કંપનીઓ અને અન્ય મધ્યસ્થીઓ સામેની ફરિયાદોની તપાસ કરે છે અને તેનું નિરાકરણ કરે છે.
  15. પેન્શન ફંડ લોકપાલ: પેન્શન ફંડ લોકપાલ એ NPS અને APY સબ્સ્ક્રાઇબર્સ માટે એક સ્વતંત્ર ફરિયાદ નિવારણ પદ્ધતિ છે. તે પેન્શન ફંડ મેનેજર અને અન્ય મધ્યસ્થીઓ સામેની ફરિયાદોની તપાસ કરે છે અને તેનું નિરાકરણ કરે છે.
  16. ફોરેન એક્સચેન્જ ડીલર્સ એસોસિએશન ઓફ ઈન્ડિયા (FEDAI): FEDAI ભારતમાં વિદેશી વિનિમય વ્યવહારો માટે નિયમો અને માર્ગદર્શિકા નક્કી કરે છે. તે વિદેશી વિનિમય વ્યવહારોમાં વ્યવહાર કરતી બેંકો માટે સ્વ-નિયમનકારી સંસ્થા તરીકે પણ કાર્ય કરે છે.
  17. ક્લિયરિંગ કોર્પોરેશન ઓફ ઈન્ડિયા લિમિટેડ (CCIL): તે વિદેશી વિનિમય અને મની માર્કેટ વ્યવહારો માટે ક્લિયરિંગ અને સેટલમેન્ટ સેવાઓ પ્રદાન કરવા માટે જવાબદાર છે.
  18. સિક્યોરિટીઝ એપેલેટ ટ્રિબ્યુનલ (SAT): તે એક અર્ધ-ન્યાયિક સંસ્થા છે જે સેબીના નિર્ણયો સામે અપીલની સુનાવણી કરે છે.

વિદેશી રોકાણ[ફેરફાર કરો]

ભારતમાં વિદેશી રોકાણ ફોરેન એક્સચેન્જ મેનેજમેન્ટ એક્ટ (FEMA) [૬૯] અને ભારતીય રિઝર્વ બેંક (RBI) દ્વારા જારી કરાયેલા નિયમો દ્વારા નિયંત્રિત થાય છે. ભારત સરકારે વર્ષોથી તેની વિદેશી રોકાણ નીતિઓને ઉદાર બનાવી છે, વિદેશી રોકાણકારો માટે ભારતમાં રોકાણ કરવાનું સરળ બનાવ્યું છે. [૭૦] [૭૧]

ફોરેન ડાયરેક્ટ ઈન્વેસ્ટમેન્ટ (FDI) ને ઓટોમેટિક રૂટ હેઠળ મોટાભાગના ક્ષેત્રોમાં મંજૂરી આપવામાં આવે છે, જેનો અર્થ છે કે વિદેશી રોકાણકારોને તેમના રોકાણ માટે સરકાર અથવા આરબીઆઈની પૂર્વ મંજૂરીની જરૂર નથી. જો કે, સંરક્ષણ, ટેલિકોમ અને મીડિયા જેવા કેટલાક ક્ષેત્રોને સરકારની પૂર્વ મંજૂરીની જરૂર છે. [૭૨] [૭૩] [૭૪] [૭૫]

ફોરેન પોર્ટફોલિયો ઈન્વેસ્ટમેન્ટ (FPI) એ વિદેશી રોકાણકારો માટે ભારતમાં રોકાણ કરવા માટેનો બીજો માર્ગ છે. FPI નો ઉલ્લેખ બિન-નિવાસી ભારતીયો (NRIs), વિદેશી સંસ્થાકીય રોકાણકારો (FIIs) અને લાયક વિદેશી રોકાણકારો (QFIs) દ્વારા ભારતીય સ્ટોક એક્સચેન્જો પર સૂચિબદ્ધ સિક્યોરિટીઝમાં કરે છે. એફપીઆઈ સિક્યોરિટીઝ એન્ડ એક્સચેન્જ બોર્ડ ઓફ ઈન્ડિયા (સેબી) દ્વારા નિર્ધારિત અમુક મર્યાદાઓ અને શરતોને આધીન છે. [૭૬]

અમુક ક્ષેત્રોમાં વિદેશી રોકાણ વિદેશી માલિકી પર ક્ષેત્ર-વિશિષ્ટ કેપ્સને આધીન છે, જે ક્ષેત્રના આધારે બદલાય છે. ઉદાહરણ તરીકે, વીમા ક્ષેત્રમાં, વિદેશી માલિકીની મર્યાદા 49% છે, જ્યારે સંરક્ષણ ક્ષેત્રમાં, તે 74% પર મર્યાદિત છે. [૭૭]

ભારત સરકારે ફોરેન ઈન્વેસ્ટમેન્ટ પ્રમોશન બોર્ડ (FIPB) ની પણ સ્થાપના કરી છે, જે સ્વચાલિત રૂટ હેઠળ આવતા નથી તેવા વિદેશી રોકાણ દરખાસ્તોની સમીક્ષા કરવા અને મંજૂર કરવા માટે જવાબદાર છે. જો કે, FIPB નાબૂદ કરવામાં આવ્યું છે અને સરકારે વિદેશી રોકાણ દરખાસ્તો માટે મંજૂરી પ્રક્રિયાને સુવ્યવસ્થિત કરી છે. [૭૮]

એન્ટિ-મની લોન્ડરિંગ (AML)[ફેરફાર કરો]

ભારતે 2002 ના પ્રિવેન્શન ઓફ મની લોન્ડરિંગ એક્ટ (PMLA) સહિત મની લોન્ડરિંગ અને આતંકવાદી ધિરાણને રોકવા માટે ઘણા પગલાં અમલમાં મૂક્યા છે. PMLA એ ભારતમાં મની લોન્ડરિંગ સામે લડવા માટેનો પ્રાથમિક કાયદો છે અને તેનું સંચાલન નાણા મંત્રાલયના ફાઇનાન્સિયલ ઇન્ટેલિજન્સ યુનિટ (FIU) દ્વારા કરવામાં આવે છે. [૭૯]

PMLA હેઠળ, બેંકો, વીમા કંપનીઓ અને સિક્યોરિટીઝ ફર્મ્સ સહિતની નાણાકીય સંસ્થાઓએ તેમના ગ્રાહકો પર યોગ્ય ધ્યાન રાખવાની, તેમના વ્યવહારો પર દેખરેખ રાખવાની અને FIUને કોઈપણ શંકાસ્પદ વ્યવહારોની જાણ કરવાની જરૂર છે. આ અધિનિયમ ગુનાની આવક હોવાની શંકાસ્પદ સંપત્તિને ફ્રીઝ કરવા અને જપ્ત કરવાની પણ જોગવાઈ કરે છે. આ અધિનિયમ મની લોન્ડરિંગના કેસોની તપાસ અને કાર્યવાહી કરવા માટે એક વિશિષ્ટ એજન્સી, એન્ફોર્સમેન્ટ ડિરેક્ટોરેટ (ED)ની પણ સ્થાપના કરે છે. [૮૦]

PMLA ઉપરાંત, ભારતે ફોરેન એક્સચેન્જ મેનેજમેન્ટ એક્ટ (FEMA) અને ઈન્કમ ટેક્સ એક્ટ સહિત મની લોન્ડરિંગ સામે લડવા માટે અન્ય પગલાં પણ લાગુ કર્યા છે. રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા (RBI) અને સિક્યોરિટીઝ એન્ડ એક્સચેન્જ બોર્ડ ઓફ ઈન્ડિયા (SEBI) એ પણ તેમની નિયમનકારી સંસ્થાઓને મની લોન્ડરિંગ વિરોધી નિયમોના પાલન માટે માર્ગદર્શિકા જારી કરી છે.

ભારત ફાઇનાન્શિયલ એક્શન ટાસ્ક ફોર્સ (FATF)નું સભ્ય પણ છે, જે એક આંતર-સરકારી સંસ્થા છે જે ધોરણો નક્કી કરે છે અને મની લોન્ડરિંગ, આતંકવાદી ધિરાણ અને દેશની અખંડિતતા માટેના અન્ય સંબંધિત જોખમો સામે લડવા માટે કાનૂની, નિયમનકારી અને ઓપરેશનલ પગલાંના અસરકારક અમલીકરણને પ્રોત્સાહન આપે છે. આંતરરાષ્ટ્રીય નાણાકીય સિસ્ટમ . ભારત તેના ધોરણોનું પાલન સુનિશ્ચિત કરવા FATF દ્વારા નિયમિત સમીક્ષાઓને આધીન છે.

PMLA ઉપરાંત, ભારતે મની લોન્ડરિંગ સામે લડવા માટે અન્ય ઘણા નાણાકીય નિયમો લાગુ કર્યા છે. આ નિયમોમાં શામેલ છે:

  1. તમારા ગ્રાહક (KYC) ધોરણો જાણો : KYC ધોરણો માટે બેંકો અને નાણાકીય સંસ્થાઓએ કોઈપણ નાણાકીય સેવાઓ પ્રદાન કરતા પહેલા તેમના ગ્રાહકોની ઓળખ ચકાસવાની જરૂર છે. કેવાયસી ધોરણોમાં વ્યક્તિગત માહિતી અને દસ્તાવેજો, જેમ કે આધાર કાર્ડ, પાન કાર્ડ, પાસપોર્ટ અને ડ્રાઇવિંગ લાયસન્સ મેળવવા અને તેની ચકાસણી કરવાનો સમાવેશ થાય છે. KYC ધોરણો નાણાકીય વ્યવહારોમાં બનાવટી અથવા બનાવટી દસ્તાવેજોના ઉપયોગને રોકવામાં મદદ કરે છે.
  2. શંકાસ્પદ ટ્રાન્ઝેક્શન રિપોર્ટિંગ (STR): STR માટે બેંકો અને નાણાકીય સંસ્થાઓને કોઈપણ શંકાસ્પદ વ્યવહારોની જાણ ભારતના ફાઈનાન્સિયલ ઈન્ટેલિજન્સ યુનિટ (FIU)ને કરવાની જરૂર છે. આવા વ્યવહારોમાં ગ્રાહકની જાણીતી આવકના સ્ત્રોતો સાથે અસામાન્ય અથવા અસંગત હોય તેવા વ્યવહારોનો સમાવેશ થઈ શકે છે. બેંકો અને નાણાકીય સંસ્થાઓએ પણ આ વ્યવહારોના રેકોર્ડ રાખવા જરૂરી છે.
  3. ફોરેન એકાઉન્ટ ટેક્સ કમ્પ્લાયન્સ એક્ટ (FATCA): FATCA એ યુએસ કાયદો છે જેમાં વિદેશી નાણાકીય સંસ્થાઓએ યુએસ કરદાતાઓ વિશેની માહિતી યુએસ ઇન્ટરનલ રેવન્યુ સર્વિસ (IRS)ને જાણ કરવી જરૂરી છે. FATCA લાગુ કરવા માટે ભારતે અમેરિકા સાથે કરાર પર હસ્તાક્ષર કર્યા છે. આ કરાર હેઠળ, ભારતીય નાણાકીય સંસ્થાઓએ તેમના અમેરિકન ગ્રાહકો વિશેની માહિતી ભારત સરકારને જાણ કરવી જરૂરી છે, જે પછી યુએસ સરકાર સાથે શેર કરવામાં આવશે.
  4. કોમન રિપોર્ટિંગ સ્ટાન્ડર્ડ (CRS): ભારતે વિદેશી રહેવાસીઓ દ્વારા રાખવામાં આવેલા નાણાકીય ખાતાઓની માહિતીની આપલે કરવા માટે અન્ય દેશો સાથે પણ CRS કરાર પર હસ્તાક્ષર કર્યા છે.
  5. મની લોન્ડરિંગ વિરોધી (AML) માર્ગદર્શિકા: ભારતીય રિઝર્વ બેંક (RBI) એ નાણાકીય વ્યવહારો કરતી વખતે અનુસરવા માટે બેંકો અને નાણાકીય સંસ્થાઓ માટે AML માર્ગદર્શિકા જારી કરી છે. આ માર્ગદર્શિકાઓમાં ગ્રાહકની યોગ્ય ખંત, રેકોર્ડ રાખવા અને જોખમ સંચાલન જેવા પગલાંનો સમાવેશ થાય છે.
  6. પ્રિવેન્શન ઓફ મની લોન્ડરિંગ એક્ટ, 2002 (PMLA): પીએમએલએ મની લોન્ડરિંગને ગુનાની આવકને કાયદેસરના ભંડોળ તરીકે છૂપાવવાના કાર્ય તરીકે વ્યાખ્યાયિત કરે છે. તે મની લોન્ડરિંગના દોષિતો માટે દંડ પણ નક્કી કરે છે, જેમાં કેદ અને દંડનો સમાવેશ થઈ શકે છે. આ અધિનિયમ બેંકો, નાણાકીય સંસ્થાઓ અને મની ચેન્જર્સ સહિત તમામ વ્યક્તિઓ અને સંસ્થાઓને લાગુ પડે છે.

બેંકિંગ નિયમન[ફેરફાર કરો]

ભારતમાં બેંકિંગ નિયમનની દેખરેખ ભારતીય રિઝર્વ બેંક (RBI) દ્વારા કરવામાં આવે છે, જે દેશની મધ્યસ્થ બેંક છે. આરબીઆઈની સ્થાપના 1935માં થઈ હતી અને તે ભારતમાં બેંકો અને અન્ય નાણાકીય સંસ્થાઓના નિયમન અને દેખરેખ માટે જવાબદાર છે. [૮૧] [૮૨]

આરબીઆઈનો પ્રાથમિક ઉદ્દેશ્ય ભારતીય નાણાકીય વ્યવસ્થાની સ્થિરતા જાળવવાનો છે, જે તે વિવિધ નિયમનકારી પગલાં દ્વારા હાંસલ કરે છે. આરબીઆઈ દ્વારા લાગુ કરાયેલા કેટલાક મુખ્ય નિયમોમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે: [૮૩] [૮૪] [૮૫] [૮૬] [૮૭] [૮૮]

  • મૂડી પર્યાપ્તતા ગુણોત્તર (CAR): ભારતીય રિઝર્વ બેંક (RBI) એ ન્યૂનતમ CAR નિર્ધારિત કરી છે જે ભારતમાં બેંકોએ તેની ખાતરી કરવા માટે જાળવવી જોઈએ કે તેમની પાસે અણધારી નુકસાનને શોષવા માટે પૂરતી મૂડી છે.
  • એસેટ ક્વોલિટી રિવ્યુ (AQR): આરબીઆઈ બેંકોના નિયમિત AQR કરે છે તેની ખાતરી કરવા માટે કે તેઓ તેમની સંપત્તિની ગુણવત્તાને ચોક્કસ રીતે પ્રતિબિંબિત કરી રહ્યાં છે અને કોઈપણ નુકસાન માટે તેઓ પર્યાપ્ત રીતે જોગવાઈ કરે છે.
  • પ્રુડેન્શિયલ ધોરણો: આરબીઆઈએ બેંકો માટે વિવિધ વિવેકપૂર્ણ ધોરણો નિર્ધારિત કર્યા છે, જેમાં વ્યક્તિગત ઋણ લેનારાઓને એક્સપોઝરની મર્યાદા, અસ્કયામતોનું વર્ગીકરણ અને જોગવાઈની જરૂરિયાતોનો સમાવેશ થાય છે.
  • તરલતાની આવશ્યકતાઓ: ભારતમાં બેંકોએ ચોક્કસ સ્તરની તરલતા જાળવવી જરૂરી છે કે જેથી તેઓ તેમની જવાબદારીઓ પૂરી કરી શકે કારણ કે તેઓ બાકી છે. RBI એ ભારતમાં બેંકો માટે લઘુત્તમ લિક્વિડિટી રેશિયો (SLR) અને ન્યૂનતમ નેટ સ્ટેબલ ફંડિંગ રેશિયો (NSFR) નિર્ધારિત કર્યો છે.
  • પ્રુડેન્શિયલ ધોરણો: આરબીઆઈએ બેંકો માટે વિવિધ વિવેકપૂર્ણ ધોરણો નિર્ધારિત કર્યા છે, જેમાં વ્યક્તિગત ઋણ લેનારાઓને એક્સપોઝરની મર્યાદા, અસ્કયામતોનું વર્ગીકરણ અને જોગવાઈની જરૂરિયાતોનો સમાવેશ થાય છે. આ ધોરણો એ સુનિશ્ચિત કરવા માટે બનાવવામાં આવ્યા છે કે બેંકો સમજદારીપૂર્વક કામ કરે છે અને જોખમોનું અસરકારક રીતે સંચાલન કરે છે.
  • કોર્પોરેટ ગવર્નન્સ: RBI એ ભારતમાં બેંકો માટે કોર્પોરેટ ગવર્નન્સ પર માર્ગદર્શિકા જારી કરી છે, જેમાં બેંકો પાસે મજબૂત બોર્ડ ઓફ ડિરેક્ટર્સ, મજબૂત જોખમ વ્યવસ્થાપન પ્રક્રિયાઓ અને અસરકારક આંતરિક નિયંત્રણો હોવા જરૂરી છે.
  • એન્ટિ-મની લોન્ડરિંગ (AML) અને તમારા ગ્રાહકને જાણો (KYC) ધોરણો: RBI એ મની લોન્ડરિંગ અને આતંકવાદને ધિરાણ અટકાવવા માટે AML અને KYC પર કડક માર્ગદર્શિકા મૂકી છે. બેંકોએ તેમના ગ્રાહકો પર યોગ્ય ધ્યાન રાખવું, વ્યવહારોનું નિરીક્ષણ કરવું અને શંકાસ્પદ વ્યવહારોની જાણ સંબંધિત અધિકારીઓને કરવી જરૂરી છે.
  • તમારા ગ્રાહકને જાણો (KYC) અને એન્ટી-મની લોન્ડરિંગ (AML): બેંકોએ મની લોન્ડરિંગ અને આતંકવાદને ધિરાણ અટકાવવા માટે KYC અને AML માર્ગદર્શિકાનું પાલન કરવું જરૂરી છે.

બેંકિંગ નિયમન અધિનિયમ[ફેરફાર કરો]

ભારતમાં ઘણા બેંકિંગ નિયમન અધિનિયમો છે જે દેશમાં બેંકો અને અન્ય નાણાકીય સંસ્થાઓની કામગીરીને નિયંત્રિત કરે છે. કેટલાક મુખ્ય કાર્યો છે: [૮૯]

  • રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા એક્ટ, 1934 : આ ભારતીય રિઝર્વ બેંક (RBI) ના કાર્યો અને સત્તાઓને સંચાલિત કરતો પ્રાથમિક કાયદો છે, જે ભારતની મધ્યસ્થ બેંક છે. આ અધિનિયમ ભારતમાં બેંકિંગ અને ધિરાણના નિયમનની જોગવાઈ કરે છે અને RBIને બેંકોને લાઇસન્સ આપવા અને તેમની પ્રવૃત્તિઓનું નિયમન કરવાની સત્તા આપે છે.
  • બેંકિંગ રેગ્યુલેશન એક્ટ, 1949 : આ અધિનિયમ ભારતમાં બેંકિંગ કંપનીઓના નિયમન અને દેખરેખ માટે પ્રદાન કરે છે. તે બેંકોની સ્થાપના અને સંચાલન માટેના નિયમો, તેમની મૂડીની જરૂરિયાતો અને તેમની પ્રવૃત્તિઓનું નિરીક્ષણ કરવા અને દેખરેખ રાખવાની RBIની સત્તાઓ નક્કી કરે છે. આ અધિનિયમ બેંકિંગ લોકપાલની નિમણૂક માટે પણ જોગવાઈ કરે છે, જે બેંકો સામેની ફરિયાદોના નિરાકરણ માટે જવાબદાર છે. [૯૦]
  • નેગોશિયેબલ ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ્સ એક્ટ, 1881 : આ અધિનિયમ ચેક, પ્રોમિસરી નોટ્સ અને એક્સચેન્જના બિલ જેવા નેગોશિયેબલ ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ્સના ઉપયોગ અને ટ્રાન્સફરને નિયંત્રિત કરે છે. તે આ સાધનો માટે પક્ષકારોના અધિકારો અને જવાબદારીઓ પ્રદાન કરે છે અને તેમની ચૂકવણી અને ડિસ્ચાર્જ માટેના નિયમો નક્કી કરે છે.
  • સિક્યોરિટીઝ એન્ડ એક્સચેન્જ બોર્ડ ઓફ ઈન્ડિયા એક્ટ, 1992 : આ અધિનિયમ ભારતમાં સિક્યોરિટી બજારોના નિયમન અને આ બજારોમાં રોકાણકારોના હિતોના રક્ષણ માટે પ્રદાન કરે છે. તે સિક્યોરિટીઝ એન્ડ એક્સચેન્જ બોર્ડ ઓફ ઈન્ડિયા (SEBI) ને સ્ટોક એક્સચેન્જો, બ્રોકર્સ અને અન્ય બજાર મધ્યસ્થીઓની પ્રવૃત્તિઓનું નિયમન અને દેખરેખ કરવાની સત્તા આપે છે.
  • પ્રિવેન્શન ઓફ મની લોન્ડરિંગ એક્ટ, 2002 : આ અધિનિયમ ભારતમાં મની લોન્ડરિંગ અને આતંકવાદના ધિરાણને રોકવાની જોગવાઈ કરે છે. તે બેંકો અને અન્ય નાણાકીય સંસ્થાઓને ગ્રાહકની યોગ્ય કાળજી રાખવા અને ગેરકાયદેસર પ્રવૃત્તિઓ માટે નાણાકીય સિસ્ટમના ઉપયોગને રોકવા માટે વ્યવહારોના રેકોર્ડ જાળવવાની જરૂર છે.

સિક્યોરિટીઝ માર્કેટ રેગ્યુલેશન[ફેરફાર કરો]

ભારતમાં સિક્યોરિટીઝ માર્કેટ રેગ્યુલેશનની દેખરેખ મુખ્યત્વે સિક્યોરિટીઝ એન્ડ એક્સચેન્જ બોર્ડ ઓફ ઈન્ડિયા (સેબી) દ્વારા કરવામાં આવે છે, જે દેશના સિક્યોરિટી બજારોના નિયમન માટે જવાબદાર છે. સિક્યોરિટી બજારો ન્યાયી, પારદર્શક અને કાર્યક્ષમ રીતે ચાલે તે સુનિશ્ચિત કરવા સેબીએ વિવિધ નિયમો અને માર્ગદર્શિકા જારી કરી છે. અહીં ભારતમાં સિક્યોરિટીઝ માર્કેટ રેગ્યુલેશનના કેટલાક મુખ્ય પાસાઓ છે: [૯૧] [૯૨] [૯૩]

  • રોકાણકાર રક્ષણ: સેબીનો મુખ્ય ઉદ્દેશ સિક્યોરિટીઝ માર્કેટમાં રોકાણકારોના હિતોનું રક્ષણ કરવાનો છે. તેણે વિવિધ નિયમો જારી કર્યા છે જેથી રોકાણકારોને સિક્યોરિટીઝ વિશે સચોટ અને સમયસર માહિતીની ઍક્સેસ મળે અને તેઓ કપટપૂર્ણ અને અન્યાયી પ્રથાઓથી સુરક્ષિત રહે. ઉદાહરણ તરીકે, સેબીએ નિયમો જારી કર્યા છે આંતરિક વેપાર, બજારમાં ચાલાકી અને, જાહેરાત જરૂરીયાતો માટે લિસ્ટેડ કંપનીઓ.
  • બજાર કામગીરીઃ સેબી ભારતમાં સિક્યોરિટીઝ બજારોની કામગીરીને નિયંત્રિત કરે છે, જેમાં સ્ટોક એક્સચેન્જો, બ્રોકર્સ, અને અન્ય બજાર મધ્યસ્થીઓ. તેણે બ્રોકર્સ અને મધ્યસ્થીઓના વર્તન અંગેના નિયમો જારી કર્યા છે, જેમાં મૂડી પર્યાપ્તતા, નોંધણીની જરૂરિયાતો અને પાલન ધોરણો અંગેના નિયમોનો સમાવેશ થાય છે.
  • સૂચિ જરૂરિયાતો સેબીએ ભારતીય સ્ટોક એક્સચેન્જોમાં પોતાની સિક્યોરિટીઝની લિસ્ટિંગ કરવા ઈચ્છતી કંપનીઓ માટે લિસ્ટિંગ જરૂરીયાતો અંગે નિયમો જારી કર્યા છે. આ નિયમો જાહેરાતની જરૂરિયાતો, પાત્રતા માપદંડ અને અન્ય શરતો સૂચવે છે જે તેમની સિક્યોરિટીઝની સૂચિ બનાવવા માંગતી કંપનીઓ દ્વારા પૂરી થવી જોઈએ.
  • જાહેરાત જરૂરીયાતો સેબીએ લિસ્ટેડ કંપનીઓ માટે જાહેરાતની જરૂરિયાતો પર નિયમો જારી કર્યા છે, જે કંપનીઓ દ્વારા રોકાણકારો અને જાહેર જનતાને જાહેર કરવાની માહિતી સૂચવે છે. આ નિયમોમાં આવા ક્ષેત્રોનો સમાવેશ થાય છેઃ નાણાકીય નિવેદનો, મેનેજમેન્ટ ચર્ચા અને વિશ્લેષણ, અને સંબંધિત પક્ષ વ્યવહારો.
  • રોકાણકાર શિક્ષણ: સેબી રોકાણકાર શિક્ષણ અને જાગૃતિ કાર્યક્રમો માટે પણ જવાબદાર છે, જેનો હેતુ રોકાણકારોને સિક્યોરિટીઝ બજારો અને સિક્યોરિટીઝમાં રોકાણ સાથે સંકળાયેલા જોખમો અને તકો વિશે શિક્ષિત કરવાનો છે.
  • અમલીકરણ: સેબી પાસે સિક્યોરિટીઝ કાયદા અને નિયમોના ઉલ્લંઘન સામે તપાસ અને અમલીકરણની કાર્યવાહી કરવાની સત્તા છે. તે બજારના સહભાગીઓ પર દંડ અને અન્ય દંડ લાદી શકે છે જે નિયમોનું ઉલ્લંઘન કરે છે, અને ગુનેગારો સામે કાનૂની કાર્યવાહી કરી શકે છે.

સિક્યોરિટીઝ માર્કેટ રેગ્યુલેશન એક્ટ[ફેરફાર કરો]

ભારતમાં સિક્યોરિટી બજારો અનેક કાયદાઓ, નિયમો અને નિયમો દ્વારા નિયંત્રિત થાય છે. અહીં ભારતમાં કેટલાક મુખ્ય સિક્યોરિટીઝ માર્કેટ એક્ટ છે: [૯૪]

  • સિક્યોરિટીઝ એન્ડ એક્સચેન્જ બોર્ડ ઓફ ઈન્ડિયા એક્ટ, 1992 : ભારતમાં સિક્યોરિટી બજારોને સંચાલિત કરતો આ પ્રાથમિક કાયદો છે. તેણે સિક્યોરિટીઝ માર્કેટ માટે નિયમનકાર તરીકે સિક્યોરિટીઝ એન્ડ એક્સચેન્જ બોર્ડ ઓફ ઈન્ડિયા (SEBI) ની સ્થાપના કરી અને તેને સિક્યોરિટીઝ બજારોનું નિયમન અને વિકાસ કરવા, રોકાણકારોના હિતોનું રક્ષણ કરવા અને રોકાણકારોના શિક્ષણને પ્રોત્સાહન આપવાની સત્તાઓ આપી.
  • સિક્યોરિટીઝ કોન્ટ્રાક્ટ્સ (રેગ્યુલેશન) એક્ટ, 1956 : આ અધિનિયમ ભારતમાં સિક્યોરિટીઝના વેપારનું નિયમન કરે છે અને સિક્યોરિટીઝ માર્કેટમાં સ્ટોક એક્સચેન્જો, બ્રોકર્સ અને અન્ય મધ્યસ્થીઓની કામગીરીને નિયંત્રિત કરે છે. તે ભારતમાં વેપાર કરી શકાય તેવા સિક્યોરિટીઝના પ્રકારોને વ્યાખ્યાયિત કરે છે, ટ્રેડિંગના આચરણ માટેના નિયમો નક્કી કરે છે અને સ્ટોક એક્સચેન્જો અને અન્ય બજાર મધ્યસ્થીઓના નિયમન અને નોંધણી માટે પ્રદાન કરે છે.
  • ડિપોઝિટરીઝ એક્ટ, 1996: આ અધિનિયમ ભારતમાં ડિપોઝિટરીઝની સ્થાપના માટે પ્રદાન કરે છે અને ઇલેક્ટ્રોનિક સ્વરૂપમાં સિક્યોરિટીઝના ટ્રાન્સફર અને નોંધણીને નિયંત્રિત કરે છે. તે રોકાણકારોને ડિમટીરિયલાઈઝ્ડ સ્વરૂપમાં સિક્યોરિટીઝ રાખવા સક્ષમ બનાવે છે અને સોદાના ઝડપી અને વધુ કાર્યક્ષમ પતાવટની સુવિધા આપે છે.
  • સિક્યોરિટીઝ કોન્ટ્રાક્ટ્સ (રેગ્યુલેશન) રૂલ્સ, 1957: આ સિક્યોરિટીઝ કોન્ટ્રાક્ટ્સ (રેગ્યુલેશન) એક્ટ, 1956 હેઠળ બનેલા નિયમો છે અને સિક્યોરિટીઝ માર્કેટમાં સ્ટોક એક્સચેન્જ, બ્રોકર્સ અને અન્ય મધ્યસ્થીઓના નિયમન માટે જોગવાઈ કરે છે. નિયમો સ્ટોક એક્સચેન્જમાં લિસ્ટિંગ માટે યોગ્યતાના માપદંડ, માર્જિનની જરૂરિયાતો અને બ્રોકર્સ અને મધ્યસ્થીઓના આચરણ જેવા ક્ષેત્રોને આવરી લે છે.
  • SEBI (લિસ્ટિંગ ઓબ્લિગેશન્સ એન્ડ ડિસ્ક્લોઝર રિક્વાયરમેન્ટ્સ) રેગ્યુલેશન્સ, 2015: આ રેગ્યુલેશન્સ એવી કંપનીઓ માટે લિસ્ટિંગ જરૂરિયાતો સૂચવે છે કે જેઓ ભારતીય સ્ટોક એક્સચેન્જમાં તેમની સિક્યોરિટીઝને સૂચિબદ્ધ કરવા માગે છે. તેઓએ પાત્રતાના માપદંડો, જાહેરાતની આવશ્યકતાઓ અને અન્ય શરતો નક્કી કરી છે જે તેમની સિક્યોરિટીઝની યાદી બનાવવા માંગતી કંપનીઓ દ્વારા પૂરી કરવી આવશ્યક છે.
  • SEBI (પ્રોહિબિશન ઓફ ઈનસાઈડર ટ્રેડિંગ) રેગ્યુલેશન્સ, 2015: આ નિયમો સિક્યોરિટીઝમાં ઈન્સાઈડર ટ્રેડિંગને પ્રતિબંધિત કરે છે અને ઈન્સાઈડર ટ્રેડિંગને રોકવા માટેના નિયમો સૂચવે છે. તેઓ કંપનીઓને જરૂરી છે કે તેઓ અંદરના લોકોની યાદી જાળવી રાખે અને અમુક માહિતી સ્ટોક એક્સચેન્જો અને જનતાને જાહેર કરે.
  • સેબી (સબસ્ટેન્શિયલ એક્વિઝિશન ઓફ શેર્સ એન્ડ ટેકઓવર) રેગ્યુલેશન્સ, 2011: આ નિયમો ભારતમાં લિસ્ટેડ કંપનીઓના શેરના સંપાદન અને ટેકઓવરને નિયંત્રિત કરે છે. લિસ્ટેડ કંપનીના નિયંત્રણમાં ફેરફારના કિસ્સામાં તેમને હસ્તગત કરનારાઓએ ચોક્કસ જાહેરાતો કરવાની અને લઘુમતી શેરધારકોને ખુલ્લી ઓફર કરવાની જરૂર છે.

બુલિયન નિયમન[ફેરફાર કરો]

ભારતમાં બુલિયન નિયમન સરકાર અને વિવિધ નિયમનકારી સંસ્થાઓ દ્વારા દેખરેખ રાખવામાં આવે છે. બુલિયન એ સોના અને ચાંદી જેવી કિંમતી ધાતુઓનો ઉલ્લેખ કરે છે, જેનો ઉપયોગ ઘણીવાર મૂલ્યના ભંડાર અને ફુગાવા સામે બચાવ તરીકે થાય છે. [૯૫] [૯૬] [૯૭]

અહીં ભારતમાં બુલિયન નિયમનના કેટલાક મુખ્ય પાસાઓ છે:

બુલિયન નિયમન અધિનિયમો[ફેરફાર કરો]

ભારતમાં બુલિયન નિયમન વિવિધ અધિનિયમો અને નિયમો દ્વારા સંચાલિત થાય છે. ભારતમાં બુલિયન રેગ્યુલેશન સાથે સંબંધિત કેટલાક મુખ્ય અધિનિયમો અને નિયમો અહીં આપ્યા છે:

  • IFSC ઓથોરિટી (બુલિયન એક્સચેન્જ) રેગ્યુલેશન્સ, 2020: આ કાયદો ઈન્ટરનેશનલ ફાઈનાન્સિયલ સર્વિસ સેન્ટર (IFSC) માં ઈન્ડિયા ઈન્ટરનેશનલ બુલિયન એક્સચેન્જ (IIBX) ને સંચાલિત કરે છે.
  • વિદેશી વેપાર (વિકાસ અને નિયમન) અધિનિયમ, 1992: આ કાયદો બુલિયન સહિત ભારતમાં માલની આયાત અને નિકાસને નિયંત્રિત કરે છે. વાણિજ્ય અને ઉદ્યોગ મંત્રાલય હેઠળના ડાયરેક્ટોરેટ જનરલ ઓફ ફોરેન ટ્રેડ (DGFT) બુલિયનની આયાત અને નિકાસ માટે લાઇસન્સ આપવા માટે જવાબદાર છે.
  • બ્યુરો ઓફ ઈન્ડિયન સ્ટાન્ડર્ડ્સ એક્ટ, 2016: આ કાયદો બ્યુરો ઓફ ઈન્ડિયન સ્ટાન્ડર્ડ્સ (BIS) ને બુલિયન સહિત ભારતમાં માલની ગુણવત્તા અને ધોરણનું નિયમન કરવાની સત્તા આપે છે. BIS ભારતમાં સોના અને ચાંદીના હોલમાર્કિંગ માટે જવાબદાર છે.
  • સેન્ટ્રલ એક્સાઇઝ એક્ટ, 1944: આ કાયદો બુલિયન સહિત ભારતમાં માલના ઉત્પાદન અને ઉત્પાદન પર આબકારી જકાત લાવે છે. ભારતમાં સોના અને ચાંદીના બુલિયન પર હાલમાં એક્સાઈઝ ડ્યુટી લાગુ નથી.
  • કસ્ટમ્સ એક્ટ, 1962: આ કાયદો બુલિયન સહિત ભારતમાં માલની આયાત અને નિકાસને નિયંત્રિત કરે છે. આ અધિનિયમ બુલિયન સહિત આયાત અને નિકાસ કરાયેલ માલની મંજૂરી માટેની પ્રક્રિયાઓને સ્પષ્ટ કરે છે.
  • સિક્યોરિટીઝ કોન્ટ્રાક્ટ્સ (રેગ્યુલેશન) એક્ટ, 1956 : આ કાયદો ભારતમાં સિક્યોરિટીઝ માર્કેટને નિયંત્રિત કરે છે, જેમાં કોમોડિટી એક્સચેન્જો પર બુલિયન ફ્યુચર્સ કોન્ટ્રાક્ટના વેપારનો સમાવેશ થાય છે.
  • પ્રિવેન્શન ઓફ મની લોન્ડરિંગ એક્ટ, 2002 : આ એક્ટનો હેતુ બુલિયન ઉદ્યોગ સહિત ભારતમાં મની લોન્ડરિંગ અને આતંકવાદને ધિરાણ અટકાવવાનો છે. બુલિયન ડીલરો અને વેપારીઓએ વિવિધ એન્ટિ-મની લોન્ડરિંગ (AML) અને તમારા ગ્રાહકને જાણતા (KYC) નિયમોનું પાલન કરવું જરૂરી છે.

નાણાકીય સેવાઓ લાઇસન્સ[ફેરફાર કરો]

ભારતમાં, રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા (RBI) અને સિક્યોરિટીઝ એન્ડ એક્સચેન્જ બોર્ડ ઓફ ઈન્ડિયા (SEBI) દ્વારા નાણાકીય સેવાઓના લાઇસન્સ આપવામાં આવે છે જે નાણાકીય પ્રવૃત્તિ હાથ ધરવામાં આવે છે તેના પર આધાર રાખે છે. અહીં ભારતમાં કેટલાક નાણાકીય સેવાઓ લાઇસન્સ છે:

  1. બેંકિંગ લાયસન્સઃ ભારતમાં બેંકોનું નિયમન બેંકિંગ રેગ્યુલેશન એક્ટ, 1949 હેઠળ ભારતીય રિઝર્વ બેંક (RBI) દ્વારા કરવામાં આવે છે. RBI ભારતમાં બેંકિંગ લાઇસન્સ આપવા માટે જવાબદાર છે, અને બેંકોને તેમની માલિકી, કદ અને કામગીરીના પ્રકારને આધારે વિવિધ શ્રેણીઓમાં વર્ગીકૃત કરવામાં આવે છે. અનુસૂચિત બેંકો એવી છે કે જે આરબીઆઈ એક્ટની બીજી સૂચિમાં સમાવિષ્ટ છે અને આરબીઆઈ પાસેથી ઉધાર લેવા જેવા અમુક વિશેષાધિકારો માટે પાત્ર છે. નોન-શેડ્યુલ બેંકો એવી છે કે જે આરબીઆઈ એક્ટની બીજી સૂચિમાં સામેલ નથી. જાહેર ક્ષેત્રની બેંકો એવી છે કે જે ભારત સરકારની માલિકીની છે, જ્યારે ખાનગી ક્ષેત્રની બેંકો એવી છે કે જે ખાનગી વ્યક્તિઓ અથવા સંસ્થાઓની માલિકીની છે. વિદેશી બેંકો એવી છે જે ભારતમાં હાજરી ધરાવે છે પરંતુ તેનું મુખ્ય મથક દેશની બહાર છે. સહકારી બેંકો એવી છે કે જે સહકારી સંસ્થાઓની માલિકીની અને સંચાલિત હોય છે.
  2. નોન-બેંકિંગ ફાઇનાન્શિયલ કંપની (NBFC) લાઇસન્સ: NBFC એ એવી નાણાકીય સંસ્થાઓ છે જે ધિરાણ, રોકાણ અને ડિપોઝિટ લેવા જેવી વિવિધ નાણાકીય સેવાઓ પૂરી પાડે છે, પરંતુ તેઓ ડિમાન્ડ ડિપોઝિટ સ્વીકારવા માટે લાઇસન્સ ધરાવતા નથી. RBI ભારતમાં NBFC લાઇસન્સ આપવા માટે જવાબદાર છે, અને NBFC ને તેમની પ્રવૃત્તિઓના આધારે વિવિધ શ્રેણીઓમાં વર્ગીકૃત કરવામાં આવે છે. પ્રણાલીગત રીતે મહત્વપૂર્ણ NBFCs (SI-NBFCs) તે છે જેની બેલેન્સ શીટનું કદ રૂ.થી વધુ છે. 500 કરોડ અથવા જાહેર ભંડોળ સ્વીકારે છે, જ્યારે બિન-પ્રણાલીગત રીતે મહત્વપૂર્ણ NBFCs (NSI-NBFCs) તે છે જે આ માપદંડોને પૂર્ણ કરતા નથી.
  3. વીમા લાયસન્સ: ઈન્સ્યોરન્સ રેગ્યુલેટરી એન્ડ ડેવલપમેન્ટ ઓથોરિટી ઓફ ઈન્ડિયા (IRDAI) ભારતમાં વીમા કંપનીઓ માટે લાઇસન્સ આપવા માટે જવાબદાર છે. વીમા કંપનીઓ જીવન વીમો, સામાન્ય વીમો અને આરોગ્ય વીમો જેવી વિવિધ શ્રેણીઓમાં કામ કરી શકે છે. જીવન વીમા કંપનીઓ વિવિધ પ્રકારની જીવન વીમા પૉલિસી ઑફર કરે છે જેમ કે ટર્મ ઈન્સ્યોરન્સ, એન્ડોવમેન્ટ પૉલિસીઓ અને યુનિટ-લિંક્ડ વીમા યોજનાઓ (યુલિપ). સામાન્ય વીમા કંપનીઓ મોટર વીમો, હોમ ઈન્સ્યોરન્સ અને ટ્રાવેલ ઈન્સ્યોરન્સ જેવી વિવિધ પ્રકારની નોન-લાઈફ ઈન્સ્યોરન્સ પોલિસી ઓફર કરે છે. સ્વાસ્થ્ય વીમા કંપનીઓ વિવિધ પ્રકારની સ્વાસ્થ્ય વીમા પૉલિસીઓ ઑફર કરે છે જેમ કે વ્યક્તિગત સ્વાસ્થ્ય વીમો, ફેમિલી ફ્લોટર સ્વાસ્થ્ય વીમો અને ગંભીર બીમારીનો વીમો.
  4. મ્યુચ્યુઅલ ફંડ લાઇસન્સ: સેબી ભારતમાં મ્યુચ્યુઅલ ફંડનું નિયમન કરવા અને મ્યુચ્યુઅલ ફંડ કંપનીઓને લાઇસન્સ આપવા માટે જવાબદાર છે. મ્યુચ્યુઅલ ફંડ કંપનીઓને ઇક્વિટી ફંડ્સ, ડેટ ફંડ્સ અને હાઇબ્રિડ ફંડ્સ જેવા વિવિધ પ્રકારના ફંડ ચલાવવાની છૂટ છે. ઇક્વિટી ફંડ્સ મુખ્યત્વે સ્ટોક્સમાં રોકાણ કરે છે, ડેટ ફંડ્સ મુખ્યત્વે બોન્ડ્સમાં રોકાણ કરે છે, જ્યારે હાઇબ્રિડ ફંડ્સ સ્ટોક્સ અને બોન્ડ્સના સંયોજનમાં રોકાણ કરે છે.
  5. સ્ટોક બ્રોકર લાયસન્સ: સેબી ભારતમાં સ્ટોક બ્રોકરોને લાઇસન્સ પણ જારી કરે છે. સ્ટોક બ્રોકર્સ મધ્યસ્થી છે જે ભારતમાં સ્ટોક એક્સચેન્જો પર ગ્રાહકો વતી સિક્યોરિટીઝની ખરીદી અને વેચાણની સુવિધા આપે છે. સ્ટોક બ્રોકર્સ વિવિધ કેટેગરીમાં કામ કરી શકે છે જેમ કે ફુલ-સર્વિસ બ્રોકર્સ અને ડિસ્કાઉન્ટ બ્રોકર્સ.
  6. ડિપોઝિટરી પાર્ટિસિપન્ટ લાઇસન્સ: સેબી ભારતમાં ડિપોઝિટરી પાર્ટિસિપન્ટને લાઇસન્સ પણ ઇશ્યુ કરે છે. ડિપોઝિટરી સહભાગીઓ મધ્યસ્થી છે જે ડિપોઝિટરી સિસ્ટમ દ્વારા ઇલેક્ટ્રોનિક સ્વરૂપમાં સિક્યોરિટીઝના હોલ્ડિંગ અને ટ્રેડિંગ સંબંધિત સેવાઓ પ્રદાન કરે છે. ડિપોઝિટરી સહભાગીઓ NSDL અને CDSL જેવી વિવિધ શ્રેણીઓમાં કામ કરી શકે છે.

આ પણ જુઓ[ફેરફાર કરો]

સ્ત્રોતો[ફેરફાર કરો]

ઉપરોક્ત મુદ્દાઓ માટેની માહિતી વિવિધ સ્ત્રોતોમાંથી એકત્રિત કરવામાં આવી હતી, જેમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

જર્નલ્સ અને વધુ વાંચન[ફેરફાર કરો]

  • બેંકિંગ રેગ્યુલેશન જર્નલ: લિંક
  • ઇન્ડિયન જર્નલ ઓફ ફાઇનાન્સ: લિંક
  • ફાયનાન્સ ઈન્ડિયા: લિંક
  • આર્થિક અને રાજકીય સાપ્તાહિક: લિંક
  • ભારતમાં નાણાકીય ક્ષેત્રનું નિયમન: લિંક
  • ભારતમાં નાણાકીય સમાવેશ, નિયમન અને શિક્ષણની સ્થિતિ: લિંક
  • જયંત વર્મા અને સુમિત અગ્રવાલ દ્વારા ભારતમાં નાણાકીય નિયમન
  • નાણાકીય નિયમન: રાજેશ ચક્રવર્તી અને ટીટી રામ મોહન દ્વારા બદલાતી ગતિશીલતા
  • ટીઆર ભટ દ્વારા ભારતમાં નાણાકીય બજારો અને સંસ્થાઓ
  • એમએલ તન્નન દ્વારા ભારતમાં બેંકિંગ નિયમન
  • ભારતી વી. પાઠક દ્વારા ભારતીય નાણાકીય વ્યવસ્થા

સંદર્ભ[ફેરફાર કરો]

  1. ↑ "Regulatory policy in India".
  2. ↑ Banker's Magazine, Vol. 22, p.565-6.
  3. ↑ "A walk down history when India banked on Calcutta". The Times of India (અંગ્રેજીમાં). January 5, 2020. મેળવેલ 2020-05-26.
  4. ↑ "200 years and going strong". The Tribune. મેળવેલ 2006-09-08.
  5. ↑ Banerji, Arun Kumar (1988). Bagchi, Amiya Kumar (સંપાદક). "The Presidency Banks: The Transition". Economic and Political Weekly. 23 (24): 1215–1222. ISSN 0012-9976. JSTOR 4378608.
  6. ↑ Howard, H. F. (1921). "The Imperial Bank of India". The Economic Journal. 31 (122): 147–171. doi:10.2307/2222811. ISSN 0013-0133. JSTOR 2222811.
  7. ↑ "Reserve Bank of India history". rbi.org.in. મેળવેલ 2023-03-31.
  8. ↑ Ray, Anulekha (2020-09-17). "Banking Regulation Amendment Bill passed. What it means for banks, customers". mint (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-03-31.
  9. ↑ "Act No. 10 of 1949 - Banking Regulation Act, 1949" (PDF).
  10. ↑ "Securities and Exchange Board of India". www.sebi.gov.in. મેળવેલ 2023-03-23.
  11. ↑ Standard, Business. "What is a Narsimham Committee?". www.business-standard.com (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-03-31.
  12. ↑ "SEBI Act 1992". www.sebi.gov.in. મેળવેલ 2023-03-31.
  13. ↑ Mathur, Somesh K. (2001). "Insurance Regulation: Some Issues". The Geneva Papers on Risk and Insurance. Issues and Practice. 26 (1): 54–70. doi:10.1111/1468-0440.00094. ISSN 1018-5895. JSTOR 41954375.
  14. ↑ "Insurance Regulatory and Development Authority". Insurance Regulatory and Development Authority.
  15. ↑ "Pension Fund Regulatory and Development Authority".
  16. ↑ Banerji, Arun Kumar (1988). Bagchi, Amiya Kumar (સંપાદક). "The Presidency Banks: The Transition". Economic and Political Weekly. 23 (24): 1215–1222. ISSN 0012-9976. JSTOR 4378608.
  17. ↑ Howard, H. F. (1921). "The Imperial Bank of India". The Economic Journal. 31 (122): 147–171. doi:10.2307/2222811. ISSN 0013-0133. JSTOR 2222811.
  18. ↑ "Reserve Bank of India history". rbi.org.in. મેળવેલ 2023-03-31.
  19. ↑ "Reserve Bank of India (RBI) | Functions & Organization | Britannica". www.britannica.com (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-03-31.
  20. ↑ "Act No. 10 of 1949 - Banking Regulation Act, 1949" (PDF).
  21. ↑ Standard, Business. "Company News: Company Business News, Indian Companies News, Company Analysis, Corporate Industry News". www.business-standard.com (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-03-31.
  22. ↑ "State Bank of India (SBI) | Britannica". www.britannica.com (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-03-31.
  23. ↑ "History Of Banking In India". The Civil India (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-03-31.
  24. ↑ "SEBI | About SEBI". www.sebi.gov.in. મેળવેલ 2023-03-31.
  25. ↑ Standard, Business. "Securities and Exchange Board of India (SEBI) - Working, History, Functions and Powers". www.business-standard.com (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-03-31.
  26. ↑ "Securities Exchange Board of India (SEBI) | Encyclopedia.com". www.encyclopedia.com. મેળવેલ 2023-03-31.
  27. ↑ Standard, Business. "What is a Narsimham Committee?". www.business-standard.com (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-03-31.
  28. ↑ "Banking Sector Reforms in India: Narasimhan Committee 1&2, Nachiket Mor Committee, P J Nayak Committee - Civilsdaily" (અંગ્રેજીમાં). 2017-09-21. મેળવેલ 2023-03-31.
  29. ↑ "SEBI Act 1992". www.sebi.gov.in. મેળવેલ 2023-03-31.
  30. ↑ Mohan, Anirudh Laskar,Vyas (2013-05-21). "Sebi's 25-year journey". www.livemint.com (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-03-31.
  31. ↑ Mathur, Somesh K. (2001). "Insurance Regulation: Some Issues". The Geneva Papers on Risk and Insurance. Issues and Practice. 26 (1): 54–70. doi:10.1111/1468-0440.00094. ISSN 1018-5895. JSTOR 41954375.
  32. ↑ "NSE Milestones".
  33. ↑ "What is Electronic Stock Exchange? Definition of Electronic Stock Exchange, Electronic Stock Exchange Meaning - The Economic Times". m.economictimes.com. મેળવેલ 2023-03-31.
  34. ↑ "Dematerialized Securities". www.legalserviceindia.com. મેળવેલ 2023-03-31.
  35. ↑ "PFRDA | NPS Trust". npstrust.org.in. મેળવેલ 2023-03-31.
  36. ↑ "PFRDA". www.licpensionfund.in. મેળવેલ 2023-03-31.
  37. ↑ "The Forward Contracts (Regulation) Act, 1952".
  38. ↑ "The Forward Contracts (Regulation) Amendment, 2006 - Legislative Brief". www.commonlii.org. મેળવેલ 2023-03-31.
  39. ↑ "sebi real estate investment trusts regulations: Latest News & Videos, Photos about sebi real estate investment trusts regulations | The Economic Times - Page 1". The Economic Times (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-03-31.
  40. ↑ "UPI: Unified Payments Interface - Instant Mobile Payments | NPCI". www.npci.org.in. મેળવેલ 2023-03-31.
  41. ↑ Vasal, Vikas (2021-12-06). "IFSC GIFT City: unlocking potential for financial services". www.livemint.com (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-03-31.
  42. ↑ Sharma, Ravi Teja (2015-10-27). "First International Financial Services Centre banking unit starts operations at GIFT City". The Economic Times. ISSN 0013-0389. મેળવેલ 2023-03-31.
  43. ↑ "Gujarat International Finance Tec (GIFT) City". Grant Thornton Bharat (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-03-31.
  44. ↑ "International Financial Services Centre Authority". IFSCA.
  45. ↑ "International Financial Services Centres Authority: All About The Gift City Regulator (Part II) - Financial Services - India". www.mondaq.com. મેળવેલ 2023-03-31.
  46. ↑ "FREQUENTLY ASKED QUESTIONS : RBI Allowed Banks to Declare Moratorium on Term Loans". pib.gov.in (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-03-31.
  47. ↑ "rbi loan moratorium: How borrowers can use second loan moratorium offered due to coronavirus: Should you opt for it? - The Economic Times". m.economictimes.com. મેળવેલ 2023-03-31.
  48. ↑ "rbi: RBI amends regulatory framework for ARCs to strengthen their functioning - The Economic Times". m.economictimes.com. મેળવેલ 2023-03-31.
  49. ↑ "Fintech Laws and Regulations Report 2022-2023 India". International Comparative Legal Guides International Business Reports (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-03-23.
  50. ↑ "Acts and rules". dea.gov.in.
  51. ↑ "Reserve Bank of India Act, 1934" (PDF).
  52. ↑ Pathak (2007-05-01). Legal Aspects Of Business (અંગ્રેજીમાં). McGraw-Hill Education (India) Pvt Limited. ISBN 978-0-07-065613-0.
  53. ↑ Iyengar, Vijayaragavan (2009). Introduction to Banking (અંગ્રેજીમાં). Excel Books India. ISBN 978-81-7446-569-6.
  54. ↑ "Central Government invokes Section 7 Act 1934: History and amendment". India Today (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-03-31.
  55. ↑ Ray, Anulekha (2020-09-17). "Banking Regulation Amendment Bill passed. What it means for banks, customers". mint (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-03-31.
  56. ↑ Patel, Bimal N. (2008). India and International Law: Introduction (અંગ્રેજીમાં). Martinus Nijhoff Publishers. ISBN 978-90-04-16152-8.
  57. ↑ "The Companies Act 1956 Indian Bare Acts - India Bare Act - Law Firm Lawyers India". 2016-06-25. મૂળ માંથી 25 June 2016 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2023-03-31.
  58. ↑ "Act No. 10 of 1949 - Banking Regulation Act, 1949" (PDF).
  59. ↑ ""The Security and Exchange Board of India Act 1992"" (PDF). Securities and Exchange Board of India.
  60. ↑ "THE SECURITIES AND EXCHANGE BOARD OF INDIA ACT, 1992 – Lawyers Law" (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-03-31.
  61. ↑ "Act No. 15 of 1992 - Securities and Exchange Board of India Act, 1992".
  62. ↑ "Insurance Regulatory and Development Authority Act, 1999". 1999-12-29. Cite journal requires |journal= (મદદ)
  63. ↑ "Insurance Regulatory & Development Authority | Department of Financial Services | Ministry of Finance | Government of India". financialservices.gov.in. મેળવેલ 2023-04-11.
  64. ↑ Editor, IBC Laws (2015-02-19). "Section 2 of the Companies Act, 2013: Definitions of the Companies Act, 2013". IBC Laws (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-04-11.CS1 maint: extra text: authors list (link)
  65. ↑ "Companies Act, 2013". 2013-08-29. Cite journal requires |journal= (મદદ)
  66. ↑ "Companies Act, 2013" (PDF). www.mca.gov.in.
  67. ↑ "The Financial Technology Law Review - The Law Reviews". thelawreviews.co.uk (અંગ્રેજીમાં). મૂળ માંથી 2023-04-15 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2023-03-23.
  68. ↑ "The Reserve Bank Of India And The Regulation Of Fintech - Fin Tech - India". www.mondaq.com. મેળવેલ 2023-03-23.
  69. ↑ ""THE FOREIGN EXCHANGE MANAGEMENT ACT, 1999"" (PDF). મૂળ (PDF) માંથી 10 February 2016 પર સંગ્રહિત.
  70. ↑ "FDI Statistics | Department for Promotion of Industry and Internal Trade | MoCI | GoI". dpiit.gov.in. મેળવેલ 2023-03-31.
  71. ↑ "India: Foreign direct investment regulations". globalcompetitionreview.com (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-03-31.
  72. ↑ "Foreign Direct Investment | Make In India". www.makeinindia.com. મેળવેલ 2023-03-31.
  73. ↑ "Foreign direct investment in India". Pinsent Masons (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-03-31.
  74. ↑ "Recent Changes To India's FDI Laws - Inward/ Foreign Investment - India". www.mondaq.com. મેળવેલ 2023-03-31.
  75. ↑ "FDI Regulation In India". legalserviceindia.com. મેળવેલ 2023-03-31.
  76. ↑ "India's FDI Policy". IndBiz | Economic Diplomacy Division (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-03-31.
  77. ↑ "India - India liberalized FDI rules in various sectors | Investment Policy Monitor | UNCTAD Investment Policy Hub". investmentpolicy.unctad.org. મેળવેલ 2023-03-31.
  78. ↑ "About Us". fifp.gov.in. મેળવેલ 2023-03-31.
  79. ↑ "Anti-Money Laundering Laws in India". iPleaders (અંગ્રેજીમાં). 2017-10-17. મેળવેલ 2023-03-31.
  80. ↑ "Prevention of Money Laundering". https://dor.gov.in. External link in |website= (મદદ)
  81. ↑ "The Regulations That Govern Banking in India". Investopedia (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-03-24.
  82. ↑ Nataraj, Geethanjali; Ashwani (September 2018). "Banking Sector Regulation in India: Overview, Challenges and Way Forward". Indian Journal of Public Administration (અંગ્રેજીમાં). 64 (3): 473–486. doi:10.1177/0019556118783065. ISSN 0019-5561.
  83. ↑ Thakore, Talwar; Dubash, Associates-Feroz; Mahapatra, Sonali; Zota, Shruti (2019-04-04). "Banking Regulation in India". Lexology (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-03-24.
  84. ↑ Kanoujiya, Jagjeevan; Bhimavarapu, Venkata Mrudula; Rastogi, Shailesh (2021-08-23). "Banks in India: A Balancing Act Between Profitability, Regulation and NPA". Vision: The Journal of Business Perspective (અંગ્રેજીમાં): 097226292110344. doi:10.1177/09722629211034417. ISSN 0972-2629.
  85. ↑ "Rbi regulation" (PDF). rbidocs.rbi.org.in. મેળવેલ 2023-03-24.
  86. ↑ "Banking Regulation in India". ComplyBook. મેળવેલ 2023-03-24.
  87. ↑ "Regulations of Bank and Financial Institutions | RBI Grade-B Main". www.careerlauncher.com. મૂળ માંથી 2023-03-24 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2023-03-24.
  88. ↑ "Banking regulation in India: overview". azb (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-03-24.
  89. ↑ "Banking Acts | Department of Financial Services | Ministry of Finance | Government of India". financialservices.gov.in. મેળવેલ 2023-03-24.
  90. ↑ "Banking regulation act, 1949" (PDF).
  91. ↑ Team, ClearIAS (2023-02-22). "Stock Market Regulations in India". ClearIAS (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-03-24.
  92. ↑ Mathew, Joby (2023-02-18). "Explained | How is the stock market regulated in India?". The Hindu (અંગ્રેજીમાં). ISSN 0971-751X. મેળવેલ 2023-03-24.
  93. ↑ Sabarinathan, G (October 2010). "SEBI's Regulation of the Indian Securities Market: A Critical Review of the Major Developments". Vikalpa: The Journal for Decision Makers (અંગ્રેજીમાં). 35 (4): 13–26. doi:10.1177/0256090920100402. ISSN 0256-0909.
  94. ↑ "Laws governing the stock market in India". iPleaders (અંગ્રેજીમાં). 2021-09-27. મેળવેલ 2023-03-24.
  95. ↑ "How does the Commodity Market Work in India | IIFL Knowledge Center". www.indiainfoline.com (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-03-24.
  96. ↑ Dash, Shridhar Kumar (September 1999). "Effect of Liberalization on Integration between Indian and World Bullion Market". The Indian Economic Journal (અંગ્રેજીમાં). 47 (1): 82–96. doi:10.1177/0019466219990107. ISSN 0019-4662.
  97. ↑ Kaura, Ruchika; Rajput, Namita (2021-06-10). "Future–Spot Relationship in Commodity Market: A Comparison Across Commodity Segments in India". Global Business Review (અંગ્રેજીમાં): 097215092110172. doi:10.1177/09721509211017291. ISSN 0972-1509.

નોંધો[ફેરફાર કરો]

  1. ↑ Joanna Benjamin 'Financial Law' Oxford University Press

બાહ્ય કડીઓ[ફેરફાર કરો]

ભારતમાં નાણાકીય નિયમન સંબંધિત દ્રશ્ય-શ્રાવ્ય માધ્યમો વિકિમીડિયા કૉમન્સ પર

વિકિમીડિયા કોમન્સ પર Economy of India સંબંધિત માધ્યમો છે.
વિકિસૂક્તિ પર આ વિષયક 'સૂક્તિઓ' છે: ભારતમાં નાણાકીય નિયમન
"https://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=ભારતમાં_નાણાકીય_નિયમન&oldid=865145" થી મેળવેલ