કુદરતી આફતો

કુદરતી વિનાશ એ કુદરતી વિપત્તિ (ઉદા. તરીકે પૂર, ભયંકર વાવાઝોડુ, જ્વાળામુખી ફાટી નીકળવો, ધરતીકંપ, અથવા ભેખડનું ધસી પડવું)ની અસર છે, જે પર્યાવરણને અસર કરે છે અને નાણાકીય, પર્યાવરણીય અને/અથવા માનવ નુકસાનમાં પરિણમે છે. વિનાશને કારણે થતા નુકસાનનો આધાર વસ્તીની વિનાશ સામે ટકી શકવાની કે તેનાથી રક્ષણ મેળવવાની ક્ષમતા પર આધારિત છે.^[૧]

આ પ્રકારની સમજણ એક સૂત્રમાં રજૂ કરી શકાય:"જ્યારે આકસ્મિક ઘટના સામે લાચારી આવે ત્યારે વિનાશ સર્જાય છે."^[૨] આથી કુદરતી વિપત્તિ ક્યારેય પણ અભેદ્યતા ધરાવતા વિસ્તારોમાં કુદરતી વિનાશમાં પરિણમશે નહી, ઉદા. તરીકે વસ્તી વિનાના વિસ્તારમાં મજબૂત ધરતીકંપ. કુદરતી શબ્દ સતત વિવાદાસ્પદ રહ્યો છે, કેમ કે ઘટનાઓ માનવીઓની સામેલગીરી વિના સામાન્ય રીતે નુક્શાનકારક અથવા વિનાશકારી હોતી નથી.^[૩]

કુદરતી વિપત્તિ

કુદરતી વિપત્તિ એ એવી ઘટનાનું જોખમ છે જેની લોકો અથવા પર્યાવરણ પર નકારાત્મક અસર થશે. મોટા ભાગની કુદરતી વિપત્તિ સંબંધિત છે, ઉદા. તરીકે ધરતીકંપ એ સુનામીમાં પરિણમી શકે છે, દુષ્કાળ સીધી રીતે જ અછત અને રોગ તરફ દોરી જઇ શકે છે. વિપત્તિ અને વિનાશ વચ્ચે વિભાજનનું નક્કર ઉદાહરણ ૧૯૦૬ સાન ફ્રાન્સિસ્કો ધરતીકંપ છે, જે વિનાશક હતો જ્યારે ધરતીકંપો નુક્શાનકારક છે. આમ વિપત્તિ ભવિષ્યની ઘટનાઓ સાથે સંબંધિત છે અને વિનાશ ભૂતકાળ અથવા પ્રવર્તમાન ઘટનાઓ સાથે સંબધિત હોય છે.

કુદરતી વિનાશો

જમીન હલચલ વિનાશો

હિમપ્રપાત

નોંધપાત્ર હિમપ્રપાત:

1910 વેલ્લીંગ્ટન હિમપ્રપાત
1954 બ્લોન્સ હિમપ્રપાત
1970 અંકેશ ભૂકંપ
1999 ગાલ્ટુર હિમપ્રપાત
2002 કોલકા-કર્માડોન ખડક બરફ શિલાનું પડવું

ધરતીકંપો

ધરતીકંપ એ પૃથ્વીના ઉપરના ખડકના સ્તરનું આકસ્મિક હલનચલનનું પરિણામ છે. પરિમાણમાં કંપન અલગ અલગ હોઇ શકે છે. ધરતીકંપ જમીનની અંદર ઉત્પત્તિનો પોઇન્ટ ધરાવે છે જેને "ફોકસ" કહેવાય છે. સપાટી પર ફોકસની ઉપર પોઇન્ટ હોય છે જેને "એપિસેન્ટર" (ઉત્પત્તિસ્થાન) કહેવાય છે. ધરતીકંપો તેમની જાતે ભાગ્યે જ માણસોને અથવા જંગલી જીવનને મારે છે. ધરતીકંપને પગલે ઉદભવતી અસરો તેના આવ્યા પછીની બીજા ક્રમની ઘટનાઓ હોય છે, જેમ કે ઇમારત પડી ભાંગવી, આગ, સુનામી (ધરતીકંપ સંબધી દરિયાઇ મોજાઓ)અને જ્વાળામુખી કે જે ખરેખર માનવ વિનાશ નોતરે છે. જોકે આમાની મોટા ભાગની ઘટનાઓ સારા બાંધકામ, સલામતી વ્યવસ્થાઓ, આગોતરી ચેતવણીઓ અને સ્થળ ખાલી કરાવવાના આયોજન દ્વારા રોકી શકાય છે, શબ્દ બિનકુદરતી વિનાશ બિનખાતરીદાયક નથી. ભૂસ્તર ભંગાણની સાથે અનેક ખામીઓ બહાર આવવાથી ધરતીકંપ પરિણમે છે.

તાજેતરના સમયમાં અત્યંત નોંધપાત્ર ધરતીકંપોમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

2004 ઇન્ડિયન ઓશન ધરતીકંપ, જે ઇતિહાસમાં બીજા ક્રમનો સૌથી મોટો ધરતીકંપ હતો જેની પ્રતિક્ષણ તીવ્રતા 9.3ની નોંધાઇ હતી. મોટ સુનામી આ ધરતીકંપ દ્વારા થઇ હતી જેની કિંમત રૂપે 2,29,000 લોકોએ પોતાની જાન ગુમાવ્યા હતા.
7.6-7.7 2005 કાશ્મીર ધરતીકંપ, જેના કારણે પાકિસ્તાનમાં 79,000 લોકોએ જાન ગુમાવ્યા હતા.
7.7 તીવ્રતાવાળો જુલાઇ 2006 જાવા ધરતીકંપ, જે પણ સુનામી માટે કારણભૂત ગણાય છે.

12 મેના રોજ 7.9ની તીવ્રતાવાળો, 2008 સુચુઆન ધરતીકંપ ચીનના સિચુઆન પ્રદેશમાં આવ્યો હતો. 27 મે 2008ના રોજ કુલ મૃત્યાંક 61,150થી વધુ હતો.

લાહર્સ (જ્વાળાના પાણી અને ગઠ્ઠા જે જ્વાળામુખી તરફી હોય છે તેનો પ્રપાત)

લાહર જ્વાળામુખીના ગઠ્ઠા અથવા ભૂસ્ખલન છે. 1953 તાંગીવાઇ વિનાશ લાહરને કારણે થયો હતો, જ્યારે 1985 આર્મેરો દુર્ઘટના કે જેમાં આર્મેરોનું શહેર દટાઇ ગયું હતુ અને અંદાજે 23,000 લોકોના મૃત્યુ થયા હતા.

ભૂસ્ખલન અને મડફ્લો

આવી ઘટનાઓ ભારે વરસાદ બાદના સમયમાં કેલિફોર્નીયાના કેટલાક ભાગોમાં નિયમિતપણે થાય છે.

જ્વાળામુખી ફાટી નીકળવો

જ્વાળામુખી ફાટવાથી અથવા ખડકના ધસી પડવાના કારણે ફાટી નીકળવું પોતે જ એક વિનાશ હોઇ શકે છે, પરંતુ વિસ્ફોટને પગલે એવી પણ ઘણી અસરો થાય છે જે માનવ જીવનને નુક્શાનકર્તા હોઇ શકે છે.
જ્વાળા વિસ્ફોટ દરમિયાન લાવા ઉત્પન્ન થઇ શકે છે, જેમાં અત્યંત ગરમ ખડક જેવી સામગ્રીઓનો સમાવેશ થઇ શકે છે. અન્ય પણ કેટલાક સ્વરૂપો છે જે કદાચ નાના નાના ભૂકા અથવા એક કડક પદાર્થ હોઇ શકે છે. જ્વાળામુખી ફાટતા તે જેની પર પડે છે તે ઇમારતો અથવા છોડનો નાશ કરે છે.
જ્વાળામુખીની રાખ - જેનો સામાન્ય રીતે અર્થ ઠંડી રાખ થાય છે - તે કદાચ વાદળનુ સ્વરૂપ લઇ શકે છે અને નક્કર પદાર્થ બનીને નજીકના સ્થળે ઠરીઠામ થાય છે. જ્યારે તેને પાણીની સાથે મિશ્રિત કરવામાં આવે ત્યારે તે પદાર્થ જેવું નક્કર સ્વરૂપ ધારણ કરે છે. પૂરતી માત્રાની રાખ તેના વજનથી તૂટી ગયેલી ચીજનું છાપરું બની શકે છે, પરંતુ ઓછા પ્રમાણમાં પણ જો શ્વાસમાં જાય તો તંદુરસ્તી પર ખરાબ અસર થાય છે. રાખ મેદાન પર કાયમ માટે પડેલી જ હોવાથી એન્જિન જેવા હલનચલન કરતા ભાગો પર ઘસરકા પાડે છે.
સુપરવોલ્કેનોઝ : ટોબા કેટાસ્ટ્રોફ થિયરી અનુસાર 70 થી 75 વર્ષો પહેલા ટોબા ખાતે સુપર વોલ્કેનિક જેવી ઘટનાએ માનવ વસ્તી ઘટાડીને 10,000 અથવા 1,000 ઉછરી રહેલી જોડ ઘટાડી હતી, જેણે માનવ વિકાસ સામે અંતરાય ઊભો કર્યો હતો. તેણે ઉત્તરીય ગોળાર્ધમાં તમામ છોડોના ત્રીજા ભાગનો પણ નાશ કર્યો હતો. સુપર વોલ્કેનોનો મુખ્ય ભય રાખના ભરપૂર વાદળો થવાનો છે, જે અસંખ્ય વર્ષો સુધી હવામાન અને તાપમાન પર વિનાશાત્મક વૈશ્વિક અસરો ધરાવે છે.
પાયરોક્લાસ્ટિક પ્રવાહ માં ગરમ જ્વાળામુખીની રાખના જથ્થાનો સમાવેશ થાય છે, જે તેના પોતાના વજનની ઉપર નીચે હવામાં ભળી જાય છે અને પર્વતો પરથી અત્યંત ઝટપથી પસાર થાય છે અને તેના માર્ગમાં આવતી કોઇ પણ ચીજને બાળી નાખે છે. એવું મનાય છે કે પોમ્પેઇનો પાયરોક્લાસ્ટિક પ્રવાહથી નાશ થયો હશે.

જળ વિનાશ

પૂર

કેટલાક વિખ્યાત પૂરમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

ચીનમાં હૂઆંગ હે (યલો નદી) પૂર ઘણી વખત આવે છે. 1931નું મોટુ પૂર જે 800,000 અને 4,000,000ની વચ્ચે મૃત્યાંકોમાં પરિણમ્યુ હતું.
1993નું મોટું પૂર યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સના ઇતિહાસમાં સૌથી વધુ ખર્ચાળ પૂર હતું.
1998 યાંગઝે નદીના પૂર, ચીનમાં પણ આવેલું, જેણે 14 મિલીયન લોકોને ઘરવિહોણા બનાવ્યા હતા.
2000ના મોઝામ્બિક પૂરે દેશના મોટા ભાગને ત્રણ સપ્તાહો સુધી આવરી લીધો હતો, જેના કારણે હજારો મૃત્યુ થયા હતા અને તે ઘટના બાદ અમુક વર્ષો સુધી દેશને વિનાશની ગર્તામાં ધકેલી દીધો હતો.
ઉષ્ણકટિબંધનું વાવાઝોડુ વિસ્તીર્ણ પૂરમાં અને તોફાનમાં વધારામાં પરિણમી શકે છે, જેમ કે નીચેની ઘટનાઓમાં બન્યું હતું:
ભોલા ચક્રવાત, પૂર્વ પાકિસ્તાન (હાલના બાંગ્લાદેશ) ઉપર 1970માં ત્રાટક્યું હતું.
ટાયફૂન નીના, 1975માં ચીન પર ત્રાટક્યું હતું.
ઉષ્ણકટિબંધનું સ્ટ્રોમ એલિસન, જેણે 2001માં હ્યુસ્ટોન, ટેક્સાસને અસર પહોંચાડી હતી.
વાવાઝોડુ કેટરીના, જેણે 2005માં ન્યૂ ઓર્લિન્સના મોટા ભાગને પાણીની અંદર રાખ્યું હતું. મોટા ભાગના પૂર શહેરના બંધ વ્યવસ્થાને કારણે આવ્યા હતા.

લિમનીક ફાટી નીકળવો

લિમનીક ફાટવાની ક્રિયા ત્યારે જ થાય છે જ્યારે CO₂ ઊંડા તળાવમાથી તે ફાટી નીકળે છે, જે જંગલીજીવન, પ્રાણીઓ અને માનવીઓ સામે ગૂંગળામણનો ખતરો ઊભો કરે છે. આ પ્રકારે વિસ્ફોટથી તળાવમાં વધતું CO₂ પાણીનું સ્થાન લેતું હોવાથી સુનામીનું કારણ બને છે. વૈજ્ઞાનિકો માને છે કે ભૂસ્ખલન, જ્વાળામુખી જેવી પ્રવૃત્તિઓ અથવા વિસ્ફોટો આ પ્રકારની ફાટવાની પ્રવૃત્તિને વેગ આપે છે. આજ સુધી, ફક્ત બે લિમનીક ફાટી નીકળતા જોવા મળ્યા છે અને નોંધ કરવામાં આવ્યા છે:

1984માં, કેમેરૂનમાં, તળાવ મોનોમમાં ફાટી નીકળેલો લિમનીક તેની આસપાસ રહેતા 37 નિવાસીઓના મૃત્યુમાં પરિણમ્યો હતો.
1986માં ન્યોસ તળાવની આસપાસ, વધુ મોટા વિસ્ફોટને કારણે ગૂંગળામણને કારણે 1,700 અને 1,800ની વચ્ચે લોકોના મૃત્યુ થયા હતા.

સુનામીઓ

એઓ નાંગ, થાઇલેન્ડમાં 26 ડિસેમ્બર 2004ના રોજ આવલા ધરતીકંપને કારણે આવેલો સુનામી.

જેમ કે ઓ નાંગ થાઇલેન્ડમાં થયો હતો તેમ સમુદ્રની અંદર ધરતીકંપ આવે ત્યારે સુનામીમાં પરિણમે છે, જેમાં 2004માં ભારતીય સમુદ્રી ધરતીકંપ, અથવા જમીન ધસી પડવાથી જેમ કે લિટુયા બે, અલાસ્કામાં થયું હતું.

ઓ નાંગ, થાઇલેન્ડ (2004). 2004 ભારતીય સમુદ્રી ધરતીકંપે આ સ્થળ પર બોક્સીંગ ડે સુનામી અને વિનાશનું સર્જન કર્યું હતું.
લિટુયા બે, અલાસ્કા (1953). જંગી સુનામી અહીં આવ્યો હતો, જે અત્યાર સુધીનો સૌથી વિનાશક હતો.
આ પણ કદાચ જમીનની હલચલ કક્ષામાં બેસી જશે કેમ કે તેનો પ્રારંભ ધરતીકંપથી થાય છે.

વાતાવરણ વિનાશ

બરફવર્ષા

યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સમાં નોંધપાત્ર બરફવર્ષામાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

1888ની મોટી બરફવર્ષા
સમાન વર્ષના પ્રારંભમાં સ્કુલહાઉસ બરફવર્ષા
1940માં આર્મિસ્ટિસ ડે બરફવર્ષા
1993માં સદીનું તોફાની વાવાઝોડુ

તોફાની વાવાઝોડાઓ

વાવાઝોડુ, ઉષ્ણકટીબંધીય વાવાઝોડુ, ચક્રાવાત અને ટાયફૂન આ તોફાની વોવાઝોડારૂપી વ્યવસ્થાના સમાન સ્વરૂપો માટેના અલગ અલગ નામો છે, જે સમુદ્ર ઉપર આકાર લે છે. સૌથી ભયંકર ચક્રાવાત ૧૯૭૦નું ભોલા વાવઝોડુ હતું. ભયંકર એટલાન્ટિક ચક્રાવાત ૧૭૮૦નો ગ્રેટ હરિકેન હતો જેણે માર્ટિનીક સેંટ. યુસ્ટશિયસ અને બાર્બાડોસમાં વિનાશ વેર્યો હતો. અન્ય નોંધપાત્ર વાવાઝોડુ હરિકેન કેટરીના હતું, જેણે ૨૦૦૫ના યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સના અખાતી દરિયાકિનારે વિનાશ વેર્યો હતો. ૪થી ૧૦ જૂન ૧૯૯૮ દરમિયાન ગુજરાતમાં આવેલા વાવાઝોડાએ મુખ્ય રીતે કચ્છ અને સૌરાષ્ટ્રમાં ભારે નુકશાન કર્યું હતું જેમાં અંદાજે ૧૧૭૩ લોકો મૃત્યુ પામ્યા અને ૧૭૭૪ લોકો લાપતા થયા હતા. આ વાવાઝોડાના કારણે ગુજરાતને તે સમયે ૧૮૫૫ કરોડનું નુકશાન થયું હતું.^{[સંદર્ભ આપો]}

દુષ્કાળો

વિખ્યાત ઐતિહાસિક દુષ્કાળમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

1900માં ભારતમાં 250,000 અને 3.25 મિલીયનની વચ્ચે લોકો માર્યા ગયા હતા.
1921-22માં સોવિયેત સંઘમાં દુષ્કાળને કારણે થયેલા ભૂખમરામાં 5 મિલીયનથી વધુ લોકો માર્યા ગયા હતા.
1928-30 ઉત્તરપૂર્વ ચીનમાં દુષ્કાળને કારણે 3 મિલીયનથી વધુ લોકો માર્યા ગયા હતા.
1936 અને 1941 સિચુઆન પ્રદેશ ચીનમાં અનુક્રમે 5 મિલીયન અને 2.5 મિલીયનના મૃત્યુ થયા હતા.
2006માં પશ્ચિમ ઓસ્ટ્રેલિયા ન્યુ સાઉથ વેલ્સ વિક્ટોરીયા ઓસ્ટ્રેલિયા અને ઓસ્ટ્રેલિયાના ક્વીન્સલેન્ડ રાજ્યો પાંચથી દશ વર્ષ સુધી દુષ્કાળની પરિસ્થિતિ હેઠળ હતા. દુષ્કાળની અસરનો પ્રારંભ સૌપ્રથમ વખત શહેરની વસ્તીથી થયો હતો.
2006 સિચુયાન પ્રદેશ ચીને આધુનિક સમયમાં સૌથી ખરાબ દુષ્કાળનો સામનો કર્યો હતો, જેમાં 8 મિલીયન માનવીઓ અને 7 મિલીયન પ્રાણીઓએ પાણીની અછત ભોગવી હતી.

હેઇલસ્ટ્રોમ (કરા વરસાવતુ વાવાઝોડુ)

હેઇલસ્ટ્રોમ (એકએ હેઇલસ્ટોન્સ) વરસાદનો એવો પ્રકાર છે, જેમાં વરસાદની સાથે બરફ પણ પડે છે. હેઇલસ્ટ્રોમને કારણે ખાસ કરીને મ્યુનિક, જર્મનીમાં 31 ઓગસ્ટ 1986ના રોજ વિપરીત અસર થઇ હતી, જેના લીધે હજ્જારો વૃક્ષો ધરાશાયી થઇ ગયા હતા અને કરોડો ડોલરના વીમા દાવાઓ થયા હતા.

ગરમ મોજાઓ

તાજેતરના ઇતિહાસમાં અત્યંત ખરાબ ગરમ મોજા 2003ના યુરોપીયન હીટ વેવ હતા.

વિક્ટોરીયા ઓસ્ટ્રેલિયામાં ગરમ મોજાઓને કારણે મોટા પાયે 2009માં જંગલમાં દાવાનળમાં પરિણમ્યો હતો, મેલબોર્નમાં સતત 3 દિવસ સુધી 43 સેન્ટીગ્રેડથી વધુ તાપમાન અનુભવાયું હતું.

ટોર્નેડો (ભયંકર વાવાઝોડું)

વિવિધ પ્રકારના ટોર્નેડો

સુપરસેલ ટોર્નેડો

મોટા ભાગના કેટલાક હિંસક ટોર્નેડો સુપરસેલ થંડરસ્ટ્રોમમાથી ઉદભવે છે. સુપરસેલ થડરસ્ટ્રોમ લાંબા સમય સુધી ચાલતુ થંડરસ્ટ્રોમ છે, જે હવામાં સતત ઉપર તરફ તેના બંધારણમાં સમાયેલું છે. આ સ્ટ્રોમ ટોર્નેડો ઉત્પન્ન કરવાનું વલણ ધરાવે છે, જેમાંના કેટલાક વિશાળ ફાયર (શંકુના આકારનો લાકડાનો કે ધાતુનો ટુકડો) હોય છે. સુપરસેલ થંડરસ્ટ્રોમ ઓછો અસ્તિત્વકાળ ધરાવે છે, જે વાદળોના સ્તરને ઉપર નીચે ફેરવે છે તે “વોલ ક્લાઉડ” તરીકે જાણીતુ છે. તે કેટલેક અંશે લેયર કેક તરીકે દેખાય છે, જે પહોળા વાદળ ધરી નીચે લટકતું રહે છે. વોલ ક્લાઉડની એક તરફ વરસાદ મુક્ત હોય છે, જ્યારે અન્યની સાથે વરસાદના ઘન ઝાપટા હોય છે. સુપરસેલનું ઉપર નીચે થતું અપડ્રાફ્ટ રડાર પર “મેસોસાયક્લોન” તરીકે દેખાય છે. સુપરસેલ થંડરસ્ટ્રોમ્સની સાથે રહેલા ટોર્નેડો લાંબા સમય સુધી પૃથ્વી સાથે લાંબા સમય સુધી - એક કલાક અથવા અન્ય ટોર્નેડો કરતા વધુ સમય સુધી સંપર્કમાં રહે છે અને 200 એમપીએચ કરતા વધુ ગતિથી પવન ફૂંકાતો હોવાથી હિંસક બનવાની શક્યતાઓ રહેલી છે.

લેન્ડસ્પાઉટ

સામાન્ય રીતે સુપરસેલ ટોર્નેડો કરતા નબળા હોય છે, લેન્ડસ્પાઉટ વલ ક્લાઉડ કે મેસોસાયક્લોન સાથે સંકળાયેલા હોતા નથી. નીચે ઉતરતા ક્યુમ્યુલોનિમબસ અથવા ઉપર ચડતા ક્યુમુલલ વાદળો અને જમીન વોટરસ્પાઉટની સમકક્ષ હોય તેવું નોંધી શકાય છે. તે ઘણી વખત 'ગસ્ટ ફ્રંટ' તરીકે જાણીતા થંડરસ્ટ્રોમમાંથી નીકળતી ઠંડા વરસાદની ડાઉનડ્રાફ્ટ હવાની અગ્ર ધારનું સ્વરૂપ હાંસલ કરે છે.

ગસ્ટનાડો

નબળુ અને સામાન્ય રીતે ટૂંકા અસ્તિત્વવાળું, ગસ્ટનાડો થંડરસ્ટ્રોમના અગ્રભાગમાંથી પવનના ઝાપટાનું સ્વરૂપ ધારણ કરે છે, જે થોડા સમય માટે ગોળ ગોળ ફરે છે અથવા વિખરાયેલા વાદળ જેવું દેખાય છે. વાદળની ઉપર સુધી અથવા પરિભ્રમણ વચ્ચે દેખીતું જોડાણ નથી. તે ધૂળ જેવું દેખાય છે.

વોટરસ્પાઉટ

વોટરસ્પાઉટ પાણીની ઉપરનું ટોર્નેડો છે. થોડા સ્વરૂપ સુપરસેલ થંડરસ્ટ્રોમ્સનું સર્જન કરે છે, પરંતુ અન્યો નબળા થંડરસ્ટ્રોમ અથવા ઝડપથી વધતા જતા વાદળાના ઢગલામાંથી આકાર લે છે. વોટરસ્પાઉટ સામાન્ય રીતે ઓછી ઉગ્રતાવાળા હોય છે અને ઓછા નુક્શાનમાં પરિણમનારા હોય છે. જવલ્લેજ પચાસ યાર્ડ પહોળાથી વધુ, તે હૂંફાળા ઉષ્ણકટિબંધનું સમુદ્ર જદળ પર આકાર લે છે, તેનું નાળચું તાજાજળનું બનેલું ડ્રોપલેટ હોવા છતાં ઘટ્ટતામાંથી પાણીની વરાળમાંથી સંક્ષિપ્ત થાય છે - સમુદ્રાના ખારા પાણીમાંથી નહી. વોટરસ્પાઉટ સામાન્ય રીતે જમીન સુધી પહોંચતા સુધીમાં વિખરાઇ જાય છે.

નીચે જણાવેલા ટોર્નેડો જેવા પરિભ્રમણો છે

ડસ્ટ ડેવિલ્સ

રણ અથવા સૂકી જમીન પરના સૂકા, ગરમ, ચોખ્ખા દિવસો ડસ્ટ ડેવિલ્સ લાવી શકે છે. મોડી સવારે અથવા બપોરના કલાકોના પ્રારંભમાં સામાન્ય રીતે ગરમ સૂર્યમાં આકાર લે છે, આ મોટે ભાગ નુક્શાનરહિત ગોળ ગોળ ફરતી હવાને રણની હળવી હવાની લહેર દ્વારા વેગ મળે છે જે 70 એમપીએચની ઝડપે ધૂળની વમળની જેમ ફરતી ઘૂમરીનું સર્જન કરે છે. થંડરસ્ટ્રોમ (અથવા કોઇ પણ વાદળ) સાથે સંલગ્ન નહી તેવા ટોર્નેડોથી તે અલગ પડે છે, અને સામાન્ય રીતે તે અત્યંત નબળા ટોર્નેડોથી નબળા હોય છે. ખાસ રીતે, ઘણા લાંબા સમય સુધી રહી શકતા હોવા છતા ડસ્ટ ડેવિલનું જીવન ચક્ર થોડી મિનીટોનું અથવા તેનાથી પણ ઓછુ હોય છે. સામાન્ય રીતે નિરુપદ્રવી હોવા છતા તેઓ નજીવુ નુક્શાન પહોંચાડવા માટે જાણીતા છે. તે વાહનોને માર્ગ પરથી અદ્રશ્ય કરી શકે છે અને તમારી આંખમાં ધૂળ નાખીને આંખને નુક્શાન પહોંચાડી શકે છે.

ફાયરવ્હર્લ્સ

મોટા જંગલની આગ અથવા જ્વાળામુખી વિસ્ફોટથી કેટલીક વાર ભારે ગરમીનું સર્જન થાય છે તે ફાયરવ્હર્લ તરીકે જાણીતુ છે, જે ટોર્નેડો જેવું ધૂમાડા અને/અથવા આગના ઉપર નીચે થતા સ્તંભો જેવું હોય છે. આગની મોટી જ્વાળાઓ પવનમાં રહેલા કેટલીક પ્રાથમિક નબળા વર્તુળાકાર અથવા વમળમાં વણાઇ જાય છે ત્યારે આવું બને છે. આગના વમળો સાથે જોડાયેલા પવવની ગતિ 100 એમપીએચ કરતા વધુ હોવાનું અંદાજવામાં આવ્યું છે. તેને કેટલીક વાર આગના તોફાની વાવાઝોડા, ભયંકર આગ અથવા ફાયનેડોઝ કહેવામાં આવે છે. ^[૪]

આગ

જંગલમાં લાગેલી આગ બિનઅંકુશિત આગ હોય છે જે જંગલ વિસ્તારોને બાળી નાખે છે. તેના સામાન્ય કારણોમાં વીજળી અને દુષ્કાળનો સમાવેશ થાય છે, પરંતુ જંગલમાં લાગેલી આગનો પ્રારંભ કદાચ માનવીઓની અવગણના દ્વારા અથવા ગુનાહિત આગ દ્વારા કરવામાં આવ્યો હોય છે. તે ગ્રામિણ વિસ્તારોમાં રહેતા લોકોમાં અને જંગલી જીવન સામે જોખમ ઊભુ કરી શકે છે. જંગલમાં આગનો નોંધપાત્ર કિસ્સો 2009માં ઓસ્ટ્રેલિયામાં વિક્ટોરીયન જંગલમાં લાગેલી આગનો છે.

આરોગ્ય અને રોગો

વ્યાપક રોગચાળો

સંકોચશીલ રોગનું ફાટી નીકળવું એ વ્યાપક રોગચાળો છે જે માનવ વસ્તીમાં ઝડપી દરે ફેલાય છે. દેશવ્યાપી રોગ એ વ્યાપક રોગચાળો છે, જેનો ફેલાવો વૈશ્વિક સ્તરે હોય છે. ઇતિહાસમાં અસંખ્ય વ્યાપક રોગચાળાઓ છે, જેમ કે બ્લેક ડેથ. છેલ્લા સો વર્ષોમાં નોંધપાત્ર દેશવ્યાપી રોગચાળામાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છેઃ

1918માં સ્પેનિશ ફ્લૂ દેશવ્યાપી રોગચાળો, જેનાથી વિશ્વભરમાં 50 મિલીયન લોકોના મૃત્યુ થયા હોવાનો અંદાજ છે.
1957-58માં એસિયન ફ્લૂ દેશવ્યાપી રોગચાળો, જેના લીધે 1 મિલીયન લોકોનો મૃત્યુ થયા હોવાનો અંદાજ છે.
1968-69માં હોંગકોંગ ફ્લૂ દેશવ્યાપી રોગચાળો
2002-3માં સાર્સ રોગચાળો
1959ના પ્રારંભમાં એઇડ્ઝ રોગચાળો
એચ1એન1 ઇન્ફ્લુએન્ઝા (સ્વાઇન ફ્લૂ) રોગચાળો 2009-?

અન્ય રોગો કે જે વધુ ધીમેથી ફેલાય છે, પરંતુ તેને હજુ પણ વૈશ્વિક આરોગ્ય કટોકટી તરીકે ડબ્લ્યુએચઓ (WHO) દ્વારા ગણવામાં આવે છે તેમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છેઃ

એક્સડીઆર ટીબી (XDR TB), ફેફસાના ક્ષયરોગનું તાણ, જે દવાની સારવાર સામે વિસ્તીર્ણ પ્રતિકાર છે
મેલેરીયા, જે દર વર્ષે અંદાજે 1.5 મિલીયન લોકોને મારી નાખતો હોવાનો અંદાજ છે
એબોલા હેમોરહેજિક તાવ, જે આફ્રિકામાં અનેક વાર વિસ્ફોટને કારણે અસંખ્ય લોકોને શિકાર બનાવ્યા હોવાનો દાવો કરે છે

દુષ્કાળ

આધુનિક સમયમાં દુષ્કાળે સબ સહારણ આફ્રિકાને કારમી રીતે અસર કરી છે, જોકે આધુનિક દુષ્કાળથી શિકાર બનેલાઓની સંખ્યા 20મી સદીના એશિયન દુષ્કાળ દ્વારા મૃત્યુ પામેલાઓની સંખ્યા કરતા ઘણી ઓછી છે.

અવકાશ

ગેમે કિરણોનો ભડકો

અસર કરતી ઘટનાઓ

આધુનિક સમયમાં અનેક મોટી અસર કરતી ઘટનાઓમાંની એક જૂન 1908ની તૂંગુસ્કા ઘટના હતી.

સૂર્યની જ્વાળાઓ

સૂર્ય જ્વાળા એ અસાધારણ ઘટના છે, જ્યાં સૂર્ય અચાનક જ મોટી માત્રામાં સાધારણ કરતા વધુ સૂર્ય કિરણોત્સર્ગ બહાર ફેંકે છે. કેટલીક જાણીતી સૂર્ય જ્વાળાઓમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

X20 ઘટના 16 ઓગસ્ટ 1989ના રોજ
2 એપ્રિલ 2001ના રોજ સમાન પ્રકારની જ્વાળા
અગાઉ ક્યારે પણ જોવા ન મળી હોય તેવી અત્યંત શક્તિશાળી જ્વાળા 4 નવેમ્બર 2003ના રોજ થઇ હતી, જે અંદાજે X40 અને X45 વચ્ચે હતી
ભૂતકાળના 500 વર્ષોમાં અત્યંત શક્તિશાળી જ્વાળા સપ્ટેમ્બર 1859માં થઇ હોવાનું મનાય છે.

સુપરનોવા અને હાયપરનોવા

કુદરતી વિનાશનું ભવિષ્ય

યુનાઇટેડ કિંગડમ સ્થિત ચેરિટી ઓક્સફામએ જાહેરમાં દર્શાવ્યું હતું કે હવામાન આઘારિત વિનાશથી અસરગ્રસ્ત લોકોની સંખ્યામાં આશરે 50 ટકાનો વધારો થઇને 2015 સુધીમાં વાર્ષિક 375 મિલીયન સુધી પહોંચે તેવી શક્યતા સેવાય છે. ^[૫]

વીમો

કુદરતી વિનાશ વીમા ઉદ્યોગમાં મોટા ભાગ ભજવે છે, આ ઉદ્યોગ વાવાઝોડાઓ, ભયાનક આગ અને અન્ય અણધારી આપત્તિમાંથી ઊભા થતા ચોક્કસ પ્રકારના નુક્શાન સામે ચૂકવણી કરે છે. મોટી પુનઃવીમા કંપનીઓ ખાસ કરીને તેમાં સંકળાયેલી હોય છે. ^[૬]

સંદર્ભો

↑ G. Bankoff, G. Frerks, D. Hilhorst (eds.) (2003). Mapping Vulnerability: Disasters, Development and People. ISBN ISBN 1-85383-964-7 Check |isbn= value: invalid character (મદદ).CS1 maint: multiple names: authors list (link)
↑ B. Wisner, P. Blaikie, T. Cannon, and I. Davis (2004). At Risk - Natural hazards, people's vulnerability and disasters. Wiltshire: Routledge. ISBN ISBN 0-415-25216-4 Check |isbn= value: invalid character (મદદ).CS1 maint: multiple names: authors list (link)
↑ D. Alexander (2002). Principles of Emergency planning and Management. Harpended: Terra publishing. ISBN ISBN 1-903544-10-6 Check |isbn= value: invalid character (મદદ).
↑ હવામાન એનસાયક્લોપીડીયા, ધી વેધર ચેનલ 2 જૂન 2009ના રોજ મૂલ્યાંકિત, http://www.theweatherchannelkids.com.
↑ બીબીસી: તાપમાન વિનાશની ઓક્સફામ ચેતવણી આપે છે
↑ III. (2008). 2008 કુદરતી આપત્તિ સમીક્ષા. સંગ્રહિત ૨૦૦૯-૦૨-૨૦ ના રોજ વેબેક મશિન

બાહ્ય લિંક્સ

"When Nature Attacks". Newsweek. મૂળ માંથી 2008-05-09 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2010-02-04.
"Global Risk Identification Program (GRIP)". GRIP. મૂળ માંથી 2017-09-23 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2021-07-09.
"World Bank's Hazard Risk Management". World Bank. મૂળ માંથી 2010-04-09 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2010-02-04.
"Global Facility for Disaster Reduction and Recovery (GFDRR)". GFDRR.
"Disaster News Network". મૂળ માંથી 2006-11-05 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2006-11-05.વિનાશ સંબધિત સમાચારો અંગે યુએસની ન્યૂઝ સાઇટ
"EM-DAT International Disaster Database". મૂળ માંથી 2007-01-07 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2006-11-05. દેશનો પરિચય, વિનાશ પરિચય અને વિનાશ યાદીને સમાવે છે.
"Natural Hazard Information from the Coastal Ocean Institute". Woods Hole Oceanographic Institution. મૂળ માંથી 2006-08-28 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2006-11-05.ખાસ કરીને સુનામી, વાવાઝોડા અને અન્ય તોફાનો પર સહિતના આર્ટિકલો.
"ProjectArcix: Global Disaster Information Portal". મૂળ માંથી 2014-05-18 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2021-07-09. મંતવ્યો, પરિણામો, સરકાર અને નાગરિકનો પ્રતિભાવ અને અસંખ્ય કુદરતી વિનાશના કેસ સ્ટડીઝ
"Global Disaster Alert and Coordination System". European Commission and United Nations website initiative.
"What the Development Programme of the United Nations (UN) does to reduce the human risks linked to Natural Disasters". United Nations Development Programme (UNDP). મૂળ માંથી 2015-01-13 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2010-02-04.
"Pioneering Disaster Risk Index (DRI) Tool". United Nations Development Programme (UNDP). મૂળ માંથી 2014-06-18 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2010-02-04. વિશ્વમાં દરેક દેશો પર મહત્વની માહિતી પૂરી પાડે છે.
"World's Worst Natural Disasters". મેળવેલ 2009-07-01. વિશ્વમાં ખરાબમાં ખરાબ વિનાશોની યાદીનો સમાવેશ કરે છે.

[1] G. Bankoff, G. Frerks, D. Hilhorst (eds.) (2003). Mapping Vulnerability: Disasters, Development and People. ISBN ISBN 1-85383-964-7 Check |isbn= value: invalid character (મદદ).CS1 maint: multiple names: authors list (link)

[2] B. Wisner, P. Blaikie, T. Cannon, and I. Davis (2004). At Risk - Natural hazards, people's vulnerability and disasters. Wiltshire: Routledge. ISBN ISBN 0-415-25216-4 Check |isbn= value: invalid character (મદદ).CS1 maint: multiple names: authors list (link)

[3] D. Alexander (2002). Principles of Emergency planning and Management. Harpended: Terra publishing. ISBN ISBN 1-903544-10-6 Check |isbn= value: invalid character (મદદ).

[4] હવામાન એનસાયક્લોપીડીયા, ધી વેધર ચેનલ 2 જૂન 2009ના રોજ મૂલ્યાંકિત, http://www.theweatherchannelkids.com.

[5] બીબીસી: તાપમાન વિનાશની ઓક્સફામ ચેતવણી આપે છે

[6] III. (2008). 2008 કુદરતી આપત્તિ સમીક્ષા. સંગ્રહિત ૨૦૦૯-૦૨-૨૦ ના રોજ વેબેક મશિન

[૧]

[૨]

[૩]

[૪]

[૫]

[૬]