ગંગા નારાયણ સિંહ

ગંગા નારાયણ સિંઘ
गंगा नारायण सिंह
જન્મની વિગત	(1790-04-25)25 April 1790 બાંધડીહ, નીમડીહ, જંગલ મહલ, બ્રિટીશ ભારત
મૃત્યુ	7 February 1833(1833-02-07) (ઉંમર 42) ખરસાવાન, બ્રિટીશ ભારત
પ્રખ્યાત કાર્ય	ભૂમિજ વિદ્રોહી (૧૮૩૨-૩૩)
માતા-પિતા	લક્ષ્મણ નારાયણ સિંઘ (પિતા) મમતા દેવી (માતા)

ગંગા નારાયણ સિંઘ (૨૫ એપ્રિલ ૧૭૯૦ – ૭ ફેબ્રુઆરી ૧૮૩૩) જંગલ મહેલોના ભારતીય ક્રાંતિકારી હતા, જે ભૂમિજ બળવાના નેતા તરીકે જાણીતા હતા. તેમણે ૧૮૩૨–૩૩માં ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપની સામે બળવાનું નેતૃત્વ કર્યું હતું. અંગ્રેજોએ તેને "ગંગા નારાયણનો હંગામો" નામ આપ્યું હતું, જ્યારે કેટલાક ઇતિહાસકારોએ તેને ચુઆર બળવો તરીકે ગણાવ્યો હતો.

જીવન પરિચય

પ્રારંભિક જીવન અને પૃષ્ઠભૂમિ

ગંગા નારાયણનો જન્મ ૨૫ એપ્રિલ ૧૭૯૦ના રોજ બ્રિટિશ ભારતના જંગલ મહલના બાંધડીહ ગામમાં પિતા લક્ષ્મણ નારાયણ સિંહ અને માતા મમતા દેવીને ત્યાં થયો હતો. તેઓ બારાભૂમના રાજા વિવેક નારાયણ સિંહના પૌત્ર હતા. તેમને બે ભાઈઓ શ્યામકિશોર સિંહ અને શ્યામ લાલ સિંહ હતા. તેમની માતા મમતા દેવી વિનમ્ર અને ધર્મનિષ્ઠ સ્વભાવના હતા, પરંતુ તેઓ અંગ્રેજોના જુલમના કટ્ટર વિરોધી હતા. તેમણે હંમેશા પોતાના બે પુત્રો ગંગા નારાયણ અને શ્યામલાલને અંગ્રેજો સામે લડવા માટે પ્રોત્સાહિત કર્યા હતા.

બારાભૂમ રાજ

બારાભૂમના રાજા વિવેક નારાયણસિંહને બે રાણીઓ હતી. બન્ને રાણીઓને એક-એક પુત્ર હતા. ૧૮મી સદીમાં રાજા વિવેક નારાયણ સિંહના નિધન બાદ બન્ને પુત્રો લક્ષ્મણ નારાયણ સિંહ અને રઘુનાથ નારાયણ સિંહ વચ્ચે ઉત્તરાધિકારી માટે સંઘર્ષ ચાલી રહ્યો હતો.

પરંપરાગત ભૂમિજ પ્રથા અનુસાર, મોટી રાણીના પુત્ર લક્ષ્મણ નારાયણ સિંહ એકમાત્ર એવા વ્યક્તિ હતા જેમની પાસે ઉત્તરાધિકાર હતો. પરંતુ બ્રિટિશરોએ રાજા રઘુનાથ નારાયણ સિંહના નાના પુત્રને રાજા તરીકે નિયુક્ત કર્યા પછી એક લાંબો પારિવારિક વિવાદ શરૂ થયો હતો. સ્થાનિક ભૂમિજ સરદારો લક્ષ્મણસિંહને ટેકો આપતા હતા. પરંતુ રઘુનાથને મળેલ બ્રિટીશ સમર્થન અને લશ્કરી સહાય તે સહન કરી શક્યો નહીં. લક્ષ્મણસિંહને રાજ્યમાંથી હાંકી કઢાયા હતા. લક્ષ્મણસિંહને તેમની આજીવિકા માટે બાંધડીહ ગામનો જાગીર આપવામાં આવ્યો હતો, જ્યાં તેમનું એકમાત્ર કામ બાંધડીહ ઘાટની દેખરેખ રાખવાનું હતું.

હાંકી કઢાયેલા લક્ષ્મણસિંહ બાંધડીહ ગામમાં સ્થાયી થયા હતા અને તેમણે રાજ્ય મેળવવાનો પ્રયત્ન કર્યો હતો અને રાજા બનવા માટે સંઘર્ષ કર્યો હતો. પરંતુ પાછળથી બ્રિટિશરોએ તેમની ધરપકડ કરી હતી અને તેમને મેદિનીપુર જેલમાં મોકલી દેવામાં આવ્યા હતા, જ્યાં તેમનું મૃત્યુ થયું હતું.

વિદ્રોહ

૧૭૬૫માં ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીએ દિલ્હીના મોગલ બાદશાહ બાદશાહ શાહ આલમ પાસેથી બંગાળ, બિહાર, ઓરિસ્સાના દિવાની હક્કો હસ્તગત કર્યા બાદ જંગલ મહેલોમાં ગરીબ ખેડૂતો પર અત્યાચાર શરૂ કર્યો હતો અને મહેસૂલ ઉઘરાવવા માટે નવાં પગલાં લેવાનું શરૂ કર્યું હતું. આ માટે બ્રિટિશ સરકારે માનભૂમ, બારહભૂમ, સિંહભૂમ, ઢાલભૂમ, પટકુમ, મેદિનીપુર, બાંકુરા અને વર્ધમાન વગેરે ભૂમિજની જમીનમાંથી વધુ મહેસૂલ ઉઘરાવવા માટે મીઠા કર, દરોગા પ્રથા, જમીન વેચાણ કાયદો, વન કાયદાને લગતા નિયમો, જમીનની હરાજી અને દહમી પ્રથાને લગતા નિયમો અને મહેસૂલ વસૂલાત ઉત્તરાધિકારના નિયમો બનાવ્યા હતા. આમ, બધી રીતે, આદિવાસીઓ અને ગરીબ ખેડૂતોનું બ્રિટીશ શોષણ વધતું ગયું.

ગંગા નારાયણ સિંહ જંગલ મહેલમાં ગરીબ ખેડૂતો પર શોષણ, દમન સંબંધિત કાયદા સામે અંગ્રેજો સામે બદલો લેવા માટે કટિબદ્ધ હતા. ગંગા નારાયણની આગેવાની હેઠળ જંગલ મહેલના લોકો જાગૃત અને એક થયા અને અંગ્રેજો સામે બળવો કર્યો. તેમણે જંગલ મહેલની તમામ જાતિઓને અંગ્રેજોની શોષણકારી નીતિઓ વિશે સમજાવ્યું અને તેમને લડવા માટે સંગઠિત કર્યા. આનાથી અસંતોષ પેદા થયો જેણે ઇ.સ. ૧૮૩૨માં ગંગા નારાયણ સિંહના નેતૃત્વ હેઠળ એક મજબૂત સંઘર્ષનું સ્વરૂપ ધારણ કર્યું. આ લડતને અંગ્રેજોએ ગંગા નારાયણના હંગામા તરીકે ઓળખાવી છે અને ઇતિહાસકારો તેને ચુઆર વિદ્રોહ નામથી ઓળખાવે છે.

ગંગા નારાયણ અંગ્રેજો સામે લડનારા પ્રથમ નાયક (હીરો) હતા, જેમણે સૌ પ્રથમ સરદાર ગેરિલા વાહિની સેના બનાવી હતી. જેના પર દરેક જ્ઞાતિનો સાથ હતો. જિરપા લ્યા (જીલ્પા લાયા)ને લશ્કરના ચીફ કમાન્ડર તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આવ્યા હતા. ઢાલભૂમ, પટકુમ, શિખરભૂમ, સિંહભૂમ, પંચેત, ઝાલદા, કાશીપુર, વામણી, બાગમુંડી, મનભૂમ, અંબિકા નગર, અમિયાપુર, શ્યામસુંદરપુર, ફૂલકુસ્મા, રાનીપુરના રાજા-મહારાજાઓ, જમીનદારો અને ઘટવાલોએ ગંગા નારાયણ સિંહને ટેકો આપ્યો હતો. ગંગા નારાયણે ૨ એપ્રિલ ૧૮૩૨ના રોજ વંડીહમાં બારાહભૂમના દિવાન અને બ્રિટિશ દલાલ માધવ સિંહ પર હુમલો કરીને તેમની હત્યા કરી હતી. ત્યાર બાદ સરદાર વાહિનીની સાથે સાથે બારહબજાર મુફસીલના દરબાર, સોલ્ટ ઇન્સ્પેક્ટરની ઓફિસ અને પોલીસ સ્ટેશનને આગ ચાંપી દેવામાં આવી હતી.

બાંકુરાના કલેક્ટર રસેલ ગંગા નારાયણની ધરપકડ કરવા પહોંચ્યા હતા, પરંતુ સરદાર વાહિની સેનાએ તેમને ચારે બાજુથી ઘેરી લીધા હતા. તમામ બ્રિટીશ સૈનિકો માર્યા ગયા હતા, પરંતુ રસેલ ગમે તેમ કરીને બાંકુરા ભાગી ગયો હતો. ગંગા નારાયણની આ ચળવળે તોફાનનું સ્વરૂપ લીધું, જેણે છટના, ઝાલદા, આકરો, અંબિકા નગર, શ્યામસુંદરપુર, રાયપુર, ફૂલકુસ્મા, શિલ્દા, કુઇલાપાલ અને બંગાળના વિવિધ સ્થળોએ બ્રિટિશ રેજિમેન્ટને કચડી નાખી. બંગાળના બાંકુરાના પુરુલિયા, વર્ધમાન અને મેદિનીપુર જિલ્લાઓ, બિહારના સમગ્ર છોટાનાગપુર (વર્તમાન ઝારખંડ), મયુરભંજ, કેઓન્ઝાર અને ઓરિસ્સાના સુંદરગઢ વગેરે સ્થળોએ તેમની હિલચાલની જોરદાર અસર થઈ હતી, પરિણામે સમગ્ર જંગલ મહેલ અંગ્રેજોના કબજામાંથી બહાર આવી ગયું હતું. બધાએ સાચા પ્રામાણિક, બહાદુર, દેશભક્ત અને સામાજિક કાર્યકર તરીકે ગંગા નારાયણ સિંહને ટેકો આપવાનું શરૂ કર્યું.

આખરે અંગ્રેજોએ બેરેકપોર કેન્ટોનમેન્ટથી એક સૈન્ય મોકલવું પડ્યું, જેને લેફ્ટનન્ટ કર્નલ કપૂરની આગેવાની હેઠળ મોકલવામાં આવ્યું હતું. આ સંઘર્ષમાં પણ સેનાનો પરાજય થયો હતો. આ પછી ગંગા નારાયણ અને તેમના અનુયાયીઓએ તેમની કાર્યયોજનાનો વ્યાપ વધાર્યો. વર્ધમાનના કમિશનર બેટન અને છોટનાગપુરના કમિશનર હન્ટનને પણ મોકલવામાં આવ્યા હતા પરંતુ તેઓ પણ સફળ થઈ શક્યા ન હતા અને તેમને હારનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. આમ, આ લડત એટલી અસરકારક રહી કે અંગ્રેજોને જમીન વેચાણનો કાયદો, ઉત્તરાધિકારનો કાયદો, લાખ પરની આબકારી જકાત, મીઠાનો કાયદો, જંગલ કાયદો પાછો ખેંચવાની ફરજ પડી હતી.

ખરસાવાણના ઠાકુર ચેતન સિંહ અંગ્રેજો સાથે મળીને પોતાનું શાસન ચલાવી રહ્યા હતા. ગંગા નારાયણ પોરાહાટ અને સિંઘભૂમ ચાઇબાસા ગયા અને ઠાકુર ચેતનસિંહ અને અંગ્રેજો સામે લડવા માટે ત્યાં કોલ (હો) જનજાતિઓનું આયોજન કર્યું. ૬ ફેબ્રુઆરી, ૧૮૩૩ના રોજ ગંગા નારાયણે કોલ (હો) આદિવાસીઓ સાથે મળીને ઠાકુર ચેતનસિંહના હિંદશહર પોલીસ સ્ટેશન પર હુમલો કર્યો, પરંતુ કમનસીબે ૭ ફેબ્રુઆરી ૧૮૩૩ના રોજ અંગ્રેજો સામે લડતા લડતાં તેઓ મૃત્યુ પામ્યા.