ડાયનાસોર

વિવિધ પ્રકારના ડાયનોસોરના હાડપિંજરો

ડાયનાસોર એ સરિસૃપોની પેટા જાતિ છે. લગભગ ૧૬૦ કરોડ વર્ષો સુધી પૃથ્વી પર તેમનુ રાજ હતું. ડાયનોસોર્સ (લેટિન: ડાયનાસોરિયા), જેનો અર્થ ગ્રીક ભાષામાં મોટી ગરોળી છે. ડાયનોસોરનો સમયગાળો ટ્રાયસિક સમયગાળાના અંતથી (લગભગ ૨.૩ કરોડ વર્ષો પહેલાં) થી ક્રેટાસીઅસ અવધિ (લગભગ ૬.૫ કરોડ વર્ષો પહેલા) ના અંત સુધીનો ગણાય છે. ત્યાર પછી તેમાંથી મોટાભાગના ક્રેટિસિયસ-ટ્રાયોલોજી લુપ્ત થવાના પ્રસંગના પરિણામ રૂપે લુપ્ત થઈ ગયા.

અશ્મિભૂત અવશેષો સૂચવે છે કે પક્ષીઓ જુરાસિક સમયગાળા દરમિયાન થ્રોપોડ ડાયનાસોરથી ઉદ્ભવ્યા હતા, અને મોટાભાગના પક્ષીશાસ્ત્રીઓ પક્ષીઓને આજકાલ ડાયનોસોરના જીવંત વંશજ માને છે.

ડાયનોસોર પ્રાણીઓના વિવિધ જૂથો હતા. અત્યાર સુધી ૫૦૦ વિવિધ વંશો અને ડાયનોસોરની ૧૦૦૦થી વધુ જાતિઓ શોધી કઢાઇ છે અને તેમના અવશેષો પૃથ્વીના દરેક ખંડ પર જોવા મળે છે. કેટલાક ડાયનોસોર શાકાહારી અને કેટલાક માંસાહારી હતા. કેટલાક દ્વિપક્ષી અને કેટલાક ચાર પગવાળા હતા, જ્યારે કેટલાક તેમના શરીરની મુદ્રામાં જરૂરી રીતે બાયપોડ અથવા ચૂડાપદ બદલી શકે છે. ઘણી પ્રજાતિઓની હાડપિંજરની રચના વિવિધ ફેરફારોથી વિકસિત થઈ, જેમાં હાડકાના શેલ, હોર્ન અથવા ક્રેસ્ટનો સમાવેશ થાય છે. તેમ છતાં ડાયનાસોર સામાન્ય રીતે તેમના મોટા કદ માટે જાણીતા છે, કેટલીક ડાયનાસોર જાતિઓ કદ માનવીઓ જેટલી હતી અને કેટલીક માનવીઓ કરતાં નાની હતી. ડાયનાસોરના કેટલાક સૌથી પ્રખ્યાત જૂથોએ ઇંડા મૂકવા માટે માળખા બનાવ્યા હતા અને આધુનિક પક્ષીઓની જેમ તેમને ઇંડા હતા.

"ડાયનાસોર" શબ્દનો ઉપયોગ સર રિચાર્ડ ઓવેન દ્વારા ૧૮૪૨માં કરવામાં આવ્યો હતો અને આ માટે તેમણે ગ્રીક શબ્દ ડીનોસ - "ભયંકર, શક્તિશાળી, આશ્ચર્યજનક + સોરોઝ - "ગરોળી" નો ઉપયોગ કર્યો હતો. વીસમી સદીના મધ્યભાગ સુધી, વૈજ્ઞાનિક સમુદાયે ડાયનાસોરને આળસુ, મુર્ખ અને ઠંડા લોહીવાળા પ્રાણી માન્યા, પરંતુ ૧૯૭૦ના દાયકા પછીના મોટાભાગના સંશોધનોએ આ હકીકતને સમર્થન આપ્યું છે કે તેઓ સક્રિય પ્રાણીઓ હતા.

ઓગણીસમી સદીમાં પ્રથમ ડાયનાસોર અવશેષો મળી આવ્યા હોવાથી, ડાયનાસોરના હાડપિંજર વિશ્વના સંગ્રહાલયોમાં એક મુખ્ય આકર્ષણ બની ગયા છે. ડાયનાસોર વિશ્વભરની સંસ્કૃતિનો એક ભાગ બની ગયા છે અને તેમની લોકપ્રિયતા સતત વધી રહી છે. વિશ્વની કેટલીક સૌથી વધુ વેચાયેલી પુસ્તકો ડાયનાસોર પર આધારિત છે, તેમજ જુરાસિક પાર્ક જેવી ફિલ્મો કે જેણે તેમને વિશ્વભરમાં લોકપ્રિય બનાવવામાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી છે. આને લગતી નવી શોધો મીડિયા દ્વારા નિયમિતપણે આવરી લેવામાં આવે છે. ડાયનોસોરના સુવર્ણ યુગને મેસોઝોઇક યુગ કહેવામાં આવે છે.

આ પણ જુઓ

• રાજાસોરસ