મુકેશ અંબાણી

મુકેશ અંબાણી
જન્મ	૧૯ એપ્રિલ ૧૯૫૭  એડન
અભ્યાસ સંસ્થા	મુંબઈ વિશ્વવિદ્યાલય સ્ટેનફોર્ડ યુનિવર્સિટી Stanford Graduate School of Business Institute of Chemical Technology Hill Grange High School
વ્યવસાય	ઉદ્યોગ સાહસિક, ધંધાદારી વ્યક્તિ, graphic designer
જીવન સાથી	નિતા અંબાણી
બાળકો	આકાશ અંબાણી, ઇશા અંબાણી, Anant Ambani
માતા-પિતા	ધીરૂભાઈ અંબાણી
કુટુંબ	Deepti Salgaocar
વેબસાઇટ	http://www.ril.com/OurCompany/Leadership/Chairman-And-Managing-Director.aspx

મુકેશ ધીરૂભાઇ અંબાણી (જન્મ 19 એપ્રિલ 1957) એ ભારતીય અબજોપતિ બિઝનેસ મેગ્નેટ છે, અને ચેરમેન, મેનેજિંગ ડિરેક્ટર અને રિલાયન્સ ઇન્ડસ્ટ્રીઝ લિમિટેડ (આરઆઈએલ) ના સૌથી મોટા શેરહોલ્ડર, ફોર્ચ્યુન ગ્લોબલ 500 કંપની અને માર્કેટ વેલ્યુ દ્વારા ભારતની સૌથી મૂલ્યવાન કંપની છે. એપ્રિલ 2020 સુધી, મુકેશ અંબાણી એશિયાના સૌથી ધનિક વ્યક્તિ હતા. તેઓ ફોર્ચ્યુન ગ્લોબલ ૫૦૦માં સ્થાન ધરાવતી અને બજાર કિંમત પ્રમાણે ભારતની સૌથી મોટી બીજી કંપની રીલાયન્સ ઇન્ડસ્ટ્રીઝ લિમિટેડ (RIL)ના ચેરમેન, મેનેજીંગ ડિરેક્ટર અને સૌથી વધુ શેર ધરાવનાર વ્યક્તિ છે.

પ્રારંભિક જીવન

મુકેશ ધીરૂભાઇ અંબાણીનો જન્મ 19 એપ્રિલ 1957 માં એડિન (હાલના યમનમાં) ના બ્રિટીશ ક્રાઉન કોલોનીમાં ધીરુભાઇ અંબાણી અને કોકિલાબેન અંબાણીથી થયો હતો. તેનો એક નાનો ભાઈ અનિલ અંબાણી અને બે બહેનો નીના ભદ્રશ્યામ કોઠારી અને દિપ્તી દત્તરાજ સાલ્ગાઓકાર છે.

અંબાણી માત્ર યમનમાં થોડા સમય માટે જ રહયા હતા કારણ કે તેમના પિતાએ 1958 માં ભારત પાછા જવાનું નક્કી કર્યું મસાલા અને કાપડ પર કેન્દ્રિત એવા વેપારનો ધંધો શરૂ કરવા. તેમનો પરિવાર 1970 ના દાયકા સુધી મુંબઇના ભુલેશ્વરમાં બે-બેડરૂમના એક સામાન્ય એપાર્ટમેન્ટમાં રહેતો હતો. જ્યારે તેઓ ભારત ગયા ત્યારે પરિવારની આર્થિક સ્થિતિમાં થોડો સુધારો થયો હતો પરંતુ અંબાણી હજી પણ સહપરિવાર રહેતા હતા, જાહેર પરિવહનનો ઉપયોગ કરતા હતા અને તેમને ક્યારેય ભથ્થું મળતું નહોતું. ધીરુભાઈએ પાછળથી કોલાબામાં 'સી વિન્ડ' નામનો એક 14 માળનો એપાર્ટમેન્ટ બ્લોક ખરીદ્યો, જ્યાં અંબાણી અને તેના ભાઈ પરિવારો સાથે રહેતા હતા.

શિક્ષણ

અંબાણીએ તેમના ભાઇ અને આનંદ જૈન સાથે મુંબઇની હિલ ગ્રેંજે હાઇ સ્કૂલમાં અભ્યાસ કર્યો, જે પાછળથી તેના નજીકના સાથી બન્યા. તેમણે ઇન્સ્ટિટ્યૂટ કેમિકલ ટેકનોલોજીમાંથી કેમિકલ એન્જિનિયરિંગમાં બી.ઇ.ની ડિગ્રી મેળવી. બાદમાં અંબાણીએ સ્ટેનફોર્ડ યુનિવર્સિટીમાં એમબીએ માટે પ્રવેશ મેળવ્યો. પરંતુ, 1980 માં પિતાને રિલાયન્સ બનાવવામાં મદદ માટે પાછા આવ્યા, જે તે સમયે એક નાનો પણ ઝડપથી વિકાસ કરતો સાહસ હતો. ધીરુભાઇ માનતા હતા કે વાસ્તવિક જીવનની આવડત અનુભવો દ્વારા લેવામાં આવે છે, વર્ગખંડમાં બેસીને નહીં. તેથી તેમણે તેમની કંપનીમાં યાર્ન ઉત્પાદન પ્રોજેક્ટની કમાન સંભાળવા સ્ટેનફોર્ડથી મુકેશભાઈ અંબાણીને ભારત પાછા બોલાવ્યા. તેઓ એમ કહેતા આવ્યા છે કે તેઓ તેમના પ્રોફેસર વિલિયમ એફ. શાર્પ અને મેન મોહન શર્માથી પ્રભાવિત હતા કારણ કે તેઓ "એવા પ્રકારનાં પ્રોફેસરો છે જેમણે તમને બોક્સની બહાર વિચારવાની શરૂઆત કરી."

કારકિર્દી

1981 માં તેમણે તેમના પિતા ધીરૂભાઇ અંબાણીને તેમના પરિવારનો વ્યવસાય, રિલાયન્સ ઇન્ડસ્ટ્રીઝ લિમિટેડને ચલાવવામા મદદ શરૂ કરી. આ સમય સુધીમાં, તે પહેલાથી વિસ્તૃત થઈ ગયું હતું જેથી તે રિફાઇનિંગ અને પેટ્રોકેમિકલ્સમાં પણ વ્યવહાર કરતા હતા. આ વ્યવસાયમાં રિટેલ અને ટેલિકમ્યુનિકેશન્સ ઉદ્યોગોના ઉત્પાદનો અને સેવાઓનો પણ સમાવેશ થાય છે. રિલાયન્સ રિટેલ લિમિટેડ, એક અન્ય પેટાકંપની, તે ભારતની સૌથી મોટી રિટેલર કંપની પણ છે. રિલાયન્સ જિઓ 5 સપ્ટેમ્બર, 2016 ના રોજ જાહેરમાં લોકાર્પણ થયું. ત્યારથી દેશની દૂરસંચાર સેવાઓમાં ટોચના પાંચમાં સ્થાન મેળવ્યું છે.

૨૦૧૬ સુધીમાં, અંબાણી 38 મા ક્રમાંક પર હતા અને છેલ્લાં દસ વર્ષથી ફોર્બ્સ મેગેઝિનની સૂચિમાં ભારતના સૌથી ધનિક વ્યક્તિનું બિરુદ સતત ધરાવે છે. ફોર્બ્સના વિશ્વના સૌથી શક્તિશાળી લોકોની યાદીમાં તેઓ એકમાત્ર ભારતીય ઉદ્યોગપતિ છે. જાન્યુઆરી 2018 સુધીમાં, મુકેશ અંબાણીને ફોર્બ્સ દ્વારા વિશ્વની 18 મી ધનિક વ્યક્તિ તરીકે સ્થાન આપવામાં આવ્યું હતું. જુલાઈ 2018 માં 44.3 અબજ ડોલરની સંપત્તિ સાથે એશિયાના સૌથી ધનિક વ્યક્તિ બનીને તેણે અલીબાબા ગ્રુપના એક્ઝિક્યુટિવ ચેરમેન જેક માને પાછળ છોડી દીધા. તે વિશ્વમાં ઉત્તર અમેરિકા અને યુરોપની સૌથી ધનિક વ્યક્તિ પણ છે. ચીનનાં હુરન રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટનાં જણાવ્યા મુજબ 2015 સુધીમાં, અંબાણી ભારતનાં પરોપકારોમાં પાંચમાં ક્રમે છે. તેઓ બેન્ક ઓફ અમેરિકાના ડિરેક્ટર તરીકે નિમણૂક થયા હતા અને તેના બોર્ડમાં રહેલા પ્રથમ બિન-અમેરિકન બન્યા હતા.

રિલાયન્સ દ્વારા, તે ઈન્ડિયન પ્રીમિયર લીગ ફ્રેન્ચાઇઝ મુંબઇ ઇન્ડિયન્સની પણ માલિકી ધરાવે છે અને તે ઇન્ડિયન સુપર લીગ, ભારતની ફૂટબોલ લીગના સ્થાપક છે. 2012 માં, ફોર્બ્સે તેમને વિશ્વના સૌથી ધનિક રમતના માલિકોમાંના એક તરીકે નામ આપ્યું. તે એન્ટિલીયા બિલ્ડિંગમાં રહે છે, જે વિશ્વની સૌથી મોંઘી ખાનગી નિવાસસ્થાન(રેસીડેન્સી)માંની એક છે, જેની કિંમત 1 બિલિયન ડોલર છે.

1980 - 1990 નો દાયકો

1980માં, ઇન્દિરા ગાંધીની અધ્યક્ષતામાં ભારત સરકારે પીએફવાય (પોલિએસ્ટર ફિલેમેન્ટ યાર્ન) નું ઉત્પાદન ખાનગી ક્ષેત્રમાં ખોલ્યું. ધીરુભાઇ અંબાણીએ પીએફવાય વાળા ઉત્પાદન પ્લાન્ટ સ્થાપવા માટેના લાઇસન્સ માટે અરજી કરી હતી. લાઇસન્સ મેળવવું એ લાંબા ગાળાની પ્રક્રિયા હતી જેને અમલદારશાહી પ્રણાલીમાં મજબૂત જોડાણની જરૂર હતી, કારણ કે તે સમયે, સરકાર કાપડ માટે યાર્નની આયાતને અશક્ય બનાવતી, મોટા પાયે ઉત્પાદન પર પ્રતિબંધ લગાવતી હતી. ટાટસ, બિરલાસ અને 43 અન્ય લોકોની કડક હરીફાઈ હોવા છતાં ધીરુભાઈને લાઇસન્સ આપવામાં આવ્યું હતું, જેને સામાન્ય રીતે લાઇસન્સ રાજ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. તેમને પીએફવાય વાળો પ્લાન્ટ બનાવવામાં મદદ કરવા માટે, ધીરુભાઈએ તેમના મોટા પુત્રને તેમની સાથે કંપનીમાં કામ કરવા માટે સ્ટેનફોર્ડની બહાર ખેંચી લીધો, જ્યાં તેઓ એમબીએ માટે અભ્યાસ કરી રહ્યા હતા, અંબાણી તેમના યુનિવર્સિટીના કાર્યક્રમમાં પાછા ફર્યા નહીં, રિલાયન્સના પછાત સંકલન તરફ દોરી ગયા, જ્યાં કંપનીઓ તેમના સપ્લાયર્સની માલિકી ધરાવે છે, તે વધુ સપ્તાહ પેદા કરવા અને કાર્યક્ષમતામાં સુધારો કરવા લાગ્યા. 1981 માં કાપડમાંથી પોલિએસ્ટર રેસામાં અને પેટ્રોકેમિકલ્સમાં, જેમાંથી યાર્ન બનાવવામાં આવ્યા હતા. કંપનીમાં જોડાયા પછી તેમણે દરરોજ તત્કાલીન એક્ઝિક્યુટિવ ડિરેક્ટર રસિકભાઇ મેસવાણીને જાણ કરી. આ કંપની શરૂઆતથી બનાવવામાં આવી હતી જે દરેકને સિધ્ધાંત ધંધામાં ફાળો આપે છે અને પસંદ કરેલા વ્યક્તિઓ પર ભારે આધાર રાખતો નથી. ધીરુભાઈએ તેમને વ્યવસાયિક ભાગીદાર તરીકે માન્યા હતા, જેનાથી ઓછા અનુભવ હોવા છતાં પણ ફાળો આપી શકશે. આ સિદ્ધાંત 1986 માં રસીકભાઇના મૃત્યુ પછી અને 1985 માં ધીરૂભાઈને સ્ટ્રોક થયા પછી અમલમાં આવ્યો હતો, જ્યારે તમામ જવાબદારી મુકેશ અંબાણી અને તેના ભાઈને સોંપી હતી. મુકેશ અંબાણીએ રિલાયન્સ ઇન્ફોકોમ લિમિટેડ (હાલ રિલાયન્સ કમ્યુનિકેશંસ લિમિટેડ) ની સ્થાપના કરી, જે માહિતી અને સંદેશાવ્યવહાર તકનીકી પહેલ પર કેન્દ્રિત હતી. 24 વર્ષની વયે, જ્યારે કંપની તેલ રિફાઇનરી અને પેટ્રોકેમિકલ્સમાં ભારે રોકાણ કરતી હતી ત્યારે અંબાણીને પાટલગંગા પેટ્રોકેમિકલ પ્લાન્ટના નિર્માણનો હવાલો સોંપાયો હતો.

2000 - હાલમાં

6 જુલાઇ, 2002 ના રોજ, મુકેશ અંબાણીના પિતાનું બીજો સ્ટ્રોક થયા બાદ અવસાન થયું, જેના કારણે ભાઈઓ વચ્ચે તણાવ વધી ગયો, કેમ કે ધીરુભાઈએ 2004માં સામ્રાજ્ય (મિલકત)ના વિતરણનો દસ્તાવેજ બનાવ્યો ન હતો. તેમની માતાએ સંઘર્ષને રોકવા માટે દખલ કરી, કંપનીને બે ભાગ પાડ્યા, અંબાણીએ રિલાયન્સ ઇન્ડસ્ટ્રીઝ લિમિટેડ અને ભારતીય પેટ્રોકેમિકલ્સ કોર્પોરેશન લિમિટેડનો નિયંત્રણ મેળવ્યો, જેને ડિસેમ્બર 2005 માં બોમ્બે હાઈકોર્ટે મંજૂરી આપી હતી.

અંબાણીએ ભારતના જામનગર ખાતે વિશ્વની સૌથી મોટી ગ્રાસરૂટ પેટ્રોલિયમ રિફાઇનરી બનાવવાનું નિર્દેશન અને આગેવાની લીધી હતી, જેમાં 2010 માં પેટ્રોકેમિકલ્સ, વીજળી ઉત્પાદન, બંદર અને સંબંધિત માળખાગત ઉપકરણો સાથે સંકળાયેલ 660,000 બેરલ (દર વર્ષે 33 મિલિયન ટન) ઉત્પાદન કરવાની ક્ષમતા હતી. ડિસેમ્બર 2013 માં અંબાણીએ જાહેરાત કરી હતી કે, મોહાલીમાં પ્રગતિશીલ પંજાબ સમિટમાં ભારતી એરટેલ સાથે ભારતમાં 4G નેટવર્ક માટે ડિજિટલ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર સ્થાપવામાં "સહયોગી સાહસ" થવાની સંભાવના છે. 18 જૂન, 2014 ના રોજ, મુકેશ અંબાણીએ રિલાયન્સ ઇન્ડસ્ટ્રીઝના 40 મા એજીએમને સંબોધન કરતાં કહ્યું કે તેઓ આગામી ત્રણ વર્ષમાં વ્યવસાયોમાં રૂ. 1.8 ટ્રિલિયન (ટૂંકા ધોરણ) નું રોકાણ કરશે અને 2015 માં 4G બ્રોડબેન્ડ સેવાઓ શરૂ કરશે. ફેબ્રુઆરી, 2016 માં અંબાણીની આગેવાનીવાળી જિઓએ એલવાયએફ નામની પોતાની 4G સ્માર્ટફોન બ્રાન્ડ લોન્ચ કરી. જૂન 2016 માં, તે ભારતનો ત્રીજો સૌથી વધુ વેચાણ કરતો મોબાઇલ ફોન બ્રાન્ડ હતો. રિલાયન્સ જિઓ ઇન્ફોકોમ લિમિટેડ, જેને સામાન્ય રીતે જિઓ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, જેને સપ્ટેમ્બર, 2016 માં રિલીઝ કર્યું તેમાં સફળતા મળી, અને રિલાયન્સના શેરમાં વધારો થયો. આરઆઈએલની 40 મી વાર્ષિક સામાન્ય સભા દરમિયાન, તેમણે 1: 1 ના ગુણોત્તરમાં બોનસ શેરોની ઘોષણા કરી, જે ભારતમાં દેશનો સૌથી મોટો બોનસ ઇશ્યુ છે, અને ₨ 0 ની અસરકારક કિંમતે જિઓ ફોનની જાહેરાત કરી. ફેબ્રુઆરી 2018 સુધીમાં, બ્લૂમબર્ગના "રોબિન હૂડ ઇન્ડેક્સ" નો અંદાજ હતો કે અંબાણીની અંગત સંપત્તિ 20 દિવસ સુધી ભારતના સંઘીય સરકારના કામકાજ માટે ભંડોળ પૂરતી હતી.

કે.જી. બેસિનમાંથી પ્રાકૃતિક ગેસના ભાવોમાં ગેરરીતિ કરવા બદલ મુકેશ અંબાણી વિરુદ્ધ ફોજદારી ગુનાઓનો આરોપ લગાવનારી પહેલી માહિતી અહેવાલમાં (એફઆઇઆર) દાખલ કરવામાં આવી હતી. અરવિંદ કેજરીવાલ, જેમણે દિલ્હીના મુખ્ય પ્રધાન તરીકે ટૂંકા ગાળાના હતા અને એફઆઈઆરનો આદેશ આપ્યો હતો, તેમણે વિવિધ રાજકીય પક્ષો પર ગેસના ભાવ મુદ્દે મૌન હોવાનો આરોપ લગાવ્યો હતો. કેજરીવાલે રાહુલ ગાંધી અને નરેન્દ્ર મોદી બંનેને ગેસ ભાવોના મુદ્દા પર પોતાનો વલણ સ્પષ્ટ કરવા જણાવ્યું છે. કેજરીવાલે આરોપ લગાવ્યો કે કેન્દ્ર દ્વારા ગેસની કિંમત આઠ ડોલર થવા દેવામાં આવી છે, જોકે મુકેશ અંબાણીની કંપની એક યુનિટ બનાવવા માટે ફક્ત એક ડોલર ખર્ચ કરે છે, જેનો અર્થ દેશને વાર્ષિક 540 અબજ રૂ.નું નુકશાન થયું.

અંગત જીવન

તેમણે 1985 માં નીતા અંબાણી સાથે લગ્ન કર્યા અને તેમને બે પુત્રો છે અનંત અને આકાશ અને એક પુત્રી છે ઇશા. તેમના પિતા નૃત્ય પ્રદર્શનમાં હાજરી દીધા બાદ તેઓ મળ્યા હતા, જેમાં નીતાએ ભાગ લીધો હતો અને બંને વચ્ચે લગ્નની ગોઠવણ કરવાનો વિચાર કર્યો હતો.

તેઓ એન્ટીલીયામાં રહે છે, મુંબઇની એક ખાનગી 27 માળની ઇમારત, જેની કિંમત 1 અબજ યુએસ ડોલર હતી અને તે સમયે વિશ્વની સૌથી મોંઘી ખાનગી નિવાસ હતી. આ બિલ્ડિંગમાં જાળવણી માટે 600 નો સ્ટાફ જરૂરી છે, અને તેમાં ત્રણ હેલિપેડ્સ, 160-કાર ગેરેજ, ખાનગી મૂવી થિયેટર, સ્વિમિંગ પૂલ અને ફિટનેસ સેન્ટર શામેલ છે.

2007 માં, અંબાણીએ 44 મી જન્મદિવસ માટે તેમની પત્નીને 60 મિલિયન ડોલરની એરબસ એ 319 ભેટ આપી. 180 મુસાફરોની ક્ષમતા ધરાવતા આ એરબસમાં એક વસવાટ ખંડ(લીવીંગ રૂમ), બેડરૂમ, સેટેલાઇટ ટેલિવિઝન, વાઇફાઇ, સ્કાય બાર, જેકુઝી અને ઓફિસનો સમાવેશ કરવા માટે કસ્ટમ ફીટ કરવામાં આવી છે.

આઈપીએલ ક્રિકેટ ટીમ મુંબઈ ઈન્ડિયન્સની 2008 માં 111.9 મિલિયન ડોલરમાં ખરીદી બાદ અંબાણીને "વિશ્વની સૌથી ધનિક રમત ટીમના માલિક"નું નામ આપવામાં આવ્યું હતું.

માર્ચ 2017 માં રાજદીપ સરદેસાઈ સાથેની એક મુલાકાતમાં, તેમણે કહ્યું હતું કે તેમનો પ્રિય ભોજન ઇડલી સાંબર છે અને તેની પ્રિય રેસ્ટોરન્ટ મૈસુર કાફે છે, કિંગ્સ સર્કલ (મુંબઇ) માં એક રેસ્ટોરન્ટ છે જ્યાં તે યુડીસીટીમાં વિદ્યાર્થી તરીકે ખાય છે. મુકેશ અંબાણી એક કડક શાકાહારી અને ટેટોટોલર છે. તેઓ બોલિવૂડ મૂવીઝના ખૂબ જ ચાહક છે, તે અઠવાડિયામાં ત્રણ મૂવીઝ જુએ છે કારણ કે તે કહે છે કે "તમારે જીવનમાં થોડીક પલાયનવાદન પણ જરૂરી છે."

31 માર્ચ, 2012 ના રોજ પૂરા થતાં નાણાકીય વર્ષ દરમિયાન, તેણે રિલાયન્સ ઇન્ડસ્ટ્રીઝ લિમિટેડ (આરઆઈએલ) ના ચીફ તરીકે વાર્ષિક પગારમાંથી આશરે રૂ. ૨0૦ મિલિયન ગુમાવવાનું નક્કી કર્યું છે. નાણાકીય વર્ષ દરમિયાન આરઆઇએલ દ્વારા તેના ટોચનાં મેનેજમેન્ટ કર્મચારીઓને કુલ મહેનતાણું પેકેજો વધ્યા પછી પણ તેમણે આ કરવાનું પસંદ કર્યું. મુકેશ અંબાણીની કંપનીમાં તેના 44.7% શેરનો હિસ્સો છે. આ પગલાથી તેમનો પગાર સતત ચોથા વર્ષમાં રૂ. 150 મિલિયન થઈ ગયો.

વિગત

તેઓ કંપનીમાં ૪૪.૭% હિસ્સો ધરાવે છે. RILનો મુખ્ય વ્યાપાર તેલ, પેટ્રોલિયમ રસાયણો અને ગેસ ઉદ્યોગમાં છે. રીલાયન્સ રીટેલ્સ લિમિટેડ બીજી સહકંપની છે, જે ભારતની સૌથી મોટી છૂટક વેચાણ કરતી કંપની છે.