શેવાળ (લીલ)
શેવાળ (લીલ) અથવા હરિતા અથવા મોસ એક માંસાહારી છોડ છે. Bryophyta વર્ગના આ છોડમાં મૂળનો અભાવ હોય છે. આ સામાન્ય રીતે ૧ થી ૧૦ સે.મી. જેટલી લંબાઈ ધરાવે છે. તે સંદિગ્ધ અને ભેજવાળી જગ્યાએ જૂથોમાં ઉગે છે. તે મૂળ વગરનો છોડ છે. તેમાં ૧૨૦૦ થી વધુ પ્રજાતિઓ છે.
બ્રાયોફિટાનો વર્ગ મુસી અથવા બ્રાયોપ્સિડા કહેવાય છે, જે અંતર્ગત આશરે ૧૪૦૦૦ પ્રજાતિનો જોવા મળે છે. આ વનસ્પતિઓ પૃથ્વીના દરેક ભાગમાં જોવા મળે છે. તે સૂર્યપ્રકાશ ઓછો હોય તથા ભેજ રહેતો હોય એવી જગ્યા પર ઝાડની છાલ પર, ખડકો વગેરે સ્થળોએ ઉગી નીકળે છે. આમાંના મુખ્ય ઉદાહરણો સ્ફેગ્નમ, (જે યુરોપમાં પીટ ખાતે હ્કુબ ઉગે છે), એન્ડ્રીયા,ફ્યુનેરિયા, પોલીટ્રાયકમ, બાર્બ્યુલા વગેરે છે.
પરિચય[ફેરફાર કરો]
શેવાળ એ એક કે બે સેમી ઉંચો નાનો છોડ છે, તેમાં મૂળને બદલે રાઈઝોઈડ હોય છે જે છોડને પાણી અને મીઠું પૂરું પાડે છે. તેની દાંડી પાતળી, નરમ અને લીલી હોય છે અને તેના પર નાના નરમ પાંદડાઓ સઘનરીતે જોવા મળે છે, જેના કારણે શેવાળના છોડનું જૂથ લીલા મખમલની સાદડી જેવું લાગે છે. આ છોડમાં પ્રજનન માટે માદા આર્કેગોનિયમ અને નર યુગ્મક બને છે, જે તેના બે વાળ જેવા સિલિએટ્સ (સેલિયા) ની મદદથી તેમાંથી બહાર આવે છે અને પાણીમાં તરીને માદા ગેમેટ સુધી પહોંચે છે અને તે અંદર ભળી જાય છે.ગર્ભાધાન પછી, બીજકણ બડિંગ અથવા કેપ્સ્યુલ રચાય છે, જેની અંદર હજારો નાના બીજકણ રચાય છે. હવામાં તરતા આ બીજકણ પૃથ્વી પર અહી-ત્યાં વિખેરાઈ જાય છે અને નવા આકારને જન્મ આપે છે. આને પ્રથમતંતુ પ્રોટોનેમા કહેવામાં આવે છે. તેઓ ઝડપથી નવા મોસ છોડને જન્મ આપે છે.
શેવાળ માટીનું નિર્માણ કરે છે. તેની નાની નાની યુલિકાઓ ધીમે ધીમે કાર્ય કરે છે અને ખડકોને નાના કણોમાં તોડી નાખે છે. સમય જતાં, તેઓ પત્થરોને ધૂળમાં ફેરવે છે. તેમના પાંદડા હવાના ધૂળના કણોને અવરોધિત કરીને ધીમે ધીમે જમીનને ઊંડી બનાવે છે. શેવાળ પણ વરસાદી પાણીને પણ રોકે છે. આ જમીનને ભેજવાળી રાખે છે જ્યાં અન્ય છોડને ઉગવા માટે વાતાવરણ પુરું પાડે છે અને આ છોડ વિકાસ પણ કરી શકે છે. શેવાળ પણ જમીનમાં પાણીને રોકી રાખી પૂર સામે રક્ષણ આપે છે. શેવાળની પુનરાવર્તિત વૃદ્ધિ અને મૃત્યુને કારણે, સમય જતાં, પીટ નામનો કોલસો રચાય છે, જેને લાકડા તરીકે ગણવામાં આવે છે. માટીની સાથે શેવાળ પણ તેને ફળદ્રુપ બનાવે છે. શેવાળ જમીનમાં પાણીને રોકી રાખે છે. પીટ માર્સના દલદલ ઘણા દેશોમાં જોવા મળે છે, જેમ કે જર્મની, સ્વીડન, હોલેન્ડ આયર્લેન્ડ અને યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સના ઘણા ભાગોમાં જોવા મળે છે.