શ્રુતિ
શ્રુતિ (સંસ્કૃત: श्रुति) એ સનાતન (હિંદુ) ધર્મશાસ્ત્રોનો એક વિભાગ છે જેમાં મુખ્યત્ત્વે [વેદો]]નો સમાવેશ થાય છે. સંસ્કૃતમાં શ્રુતિ શબ્દનો અર્થ થાય છે "જે સાંભળવામાં આવે છે" અને તેમાં હિંદુ ધર્મના કેન્દ્રીય સિદ્ધાંતને સમાવતા મોટાભાગના અધિકૃત અને પ્રાચીન ધાર્મિક ગ્રંથોનો સમાવેશ થાય છે. શ્રુતિમાં ચાર વેદો ઉપરાંત વેદના અંગો સમાન સંહિતા, ઉપનિષદ, બ્રાહ્મણ અને આરણ્યકનો સમાવેશ થાય છે.[૧]
શ્રુતિ (શ્રુતિ) હિંદુ તત્ત્વચિંતનના સ્મૃતિ જેવા અન્ય સ્રોતોથી અલગ છે. આ કૃતિઓ હિંદુ ધર્મના લગભગ સમગ્ર ઇતિહાસ દરમ્યાન ફેલાયેલી જોવા મળે છે, જેમાં સૌથી જૂના ગ્રંથોથી શરૂ થઈ ને આધુનિક ઇતિહાસના ઉપનિષદ જેવા ગ્રંથોનો સમાવેશ થાય છે. શ્રુતિઓ પૈકી એકલા ઉપનિષદો જ વ્યાપકપણે જાણીતા છે, અને ઉપનિષદિક શ્રુતિનો મૂળ વિચાર હિંદુઓના આધ્યાત્મિક કેન્દ્રમાં રહેલો છે.[૨]
વ્યાખ્યા
[ફેરફાર કરો]વેદ એટલે જ્ઞાન. તે જ્ઞાનનો અનુભવ પરમાત્મા પાસેથી તપશ્ચર્યાદિ બળે પોતાના અંતરાત્મામાં આવ્યો એટલે અંતઃકરણમાં સંભળાયો તેથી તેને શ્રુતિ કહે છે. શ્રુતિ શબ્દમાં મૂળ શ્રુ ધાતુ છે એનો અર્થ સાંભળવું એવો થાય છે. એ અર્થ તરફ દૃષ્ટિ કરતાં જે સંભળાય તે શ્રુતિ, એવો શ્રુતિ શબ્દનો અર્થ થાય છે. એટલે કે, આ અર્થ પ્રમાણે તો દુનિયામાં જેટલા માદો માણસ જાતથી સાંભળી શકાય છે તે બધાને શ્રુતિ કહી શકાય. શ્રુ સાંભળવું ધાતુને કરણ અર્થમાં કારક પ્રત્યય લગાડવાથી શ્રુતિ શબ્દ સિદ્ધ થાય છે. સૃષ્ટિના આરંભકાળ બ્રહ્માથી આજ સુધીના મનુષ્યો સર્વ વિદ્યાઓ સાંભળતા આવ્યા છે તેને લીધે વેદનું નામ શ્રુતિ નામ છે.[૩]
સંદર્ભો
[ફેરફાર કરો]- ↑ A Bhattacharya (2006), Hinduism: Introduction to Scriptures and Theology, ISBN 978-0595384556, pages 8-14
- ↑ Patrick Olivelle (2014), The Early Upanisads, Oxford University Press, ISBN 978-0195352429, page 3; Quote: "Even though theoretically the whole of vedic corpus is accepted as revealed truth [śruti], in reality it is the Upanishads that have continued to influence the life and thought of the various religious traditions that we have come to call Hindu.
- ↑ ગોહિલ, ભગવતસિંહજી. "શ્રુતિ". gujaratilexicon.com. મેળવેલ ૨૧ માર્ચ ૨૦૨૫.
પૂરક વાંચન
[ફેરફાર કરો]- કોબર્ન, થોમસ, બી. સ્ક્રિપ્ચર "ઇન ઇન્ડિયાઃ ટુવર્ડ્સ અ ટાઇપોલોજી ઓફ ધ વર્ડ ઇન હિન્દુ લાઇફ જર્નલ ઓફ ધ અમેરિકન એકેડેમી ઓફ રિલિજન, વોલ્યુમ. ૫૨, નંબર ૩ (સપ્ટેમ્બર, ૧૯૮૪)
- ક્લુની, ફ્રાન્સિસ એક્સ. શા માટે વેદમાં કોઈ લેખક નથીઃ પ્રારંભિક મીમાંસા અને પોસ્ટ-મોડર્ન થિયોલોજીમાં રીચ્યુઅલ તરીકે ભાષા, અમેરિકન એકેડેમી ઓફ રિલિજન, વોલ્યુમ. ૫૫, નંબર ૪ (વિન્ટર, ૧૯૮૭).
- ઝો, ચક્રધર. 1987. પ્રાચીન ભારતમાં કાયદાનો ઇતિહાસ અને સ્ત્રોતો આશિષ પબ્લિશિંગ હાઉસ.
- ફ્લડ, ગેવિન. 1997. હિંદુ ધર્મનો પરિચય. કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટી પ્રેસ
- ગુપ્તા, રવિ એમ. ૨૦૦૭. જીવ ગોસ્વામીનું ચૈતન્ય વૈષ્ણવ વેદાંત.
