સુરખ

વિકિપીડિયામાંથી

સુરખ
ડાબે - નર♂, જમણે - માદા♀

Pair of A. amandava from Maharashtra, India

પર્યાવરણ સંરક્ષણ સ્થિતિ
વૈજ્ઞાનિક વર્ગીકરણ e
Unrecognized taxon (fix): Amandava
Species: Template:Taxonomy/AmandavaA. amandava''
દ્વિનામી નામ
Amandava amandava
સમાનાર્થી (વૈજ્ઞાનિક વર્ગીકરણ)/અન્ય નામ
  • Fringilla amandava (Linnaeus, 1758)
  • Estrilda amandava (Linnaeus, 1758)
  • Sporaeginthus amandava (Linnaeus, 1758)
Red avadavat
Left - male♂, right - female♀

Pair of A. amandava from Maharashtra, India

Scientific classification Edit this classification
Domain: Eukaryota
Kingdom: Animalia
Phylum: Chordata
Class: Aves
Order: Passeriformes
Family: Estrildidae
Genus: Amandava
Species:
A. amandava
Binomial name
Amandava amandava



Synonyms
  • Fringilla amandava (Linnaeus, 1758)
  • Estrilda amandava (Linnaeus, 1758)
  • Sporaeginthus amandava (Linnaeus, 1758)


સુરખ અથવા લાલ મુનિયા એ એસ્ટ્રિલ્ડિડે પરિવારનું ચકલી - કદનું પક્ષી છે. તે ઉષ્ણકટિબંધીય એશિયાના ખુલ્લા મેદાનો અને ઘાસના મેદાનોમાં જોવા મળે છે અને પ્રજનનની મોસમમાં નરના રંગબેરંગી પ્લમેજને કારણે પાંજરે પુરીને પાળવા માટેના પક્ષી તરીકે લોકપ્રિય છે. તે ચોમાસાની ઋતુમાં ભારતીય ઉપખંડમાં પ્રજનન કરે છે. સુરખનું પ્રજાતિનું નામ અને સામાન્ય નામ ભારતના ગુજરાતના અમદાવાદ શહેર પરથી લેવામાં આવ્યું છે , જ્યાંથી આ પક્ષીઓને અગાઉના સમયમાં પાલતુ વેપારમાં નિકાસ કરવામાં આવતા હતા.[૩][૪]

વર્ગીકરણ[ફેરફાર કરો]

સુરખનું ઔપચારિક વર્ણન સ્વીડિશ પ્રકૃતિવાદી કાર્લ લિનાયસ દ્વારા ૧૭૫૮માં તેમના સિસ્ટેમા નેચુરીની દસમી આવૃત્તિમાં દ્વિપદી નામ ફ્રિગિલા અમંડવા હેઠળ કરવામાં આવ્યું હતું.[૫] લિનાયસે તેનું વર્ણન " અમાદુવડ્સ કોક એન્ડ હેન " પર આધારિત કર્યું હતું જેનું વર્ણન અને સચિત્ર વર્ણન ૧૭૩૮માં અંગ્રેજ પ્રકૃતિવાદી એલેઝાર એલ્બિન દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું.[૬] લિનાયસે આ વિસ્તારને પૂર્વ ભારત તરીકે નિર્દિષ્ટ કર્યો હતો પરંતુ ૧૯૨૧માં ઇ. સી. સ્ટુઅર્ટ બેકર દ્વારા આ વિસ્તાર કોલકાતા (કલકત્તા) સુધી મર્યાદિત હતો.[૭][૮] આ પ્રજાતિને હવે અમાન્દાવા જાતિમાં મૂકવામાં આવી છે , જેને ૧૮૩૬માં અંગ્રેજ પ્રાણીશાસ્ત્રી એડવર્ડ બ્લિથ દ્વારા રજૂ કરવામાં આવી હતી.[૯][૧૦]

સુરખને અગાઉ જીન ડેલાકોર દ્વારા એસ્ટ્રિલ્ડા જાતિમાં સામેલ કરવામાં આવ્યા હતા. આ પ્લેસમેન્ટ થોડા સમય માટે અનુસરવામાં આવ્યું હતું પરંતુ મોર્ફોલોજિકલ વર્તણૂક - બાયોકેમિકલ અને ડીએનએ અભ્યાસો હવે અમાન્દાવા જાતિમાં તેમના વિભાજનને સમર્થન આપે છે.[૧૧][૧૨][૧૩][૧૪][૧૫]

આ પંખીની ત્રણ પેટાજાતીઓ ઓળખાઈ છે[૧૬]

  • એ. એ. અમાંડવા (લિનિઅસ ૧૭૫૮ - પાકિસ્તાન , ભારત , નેપાળ અને બાંગ્લાદેશ)
  • એ. એ. ફ્લેવિડીવેન્ટ્રીસ (વાલ્લેસી ૧૮૬૪ - મ્યાનમાર , દક્ષિણ ચીન , ઉત્તરપશ્ચિમ , મધ્ય થાઇલેન્ડ અને લેસર સુંદાસ
  • એ. એ. પુનિસિયા (હોર્સફિલ્ડ ૧૮૨૧ - દક્ષિણપૂર્વ થાઇલેન્ડ , કંબોડિયા , દક્ષિણ વિયેતનામ , જાવા અને બાલી

વર્ણન[ફેરફાર કરો]

ગોળાકાર કાળી પૂંછડી અને મોસમી લાલ રંગની ચાંચને કારણે આ પંખી સરળતાથી ઓળખી શકાય છે. એની પૂંઠનો ભાગ લાલ હોય છે અને પ્રજનન કરનાર નર આંખ આગળના કાળા પટ્ટા, નીચલા પેટ અને પાંખો સિવાય મોટાભાગના ઉપલા ભાગોમાં લાલ હોય છે. શરીર પર લાલ અને પાંખના પીછાઓ પર સફેદ છાંટણા હોય છે. બિન - પ્રજનન નર નિસ્તેજ હોય છે પરંતુ તેમાં પણ પૂઠના ભાગે લાલ રંગ જોવા મળતો હોય છે જ્યારે માદાના પીંછા પર ઓછા સફેદ ડાઘા થોડા નિસ્તેજ રહે છે.[૧૭][૧૮]

વિતરણ અને નિવાસસ્થાન[ફેરફાર કરો]

સુરખ મુખ્યત્વે સપાટ મેદાનો પર ઊંચા ઘાસ અથવા પાકવાળા સ્થળોએ જોવા મળે છે.[૧૯] આ પ્રજાતિમાં ચાર નામવાળી પેટાજાતિઓ છે. નામાંકિત પેટાજાતિને અમાન્દાવા કહેવામાં આવે છે અને તે બાંગ્લાદેશમાં જોવા મળે છે - ભારત નેપાળ અને પાકિસ્તાન - બર્મીઝ સ્વરૂપને ફ્લેવિડિવેંટ્રિસ કહેવામાં આવે છે (ચીનના ભાગોમાં પણ જોવા મળે છે) - ઇન્ડોનેશિયા - થાઇલેન્ડ અને વિયેતનામ - જાવામાં વધુ પૂર્વમાં વસતીને પુનિસિયા અને કંબોડિયામાં - ડેકોક્સી કહેવામાં આવે છે.[૨૦][૨૧][૨૨][૨૩][૨૪]

વિશ્વભરમાં અનેક સ્થળોએ વસ્તી અસ્તિત્વ ધરાવે છેઃ દક્ષિણ સ્પેન બ્રુનેઈ , ફિજી , ઇજિપ્ત , મલેશિયા , યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ , બહેરીન , ગ્વાડેલોપ , ઈરાન , ઇટાલી , રીયુનિયન , મલેશિયા , મેક્સિકો , ડોમિનિકન રિપબ્લિક , માર્ટિનિક , પોર્ટુગલ , જાપાન , પ્યુઅર્ટો રિકો , સિંગાપોર અને હવાઈ.[૨૫][૨૬][૨૭][૨૮][૨૯][૩૦]

વર્તણૂક[ફેરફાર કરો]

આ પંખી સામાન્ય રીતે નાના ટોળામાં જોવા મળે છે, જે પાંખને ઝડપથી ફફડાવીને એકસાથે ઉડતા હોય છે અને ઘાસના ઝુંડમાં ઉતરતા હોય છે જ્યાં તેમનું નિરીક્ષણ કરવું મુશ્કેલ હોય છે.[૩૧] સંવર્ધનની મોસમ દરમિયાન જોડી એક સાથે રહે છે.[૩૨] આ પક્ષીઓ વિશિષ્ટ લો સિંગલ નોટ સીપ કોલ ઉત્પન્ન કરે છે જે ઘણીવાર ઉડાન દરમ્યાન પણ આપવામાં આવે છે. આ ગીત નીચા સૂરની શ્રેણી છે.[૩૩] ટોળા માહેના પક્ષીઓ એકબીજાની સંભાળ લેશે અને તેમના માથાના પીંછા ઉડાવશે.[૩૪] તેઓ મુખ્યત્વે ઘાસના બીજ ખાય છે પરંતુ જ્યારે ઉધઈ જેવા જંતુઓ ઉપલબ્ધ હોય ત્યારે તેઓ એમને પણ ખોરાકમાં લેશે.[૩૫]

આ પંખી ઘાસના તણખલાની મદદથી ગોળાકાર માળો બનાવે છે. સામાન્ય રીેતે એક વેતરમાં લગભગ પાંચ કે છ સફેદ ઇંડા હોય છે.[૩૬]

આ પંખીની ચાંચ મે મહિનામાં લાલ થવા લાગે છે અને નવેમ્બર અને ડિસેમ્બરમાં કાળી પડી જાય છે. ત્યારબાદ એપ્રિલમાં ચાંચ ઝડપથી કાળી થઈ જાય છે અને એજ રીતે આ ચક્ર ચાલુ રહે છે.[૩૭] આ મોસમી ચક્રો દિવસની લંબાઈમાં મોસમી ફેરફારો સાથે સંકળાયેલા છે.[૩૮]

પક્ષી જૂની બે પ્રજાતીઓ (એક ઇસ્કોસરાન બ્રુઇલીયા એમેન્ડાવા અને એક એમ્બ્લિસરાન માયર્સાઈડા એમેન્ડાવા) પર નભતા રહેતા હોવાનું જાણકારીમાં આવ્યું છે.[૩૯][૪૦][૪૧]

સંરક્ષણ[ફેરફાર કરો]

સુરખની વર્તમાન સંરક્ષણ સ્થિતિ ઓછામાં ઓછી ચિંતાનો વિષય હોવા છતાં તે દક્ષિણપૂર્વ એશિયાના ઓછામાં ઓછા ભાગમાં વધુને વધુ અસામાન્ય બની ગયું છે. થાઇલેન્ડમાં તેઓ એક અસામાન્યથી દુર્લભ નિવાસી હોવાનું વર્ણવવામાં આવ્યું છે.[૪૨] કંબોડિયામાં લાલ અવદાવાતોને ૧૯૨૦ના દાયકામાં હજારો લોકો દ્વારા વિયેતનામમાં પહેલેથી જ નિકાસ કરવામાં આવી હતી , જેને ૧૯૬૦ના દાયકાની શરૂઆતમાં " અસામાન્ય અને અનિયમિત " તરીકે વર્ણવવામાં આવી હતી અને હવે વસ્તી ઓછી અને ચિંતાનો વિષય માનવામાં આવે છે , તેમ છતાં ૨૦૧૨માં મેરિટ રિલીઝ વેપારમાં નોંધપાત્ર સંખ્યા હજુ પણ મળી હતી.[૪૩]

ગેલેરી[ફેરફાર કરો]

સંદર્ભો[ફેરફાર કરો]

  1. ↑ BirdLife International (2016). "Amandava amandava". IUCN Red List of Threatened Species. 2016: e.T22719614A94635498. doi:10.2305/IUCN.UK.2016-3.RLTS.T22719614A94635498.en. મેળવેલ 11 November 2021.
  2. ↑ BirdLife International (2016). "Amandava amandava". IUCN Red List of Threatened Species. 2016: e.T22719614A94635498. doi:10.2305/IUCN.UK.2016-3.RLTS.T22719614A94635498.en. Retrieved 11 November 2021.
  3. ↑ Pittie A (2004). "A dictionary of scientific bird names originating from the Indian region". Buceros. 9 (2).
  4. ↑ Yule H (1886). Hobson-Jobson:A glossary of Anglo-Indian colloquial words and phrases. John Murray. પૃષ્ઠ 30.
  5. ↑ Linnaeus, Carl (1758). Systema Naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis (Latinમાં). 1 (10th આવૃત્તિ). Holmiae (Stockholm): Laurentii Salvii. પૃષ્ઠ 180.CS1 maint: unrecognized language (link)
  6. ↑ Albin, Eleazar; Derham, William (1738). A Natural History of Birds : Illustrated with a Hundred and One Copper Plates, Curiously Engraven from the Life. 3. London: Printed for the author and sold by William Innys. પૃષ્ઠ 72, Plate 77.
  7. ↑ Baker, E.C. Stuart (1921). "Hand-list of the "Birds of India" Part III". Journal of the Bombay Natural History Society. 27: 692–744 [725].
  8. ↑ Paynter, Raymond A. Jr, સંપાદક (1968). Check-List of Birds of the World. 14. Cambridge, Massachusetts: Museum of Comparative Zoology. પૃષ્ઠ 348.
  9. ↑ White, Gilbert (1836). Blyth, Edward (સંપાદક). The Natural History of Selborne, with its Antiquites; Naturalist's Calendar, &c. London: Orr and Smith. પૃષ્ઠ 44, Footnote.
  10. ↑ Gill, Frank; Donsker, David; Rasmussen, Pamela, સંપાદકો (July 2021). "Waxbills, parrotfinches, munias, whydahs, Olive Warbler, accentors, pipits". IOC World Bird List Version 11.2. International Ornithologists' Union. મેળવેલ 14 July 2021.
  11. ↑ Harrison, C.J.O. (1962). "The affinities of the Red Avadavat, Amandava amandava (Linn.)". Bulletin of the British Ornithologists' Club. 82: 126–132.
  12. ↑ Christidis, L (1987). "Biochemical systematics within Palaeotropic finches (Aves: Estrildidae)" (PDF). The Auk. 104 (3): 380–392. doi:10.2307/4087534. JSTOR 4087534.
  13. ↑ Harrison, CJO (1962). "An ethological comparison of some waxbills (Estrildini), and its relevance to their taxonomy". Proceedings of the Zoological Society of London. 139 (2): 261–282. doi:10.1111/j.1469-7998.1962.tb01830.x.
  14. ↑ Delacour, Jean (1943). "A revision of the subfamily Estrildinae of the family Ploceidae". Zoologica. 28: 69–86.
  15. ↑ Webster, J.D. (2007). "Skeletal characters and the systematics of Estrildid finches (Aves:Estrildidae)". Proceedings of the Indiana Academy of Science. 116 (1): 90–107. મૂળ માંથી 2011-05-24 પર સંગ્રહિત.
  16. ↑ Gill, Frank; Donsker, David; Rasmussen, Pamela, સંપાદકો (July 2021). "Waxbills, parrotfinches, munias, whydahs, Olive Warbler, accentors, pipits". IOC World Bird List Version 11.2. International Ornithologists' Union. મેળવેલ 14 July 2021.Gill, Frank; Donsker, David; Rasmussen, Pamela, eds.
  17. ↑ Rasmussen, Pamela C.; Anderton, John C. (2012). Birds of South Asia. The Ripley Guide. 2: Attributes and Status (2nd આવૃત્તિ). Washington D.C. and Barcelona: Smithsonian National Museum of Natural History and Lynx Edicions. પૃષ્ઠ 572. ISBN 978-84-96553-87-3.
  18. ↑ Whistler, Hugh (1949). Popular Handbook of Indian Birds. Gurney and Jackson. પૃષ્ઠ 216–217.
  19. ↑ Rasmussen, Pamela C.; Anderton, John C. (2012). Birds of South Asia. The Ripley Guide. 2: Attributes and Status (2nd આવૃત્તિ). Washington D.C. and Barcelona: Smithsonian National Museum of Natural History and Lynx Edicions. પૃષ્ઠ 572. ISBN 978-84-96553-87-3.Rasmussen, Pamela C.; Anderton, John C. (2012).
  20. ↑ Baker, E.C. Stuart (1921). "Hand-list of the "Birds of India" Part III". Journal of the Bombay Natural History Society. 27: 692–744 [725].Baker, E.C. Stuart (1921).
  21. ↑ Oates, EW (1890). Fauna of British India. Birds. Volume 2. Taylor and Francis, London. પૃષ્ઠ 192–193.
  22. ↑ Deignan, H.G. (1963). "Checklist of the birds of Thailand". United States National Museum Bulletin. 226: 216.
  23. ↑ Paynter, Raymond A. Jr, સંપાદક (1968). Check-List of Birds of the World. 14. Cambridge, Massachusetts: Museum of Comparative Zoology. પૃષ્ઠ 348.Paynter, Raymond A. Jr, ed. (1968).
  24. ↑ Baker ECS (1926). Fauna of British India. Birds. Volume 3 (2nd આવૃત્તિ). Taylor and Francis. પૃષ્ઠ 95–97.
  25. ↑ De Lope F.; Guerrero J.; De La Cruz C. (1984). "Une nouvelle espèce à classer parmi les oiseaux de la Péninsule Ibérique: Estrilda (Amandava) amandava L. (Ploceidae, Passeriformes)" [A new species for the Iberian Peninsula: Estrilda (Amandava) amandava L. (Ploceidae, Passeriformes)]. Alauda. 52 (4).
  26. ↑ Langham, N.P.E. (1987). "The annual cycle of the Avadavat Amandava amandava in Fiji". Emu. 87 (4): 232–243. doi:10.1071/MU9870232.
  27. ↑ Nicoll, MJ (1919). Handlist of the birds of Egypt. Government Press, Cairo. પૃષ્ઠ 30.
  28. ↑ Barre N.; Benito-Espinal E. (1985). "Oiseaux granivores exotiques implantés en Guadeloupe, à Marie-Galante et en Martinique (Antilles françaises)" [Seed eating exotic birds established in Guadeloupe, Marie Galante and in Martinique (French West Indies)]. L'Oiseau et la Revue française d'Ornithologie. 55 (3): 235–241.
  29. ↑ Ticehurst, C.B. (1930). "The Amandavat (Aamandava amandava) in Mesopotamia". Journal of the Bombay Natural History Society. 34 (2): 576.
  30. ↑ "IUCN Red List of Threatened Species: Amandava amandava". IUCN Red List of Threatened Species. October 2016.
  31. ↑ Evans, SM (1970). "Some factors affecting the flock behaviour of red avadavats (Amandava amandava) with particular reference to clumping". Animal Behaviour. 18 (4): 762–767. doi:10.1016/0003-3472(70)90025-4.
  32. ↑ Sparks, J.H. (1964). "Flock structure of the Red Avadavat with particular references to clumping and allopreening". J. Anim. Behaviour. 12: 125–126. doi:10.1016/0003-3472(64)90113-7.
  33. ↑ Ali S; SD Ripley (1999). Handbook of the birds of India and Pakistan. 10 (2nd આવૃત્તિ). Oxford University Press. પૃષ્ઠ 106–108.
  34. ↑ Sparks, John H. (1965). "On the role of allopreening invitation behaviour in reducing aggression among red avadavats, with comments on its evolution in the Spermestidae". Journal of Zoology. 145 (3): 387–403. doi:10.1111/j.1469-7998.1965.tb02024.x.
  35. ↑ Inglis, CM (1910). "Note on the Spotted Munia (Uroloncha punctulata) and the Indian Red Munia (Sporaeginthus amandava)". J. Bombay Nat. Hist. Soc. 20 (2): 517–518.
  36. ↑ Hume, AO (1890). The Nests and Eggs of Indian Birds. 2. London: R.H. Porter. પૃષ્ઠ 147–149.
  37. ↑ Thapliyal, JP & BBP Gupta (1984). "Thyroid and annual gonad development, body weight, plumage pigmentation, and bill color cycles of Lal Munia, Estrilda amandava". Gen. Comp. Endocrinology. 55 (1): 20–28. doi:10.1016/0016-6480(84)90124-2. PMID 6745630.
  38. ↑ Subramanian, P & R Subbaraj (1989). "Seasonal changes in the timing of hopping and feeding activities of a tropical bird (Estrilda amandava) under natural photoperiod". Proc. Indian Acad. Sci. (Anim. Sci.). 98 (2): 89–93. doi:10.1007/BF03179631.
  39. ↑ Gupta, N.; Kumar, S.; Saxena, A.K. (2007). "Prevalence and population structure of lice (Phthiraptera) on the Indian Red Avadavat". Zoological Science. 24 (4): 381–383. doi:10.2108/zsj.24.000. PMID 17867828.
  40. ↑ Matsuoka, Y; H Kida & R Yanagawa (1980). "A new paramyxovirus isolated from an Amaduvade Finch (Estrilda amandava)". Jpn. J. Vet. Sci. 42 (2): 161–167. doi:10.1292/jvms1939.42.161. PMID 7382234.
  41. ↑ Rékási, J. & Saxena, A. K. (2005). "A new Phthiraptera species (Philopteridae) from the Red Avadavat (Amandava amandava)" (PDF). Aquila. 112: 87–93. મૂળ (PDF) માંથી 2012-03-29 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2023-08-12.
  42. ↑ Round, Philip & Gardner, Dana. (2008).
  43. ↑ Gilbert, Martin; Sokha, Chea; Joyner, Priscilla H.; Thomson, Robert L.; Poole, Colin (September 2012). "Characterizing the trade of wild birds for merit release in Phnom Penh, Cambodia and associated risks to health and ecology". Biological Conservation (અંગ્રેજીમાં). 153: 10–16. doi:10.1016/j.biocon.2012.04.024.

બાહ્ય કડીઓ[ફેરફાર કરો]

"https://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=સુરખ&oldid=852010" થી મેળવેલ