કરસનદાસ મૂળજી

કરસનદાસ મૂળજી
જન્મ	૨૫ જુલાઇ ૧૮૩૨
મૃત્યુ	૨૮ ઓગસ્ટ ૧૮૭૫

કરસનદાસ મૂળજી (૨૫ જુલાઈ ૧૮૩૨ - ૨૮ ઓગસ્ટ ૧૮૭૧) ઓગણીસમી સદીના ગુજરાતના પત્રકાર, લેખક અને સમાજ સુધારક હતા.

જીવન

તેમનો જન્મ ૨૫ જુલાઈ ૧૮૩૨ના રોજ મુંબઈ ખાતે એક કપોળ વ્યાપારી કુટુંબમાં થયો હતો. તેમનું કુટુંબ મૂળ સૌરાષ્ટ્રનું વતની હતું. કરસનદાસે માધ્યમિક કક્ષા સુધી અભ્યાસ કર્યો હતો. તેમના કુટુંબમાંથી તેમને વિધવા પુન:લગ્ન વિશેના તેમના વિચારોના કારણે બહિષ્કૃત કરવામાં આવ્યા હતા.

તેઓ સ્થાનિક શાળામાં શિક્ષક બન્યા અને ૧૮૫૫માં સત્યપ્રકાશ નામનું ગુજરાતી સાપ્તાહિક શરૂ કર્યું, જેમાં તેમણે પુષ્ટિમાર્ગ વૈષ્ણવ સંપ્રદાયના મહારાજોના કુકર્મો અને દૂષણો વિશે લખવાનું શરૂ કર્યું. ૧૮૬૨માં તેમના હિંદુઓનો અસલ ધર્મ અને હાલના પાખંડ મતો લેખના કારણે તેમની વિરુદ્ધ પ્રખ્યાત મહારાજ લાયબલ કેસ મુંબઈ હાઇકોર્ટમાં દાખલ કરવામાં આવ્યો હતો, જેમાં મુખ્ય મુદ્દામાં તેમનો વિજય થયો હતો. તેમણે થોડો સમય સ્ત્રીબોધ નામનું વર્તમાનપત્ર ચલાવ્યું હતું.

૧૮૬૩માં કપાસના વેપાર સંબંધે ઇંગ્લેન્ડની નિષ્ફળ મુલાકાતથી પાછા ફર્યા બાદ તેમને જ્ઞાતિ બહાર કરવામાં આવ્યા હતા. ૧૮૬૭માં તેમણે બીજી વાર ઇંગ્લેન્ડનો પ્રવાસ કર્યો હતો. ૧૮૭૪માં તેમને કાઠિયાવાડના સંચાલક તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આવ્યા હતા.

૨૮ ઓગસ્ટ ૧૮૭૫ના રોજ તેમનું અવસાન થયું હતું.

ગ્રંથો

તેમણે નીતિવચન, કુટુંબમિત્ર, નિંબધમાળા, ઇંગ્લેન્ડનો પ્રવાસ, વેદધર્મ, મહારાજોનો ઇતિહાસ, શબ્દકોશ, વિધવાવિવાહ વગેરે ગ્રંથો લખ્યા છે.

મહીપતરામ રૂપરામ નીલકંઠ એ કરસનદાસ મૂળજીનું જીવન ચરિત્ર ૧૮૭૭ માં ઉત્તમ કપોળ કરસનદાસ મૂળજી ચરિત્ર નામે લખ્યું હતું.

સન્માન

મહારાષ્ટ્રના માથેરાનમાં તેમના નામ પર એક પુસ્તકાલય કરસનદાસ મૂળજી મ્યુનિસિપલ લાઇબ્રેરી ૧૮૯૭માં સ્થાપવામાં આવ્યું હતું.

વર્ષ ૨૦૨૪માં નેટફ્લિક્સ પર રિલીઝ થયેલી મહારાજ ફિલ્મમાં સિદ્ધાર્થ પી. મલ્હોત્રાએ ૧૮૬૨ના ઐતિહાસિક મહારાજ બદનક્ષી કેસનું વર્ણન કર્યું છે, જેમાં સામ્રાજ્યવાદી બ્રિટિશ ન્યાયમૂર્તિઓ દેશમાં પ્રગતિશીલ સુધારણા અને ધાર્મિક રૂઢિચુસ્તતા વચ્ચેના વિવાદમાં મધ્યસ્થી કરે છે.

પૂરક વાચન

• Karsandas Mulji (૧૮૬૫). History of the Sect of Maharajas or Wallabhacharyas of Western India. Trübner.

બાહ્ય કડીઓ

• ગુજરાતી વિશ્વકોશમાં કરસનદાસ મૂળજી.
• ઇંગ્લેન્ડનો પ્રવાસ, ગાંધીહેરિટેજપોર્ટલ.ઓર્ગ પર