પ્રાણજીવન મહેતા
પ્રાણજીવન મહેતા | |
|---|---|
 |
પ્રાણજીવનદાસ જગજીવનદાસ મહેતા (૧૮૬૪ – ૩ ઓગસ્ટ ૧૯૩૨) મુંબઈમાં જન્મેલા ચિકિત્સક, વકીલ અને ઝવેરી હતા, જેઓ બર્મામાં સ્થાયી થયા હતા. તેઓ મહાત્મા ગાંધીના ગાઢ મિત્ર હતા, તેમણે ગાંધીજીને ઇંગ્લેન્ડમાં મદદ કરી હતી, તેમને દક્ષિણ આફ્રિકાથી ભારત પાછા ફરવામાં મદદ કરી હતી અને તેમને પ્રાયોજિત કર્યા હતા. તેમણે ગાંધીજીને હિંદ સ્વરાજમાં ભારત વિશેની તેમની કલ્પનાને સમજવામાં અને સ્પષ્ટ કરવામાં પણ મદદ કરી હતી, જે મુખ્યત્વે મહેતા (જેને "વાચક" તરીકે દર્શાવવામાં આવે છે) માટે લખવામાં આવી હતી. ગાંધીજીને મહાત્મા તરીકે ઉપાધિ આપવામાં આવી તેના પહેલાં ૧૯૦૯માં તેમણે ગોખલેને એક પત્ર લખીને ગાંધીજીને એક મહાત્મા (એક મહાન આત્મા) તરીકે માન્યતા આપી હતી.[૧]
જીવન અને કાર્ય
[ફેરફાર કરો]મૂળ ગુજરાતના કાઠિયાવાડી શ્રીમંત જૈન વેપારી પરિવારમાં જન્મેલા મહેતાનો જન્મ મોરબીમાં થયો હતો. તેઓ ચાર ભાઈઓમાં સૌથી નાના હતા. મોટા ભાઈ, રેવાશંકર "ઝવેરી" જગજીવન મહેતા, મોરબીના રાજાના પ્રતિષ્ઠિત વકીલ હતા, તેમણે પાછળથી કલ્પાદેવીમાં ઝવેરાતની દુકાન શરૂ કરી. મોરબી અને રાજકોટમાં અભ્યાસ કર્યા બાદ પ્રાણજીવન ગ્રાન્ટ મેડિકલ કોલેજમાં ગયા અને ૧૮૮૬માં ગોલ્ડ મેડલ સાથે એલએમએસની પદવી મેળવી. રાજ્યની શિષ્યવૃત્તિ સાથે તેઓ ૧૮૮૭માં યુનિવર્સિટી ઓફ બ્રસેલ્સ ગયા અને ૧૮૮૯માં શસ્ત્રક્રિયામાં વિશેષતા ધરાવતા એમડીની પદવી મેળવી. તે જ સમયે, તેમણે કાયદાનો અભ્યાસ કર્યો અને ૧૮૯૦ માં લંડનના મિડલ ટેમ્પલના બારમાં બોલાવવામાં આવ્યા. તે ભારત પાછા ફર્યા અને ઇડર સ્ટેટના મેડિકલ ઓફિસર બનતા પહેલા તે એક ખાનગી ચિકિત્સક હતા. જ્યારે તેઓ લંડનમાં મિડલ ટેમ્પલ માટે અભ્યાસ કરી રહ્યા હતા ત્યારે મોહનદાસ ગાંધીને તેમના વિશે સાંભળવા મળ્યું હતું અને સપ્ટેમ્બર ૧૮૮૮માં બંનેની પહેલી મુલાકાત થઈ હતી.
૧૮૯૯માં મહેતા રંગૂન ગયા, જ્યાં તેઓ મગનલાલ પ્રાણજીવન એન્ડ કંપનીના કૌટુંબિક હીરાના વ્યવસાયમાં જોડાયા, ૧૮૯૩માં તેઓ દક્ષિણ આફ્રિકા ગયા. મહેતા બર્મીઝ રાષ્ટ્રવાદીઓ, અને હિન્દુ સોશિયલ ક્લબ, બર્મા પ્રાંતીય કોંગ્રેસ સમિતિ જેવી અસંખ્ય સામાજિક પ્રવૃત્તિઓ સાથે સંકળાયેલા હતા અને વી. મદનજીત દ્વારા સંપાદિત એંગ્લો-ગુજરાતી અખબાર યુનાઇટેડ બર્માના સ્થાપક હતા, જેમણે અગાઉ ડરબનમાંથી ઇન્ડિયન ઓપિનિયન પ્રકાશિત કર્યું હતું. મહેતા અને ગાંધી વચ્ચે ઘણો પત્રવ્યવહાર થતો હતો, પરંતુ મહેતાએ ગાંધીને સૂચના આપી હતી કે એકવાર તેમના પત્રો વાંચી લેવામાં આવે પછી તેનો નાશ કરવામાં આવે, જેના કારણે રેકોર્ડનો અભાવ જોવા મળે છે. ગાંધીએ ૧૯૨૯ માં બર્માની મુલાકાત લીધી હતી અને શ્રેડાગોન પેગોડા નજીક મહેતાના ઘરે રોકાયા હતા.[૨] ગાંધી મહેતાને બૌદ્ધિક મહાન માનતા હતા અને મહેતાએ જ ગાંધીજીનો પરિચય તેમના પ્રાથમિક આધ્યાત્મિક માર્ગદર્શક શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર સાથે કરાવ્યો હતો, જેમને ગાંધીજીએ તેમની આત્મકથામાં તેમના પ્રાથમિક પ્રભાવોમાંના એક તરીકે દર્શાવ્યા છે.[૩] મહેતાએ જ ટોલ્સ્ટોયના લખાણોથી ગાંધીજીનો પરિચય કરાવ્યો હતો.
મહેતા રસીકરણ વિરોધી હતા અને તેમણે ૧૮૯૯માં લખ્યું હતું કે શીતળા સામેના રક્ષણમાં સ્વચ્છતાની વધુ જરૂર છે. તેમણે ફરીથી બર્મામાં ઇમિગ્રન્ટ્સના રસીકરણનો વિરોધ કર્યો.[૪]
સંદર્ભ
[ફેરફાર કરો]- ↑ Guha, Ramachandra (2014). Gandhi Before India (Englishમાં). Penguin Books. પૃષ્ઠ 349.CS1 maint: unrecognized language (link)
- ↑ Edwards, Penny (2007). "Gandhiji in Burma, and Burma in Gandhiji". માં Ganguly, D.; Docker, J. (સંપાદકો). Rethinking Gandhi and Nonviolent relationality. Global perspectives. Routledge. પૃષ્ઠ 163–181.
- ↑ "Raychandbhai". MK Gandhi. Bombay Sarvodaya Mandal & Gandhi Research Foundation. મેળવેલ 2 July 2020. CS1 maint: discouraged parameter (link)
- ↑ Osada, Noriyuki (2011). "An Embryonic Border: Racial Discourses and Compulsory Vaccination for Indian Immigrants at Ports in Colonial Burma, 1870-1937". Moussons. 17 (17): 145–164. doi:10.4000/moussons.601.
પૂરક વાંચન
[ફેરફાર કરો]- Mehrotra, S.R. (2014). The Mahatma and the Doctor. The Untold Story of Dr Pranjivan Mehta 1864-1932. Vakils, Feffer and Simons Pvt Ltd.