સભ્ય:Aniket/ભારતીય પંચાંગ/વિસ્તૃત

ભારતીય પંચાંગ એ સુર્ય અને ચંદ્ર બન્નેની ગતિનો સંપૂર્ણ અને સચોટ અભ્યાસ કરીને બનાવવામાં આવેલું એવું એક વૈજ્ઞાનિક તારીખીયું છે કે જેની મદદથી આજે ક્યો મહીનો છે અને કઈ તિથી છે એ માહીતી આપણે ફક્ત આકાશદર્શનની મદદથી કોઈ પણ યંત્રોની સહારો લીધા વગર પણ જાણી શકીએ છીએ.
ગુજરાતી વિકિ પર એ તારીખીયાનો અમલ કરવા માટેની હિલચાલ ઘણા વખતથી શરૂ છે.

કોઈ પણ દિવસ ની તિથિ શોધવા માટેની પદ્ધતિ

1. ) ઉજ્જૈનના મહાકાળ મંદિરના અક્ષાંશ અને રેખાંશ મેળવો.
2. ) એ અક્ષાંશ અને રેખાંશ પર એ દિવસે સુર્યોદય ક્યારે થશે એ શોધો
3. ) એ સુર્યોદય સમયે સુર્ય અને ચંદ્રની આર્ક ડીગ્રી, આર્ક મીનીટ અને આર્ક સેકન્ડમાં સ્થીતી મેળવો.
4. ) ચંદ્રની સ્થીતીમાંથી સુર્યની સ્થીત બાદ કરો. જો જવાબ શુન્ય કરતા નાનો આવે તો એ જવાબમાં ૩૬૦ આર્ક ડીગ્રી ઉમેરો
5. ) હવે જે જવાબ મળ્યો છે એ સુર્ય અને ચંદ્ર વચ્ચેનો ખૂણો દર્શાવે છે. હવે નિચેના કોષ્ટકની મદદથી તિથિ જાણી શકાશે.

કોણ ઊપરથી તિથિ શોધવા માટેનું કોષ્ટક

શરુવાતનો કોણ	અંતિમ કોણ	તિથિ
૦° ૦′ ૦.૦૦″	૫° ૫૯′ ૫૯.૯૯″	અમાસ
૬° ૦′ ૦.૦૦″	૧૭° ૫૯′ ૫૯.૯૯″	સુદ એકમ
૧૮° ૦′ ૦.૦૦″	૨૯° ૫૯′ ૫૯.૯૯″	સુદ બીજ
૩૦° ૦′ ૦.૦૦″	૪૧° ૫૯′ ૫૯.૯૯″	સુદ ત્રીજ
૪૨° ૦′ ૦.૦૦″	૫૩° ૫૯′ ૫૯.૯૯″	સુદ ચોથ
૫૪° ૦′ ૦.૦૦″	૬૫° ૫૯′ ૫૯.૯૯″	સુદ પાંચમ
૬૬° ૦′ ૦.૦૦″	૭૭° ૫૯′ ૫૯.૯૯″	સુદ છઠ્ઠ
૭૮° ૦′ ૦.૦૦″	૮૯° ૫૯′ ૫૯.૯૯″	સુદ સાતમ
૯૦° ૦′ ૦.૦૦″	૧૦૧° ૫૯′ ૫૯.૯૯″	સુદ આઠમ
૧૦૨° ૦′ ૦.૦૦″	૧૧૩° ૫૯′ ૫૯.૯૯″	સુદ નોમ
૧૧૪° ૦′ ૦.૦૦″	૧૨૫° ૫૯′ ૫૯.૯૯″	સુદ દસમ
૧૨૬° ૦′ ૦.૦૦″	૧૩૭° ૫૯′ ૫૯.૯૯″	સુદ અગીયારસ
૧૩૮° ૦′ ૦.૦૦″	૧૪૯° ૫૯′ ૫૯.૯૯″	સુદ બારસ
૧૫૦° ૦′ ૦.૦૦″	૧૬૧° ૫૯′ ૫૯.૯૯″	સુદ તેરસ
૧૬૨° ૦′ ૦.૦૦″	૧૭૩° ૫૯′ ૫૯.૯૯″	સુદ ચૌદસ
૧૭૪° ૦′ ૦.૦૦″	૧૮૫° ૫૯′ ૫૯.૯૯″	પુનમ
૧૮૬° ૦′ ૦.૦૦″	૧૯૭° ૫૯′ ૫૯.૯૯″	વદ એકમ
૧૯૮° ૦′ ૦.૦૦″	૨૦૯° ૫૯′ ૫૯.૯૯″	વદ બીજ
૨૧૦° ૦′ ૦.૦૦″	૨૨૧° ૫૯′ ૫૯.૯૯″	વદ ત્રીજ
૨૨૨° ૦′ ૦.૦૦″	૨૩૩° ૫૯′ ૫૯.૯૯″	વદ ચોથ
૨૩૪° ૦′ ૦.૦૦″	૨૪૫° ૫૯′ ૫૯.૯૯″	વદ પાંચમ
૨૪૬° ૦′ ૦.૦૦″	૨૫૭° ૫૯′ ૫૯.૯૯″	વદ છઠ્ઠ
૨૫૮° ૦′ ૦.૦૦″	૨૬૯° ૫૯′ ૫૯.૯૯″	વદ સાતમ
૨૭૦° ૦′ ૦.૦૦″	૨૮૧° ૫૯′ ૫૯.૯૯″	વદ આઠમ
૨૮૨° ૦′ ૦.૦૦″	૨૯૩° ૫૯′ ૫૯.૯૯″	વદ નોમ
૨૯૪° ૦′ ૦.૦૦″	૩૦૫° ૫૯′ ૫૯.૯૯″	વદ દસમ
૩૦૬° ૦′ ૦.૦૦″	૩૧૭° ૫૯′ ૫૯.૯૯″	વદ અગીયારસ
૩૧૮° ૦′ ૦.૦૦″	૩૨૯° ૫૯′ ૫૯.૯૯″	વદ બારસ
૩૩૦° ૦′ ૦.૦૦″	૩૪૧° ૫૯′ ૫૯.૯૯″	વદ તેરસ
૩૪૨° ૦′ ૦.૦૦″	૩૫૫° ૫૯′ ૫૯.૯૯″	વદ ચૌદસ
૩૫૬° ૦′ ૦.૦૦″	૩૫૯° ૫૯′ ૫૯.૯૯″	અમાસ

અન્ય નિયમો

1. ) તિથી આજના સુર્યોદયથી શરૂ કરી ને આજ પછીના દિવસના સુર્યોદય ની આગલી ઘટીકા સુધીની સળંગ એક જ ગણાય છે.
2. ) એ સમય દરમ્યા સુર્ય ચંદ્ર વચ્ચેનો ખૂણો બદલાઈ જાય તો પણ તિથી એજ ગણવાની રહે છે.
3. ) એવું શક્ય છે કે આજે સવારે એક તિથી હોય અને આવતી કાલે સવારે એ પછીની તિથી આવવાના બદલે એના પણ પછીની તિથી હોય. તો જે તિથી ન આવી એને ક્ષયતિથી કહેવાય. એ ક્ષય તિથીમાં કોઈ તહેવાર કે ઉજવણી નો પણ ક્ષય થતો હોય તો એ સંજોગોમાં આગળની તિથી ને ભાગીતીથી બનાવીને ઉજવણી કરવાની હોય.
4. ) કોઈ વાર એવું પણ બને એકની એક તિથી બે સુર્યોદય સુધી હોય. એ સંજોગોમાં એ બે માંથી આગળની તિથીને મુળ તિથિ અને પાછળની તિથિને વૃદ્ધિતિથી કહેવામાં આવે છે.
5. ) જે તિથી ક્ષય ન પામતી હોય એના તહેવારો ભાગીતીથી તરીકે ઉજવવાના રહેતા નથી.