જૈમિનિ
કૃષ્ણ દ્વેપાયન ભગવાન વેદવ્યાસ ના શિષ્ય જૈમિનિ એક મોટા ઋષિ હતા. તેઓ પૂર્વમીમાંસાદર્શનના પ્રવર્તક ઋષિ અને પૂર્વમીમાંસા નામનો તત્ત્વજ્ઞાનનો બહુ અટપટો શાસ્ત્રીય સૂત્રમય ગ્રંથ ના રચયિતા પણ છે. આ ગ્રંથ માં કર્મ કરવાથી જ મોક્ષ મળે છે એવો સિદ્ધાંત તેમણે સ્થાપિત કર્યો હતો. ઉત્તરમીમાંસા અથવા વેદાંત તેમના ગુરુ કૃષ્ણ દ્વૈપાયને બનાવેલ છે. આ ગ્રંથોમાં વેદવ્યાસે એના જૈમિનિ ઋષિના પક્ષનું ખંડન કર્યું છે.
તેમના કાર્યો
[ફેરફાર કરો]પૂર્વ મિમાંસા સૂત્ર
[ફેરફાર કરો]જૈમિનિ ખાસ કરીને તેમના પૂર્વ મીમાંસા સૂત્ર એટલે કે કર્મ મીમાંસાની રચના માટે પ્રસિદ્ધ છે, આ એક એવી રચના છે જે વેદીક આજ્ઞાઓનો અભ્યાસ કરે છે. આ પ્રાચીન ભારતીય તત્વદર્શનનો એક ભાગ છે.
ઈ.પૂ. ત્રીજી શતાબ્દીમાં રચાયેલી આ કૃતિમાં ૩,૦૦૦ સૂત્રો છે અને મીમાંસાદર્શનનું આધારભૂત સાહિત્ય છે. આ ગ્રંથનો હેતુ વેદોના કર્મ અને ધર્મની સમજૂતી આપવાનો છે જેનો ઉલ્લેખ શરૂઆતના ઉપનિષદોમાં પણ છે. જૈમિનિની મીમાંસા તે સમયના ગૂઢ વેદાંતના પ્રવાહની વિરુદ્ધ એક પ્રતિ-ચળવળ હતી. તેના પર શબરે પણ શરૂઆતના સૈકાઓમાં ટિપ્પણી કરી છે. [૧]
જૈમિની ભારત
[ફેરફાર કરો]તેમણે જૈમિની ભારતનામે મહાભારતના એક અન્ય સંસ્કરણની પણ રછના કરીએ જે તેના અશ્વમેઘ પર્વ નામના ખંડ માટે જાણીતી છે.[૨]
જૈમિની સૂત્રો
[ફેરફાર કરો]જૈમિની સૂત્રો કે ઉપદેશ સૂત્રો બૃહદપરાશર હોરા શાસ્ત્ર પછી આવતી એક ઐતિહાસીક રચના છે.તેમાં તેમણે વિષ્તુત વર્ણન આપ્યુ^ છે જેના આધારે જ્યોતિષીની નવી શાખા જૈમિની જ્યોતિષની શરૂઆત થઈ. [૩]
અન્યત્ર ઉલ્લેખ
[ફેરફાર કરો]સામ વેદ
[ફેરફાર કરો]જ્યારે ઋષિ વેદ વ્યાસએ પ્રાચીન વૈદિક સૂત્રોને તેમના બલિદાનના આધારે ચાર ભાગમાં વિભાજીત કર્યાં, અને તેમને પાના ચાર મુખ્ય શિક્ષણ શાખાઓ રૂપે શીખવ્યાં – પૈલા, વૈસમ્પાયન, જૈમિની અને સુમન્તુ, સામવેદ એ ઋષિ જૈમિનીને સમર્પિત હતું.
- "તેમણે વેદોને ચારભાગમઅં વિભાજીત કર્યાં, ઋગ, યજૂર, સામ અને અથર્વ. ઇતિહાસ અને પુરાણ ને પાંચમો વેદ માનવામાં આવે છે."
- -- Brahmanda Purana 1.4.21 [૪]
માર્કંડ પુરાણ
[ફેરફાર કરો]સૌથી પ્રાચીન પુરાણોમાંનું એક માર્કંડ પુરાણ, એ જૈમિની અને માર્કંડેય વચ્ચે વાર્તાલાપ સ્વરૂપે વર્ણવેલું છે. [૫]
સંદર્ભ
[ફેરફાર કરો]- ↑ "જૈમિનિના પૂર્વ મિમાંસા સૂત્રો". મૂળ માંથી 2007-06-09 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2009-04-19.
- ↑ "મહાભારત". મૂળ માંથી 2011-02-20 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2009-04-19.
- ↑ એસ્ટ્રોજ્યોતીમાં જૈમિનિ સૂત્રો
- ↑ જૈમિનિ અને સામવેદ
- ↑ "જૈમિનિ અને માર્કંડેય". મૂળ માંથી 2013-06-12 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2009-04-19.
બાહ્ય કડીઓ
[ફેરફાર કરો]- પૂર્વ મીમાંસા મુખપૃષ્ઠ સંગ્રહિત ૨૦૦૭-૦૯-૨૭ ના રોજ વેબેક મશિન
- જૈમિનિ, વેદવ્યાસના વિદ્યાર્થી સંગ્રહિત ૨૦૧૦-૦૨-૦૫ ના રોજ વેબેક મશિન