માઈકલસન ઈન્ટરફેરોમીટર

માઈકલસન ઈન્ટરફેરોમીટર પ્રકાશના વ્યતિકરણના સિદ્ધાંત પર રચાયેલું પ્રકાશીય ઉપકરણ છે, જેની શોધ અમેરિકન ભૌતિકશાસ્ત્રી આલ્બર્ટ માઈકલસન કરવામાં આવી હતી. આ ઉપકરણનો ઉપયોગ અનેક પ્રયોગોમાં થાય છે, પણ એ માઈકલસન અને એમના સાથીદાર એડવર્ડ મોર્લે દ્વાર કરવામાં આવેલ 'માઈકલસન-મૉર્લે પ્રયોગ' માટે વધારે જાણીતું છે.

બંધારણ

માઈકલસન ઈન્ટરફેરોમીટર

માઈકલસન ઈન્ટરફેરોમીટર પ્રકાશના વ્યતિકરણના સિદ્ધાંત પર રચાયેલું ઉપકરણ છે. આકૃતિમાં બતાવ્યા પ્રમાણે, એમાં M₁ અને M₂ બે સમતલ અરીસા છે. M₁ અરીસાની સાથે એક માઈક્રોમીટર સ્ક્રૂ જોડેલો હોય છે. તેની મદદથી M₁ અરીસાનું સ્થાન ચોકસાઈપૂર્વક નોંધી શકાય છે, અને M₂ અરીસાની પાછળ ત્રણ સ્ક્રૂ હોય છે, તેની મદદથી અરીસાના સમતલમાં ફેરફાર કરી શકાય છે.

M એ પ્રકાશીય સમતલ કાચનો લંબચોરસ છે. તેની પાછળની બાજુ ઉપર ચાંદીનો પાતળો ઢોળ ચઢાવેલો હોય છે તેથી તેના પર આપત થતા પ્રકાશનું અંશત: પરાવર્તન અને અંશત: પારગમન થઈ શકે છે. પ્રકાશના વિસ્તૃત ઉદગમસ્થાન (S) માંથી નીકળતું એક કિરણ M લંબચોરસ ઉપર આપાત થાય છે. આ કિરણ M ની પાછળની સપાટી પર પડતાં તેનું પરાવર્તિત અને પારગમન કિરણોમાં વિભાજન થાય છે. આ બંને કિરણ M₁ અને M₂ અરીસા ઉપર લગભગ લંબરૂપે આપત થઈ અને પરાવર્તન પામે છે. આ બંને કિરણ M ની પાછલી સપાટી આગળ સંપાત થઈ વ્યતિકરણ શલાકાઓ રચે છે. આ વ્યતિકરણ શલાકાઓ ડિટેક્ટર E મારફતે જોઈ શકાય છે. M₁ અને M₂ સ્ક્રૂના થોડા ફેરફારથી સુરેખ અથવા વર્તુળાકાર આકારની શલાકાઓ જોઈ શકાય છે.

ઉપયોગો

આ ઉપકરણના અનેક ઉપયોગો છે, જેમ કે

• આપાત થતા પ્રકાશની તરંગલંબાઈ માપવા માટે
• તરંગલંબાઈઓના નાના નાના તફાવતોનું મૂલ્યાંકન નક્કી કરવા માટે
• પાતળી તકતીના અપવર્તનાંકનું મૂલ્ય નક્કી કરવા માટે
• માઈકલસન ઈન્ટરફેરોમેટ્રીનો ઉપયોગ ગુરુત્વાકર્ષણ તરંગોની ભાળ મેળવવા માતે થાય છે.