લહરતારા

લહરતારા તળાવ એ સંત કબીરના પ્રાગટ્ય સાથે સંકળાયેલ એક ઐતિહાસિક તળાવ છે. એક પૌરાણિક કથા અનુસાર, સંત કબીર લહારતારા તળાવમાં કમળના ફૂલ પર તરતા જોવા મળ્યા હતા. તે ભારતમાં ઉત્તર પ્રદેશના વારાણસીમાં અલ્હાબાદ રોડ પર કબીરમઠ નજીક આવેલું છે. ભૂતકાળમાં, તે ૧૭ એકર (૦.૦૭ કિમી)માં ફેલાયેલી મીઠા પાણીનું મોટું તળાવ હતું. હાલમાં, તે તેની ઐતિહાસિક ભવ્યતા ગુમાવી ચૂક્યું છે, કારણ કે આશરે ૩.૫ એકર (૦.૦૧૪ કિમી) નું તળાવ પુરાતત્વ નિયામક, ઉત્તર પ્રદેશ હેઠળ છે, જ્યારે અન્ય ૮ એકર (૦.૦૩ કિમી) સતગુરુ કબીર પ્રકાશ ધામ હેઠળ છે.

ઇતિહાસ અને દંતકથાઓ

લહરતારા તળાવનો ઇતિહાસ પ્રખ્યાત કવિ અને રહસ્યવાદી સંત કબીર સાથે જોડાયેલો છે. શરૂઆતમાં, તળાવ ૧૭ એકર (૦.૦૭ ચો.કિમી) વિસ્તારમાં ફેલાયેલું હતું, પરંતુ આજકાલ તેને અલગ કરીને વિવિધ સંસ્થાઓના અધિકારક્ષેત્ર હેઠળ મૂકવામાં આવ્યું છે. દંતકથા કહે છે કે કબીર સાહેબ શિશુ સ્વરૂપમાં કમળના ફૂલ પર તરતા જોવા મળ્યા હતા.

ધાર્મિક અને સાંસ્કૃતિક મહત્વ

સંત કબીરના પ્રાગટ્ય સાથે સંબંધિત હોવાથી કબીર પંથીઓમાં તળાવનું ઘણું મહત્વ છે. સંત કબીર વિક્રમ સંવત ૧૪૫૫, વર્ષ ૧૩૯૮ માં જ્યેષ્ઠ શુક્લ પક્ષની પૂર્ણિમાએ આ લહરતારા તળાવમાં કમળના ફૂલ પર અવતરિત થયા હતા. જ્યારે તેઓ સતલોકથી આવી રહ્યા હતા ત્યારે રામાનંદજીના શિષ્ય અષ્ટાનંદજી ત્યાં તપસ્યા કરી રહ્યા હતા. તેણે જોયું કે પ્રકાશનો એક ગોળો આકાશમાંથી નીચે આવ્યો અને તળાવની એક બાજુએ ગાયબ થઈ ગયો. વધુ પડતા પ્રકાશને કારણે અષ્ટાનંદની આંખો બંધ થઈ ગઈ. જ્યારે તેની આંખો ફરીથી ખુલી, ત્યારે પ્રકાશના ગોલાએ બાળકનો આકાર લઇ લીધો હતો. એ જ તળાવમાં નિઃસંતાન દંપતી નૂર અલી (નીરુ) અને નિયામત (નીમા) સ્નાન કરી રહ્યાં હતાં. તે બ્રાહ્મણ હતા પણ મુસ્લિમોએ તેનું ધર્માંતરણ કરીને તેને મુસ્લિમ બનાવી દીધા હતા. મુસલમાન બનવાને કારણે તેનું ગંગામાં સ્નાન અન્ય હિંદુઓએ બંધ કરી દીધું હતું. આ કારણથી તે દરરોજ લહરતારા તળાવમાં સ્નાન કરવા આવતા હતા. સ્નાન કર્યા પછી, નિયામતને કમળના ફૂલથી થોડા અંતરે થોડી હલચલ જોવા મળી. તેને લાગ્યું કે ત્યાં સાપ છે. તેથી જ તેણે તેના પતિને ચેતવણી આપી પરંતુ જ્યારે તેણે ધ્યાનથી કમળ તરફ જોયું તો તેણે કમળના ફૂલ પર એક બાળક સૂતેલું જોયું. તેઓ બાળકને લઈને ઘરે આવી ગયા. સંત કબીરનો ઉછેર તેમના ઘરે જ થયો હતો.

પ્રદૂષણ અને પર્યાવરણીય ચિંતાઓ

એક સમયે આ તળાવ ચિંતાજનક સ્થિતિમાં હતું, અને આજે તે વધુ નિરાધાર સ્થિતિમાં છે. હાલમાં આ તળાવ ગંદકી અને ગટરના ગંદા પાણી સિવાય બીજું કંઈ નથી. એક સમયે ૧૮ એકર વિસ્તારમાં ફેલાયેલું આ તળાવ હવે માત્ર ૩.૫ એકર (૦.૦૧૪ કિમી) પુરાતત્વ નિયામક, ઉત્તર પ્રદેશ દ્વારા સુરક્ષિત છે અને લગભગ ૮ એકર સદગુરુ કબીર પ્રાકટ્ય ધામના કબજા હેઠળ છે. બાકીનો ભાગ ચારે બાજુથી મોટા પાયે અતિક્રમણોથી ઘેરાયેલો છે.