શિખરિણી

શિખરિણી એ એક સંસ્કૃત છંદ છે. આ છંદમાં આરંભે શિખરનાં આરોહણ અને પછી અવરોહણનો લય આવતો હોવાથી તેનું નામ શિખરિણી છે.

બંધારણ

શિખરિણી છંદના દરેક ચરણમાં ૧૭ અક્ષરો હોય છે, અને તેનું બંધારણ ય, મ, ન, સ, ભ ગણ ને લગા છે. તેના દરેક ચરણમાં ૬ અને ૧૧ (ચરણાંતે) અક્ષરે યતિ આવે છે.

ઉદાહરણ તરીકે:

સખી મેં કલ્પી'તી પ્રથમ કવિતાના ઉદય શી,
અજાણી ક્યાંથીયે ઊતરી અણધારી રચી જતી
 — ઉમાશંકર જોશી; 'સખી મેં કલ્પી'તી'

ખંડ શિખરિણી

શિખરિણી છંદના આરંભના છ અક્ષરોના યતિખંડને બેવડાવીને અને પછી આખું ચરણ ઉત્તરખંડમાં બેવડાવામાં આવે તો તે 'ખંડ શિખરિણી' છંદ બને છે અહીં ભાવ પ્રમાણે ખંડો બેવડાવવામાં આવે છે.

કવિ કાન્તના 'ઉદગાર' કાવ્યને 'ખંડ શિખરિણી'નો સુંદર નમૂનો ગણવામાં આવે છે:

'વસ્યો હૈયે તારે
રહ્યો એ આધારે
પ્રિયે! તેમાં મારે પ્રણય દુનિયાથી નવ થયો!
નવા સંબંધોનો સમય રસભીનો પણ ગયો!
નહિ તદપિ ઉદ્વેગ મુજને;
નયન નીરખે માત્ર તુજને.'