સભ્ય:VikramVajir/શિલાલેખ
શિલાલેખને પત્થર અથવા ધાતુ જેવી પ્રમાણમાં સખત સપાટી પર કોતરવામાં આવતી વાંચન સામગ્રીને કહેવામાં આવે છે. પ્રાચીન કાળથી તેનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. શાસકોએ તેમના આદેશોને આ રીતે કોતરાવેલા, જેથી લોકો તેમને જોઈ, વાંચી અને પાળી શકે . આધુનિક યુગમાં પણ તેનો ઉપયોગ થઈ રહ્યો છે.
વ્યાખ્યા અને હદ[ફેરફાર કરો]
કોઈ વિશેષ મહત્વ અથવા હેતુના લેખને શિલાલેખ કહેવામાં આવે છે. તે સામાન્ય વ્યવહારુ લેખોથી અલગ છે. પથ્થર, ધાતુ અથવા કોઈપણ અન્ય સખત અને કાયમી સામગ્રી પર પ્રકાશન, પ્રચાર , સ્મૃતિ વગેરે માટે અંકિત લેખ સામાન્ય રીતે અભિલેખ હેઠળ ગણવામાં આવે છે. કાગળ, કાપડ, પાંદડા વગેરે જેવા નરમ પદાર્થો પર કોલસા અથવા અન્ય કોઈપણ રંગથી અંકિત લેખને હસ્તપ્રત કહે છે. માટીની ઈટો, દિવાલો તથા વાસણોને શિલાલેખમાં ગણવામાં આવે છે. સામાન્ય રીતે, શિલાલેખની મુખ્ય ઓળખ તેનું મહત્વ અને તેના માધ્યમની સ્થિરતા છે.
શિલાલેખની સામગ્રી અને યાંત્રિક સાધનો[ફેરફાર કરો]
ઉપર જણાવ્યા મુજબ, રેકોર્ડિંગ માટે સખત માધ્યમોની આવશ્યકતા હતી, તેથી પથ્થર, ધાતુ, ઈંટ, માટીના ફળિયા, લાકડા, ખજૂરના પાંદડાઓનો ઉપયોગ થતો હતો, જોકે છેલ્લા બેમાં આયુષ્ય ન હતું. ભારત, સુમેર, ઇજિપ્ત, ગ્રીસ, ઇટાલી વગેરે જેવા બધા પ્રાચીન દેશોમાં પત્થરોનો ઉપયોગ થતો હતો. અશોકે પોતાની કોલમમાં (નંબર 2, ટોપારા) સ્પષ્ટ લખ્યું છે કે તેઓ તેમના શાસ્ત્ર માટે પથ્થરનો ઉપયોગ કરી રહ્યા હતા જેથી તે સદાકાળ બની શકે. પરંતુ આના લાંબા સમય પહેલા, આદિમ માણસે તેની પોલાણની છિદ્રો દિવાલો પર તેના નિશાનો બનાવ્યા. ભારતમાં પત્થરનો ઉપયોગ આર્કાઇવ કરવા માટે ઘણી રીતે કરવામાં આવે છે - પોલાણની દિવાલો, પથ્થરની ખડકો (સરળ અને કેટલીક વખત ખરબચડી), થાંભલા, પથ્થર, શિલ્પ પીઠ અથવા પગથિયાં, પત્થરો અથવા પટ્ટાઓ, પથ્થરની સુંવાળા પાટિયા., ચલણ, બખ્તર વગેરે, મંદિરની દિવાલો, સ્તંભો, માળ વગેરે. ઇજિપ્તમાં શિલાલેખો માટે ખૂબ સખત પત્થરોનો ઉપયોગ કરવામાં આવતો હતો. ગ્રીસમાં ઘણીવાર આરસનો ઉપયોગ થતો હતો. જોકે હવામાનની અસર, તેના પર કોતરણીવાળા લેખો પહેરવામાં આવ્યાં હતાં. ખાસ કરીને, સુમર, બેબીલોન, સનો વગેરેમાં માટીની પ્લેટોનો વધુ ઉપયોગ થતો હતો. ભારતમાં યજ્ and અને મંદિરના સંદર્ભમાં પણ ઈંટનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે. ધાતુઓમાં સોના, ચાંદી, તાંબુ, પિત્તળ, પિત્તળ, લોખંડ, જસતનો પણ ઉપયોગ થતો હતો. કોપરની ચાદરો ભારતમાં વધુ પ્રમાણમાં મળી આવે છે. લાકડાનો ઉપયોગ પણ થાય છે, પરંતુ તેનું ઉદાહરણ ઇજિપ્ત સિવાય બીજે ક્યાંય અવશેષ નથી. ખજૂરનાં પાનનાં ઉદાહરણો પણ ખૂબ પ્રાચીન નથી.
શિલાલેખમાં, અક્ષરો અથવા ચિહ્નો ખોદવા માટે અક્ષરો, નિશાનો, છીણી, ધણ, (ફેંગ્સ), લોખંડની ચામડી અથવા લોખંડની વીંટીનો ઉપયોગ થતો હતો. વ્યવસાયિક કારીગરો શિલાલેખો તૈયાર કરવા માટે વપરાય છે. જેમણે સરળ હસ્તાક્ષર ઉત્પન્ન કર્યા હતા તેઓને શાસ્ત્રીઓ, મૌલવીઓ, ડિવર્સ, કાયસ્થ, કરણ, કર્ણિક, કરિનાન વગેરે કહેવાતા. શિલાલેખો તૈયાર કરનારાઓના નામકરણ હસ્તકલા, ડિઝાઇન, સિલુએટ્સ, વગેરે હતા. પ્રારંભિક શિલાલેખો ખૂબ સુંદર ન હતા, પરંતુ ધીમે ધીમે, ખૂબ જ સુંદર અને અલંકૃત અક્ષરો ટકાઉપણું અને આકર્ષણની દ્રષ્ટિએ લખાયેલા હતા, અને શિલાલેખોની ઘણી શૈલીઓ વિકસિત થઈ હતી. અક્ષરોનો આકાર અને શૈલીઓ રેકોર્ડની તારીખ ક્રમ નક્કી કરવામાં મદદ કરે છે.
તેઓનો ઉપયોગ તિથિક્રામાના શિલાલેખોમાં કરવામાં આવ્યો છે. (આ સંદર્ભે વિગતવાર ચર્ચા માટે દોરો) વિવિધ દેશોમાં વિવિધ સ્ક્રિપ્ટો અને પત્રોનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે. આમાં તમામ પ્રકારની સ્ક્રિપ્ટો, ભાવનાત્મક અને ધ્વન્યાત્મક સ્ક્રિપ્ટ્સ શામેલ છે. ધ્વન્યાત્મક સ્ક્રિપ્ટોમાં પણ, આંકડાઓ માટે વપરાયેલ પ્રતીકો ધ્વન્યાત્મક નથી. બ્રહ્મી અને દેવનાગરી બંનેના 1 થી 9 પ્રાચીન અને પુરાત આંકડાઓ ધ્વન્યાત્મક નથી. પ્રાચીન મૂળાક્ષરો અને સચિત્ર અંકો માટે પણ આ કેસ છે. સેમેટિક, ગ્રીક અને રોમન સ્ક્રિપ્ટોના આંકડા પણ ધ્વન્યાત્મક નથી. ગ્રીકમાં, અંક માટે ફક્ત પ્રથમ અક્ષરોનો ઉપયોગ અંક માટે કરવામાં આવતો હતો, જેમ કે એમ (એમ), ડી (ડી), સી (સી), વી (વી અને હું (હું)) આજ સુધી 1000, 500, 100, 50, 10 (વી verંધી ઉમેરી રહ્યા છે), 5 અને 1. એ જ રીતે, ઘણા વિરામચિહ્નો અને ગણિતનાં પ્રતીકો ધ્વન્યાત્મક નથી.