લખાણ પર જાઓ

વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર

વિકિપીડિયામાંથી

વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર કે ડબલ્યુટીસી (WTC) ન્યૂયોર્ક શહેરના લોઅર મેનહટનમાં આવેલું સાત ઇમારતોનું સંકુલ હતું, જેનો 11 સપ્ટેમ્બર 2001ના ત્રાસવાદી હુમલામાં નાશ થયો હતો. આ સ્થળ પર હાલમાં નવી છ ગગનચુંબી ઇમારતો અને હુમલામાં માર્યા ગયેલા લોકોનું એક સ્મારક બનાવવામાં આવી રહ્યું છે.

મૂળ વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરની ડિઝાઇન 1960ના દાયકાની શરુઆતમાં મિનોરુ યામસાકીએ તૈયાર કરી હતી, જેમાં 110 માળના આ ટ્વીન ટાવર્સ માટે ટ્યુબ ફ્રેમના માળખા આધારિત ડિઝાઇનનો ઉપયોગ થયો હતો. આ પ્રોજેક્ટ માટેની મંજૂરી મેળવવા માટે ન્યૂ યોર્ક અને ન્યૂ જર્સીની પોર્ટ ઓથોરિટી હડસન એન્ડ મેનહટન રેલરોડને હસ્તગત કરવા સંમત થઈ હતી, જે બાદમાં પોર્ટ ઓથોરિટી ટ્રાન્સ-હડસન (પીએટીએચ (PATH)) બની હતી. વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરનો શિલાન્યાસ August 5, 1966ના રોજ કરવામાં આવ્યો હતો. નોર્થ ટાવર (1) December 1970માં પૂરો કરાયો હતો અને સાઉથ ટાવર (2)નું નિર્માણ July 1971માં પુરું થયું હતું. બાંધકામ પ્રોજેક્ટમાં મોટાપાયે ખોદકામ કરવામાં આવ્યું હતું અને આ માટીનો ઉપયોગ લોઅર મેનહટનની પશ્ચિમ દિશામાં બેટરી પાર્ક સિટી બનાવવા માટે કરવામાં આવ્યો હતો.

આ સંકુલ ન્યૂ યોર્ક સિટીના મુખ્ય ફાઇનાન્શિયલ વિસ્તારના મધ્યમાં આવેલું હતું અને તેમાં 13.4 મિલિયન ચોરસફૂટ (1.24 મિલિયન મીટર2) ઓફિસ સ્પેસ હતી.[૧][૨] વિન્ડોઝ ઓન ધ વર્લ્ડ રેસ્ટોરાં 1 વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર (નોર્થ ટાવર)ના 106માં અને 107માં માળે આવેલી હતી, જયારે ટોપ ઓફ ધ વર્લ્ડ ઓબ્ઝર્વેશન ડેક 2 વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર (સાઉથ ટાવર)ના 107માં માળે આવેલી હતી. વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરની બીજી ઇમારતોમાં મેરિયોટ વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર, 4 વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર, 5 વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર, 6 વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર કે જેમાં અમેરિકાના કસ્ટમ વિભાગની ઓફિસો હતી, તેનો સમાવેશ થતો હતો. આ તમામ ઇમારતોનું 1975 અને 1981ની વચ્ચે નિર્માણ કરવામાં આવ્યું હતું. અંતિમ નિર્માણ પામેલી ઇમારતમાં 7 વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરનો સમાવેશ થતો હતો, તેનું 1985માં નિર્માણ કરાયું હતું. વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરમાં February 13, 1975માં આગ લાગી હતી અને February 26, 1993માં બોંબમારો થયો હતો. 1998માં પોર્ટ ઓથોરિટીએ વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરનું ખાનગીકરણ કરવાનો નિર્ણય કર્યો હતો અને આ ઇમારતોને સંચાલન માટે ખાનગી કંપનીઓને ભાડાપટ્ટે આપવામાં આવી હતી અને July 2001માં સિલ્વરસ્ટેન પ્રોપર્ટીઝને ભાડે આપવામાં આવી હતી.

11 સપ્ટેમ્બર 2001ની સવારે અલ-કાયદાના ત્રાસવાદીઓએ હુમલો કર્યો હતો. અપહરણકર્તાઓએ એક સંકલિત ત્રાસવાદી હુમલામાં 767 જેટ્સ પ્રકારના બે વિમાનોને આ સંકુલના બંને ટાવર સાથે અથડાવ્યા હતા. 56 મિનિટની આગ પછી સાઉથ ટાવર (2) તુટી પડ્યો હતો અને તેના અડધા કલાક પછી નોર્થ ટાવર (1) ધરાશાયી બન્યો હતો. વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર પરના આ હુમલામાં 2,752 લોકોના મોત થયા હતા.[૩] 7 વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરની ઇમારત આ જ દિવસે પછી તુટી પડી હતી અને બીજા ઇમારતો તૂટી પડી ન હતી, પરંતુ તેમાં સમારકામ થઈ શકે તેટલું નુકસાન થયું હતું અને તેથી તેને તોડી પાડવામાં આવી હતી. વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરના સ્થળ પર કાટમાળને દૂર કરવાની કામગીરીમાં આઠ મહિનાનો સમય લાગ્યો હતો. આ સ્થળ પરની પ્રથમ નવી ઇમારત 7 વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર છે. જેને May 2006માં ખુલ્લી મૂકવામાં આવી હતી. પુનઃનિર્માણ પ્રક્રિયાની દેખરેખ રાખવા November 2001માં સ્થાપવામાં આવેલી લોઅર મેનહટન ડેવલપમેન્ટ કોર્પોરેશને (એલએમડીસી (LMDC))સાઇટ પ્લાન અને સમારકની ડિઝાઇનની પસંદગી કરવા માટે વિવિધ સ્પર્ધાનું આયોજન કર્યું હતું. ડેનિયલ લાઇબ્સકિન્ડે તેયાર કરેલી મેમરી ફાઇન્ડેશનની ડિઝાઇનને માસ્ટર પ્લાન તરીકે પસંદ કરવામાં આવી હતી, જેમાં 1,776-foot (541 m)એક વર્લ્ડ ટ્રેન્ડર સેન્ટર, ચર્ચ સ્ટ્રીટ પરના ત્રણ ઓફિસ ટાવર્સ અને માઇકલ એરાદે તૈયાર કરેલા સ્મારકનો સમાવેશ થાય છે.

આયોજન અને બાંધકામ

[ફેરફાર કરો]

ન્યૂ યોર્ક સિટીમાં વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરની સ્થાપના કરવાની સૌ પ્રથમ દરખાસ્ત 1946માં કરવામાં આવી હતી. ન્યૂ યોર્ક સ્ટેટ લેજિસ્લેચરે એક ખરડાને મંજૂરી આપીને ન્યૂ યોર્કના ગવર્નર થોમસ ડી ડુઇને આ પ્રોજેક્ટનો પ્લાન તૈયાર કરવાની સત્તા આપવામાં આવી હતી,[૪] પરંતુ આ યોજનાને 1949 સુધી મોકૂફ રાખવામાં આવી હતી.[૫] 1940 અને 1950ના દાયકા દરમિયાન ન્યૂ યોર્ક સિટીનો આર્થિક વિકાસ મિડટાઉન મેનહટનમાં કેન્દ્રિત રહ્યો હતો, જ્યારે લોઅર મેનહટનને તેનો લાભ મળ્યો ન હતો. શહેરી વિકાસને પ્રોત્સાહન આપવા ડેવિડ રોકફેલરે સૂચન કર્યું હતું કે પોર્ટ ઓથોરિટીએ લોઅર મેનહટનમાં વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરનું નિર્માણ કરવું જોઇએ.[૬]

પ્રારંભિક પ્લાનને 1961માં જાહેર કરવામાં આવ્યો હતો, જેમાં ઇસ્ટ રિવરના કિનારે વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર બનાવવાની દરખાસ્ત હતી.[૭] બે રાજ્યની એજન્સી તરીકે પોર્ટ ઓથોરિટીએ નવા પ્રોજેક્ટ્સ માટે ન્યૂ યોર્ક અને ન્યૂ જર્સી એમ બંનેના ગવર્નરની મંજૂરી લેવી જરૂરી હતી. ન્યૂ જર્સીના ગવર્નર રોબર્ટ બી માયનેરે ન્યૂ યોર્કને 335 મિલિયન ડોલરના પ્રોજેક્ટ મળે તેની સામે વિરોધ દર્શાવ્યો હતો.[૮] 1961ના અંત સુધીમાં ન્યૂ જર્સીના ગવર્નર માયનેર સાથે મંત્રણામાં મડાગાંઠ પડી હતી.[૯]

આ સમયગાળામાં ન્યૂ જર્સીના હડનસ એન્ડ મેનહટન રેલરોડ (એચ એન્ડ એમ (H&M))ની મુસાફરોની સંખ્યામાં ઘટાડો થયો હતો. હડસન નદી પર નવા પૂલ અને ઓટોમોબાઇલ ટનલ ખુલ્લી મૂકવામાં આવ્યા પછી મુસાફરોની સંખ્યા 1927ની 113 મિલિયનથી ઘટીને 26 મિલિયન થઈ ગઈ હતી.[૧૦] પોર્ટ ઓથોરિટીના ડિરેક્ટર ઓસ્ટિન જે ટોબિન અને ન્યૂયોર્કના નવા ચૂંટાયેલા ગવર્નર રિચાર્ડ જે હ્યુજની December 1961 બેઠકમાં પોર્ટ ઓથોરિટીએ હડસન એન્ડ મેનહટન રેલરોડને હસ્તગત કરવાની ઓફર કરી હતી. આ રેલરોડ પછીથી પોર્ટ ઓથોરિટી ટ્રાન્સ-હડસન (પીએટીએચ (PATH)) બન્યો હતો. પોર્ટ ઓથોરિટીએ લોઅર મેનહટનના પશ્ચિમે આવેલી હડસન ટર્મિનલ બિલ્ડિંગ સાઇટ પર વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર પ્રોજેક્ટને ખસેડવાનો પણ નિર્ણય કર્યો હતો, જે પીએટીએચ (PATH) મારફતે આવજાવ કરતા ન્યૂ જર્સીના લોકોને માટે વધુ સાનુકુળ સ્થળ હતું.[૯] નવા સ્થળ અને એચ એન્ડ એમ (H&M) રેલરોડને પોર્ટ ઓથોરિટીએ હસ્તગત કર્યા પછી ન્યૂ જર્સીએ વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર પ્રોજેક્ટને સમર્થન આપવાની સંમતી આપી હતી.[૧૧]

ન્યૂ યોર્ક સિટીના મેયર જોહન લિન્ડસે અને ન્યૂ યોર્ક સિટીની કાઉન્સિલની મંજૂરી પણ જરૂરી હતી. ટેક્સના મુદ્દે મતભેદ ઊભા થયા હતા. August 3, 1966ના રોજ એવી સમજૂતી કરવામાં આવી હતી કે પોર્ટ ઓથોરિટી ખાનગી ભાડુઆતને વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરનો એક હિસ્સો ભાડે આપવા માટે લીધેલા કરના બદલામાં સિટી કાઉન્સિલને વાર્ષિક ચુકવણી કરશે.[૧૨] પછીના વર્ષોમાં આ રિયલ એસ્ટેટના કર દરમાં વધારો થતા આ ચુકવણીમાં વધારો થશે.[૧૩]

આર્કિટેક્ચરલ ડિઝાઈન

[ફેરફાર કરો]

20 સપ્ટેમ્બર 1962ના રોજ પોર્ટ ઓથોરિટીએ મુખ્ય આર્કિટેક્ટ તરીકે મિનોરુ યામાસાકી અને સહયોગી આર્કિટેક્ટ તરીકે ઇમરી રોથ એન્ડ સન્સની પસંદગીની જાહેરાત કરી હતી.[૧૪] યામાસાકી બે ટાવર્સ માટેનો પ્લાન તૈયાર કર્યો હતો. યામાસાકીના મૂળ પ્લાનમાં 80 માળની ઊંચાઇના ટાવર્સ બાંધવાની યોજના હતી.[૧૫] 10 મિલિયન ચોરસફુટ (930,000 મીટર2) ઓફિસ સ્પેસની પોર્ટ ઓથોરિટીની જરૂરિયાતને પહોંચી વળવા માટે દરેક ઇમારતને 110 માળની બનાવવાનો નિર્ણય કરવામાં આવ્યો હતો.[૧૬]

ડબલ્યુટીસી (WTC) ટાવર્સની વિશેષ ફ્લોર લેઆઉટ અને એલિવેટર સિસ્ટમ

ઊંચાઈ વધારવા સામેનું મુખ્ય પરિબળ એલિવેટર્સનો મુદ્દો હતો, ઇમારત જેટલી ઊંચી હોય તેટલી વધુ એલિવેટર્સની જરૂર પડે છે અને તેથી વધુ જગ્યા રોકતી એલિવેટર્સની જરૂર પડે છે.[૧૬] યામાસાકી અને એન્જિનિયર્સે સ્કાય લોબી ફ્લોર સાથે નવી સિસ્ટમનો ઉપયોગ કરવાનો નિર્ણય કર્યો હતો, જેમાં સ્કાય લોબી સુધી પહોંચાડતી મોટી ક્ષમતાની એક્સપ્રેસ એલિવેટર્સમાંથી લોકો સેક્શનના દરેક માળ પર જતી લોકલ એલિવેટર્સમાં જઈ શકે તેવી વ્યવસ્થા હતી. આ સિસ્ટમથી લોકલ એલિવેટરને તમામ એલિવેટરના શાફ્ટમાં જોડી શકાઈ હતી. દરેક ટાવર્સના 44માં અને 78માં માળે આવેલી સ્કાય લોબીને કારણે આ એલિવેટર્સનો અસરકારક ઉપયોગ થઈ શક્યો હતો અને તેનાથી જરૂરી એલિવેટર શાફ્ટની સંખ્યામાં 62થી 75 ટકાનો ઘટાડો કરીને દરેક માળ પર ઉપયોગપાત્ર જગ્યામાં વધારો થયો હતો.[૧૭][૧૮] વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરમાં કુલ 95 એક્સપ્રેસ અને લોકલ એલિવેટર હતી.[૧૯] આ સિસ્ટમની પ્રેરણા ન્યૂ યોર્ક સિટી સબવે સિસ્ટમમાંથી મળી હતી. સબવે સિસ્ટમમાં લોકલ ટ્રેન ઊભી રહેતી હોય ત્યાં લોકલ સ્ટેશનની અને તમામ ટ્રેન ઉભી રહેતી હોય ત્યાં એક્સપ્રેસ સ્ટેશનની લાઇનને સમાવેશ થાય છે.[૨૦]

January 18, 1964ના રોજ જાહેર જનતા માટે રજૂ કરાયેલી વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરની યામાસાકીની ડિઝાઇનમાં દરેક બાજુ પર 207 feet (63 m) દિશામાં આશરે ચોરસ પ્લાનની દરખાસ્ત હતી.[૧૫][૨૧] બિલ્ડિંગને 18 inches (46 cm)ની પહોળાઇવાળી સાંકડી ઓફિસ વિન્ડો સાથે ડિઝાઇન કરાઈ હતી, જેમાં યામાસાકીના ઊંચાઈ અંગેના ડર તેમજ બિલ્ડિંગમાં રહેતા લોકોને સલામતીની ખાતરી કરવાની તેમની ઇચ્છાનું પ્રતિબિંબ પાડે છે.[૨૨] યામાસાકીના ડિઝાઇનમાં બિલ્ડિંગના મોખરાના ભાગમાં એલ્યુમિનિયમ એલોયનું આવરણ રાખવાની દરખાસ્ત હતી.[૨૩] વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર લી કોરબુઝીયરની સ્થાપત્ય શૈલી અને યામાસાકીના ગોથિક આધુનિકરણ વલણના મૂળભૂત રજૂઆતનું અમેરિકાએ કરેલુ સૌથી વધુ ધ્યાનાખેંચક અમલીકરણ કરે છે.[૨૪]

બે ટાવર ઉપરાંત વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર માટેના પ્લાનમાં બીજા ચાર લો રાઇઝ બિલ્ડિંગનો સમાવેશ થતો હતો. આ બિલ્ડિંગ્સ 1970ના દાયકાની શરૂઆતમાં બાંધવામાં આવ્યા હતા. 47 માળનું 7 વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરનો મુખ્ય સંકુલની ઉત્તર બાજુએ 1980માં ઉમેરો કરવામાં આવ્યો હતો. મુખ્ય વર્લ્ડ ટ્રેન્ડ સેન્ટર સંકુલમાં 16 acres (65,000 m2)નો સુપરબ્લોક છે.[૨૫]

માળખાકીય ડિઝાઇન

[ફેરફાર કરો]

સ્ટ્રકચરલ એન્જિનિયરિંગ કંપની વર્થીંગ્ટન, સ્કીલિંગ, હેલી એન્ડ જેક્શનએ યામાસાકીની ડિઝાઇનનો અમલ કરવા કામ કર્યું હતું અને ટ્વીન ટાવરમાં ઉપયોગ કરવા માટે ટ્યુબ ફ્રેમની સ્ટ્રકચરલ સિસ્ટમ વિકસાવી હતી. પોર્ટ ઓથોરિટીના એન્જિનિયરિંગ વિભાગે ફાઉન્ડેશન એન્જિનિયર્સ તરીકે, જોસેફ આર. લોરિંગ એન્ડ એસોસિએટ્સે ઇલેક્ટ્રીકલ એન્જિનિયર્સ તરીકે અને જારોસ, બોમ એન્ડ બોલ્સે મિકેનિકલ એન્જિનિયર્સ તરીકે કામ કર્યું હતું. ટિશમેન રિયલ્ટી એન્ડ કન્સ્ટ્રક્શન કંપની વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર પ્રોજેક્ટની જનરલ કોન્ટ્રાક્ટર હતી. પોર્ટ ઓથોરિટીના વર્લ્ડ ટ્રેડ ડિપાર્ટમેન્ટના ડિરેક્ટર ગાય એફ. ટાઝોલી અને પોર્ટ ઓથોરિટીના મુખ્ય ઇજનેર રિનો એમ. મોન્ટીએ આ પ્રોજેક્ટની દેખરેખ રાખી હતી.[૨૬] આંતરરાજ્ય એજન્સી તરીકે પોર્ટ ઓથોરિટી ન્યૂ યોર્ક સિટીના બાંધકામના નિયમો સહિતના સ્થાનિક કાયદા અને નિયમનોને આધિન ન હતી. નહિતો વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરના સ્ટ્રકલચરલ એન્જિનિયર્સ 1968ના બાંધકામ કોડના મુસદ્દાથી આ પ્રોજેક્ટનો અંત આણ્યો હોત.[૨૭] અગાઉ ફઝલુર ખાને રજૂ કરેલી ટ્યુબ ફ્રેમ ડિઝાઇન એક નવો અભિગમ હતો, જેમાં બિલ્ડિંગના વજનને ટેકો આપવા આંતરિક રીતે સ્થંભ નાંખવાની પરંપરાગત પદ્ધતિને જગ્યાએ ઓપન ફ્લોર પ્લાન શક્ય બન્યો હતો. વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરના ટાવર્સમાં વીયરેન્ડીલ ટ્રસીસ તરીકે ઓળખાતા ઊંચી મજબુતાઈ અને વજન વહન ક્ષમતા ધરાવતા પેરિમીટર સ્ટીલ સ્થંભનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો. આ સ્થંભને દિવાલનું મજબૂત, નક્કર માળખું બનાવવા એકબીજા સાથે જોડવામાં આવ્યા હતા, જે પવનના વજન જેવા બાહ્ય વજન માટે સપોર્ટ આપે છે અને ગુરુત્વાકર્ષણ વજનને મુખ્ય સ્થંભોમાં વહેંચી નાંખે છે. આ પરિમિત માળખામાં દરેક બાજુએ 59 સ્થંભ હતા અને તેના બાંધકામ માટે પ્રિફેબ્રિકેટેડ મોડ્યુલરનો વ્યાપક ઉપયોગ થયો હતો. દરેક મોડ્યુલર ત્રણ સ્થંભના અને ત્રણ માળની ઊંચાઈના હતો અને તે સ્પાન્ડ્રેલ પ્લેટથી જોડાયેલા હતા.[૨૭] ફેબ્રિકેશન શોપની બહાર મોડ્યુલર બનાવવા માટે સ્પાન્ડ્રેલ પ્લેટનું સ્થંભ સાથે વેલ્ડિંગ કરવામાં આવ્યું હતું.[૨૮] આજુબાજુના મોડ્યુલ્સને સ્થંભ અને ચોકઠાના મધ્ય ભાગ સાથે વિવિધ જોડાણથી જોડવામાં આવ્યા હતા. ચોકઠાની પ્લેટ દરેક માળ પર આવેલી હતી અને અને તેનાથી વિવિધ સ્તંભ વચ્ચે શીયર દબાણમાં ઘટાડો થતો હતો અને તેનાથી બાહ્ય વજન સામે સ્થંભ પ્રતિકાર કરી શકતા હતા. મોડ્યુલ્સ વચ્ચેના સાંધા ઊભા રાખવામાં આવ્યા હતા, જેથી નજીકના મોડ્યુલ્સ વચ્ચેના સ્થંભના જોડાણો એક માળ પર આવે નહીં.[૨૭]

ટાવર્સના મધ્ય ભાગમાં એલિવેટર અને યુટિલિટી શાફ્ટ, આરામખંડ, ત્રણ નિસરણી અને બીજી સપોર્ટ જગ્યા આવેલી છે. દરેક ટાવરનો સ્ટીલ અને કોન્ક્રીક્ટના સંયુક્ત માળખા[૨૯][૩૦]થી સજ્જ મધ્યભાગ 87 બાય 135 ફૂટ (27 બાય 41 મીટર)ના લંબચોરસ વિસ્તારમાં હતો અને તેમાં ટાવરના તળિયાના ભાગથી ટોચના ભાગ સુધીના સ્ટીલના 47 સ્તંભ હતા. પરિમિતિ અને મધ્યભાગ વચ્ચેની વિશાળ અને સ્થંભ મુક્ત જગ્યાને પ્રિફેબ્રિકેટેડ તળિયાથી જોડવામાં આવેલી હતી. ભોંયતળીયું તેના પોતાના વજનને તેમજ જીવંત વજનને ટેકો આપતું હતું, તેનાથી બાહ્ય દિવાલોને પાર્શ્વીય સ્થિરતા મળતી હતી અને બાહ્ય દિવાલો વચ્ચે વિન્ડ લોડની વહેંચણી થઈ જતી હતી.[૩૧] 4 inches (10 cm)ના જાડા અને હળવા વજનના કોન્ક્રીટ સ્લેબ સાથે ફ્લોરને ફ્લુટેડ સ્ટીલ ડેક પર બનાવવામાં આવ્યું હતું. હળવા વજનના માળખા અને મુખ્ય માળખાની ગ્રીડથી ફ્લોરને સપોર્ટ મળતો હતો. પરિમિત સાથે જોડાયેલું સપોર્ટ માળખુ વૈકલ્પિક સ્થંભ પર હતું અને તે 6 ફૂટ આઠ ઇંચ (2.03 મીટર) સેન્ટરમાં હતું. સહાયક માળખાના ઉપરના તારને બાહ્ય બાજુએ ચોકડા સાથે જોડવામાં આવ્યા હતા અને તેની ચેનલને બાહ્ય બાજુ પરના મુખ્ય સ્થંભ સાથે જોડવામાં આવી હતી. તળીયાને વિસ્કોઇલાસ્ટિક ડેમ્પર્સ સાથે પરિમિત ચોકઠાની પ્લેટ સાથે જોડવામાં આવ્યું હતું, જેનાથી બિલ્ડિંગમાં રહેતા લોકોને અનુભવ થતી અસ્થિરતાની માત્રામાં ઘટાડો કરવામાં મદદ મળી હતી. સંમિશ્ર ગતિવિધીના જોડાણ સાથે સહાયક ચોકઠાથી 4-inch (100 mm)ની જાડી અને હળવા વજનની કોન્ક્રીટ ફ્લોર સ્લેબને જોડવામાં આવી હતી.[૩૨]

ઇમારતોના 107માં માળથી છેક ટોચના માળ સુધી આવેલી હેટ ટ્રસીસ (અથવા ‘આઉટટ્રીગર ટ્રસ’)ને દરેક ઇમારતના ઊંચા કમ્યુનિકેશન એન્ટેનાને સપોર્ટ આપવા માટે ડિઝાઇન કરાઈ હતી.[૩૨] માત્ર 1 ડબલ્યુટીસી (WTC) (નોર્થ ટાવર)માં વાસ્તવમાં એન્ટેના બેસાડવામાં આવેલું છે અને તેને 1978માં ઉમેરવામાં આવ્યું હતું.[૩૩] ટ્રસ સિસ્ટમમાં છ ટ્રસ, લાંબી ધરી અને ટૂંકી ધરીનો સમાવેશ થાય છે. આ ટ્રસ સિસ્ટમ પરિમિતિ અને મુખ્ય સ્થંભો વચ્ચે વજનની વહેંચણી કરે છે અને ટ્રાન્સમિશન ટાવરને ટેકો આપે છે.[૩૨]

આગ પ્રતિરોધ પદાર્થ સાથે સ્ટીલ અને પેરિમીટર સ્થંભનો ઉપયોગ કરીને ડિઝાઇન કરાયેલી ટ્યુબ ફ્રેમને કારણે માળખાનું વજન તુલનાત્મક રીતે ઓછું રહ્યું હતું, જે સ્ટીલના માળખાના આગ પ્રતિરોધક સિસ્ટમ માટેના જાડા અને ભારે માળખું ધરાવતા એમ્પાયર સ્ટેટ બિલ્ડિંગ જેવા પરંપરાગત માળખાની સરખામણીમાં પવનની પ્રતિક્રિયામાં વધુ ઝુલે છે.[૩૪] ડિઝાઇન પ્રક્રિયા દરમિયાન વિન્ડ ટનલ ટેસ્ટ કરવામાં આવ્યા હતા અને વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરના ટાવર્સ હવાના દબાણનો પ્રતિરોધ કરી શકે છે કે નહીં અને આવા દબાણ સામે માળખુ કેવી પ્રતિક્રિયા આપે છે તેની ચકાસણી કરવામાં આવી હતી.[૩૫] ઇમારતના રહેવાસીઓ કેટલી અસ્થિરતાને સહન કરી શકે તેની પણ ચકાસણી કરવા પ્રયોગો કરવામાં આવ્યો હતા, પરંતુ ઘણા લોકોને ચક્કર આવવાનો અને બીજી હાનિકારક અસરોનો અનુભવ થયો હતો.[૩૬] કેટલાક આંચકાઓને શોષવા માટે વિસ્કોઇલાસ્ટિક ડેમ્પર વિકસાવવા ચીફ એન્જિનિયો પૈકીના એક લેસ્લી રોબર્ટસનએ કેનેડીયન એન્જિનિયર એલાન જી. ડેવેનપોર્ટ સાથે કામ કર્યું હતું. ફ્લોરના માળખા અને પેરિમિટર કોલમના જોઇન્ટના માળખામાં ઉપયોગ કરવામાં આવેલા વિસ્કોઇલાસ્ટીક ડેમ્પર્સ અને બીજા માળખાગત સુધારાને કારણે આ ઇમારતના ઝોલાનું પ્રમાણ ઘટીને સ્વીકાર્ય સ્તરે આવ્યું હતું.[૩૭]

બાંધકામ

[ફેરફાર કરો]
1971માં બાંધકામ હેઠળ રહેલું વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર

માર્ચ 1965માં પોર્ટ ઓથોરિટીએ વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરના સ્થળ પરની મિલકતને ખરીદવાનું શરૂ કર્યું હતું.[૩૮] વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરના નિર્માણ કાર્ય માટે રેડિયો રો પરની નીચી ઊંચાઈના મકાનોના બ્લોકને તોડવાની કામગીરી March 21, 1966ના રોજ શરૂ કરવામાં આવી હતી.[૩૯] વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરના બાંધકામ માટે જમીનમાં ખોદાણની કામગીરી August 5, 1966ના રોજ કરવામાં આવી હતી.[૪૦]

વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટની જગ્યા પુરાણ કરેલી નીચાણવાળી જમીન પર આવેલી હતી અને ત્યાં જમીનનું તળિયુ 65 feet (20 m) નીચું હતું.[૪૧] વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરનું બાંધકામ કરવા હડસન નદીના પાણીને દૂર રાખવા માટે સાથોસાથ વેસ્ટ સ્ટ્રીટની આજુબાજુ સ્લરી વોલ સાથે ‘બાથટબ’નું બાંધકામ કરવું જરૂરી હતું.[૪૨] પોર્ટ ઓથોરિટીના મુખ્ય ઇજનર જોહન એમ કાઇલ જુનિયરે પસંદ કરેલી સ્લરી મેથલમાં ખાડો ખોદવાનો અને ખોદકામ આગળ વધે ત્યારે બેન્ટોનાઇટ અને પાણીના ‘સ્લરી’ મિક્સર સાથે આ જગ્યાનું પુરાણ કરવાનો સમાવેશ થતો હતો, જેનાથી જમીનના પોલાણને પૂરી શકાય છે અને ભૂગર્ભજળને દૂર રાખી શકાય છે. ખાડો ખોદવામાં આવ્યા બાદ સ્ટીલનું પાંજરું તેમાં મૂકવામાં આવ્યું હતું અને તેમાં કોન્ક્રીટ માલ નાંખવામાં આવ્યો હતો, જેથી ‘સ્લરી’ને દૂર રાખી શકાય છે. સ્લરી વોલનું બાંઘકામ કરતા 14 મહિના લાગ્યા હતા. આ સ્થળ પર જમીનમાં ખોદકામ કરવા માટે આ દિવાલ જરૂરી હતી.[૪૩] ખોદકામમાંથી બહાર આવેલા 1.2 મિલિયન ક્યુબિક યાર્ડ (917,000 મીટર3) માટીનો ઉપયોગ (અન્ય પૂરાણ અને કાદવ સહિત) બેટરી પાર્ક સિટીનું નિર્માણ કરવા વેસ્ટ સ્ટ્રીટની મેનહટન શોરલાઇનને લંબાવવા માટે કરાયો હતો.[૪૪][૪૫]

જાન્યુઆરી 1967માં પોર્ટ ઓથોરિટીએ વિવિધ સ્ટીલ સપ્લાયર્સને 7.4 કરોડ ડોલરના કોન્ટ્રાક્ટ આપ્યા હતા અને સ્ટીલ કામ માટે કાર્લ કોચની નિમણુક કરવામાં આવી હતી.[૪૬] આ પ્રોજેક્ટના બાંધકામ પર નજર રાખવા માટે February 1967માં ટિશમેન રિયલ્ટી એન્ડ કન્સ્ટ્રક્શનની નિમણુક કરવામાં આવી હતી.[૪૭] નોર્થ ટાવર્સની બાંધકામ કામગીરી August 1968માં ચાલુ થઈ હતી, જ્યારે સાઉથ ટાવર્સની બાંધકામ કામગીરી January 1969 સુધીમાં ચાલી રહી હતી.[૪૮] હડસન ટર્મિનલ સુધી પીએટીએચ (PATH) ટ્રેનને લઈ જતી મૂળ હડસન ટ્યુબ નવું પીએટીએચ (PATH) સ્ટેશન ખોલવામાં આવ્યું તે 1971 સુધી બાંધકામ પ્રક્રિયા દરમિયાન એલિવેટેડ ટનલ પર કાર્યરત રહી હતી.[૪૯]

1 ડબલ્યુટીસી (WTC) (નોર્થ ટાવર)નો ટોપિંગ આઉટ સમારંભ December 23, 1970ના રોજ યોજાયો હતો જ્યારે 2 ડબલ્યુટીસી (WTC) (સાઉથ ટાવર)નો સમારંભ July 19, 1971ના રોજ યોજાયો હતો.[૪૮] નોર્થ ટાવરમાં પ્રથમ ભાડુઆતો December 1970માં આવ્યા હતા, જ્યારે સાઉથ ટાવર્સમાં ભાડુઆતો January 1972માં આવ્યા હતા.[૫૦] વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરના બંને ટાવરનું નિર્માણ થઈ ગયા બાદ પોર્ટ ઓથોરિટીનો કુલ ખર્ચ 90 કરોડ ડોલરે પહોંચ્યો હતો.[૫૧] ઉદઘાટન સમારંભ April 4, 1973ના રોજ યોજવામાં આવ્યો હતો.[૫૨]

ટીકા

[ફેરફાર કરો]
તાજેતરમાં બાંધકામ પૂરા થયેલા વેસ્ટ સાઇડ હાઇવે ઇનમાંથી વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર.

વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરનું નિર્માણ કરવાની યોજના વિવાદાસ્પદ રહી હતી. વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરનો પ્રોજેક્ટ રેડીયો રો પર આવેલો હતો, જેમાં હજારો કમર્શિયલ અને ઔદ્યોગિક એકમો, મકાનમાલિકો, નાના બિઝનેસ અને આશરે 1000 નિવાસીઓ હતા, જેમાંથી ઘણા લોકોએ પુનવર્સવાટનો જોરદાર વિરોધ કર્યો હતો.[૫૩] નાના બિઝનેસમેનના એક જૂથે પોર્ટ ઓથોરિટીની ફરજિયાત ખરીદીની કાર્યસત્તાને કોર્ટમાં પડકારી હતી.[૫૪] આ કેસ અમેરિકાની સુપ્રીમ કોર્ટ સુધી ગયો હતો અને સુપ્રીમ કોર્ટ આ કેસ સ્વીકારનો ઇનકાર કર્યો હતો.[૫૫]

એમ્પાયર સ્ટેટ બિલ્ડિંગના માલિક લોરેન્સ એ વીનની આગેવાની હેઠળ ખાનગી રિયલ એસ્ટેટ ડેવલપર્સ અને રિયલ એસ્ટેટ બોર્ડ ઓફ ન્યૂ યોર્કના સભ્યોએ ખુલ્લા બજારમાં મૂકવામાં આવી રહેલી ઘણી જ ‘સબસિડી’ ધરાવતી ઓફિસ સ્પેસ અંગે ચિંતા વ્યક્ત કરી હતી, કારણ કે તેનાથી ખાનગી ક્ષેત્રની ઓફિસ સ્પેસ સાથે એવા સમયે સ્પર્ધા ઊભી થતી હતી કે જ્યારે બજારમાં અતિશય પુરવઠો હતો.[૫૬][૫૭] બીજા કેટલાંક લોકોઓ પોર્ટ ઓથોરિટીની વાસ્તવિક ક્ષમતા સામે પ્રશ્નો ઊભો કરીને આ પ્રોજેક્ટને ‘ભૂલ ભરેલી સામાજિક અગ્રતા’ તરીકે ગણાવ્યો હતો.[૫૮]

વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરની ડિઝાઇનની અમેરિકન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ આર્કિટેક્ટ અને બીજા સંગઠનોએ ટિકા કરી હતી.[૨૩][૫૯] ધ સિટી ઇન ધ હિસ્ટરી અને શહેરી આયોજન અંગેના બીજા પુસ્તકોના લેખક લેવિસ મુમફોર્ડે આ પ્રોજેક્ટની ટીકા કરી હતી તેમજ આ પ્રોજેક્ટ અને બીજી નવી ગગનચુંબી ઇમારતોને ‘જસ્ટ ગ્લોસ એન્ડ મેટલ ફિલિગ કેબિનેટ’ તરીકે ઓળખાવી હતી.[૬૦] ટ્વીન ટાવર્સની સાંકડી ઓફિસની બારી માત્ર 18 inches (46 cm) પહોંળી હતી, જે ઘણાને ગમતી ન હતી, કારણ કે તેનાથી ઇમારતથી બહારના દ્રશ્યો જોવામાં મુશ્કેલી પડતી હતી.[૨૨]

ટ્રેડ સેન્ટર્સના ‘સુપરબ્લોક’ને ઘણા લોકોએ સત્કાર વાતાવરણ વગરનું ગણાવ્યું હતું, જેનાથી મેનહટનમાં સામાન્ય રીતે જોવા મળે છે તેવું જટિલ ટ્રાફિક નેટવર્ક ઊભું થતું હતું. ઉદાહરણ તરીકે પેન્ટોગોન ઓફ પાવર નામના પોતાના પુસ્તકમાં લેવિસ મુમફોર્ડે આ સેન્ટરની ટીકા કરતા તેને ‘દરેક મહાન શહેરની જીવંતતાનો વિચ્છેદ કરતા હેતુહીન વિશાળતાવાદ અને ટેકનોલોજી પ્રદર્શનવાદનું ઉદાહરણ ગણાવ્યું હતું.’[૬૧]

ઘણા વર્ષો સુધી વિશાળ ઓસ્ટિન જે ટોબિન પ્લાઝા ભૂમિ સ્તરના ઝંઝાવાતી પવનથી ઘેરાઈ જતું હતું.[૬૨] 1999માં આઉટડોર પ્લાઝાને 12 મિલિયન ડોલરના સમારકામ બાદ ફરી ખુલ્લુ મૂકાયું હતુ. સમારકામમાં માર્બલ પેવર્સની જગ્યાએ સિલેટીયા અને ગુલાબી ગ્રેનાઇટ પથ્થરો નાંખવામાં આવ્યા હતા અને તેમાં નવી બેન્ચ, પ્લાન્ટર્સ , નવી રેસ્ટોરા, ફૂડ કિઓસ્ક અને આઉટડોર ડાઇનિંગ વિસ્તારનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો હતો.[૬૩]

સંકુલ

[ફેરફાર કરો]

નોર્થ અને સાઉથ ટાવર્સ

[ફેરફાર કરો]
ડબલ્યુટીસી (WTC) સાઇટનું બિલ્ડિંગ ગોઠવણ

7 વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરનું 1980ના દાયકામાં બાંધકામ થવાની સાથે વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર કુલ સાત બિલ્ડિંગનું બન્યું હતું, પરંતુ સૌથી વધુ નોંધપાત્ર બે મુખ્ય ટાવર્સ હતા, જે 110 માળના હતા અને તેની ઊંચાઈ 1,350 feet (410 m) હતી, તથા તે આ સાઇટની 16 acres (65,000 m2) કુલ જમીનમાંથી આશરે એક એકર જમીન (43,560 ચોરસફીટ)માં પથરાયેલા હતા. 1973માં પત્રકાર પરિષદમાં યામાસાકીને પૂછવામાં આવ્યું હતું કે ‘શા માટે 110 માળની બે બિલ્ડિંગ બનાવવામાં આવી છે? 220 માળની એક બિલ્ડિંગ શા માટે નહીં?’ તેમણે જવાબ આપ્યો હતોઃ ‘હું માનવીય ઊંચાઈને ગુમાવવા માગતો ન હતો.’[૬૪]

1972માં નિર્માણ કાર્ય પૂરું થવાની સાથે 1 વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર (નોર્થ ટાવર) એમ્પાયર સ્ટેટ બિલ્ડિંગના 40 વર્ષના સુધીના વિશ્વની સૌથી ઊંચી ઇમારતના રેકોર્ડને તોડીને બે વર્ષ સુધી વિશ્વની સૌથી ઊંચી ઇમારત બની હતી. નોર્થ ટાવર 1,368 feet (417 m) ઊંચાઈ ધરાવતો હતો અને તેના પર એન્ટેના કે માસ્ટ હતું, જેને છત પર 1978માં નાંખવામાં આવ્યું હતું અને 360 feet (110 m) ઊંચું હતું. 360-foot (110 m) ઊંચાઈ સાથેના એન્ટેના/માસ્ટ સાથે નોર્થ ટાવરની ઊંચાઈ 1,728 ft (527 m) થઈ હતી. 2 વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર (સાઉથ ટાવર)નું બાંધકામ 1973માં પૂરું થયું હતું અને તે વિશ્વની બીજા ક્રમની સૌથી ઊંચી ઇમારત બની હતી. સાઉથ ટાવર્સની રુફટોપ ઓબ્ઝર્વેશન ડેક 1,377 ft (420 m) ઊંચાઇની હતી અને તેની ઇન્ડોર ઓબ્ઝર્વેશન ડેક 1,310 ft (400 m) ઊંચાઈ ધરાવતી હતી.[૬૫] વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરના ટાવર્સની ઊંચાઇ અંગેનો વિક્રમ થોડા સમય માટે રહ્યો હતો, શિકાગોનો સીયર્સ ટાવર સૌથી વધુ ઊંચાઇ ધરાવતો બન્યો હતો, તેનું બાંધકામ May 1973માં પૂરું થયું હતું અને છાપરે 1,450 feet (440 m)ની ઊંચાઇએ પહોંચ્યો હતો.[૬૬]

110 માળમાંથી આઠ માળને મેકેનિકલ ફ્લોર લેવલ બી5/બી6 (ફ્લોર7/8, 41/42, 75/76, અને 108/109)માં ટેકનિકલ સર્વિસ માટે અલગ રાખવામાં આવ્યા હતા, તે બે માળના ચાર વિસ્તાર હતા જેમને ઇમારતમાં સમાન રીતે ગોઠવવામાં આવ્યા હતા. બાકીના તમામ માળ ઓપન પ્લાન ઓફિસ માટે ખુલ્લા હતા. ટાવર્સના દરેક માળમાં 40,000 square feet (3,700 m2) ભોગવટાની જગ્યા હતી.[૧૯] દરેક ટાવરમાં 3.8 મિલિયન ચોરસફૂટ 350,000 m2) ઓફિસ સ્પેસ હતી. સાત બિલ્ડિંગના સમગ્ર સંકુલમાં 11.2 મિલિયન ચોરસફીટ 1.04 કિલોમીટર2) જગ્યા હતી.

વન વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરની લોબી

‘વૈશ્વિક વેપાર’માં સીધી રીતે ભાગ લેતી કંપનીઓ અને સંસ્થાઓ માટેના સંકુલ તરીકે શરૂઆતમાં નિર્માણ કરાયેલું આ બિલ્ડિંગ ધારણા મુજબ ગ્રાહકો આકર્ષવામાં નિષ્ફળ રહ્યું હતું. શરુઆતના વર્ષોમાં વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરના મુખ્ય ભાડુઆતોમાં ન્યૂ યોર્ક રાજ્ય સહિતની વિવિધ સરકારી સંસ્થાઓનો સમાવેશ થતો હતો. 1980ના દાયકા પછીથી જોખમી નાણાકીય સ્થિતિ દૂર થઈ હતી અને તે પછી મોટાભાગે વોલ સ્ટ્રીટ સાથે સંકળાયેલી ખાનગી ફાઇનાન્શિયલ કંપનીઓ ભાડૂઆત તરીકે આવી હતી. 1990ના દાયકા દરમિયાન લગભગ 500 કંપનીઓ સંકુલમાં ઓફિસો ધરાવતી હતી જેમાં મોર્ગન સ્ટેનલી, એઓન કોર્પોરેશન, સેલોમોન બ્રધર્સ જેવી નાણાકીય કંપનીઓ અને પોર્ટ ઓથોરિટી પોતાનો સમાવેશ થતો હતો. વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરના પાયાની જગ્યામાં ધ મોલ એટ ધ વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર અને પીએટીએચ (PATH) સ્ટેશન આવેલું હતું.[સંદર્ભ આપો] નોર્થ ટાવર કેન્ટોર ફિટ્ઝગેરાલ્ડનું કોર્પોરેટ હેડક્વાર્ટર્સ બન્યું હતું[૬૭] અને તે પોર્ટ ઓથોરિટી ઓફ ન્યૂ યોર્ક એન્ડ ન્યૂ જર્સીનું પણ હેડક્વાર્ટર્સ બન્યું હતું.[૬૮]

આ ટાવર્સને વીજળી સેવા કોન્સોડિડેટેડ એડિસન (કોનએડ (ConEd)) 13,800 વોલ્ટ સાથે પૂરી પાડતી હતી. આ વીજપુરવઠો વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર પ્રાઇમરી ડિસ્ટ્રિબ્યુશન સેન્ટર (પીડીસી (PDC))માંથી પસાર થતો હતો અને મેકેનિકલ ફ્લોર્સ પર આવેલા ઇલેક્ટ્રીકલ સબસ્ટેશન મારફતે સમગ્ર બિલ્ડિંગને પૂરો પાડવામાં આવતો હતો. આ સબસ્ટેશન 13,800 પ્રાયમરી વોલ્ટેજને 480/277 વોલ્ટ સેકન્ડરી પાવરમાં અને પછી 120/208 વોલ્ટ જનરલ પાવરમાં ‘રૂપાંતરિત’ કરતા હતા અને તેનો લાઇટિંગ સર્વિસ માટે ઉપયોગ થતો હતો. આ સંકુલમાં ટાવરના સબલેવલ અને 5 ડબ્યુટીસી (WTC)ના છત પર ઇમર્જન્સી જનરેટર્સ પણ મૂકવામાં આવ્યા હતા.[૬૯][૭૦]

1 વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર (નોર્થ ટાવર)ના 110માં માળે રેડિયો અને ટેલિવિઝન ટ્રાન્સમિશન ઉપકરણો આવેલા હતા. 1 ડબલ્યુટીસી (WTC)ની છત પર સંખ્યાબંધ ટ્રાન્સમિશન એન્ટેના આવેલા હતા, જેમાં ડીટીવી (DTV)ના પ્રસારણ માટે ડાઇલેક્ટ્રીક ઇન્ક દ્વારા 1999માં બાંધવામાં આવેલા 360 ફૂટ (આશરે 110 મીટર)ના સેન્ટર એન્ટેના માસ્ટનો પણ સમાવેશ થતો હતો. સેન્ટર માસ્ટમાં લગભગ તમામ એનવીસી ટીવી પ્રસારકોઃ ડબલ્યુસીબીએસ-ટીવી2 (WCBS-TV 2), ડબલ્યુએનબીસી-ટીવી4 (WNBC-TV 4), ડબલ્યુએનવાયડબલ્યુ 5 (WNYW 5), ડબલ્યુએબીસી-ટીવી 7 (WABC-TV 7), ડબલ્યુડબલ્યુઓઆર-ટીવી 9 (WWOR-TV 9) સેકૌકસ, ડબલ્યુપીઆઇએક્સ 11 (WPIX 11), ડબલ્યુએનઇટી 13 (WNET 13) નેવાર્ક, ડબલ્યુપીએક્સએન-ટીવી 31 (WPXN-TV 31) અને ડબલ્યુએનજેયુ 47 (WNJU 47) લિન્ડેનના ટીવી સિગ્નલનું વહન થતું હતું. તેમાં ચાર એનવાયસી એફએમ (NYC FM) બ્રોડકાસ્ટર્સ પણ હતા, જેમાં ડબલ્યુપીએટી-એફએમ 91.1 (WPAT-FM 93.1), ડબલ્યુએનવાયસી 93.7 (WNYC 93.9), ડબલ્યુકેસીઆર 89.9 (WKCR 89.9) અને ડબલ્યુકેટીયુ 103.5 (WKTU 103.5)નો સમાવેશ થતો હતો. છત પરનો પ્રવેશ 2 ડબલ્યુટીસી (WTC)ના B1 લેવલ પર આવેલા ડબલ્યુટીસી (WTC) ઓપરેશન્સ કંટ્રોલ સેન્ટર (ઓએસીસી (OCC))ના અંકુશ હેઠળનો હતો.

ટોપ ઓફ ધ વર્લ્ડ ઓબ્ઝર્વેશન ડેક

[ફેરફાર કરો]

વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર સંકુલની મોટાભાગની જગ્યા જનતા માટે મર્યાદિત ઉપયોગની હતી, પરંતુ સાઉથ ટાવરના 107માં અને 110માં માળ પર ટોપ ઓફ ધ વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર ઓબ્ઝર્વેટરીઝ તરીકે ઓળખાતો ઇન્ડોર અને આઉડોર જાહેર નિરીક્ષણ વિસ્તાર આવેલો હતો. 1993 વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર પર બોમ્બિંગ બાદ ઉમેરાયેલા સુરક્ષા પગલામાં ઓબ્ઝર્વેશન ડેકની મુલાકાત દરમિયાન મુસાકાતીઓએ સૌ પ્રથમ સુરક્ષા ચેકિંગમાંથી પસાર થવું પડતું હતું [૭૧] અને પછી તેમને 1,310 feet (400 m) ઊંચાઈએ આવેલા 107મા માળ પરના ઇન્ડોર ઓબ્ઝર્વેટરીમાં ઝડપી લઈ જવામાં આવતા હતા. પોર્ટ ઓથોરિટીએ 1995માં આ ઓબ્ઝર્વેટરીનું સમારકામ કામ કર્યું હતું અને પછી તેને સંચાલન માટે ઓગડેન એન્ટરટેઇનમેન્ટને ભાડાપટ્ટે આપવામાં આવી હતી. ઓબ્ઝર્વેશન ડેકમાં ઉમેરાયેલા આકર્ષણમાં શહેરની ફરતે હોલિકોપ્ટર સવારીનો સમાવેશ થતો હતો. 107માં માળે આવેલી ફૂડ કોર્ટ સબવે કારની થીમને આધારે ડિઝાઇન કરાઈ હતી અને તેમાં સ્બારો અને નાથન્સના પ્રખ્યાત હોટ ડોગ મળતા હતા.[૭૨][૭૩] જો હવામાન સારુ હોય તો મુલાકાતીઓ 107માં માળ પરના નિરીક્ષણ એરિયાથી 1,377 ft (420 m) ઊંચાઇએ 110માં માળના આઉટડોર વ્યૂઇંગ પ્લેટફોર્મ સુધી બે ટૂંકી એસ્કેલેટર રાઇડ્સનો આનંદ માણી શકતા હતા.[૭૪] હવામાન સ્વચ્છ હોય તો મુલાકાતીઓ કોઇ પણ દિશામાં 50 miles (80 km) સુધી જોઇ શકતા હતા.[૭૨] આત્મહત્યા રોકવા માટે છત પર વ્યવસ્થા કરાઈ હતી, તે માટે વ્યૂઈંગ પ્લેટફોર્મને થોડો પાછળ રાખવામાં આવ્યો હતો અને તેના પર ઊંચી આડશ ઊભી કરાઈ હતી, જેમાં માત્ર સામાન્ય રેલિંગ હતી અને જોવાના આનંદમાં વિક્ષેપ પડતો ન હતો, જે એમ્પાયર સ્ટેટ બિલ્ડિંગની ઓબ્ઝર્વેશન ડેક કરતા અલગ હતી.[૭૩]

વિન્ડોઝ ઓન ધ વર્લ્ડ રેસ્ટોરાં

[ફેરફાર કરો]
મુખ્ય લેખ: Windows on the World

નોર્થ ટાવરના 106માં અને 107માં માળે રેસ્ટોરાં આવેલી હતી, જે વિન્ડોઝ ઓન ધ વર્લ્ડ તરીકે ઓળખાતી હતી, જેને April 1976માં ખોલવામાં આવી હતી. આ રેસ્ટોરાંનું 17 મિલિયન ડોલર કરતા વધુના ખર્ચે જો બૌમે નિર્માણ કર્યું હતું.[૭૫] મુખ્ય રેસ્ટોરાં ઉપરાંત નોર્થ ટાવરની ટોચ પર બે શાખાઓ આવેલી હતી, જેમાં ‘હોર્સ ડી’ઓવરી’ (દિવસ દરમિયાન ડેનિશ સ્મોરગાસબોર્ડ અને સાંજે સુશી ઓફર કરતી હતી) અને ‘સેલર ઇન ધ સ્કાય’(નાનો વાઇન બાર)નો સમાવેશ થતો હતો.[૭૬] વિન્ડોઝ ઓન ધ વર્લ્ડ કેવીન ઝ્રાલી સંચાલિત વાઇન સ્કૂલ પ્રોગ્રામ ચાલતો હતો. 1993ના વર્લ્ડ ટ્રેડ બોમ્બિંગ પછી વિન્ડોઝ ઓફ વર્લ્ડને બંધ કરવામાં આવી હતી.[૭૫] 1996માં ફરી ખોલવામાં આવી ત્યારે હોર્સ ડી’ઓવરી અને સેલર ઇન સ્કાયની સ્થાન ‘ગ્રેટેસ્ટ બાર ઓન અર્થ’ અને ‘વાઇલ્ડ બ્લૂ’એ લીધું હતું.[૭૬] 2000ના સંપૂર્ણ વર્ષના બિઝનેસ દરમિયાન વિન્ડોઝ ઓન ધ વર્લ્ડે 37 મિલિયન ડોલરની આવક નોંધાવી હતી અને તે અમેરિકાની સૌથી વધુ આવક નોંધાવતી રેસ્ટોરાં બની હતી.[૭૭]

અન્ય ઇમારતો

[ફેરફાર કરો]

16 acres (65,000 m2) બ્લોકની આજુબાજુ પાંચ નાની ઇમારતો આવેલી હતી. એક 22 માળની હોટેલ હતી, જેને 1981માં વિસ્ટા હોટેલ તરીકે ખોલવામાં આવી હતી અને 1995માં આ સાઇટની દક્ષિણપશ્ચિમમાં મેરિયોટ વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર (3 ડબલ્યુટીસી (WTC)) બની હતી. ટાવરની હોલો ટ્યુબ ડિઝાઇન જેવી જ ડિઝાઇન ધરાવતી ઓછી ઉંચાઇની ત્રણ ઇમારતો (4 ડબલ્યુટીસી (WTC), 5 ડબલ્યુટીસી (WTC) અને 6 ડબલ્યુટીસી (WTC))આ પ્લાઝાની આજુબાજુ આવેલી છે. ઉત્તરપશ્ચિમ ખૂણામાં આવેલા 6 વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરમાં યુનાઇટેડ કસ્ટમ્સ સર્વિસ અને યુએસ કોમોડિટીઝ એક્સ્ચેન્જ આવેલા હતા. 5 વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર પીએટીએચ (PATH) સ્ટેશનની ઉપરના ઉત્તરપૂર્વ ખુણામાં અને 4 વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર દક્ષિણપૂર્વ ખુણામાં આવેલું છે. 1987માં 7 ડબલ્યુટીસી (WTC) તરીકે ઓળખાતી 47 માળખાની ઓફિસ બિલ્ડિંગ આ બ્લોકના ઉત્તરમાં બાંધવામાં આવી હતી. વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર સંકુલની નીચાના તળિયામાં ભૂગર્ભ શોપિંગ મોલ હતો, જે મેનહટનને જર્સી સીટી, હોબોકેન અને નેવાર્ક સાથે જોડાતી ન્યૂ યોર્ક સિટી સબવે સિસ્ટમ અને પોર્ટ ઓથોરિટીની પીએટીએચ (PATH) ટ્રેન સિસ્ટમ સહિતની વિવિધ જાહેર પરિવહન સુવિધા સાથે જોડાયેલો હતો.

વિશ્વના સૌથી વધુ સોનાના ભંડાર પૈકીનો એક ભંડાર વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરના ભૂગર્ભમાં કોમર્શિયલ બેન્કોના જૂથોએ રાખ્યો હતો. 1993માં તિજોરીની નજીકથી બોમ્બ ડિટોનેટર મળ્યા હતા. September 11 હુમલાના સાત સપ્તાહ પછી 4 ડબલ્યુટીસી (WTC)ના ભોંયરાની તિજોરીમાંથી 23 કરોડ ડોલરની કિંમતી ધાતુને દૂર કરવામાં આવી હતી, જેમાં 100-ટ્રોય ઓંશના 3,800 ગોલ્ડ બાર અને 1,000 ઔંશના 30,000 સિલ્વર બારનો સમાવેશ થતો હતો.[૭૮]

જીવન અને ઘટનાઓ

[ફેરફાર કરો]

રવિવાર સિવાયના સામાન્ય દિવસોમાં આ ટાવર્સમાં 50,000 લોકો કામ કરતા હતા[૭૯] અને બીજા 200,000 મુલાકાતીઓ આવતા હતા.[૮૦] સંકુલ એટલું વિશાળ હતું કે તેના પોતાના ઝીપ કોડઃ 10048 હતા.[૮૧] આ ટાવર્સ સાઉથ ટાવરની છત પરની ઓબ્ઝર્વેશન ડેક અને નોર્થ ટાવરના ટોચ પર આવેલી વિન્ડોઝ ઓન ધ વર્લ્ડ રેસ્ટોરમાંથી બહારનું વ્યાપક ચિત્ર દર્શાવતો હતો. આ ટ્વીન ટાવર્સ વિશ્વવિખ્યાત બન્યા હતા અને તે સંખ્યાબંધ ફિલ્મો અને ટીવી પ્રોગ્રામમાં તેમજ પોસ્ટકાર્ડ અને અને પ્રોડક્ટ્સ પર પણ દેખાતા હતા તેમજ ન્યૂયોર્કનું પ્રખ્યાત સ્થળ બન્યા હતા, તેને એમ્પાયર સ્ટેટ બિલ્ડિંગ, ક્રાઇસલર બિલ્ડિંગ અને સ્ટેચ્યુ ઓફ લિબર્ટી જેટલું મહત્ત્વ મળ્યું હતું.[૮૨]

ફ્રાન્સના ઊંચા દોરડા પર ચાલવાના કરતબ કરતા ફિલિપી પેટીટ 1974માં આ બંને ટાવર્સ વચ્ચે દોરડા પર પસાર થયા હતા અને તેનું ફિલ્માંકન મેન ઓન ધ વાયર નામની દસ્તાવેજી ફિલ્મમાં છે.[૮૩] બ્રુકલિન ટોય ઉત્પાદક જ્યોર્જ વિલિંગે 1977માં સાઉથ ટાવરને સર કર્યો હતો.[૮૪]

1983માં મેમોરિયલ ડેએ ઊંચી ઇમારતોમાં અગ્નિશમન અને બચાવ કામગીરીના પુરસ્કર્તા ડેન ગુડવીને ડબલ્યુટીસી (WTC)ના નોર્થ ટાવર પર સફળતાપૂર્વક ચડાણ કર્યું હતું. તેમના આ પરાક્રમનો હેતુ ગગનચુંબી ઇમારતોના ઉપરના માળ પર ફસાઈ જતા લોકોને બચાવવાની અક્ષમતા અંગે લોકોનું ધ્યાન દોરવાનો હતો.[૮૫][૮૬]

સાઉથ ટાવરના 107માં માળે 1995 પીસીએ (PCA) વર્લ્ડ ચેસ ચેમ્પ્યિનશીપનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું.[૮૭]

જાન્યુઆરી 1998માં વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરનો મેન્ટેનન્સ પ્રવેશ મેળવનારા માફિયા સભ્ય રાલ્ફ ગુએરિનોએ ત્રણ સભ્યોની મદદથી વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરના 11માં માળેથી 20 લાખ ડોલરની ચોરી કરી હતી.[૮૮]

13 ફેબ્રુઆરી, 1975ની આગ

[ફેરફાર કરો]

13 ફેબ્રુઆરી, 1975માં નોર્થ ટાવરના 11માં માળે ત્રણની ચેતવણીવાળી આગ ફાટી નીકળી હતી. વિવિધ માળની વચ્ચે ગોઠવવામાં આવેલી યુટિલિટી શાફ્ટના ટેલિફોન કેબલ મારફતે આ આગ 9માં અને 14માં માળ સુધી ફેલાઈ હતી. સૌથી વધુ દૂરના વિસ્તારો પરની આગને લગભગ તાકીદે ઓલવી નાંખવામાં આવી હતી અને મૂળ આગને થોડા કલાકમાં કાબુમાં લેવામાં આવી હતી. મોટાભાગનું નુકસાન 11માં માળે થયું હતું, કારણ કે આગને પેપરથી ભરાયેલા કેબિનેટ, ઓફિસ મશીન માટેના આલ્કોહોલ આધારિત પદાર્થ અને બીજા ઓફિસ ઉપકરણનું ઇંધણ મળ્યું હતું. ફાયરપ્રુફિંગને કારણે સ્ટીલ ઓગળ્યું ન હતું અને ટાવરના માળખાને કોઈ નુકસાન થયું ન હતું. આગથી થયેલા નુકસાન ઉપરાંત નીચેના કેટલાંક માળને આગ ઓલવવા માટે નાંખવામાં આવેલા પાણીથી નુકસાન થયું હતું. તે સમયે વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરમાં પાણીના છંટકાવની સિસ્ટમ ન હતી.[૮૯][૯૦]

26 ફેબ્રુઆરી 1993નો બોંબવિસ્ફોટ

[ફેરફાર કરો]

26 ફેબ્રુઆરી,1993ના રાત્રે 12.17 કલાકે રામઝી યુસેફે રાઇડરની ટ્રકમાં 1,500 pounds (680 kg) વિસ્ફોટકો મૂકીને નોર્થ ટાવરના અંડરગ્રાઉન્ડ ગેરેજમાં વિસ્ફોટ કર્યો હતો.[૯૧] આ વિસ્ફોટથી પાંચ સબલેવલમાં 100 ફૂટ (30 મીટર)નો ખાડો પડી ગયો હતો, જેમાં સૌથી વધુ નુકસાન લેવલ બી1 અને બી2ને થયું હતું તેમજ લેવલ બી3ના માળખાને નોંધપાત્ર નુકસાન થયું હતું.[૯૨] છ લોકોના મોત થયા હતા અને બીજા 50,000 કામદારો અને મુલાકાતીઓ 110 માળના ટાવર્સમાં શ્વાસ લેવા માટે ઝઝુમવું પડ્યું હતું. નોર્થ ટાવરમાં રહેલા ઘણા લોકોને અંધારી સીડીમાંથી નીચું ઉતરવું પડ્યું હતું કારણ કે ઇમર્જન્સી લાઇટની વ્યવસ્થા ન હતી. ઘણા લોકોને સલામત જગ્યાએ પહોંચતા બે કલાક કે તેનાથી વધુ સમય લાગ્યો હતો.[૯૩][૯૪]

બોંબવિસ્ફોટને કારણે ભોંયરામાં થયેલું નુકસાન

બોંબવિસ્ફોટ પછી યુસેફ પાકિસ્તાન ભાગી ગયો હતો, પરંતુ February 1995માં ઇસ્લામાબાદમાં તેની ધરપકડ થઈ હતી અને કાર્યવાહી માટે તેને અમેરિકા લાવવામાં આવ્યો હતો.[૯૫] બોંબવિસ્ફોટ અને બીજા કાવતરામાં સંડોવણી માટે શેખ ઓમર અબ્દેલ રહેમાનને ગુનેગાર ઠેરવામાં આવ્યો હતો.[૯૬] બોંબવિસ્ફોટ કરવા માટે યુસેફ અને ઇયાદ ઇસ્માઇલને November 1997માં ગુનેગાર ઠેરવવામાં આવ્યા હતા.[૯૭] 1993ના બોંબવિસ્ફોટ કેસમાં સંડોવણી માટે May 1994માં બીજા ચારને ગુનેગાર ઠેરવવામાં આવ્યા હતા.[૯૮] પ્રિસાઇડિંગ જજના જણાવ્યા અનુસાર હુમલા વખતે કાવતરાખોરનો મુખ્ય હેતુ નોર્થ ટાવરને અસ્થિર કરીને તેને સાઉથ ટાવર પર ધરાશયી કરવાનો અને આ રીતે બંને બંને ટાવર્સને ધરાશાયી કરવાનો હતો.[૯૯]

બોંબવિસ્ફોટ પછી અસરગ્રસ્ત બનેલા માળને રિપેર કરવામાં આવ્યા હતા અને સ્થંભ માટેના માળખાગત સપોર્ટને ફરી તૈયાર કરાયો હતો.[૧૦૦] બોંબ વિસ્ફોટ પછી સ્લરી વોલ જોખમી બની હતી અને હડસન નદીના પાણીના દબાણ સામે લેટરલ સપોર્ટ પૂરો પાડતા ફ્લોર સ્લેબને નુકસાન થયું હતું. સમગ્ર વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર સંકુલને એર કન્ડિશનિંગ પૂરા પાડતા સબલેવલ બી5 પરના રિફ્રિજરેશન પ્લાન્ટને ભારે નુકસાન થયું હતું.[૧૦૧] બોંબવિસ્ફોટ પછી પોર્ટ ઓથોરિટીએ સ્ટેરવેલમાં ફોટોલ્યુમિનિસેન્ટ માર્કિંગ સિસ્ટમ ઇન્સ્ટોલ કરી હતી.[૧૦૨] જોકે સમગ્ર સંકુલની ફાયર એલાર્મ સિસ્ટમને બદલવાની જરૂર હતી, કારણ કે મૂળ સિસ્ટમના મહત્ત્વના વાયરિંગ અને સિગ્નલિંગનો નાશ થયો હતો.[૧૦૩] ટાવરના બોંબવિસ્ફોટના મૃતકોની યાદમાં તેમના નામ સાથે રિફ્લેક્ટિંગ પુલ બનાવવામાં આવ્યો હતો.[૧૦૪] જોકે September 11 હુમલા પછી આ સ્મારકનો નાશ થયો હતો. નવા વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરના સ્થળ પર 9/11ના ત્રાસવાદી હુમલાના મૃતકોની યાદમાં નવું સ્મારક બનાવવાની યોજના છે.

લીઝ

[ફેરફાર કરો]

1998માં પોર્ટ ઓથોરિટીએ વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરના ખાનગીકરણની યોજનાને મંજૂરી આપી હતી.[૧૦૫] 2001માં પોર્ટ ઓથોરિટીએ ખાનગી કંપનીને વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર ભાડે આપવાની દરખાસ્ત કરી હતી. બ્રુકફિલ્ડ પ્રોપર્ટીઝ કોર્પોરેશન અને બોસ્ટન પ્રોપર્ટીઝની સંયુક્ત બિડ તરીકે વોર્નાડો રિયલ્ટી ટ્રસ્ટ મારફતે બિડ કરી હતી[૧૦૬] તેમજ સિલ્વરસ્ટેઇન પ્રોપર્ટીઝ અને વેસ્ટફિલ્ડ ગ્રૂપને સંયુક્ત બીડ કરી હતી.[૧૦૭] વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરના ખાનગીકરણ મારફતે તેનો શહેરના ટેક્સ રોલમાં સમાવેશ કરવામાં આવ્યો હતો[૧૦૭] અને પોર્ટ ઓથોરિટીના બીજા પ્રોજેક્ટ માટે ભંડોળ ઊભું કરાયું હતું.[૧૦૮] February 15, 2001ના રોજ પોર્ટ ઓથોરિટીએ જાહેરાત કરી હતી વોર્નાડો રિયલ્ટી ટ્રસ્ટ 99 વર્ષના ભાડાપટ્ટા માટે 3.25 અબજ ડોલર ચુકવીને વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર માટેની બિડ જીતી ગયું છે.[૧૦૯] સિલ્વરસ્ટેઇને તેની ઓફરને વધારીને 3.22 અબજ ડોલર કરી હોવા છતાં વોર્નાડોની બિડ 600 મિલિયન ડોલર જેટલી ઊંચી હતી. જોકે વોર્નાડોએ આ સોદામાં છેલ્લી ઘડીને ફેરફાર કરવા પર ભાર મૂક્યો હતો, તેમાં 39 વર્ષના ભાડાપટ્ટાનો સમાવેશ થતો હતો. આ માગણીને પોર્ટ ઓથોરિટીએ અસ્વીકાર કર્યો હતો.[૧૧૦] વોર્નાડોએ પછીથી પીછેહટ કરી હતી અને વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરને ભાડે રાખવા માટેની સિલ્વરસ્ટેઇનની બીડને April 26, 2001માં સ્વીકારાઈ હતી[૧૧૧] અને સોદો July 24, 2001માં થયો હતો.[૧૧૨]

ધ્વંસ

[ફેરફાર કરો]
અગ્રભાગમાં સ્ટેચ્યુ ઓફ લિબર્ટી સાથે આગમાં લપેટાયેલું વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર

11 સપ્ટેમ્બર, 2001ના રોજ ત્રાસવાદીઓએ અમેરિકન એરલાઇન્સની ફ્લાઇટ 11નું અપરહણ કર્યું હતું અને વિમાનને 08:46 કલાકે નોર્થ ટાવરના ઉત્તરના મોખરાના ભાગ સાથે અથડાવ્યું હતું, જેનાથી 93માં અને 99માં માળની વચ્ચે અસર થઈ હતી. સત્તર મિનિટ પછી ત્રાસવાદીઓની બીજી ટુકડીએ યુનાઇટેડ એરલાઇન્સની ફ્લાઇટ 175ના અપહરણ કરેલા વિમાનને સાઉથ ટાવર સાથે અથડાવ્યું હતું અને તેનાથી 77થી 85માં માળની વચ્ચે અસર થઈ હતી.[૧૧૩] ફ્લાઇટ 11થી નોર્થ ટાવરને એટલું નુકસાન થયું હતું તે લોકો માટે બહાર નીકળવાનો રસ્તો રહ્યો ન હતો, અને 1,344 લોકો ફસાઈ ગયા હતા.[૧૧૪] ફ્લાઇટ 175ની ફ્લાઇટ11ની સરખામણીમાં કેન્દ્રિત અસર વધારે હતી અને એક સ્ટેરવેલને નુકસાન થયું ન હતું. જોકે ટાવર્સ ધરાશાયી થઈ શકે પહેલા ભાગ્યે જ કોઈ લોકો સફળતાપૂર્વક તેનો ઉપયોગ કરી શકયા હતા. સાઉથ ટાવર્સના અસરગ્રસ્ત માળની સંખ્યા ઓછી હતી અને 700 કરતા ઓછા લોકો તાકીદે મૃત્યુ પામ્યા હતા અથવા ફસાઈ ગયા હતા.[૧૧૫] સવારના 9:50 કલાકે આગને કારણે સાઉથ ટાવર તૂટી પડ્યો હતો. વિમાન અથડાવવાને કારણે અગાઉથી નબળુ પડી ગયેલું સ્ટીલનું માળખું આગને કારણે તુટી ગયું હતો અને સમગ્ર ટાવર ધારાશાયી થયો હતો. આશરે 102 મિનિટની આગ પછી સવારના 10:28 વાગ્યે નોર્થ ટાવર ધરાશાયી થયો હતો.[૧૧૬]

September 11 2001ના રોજ 5:20 વાગ્યે[૧૧૭] 7 વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર પડવાની શરૂઆત થઈ હતી, શરૂઆતમાં ઇસ્ટ પેન્ટહાઉસ તુટી પડ્યું હતું, તથા આ પછી બેકાબુ આગને કારણે માળખુ નિષ્ફળ જતા સમગ્ર સેન્ટર 5:21 કલાકે[૧૧૭] તુટી પડ્યું હતું.[૧૧૮] 3 ડબલ્યુટીસી (WTC), મેરિઓટ હોટેલ બે ટાવર્સના ધ્વંસ દરમિયાન નાશ પામી હતી. ડબલ્યુટીસી (WTC) સંકુલની બાકીની ત્રણ ઇમારતોને ભારે કાટમાળથી જંગી નુકસાન થયું હતું અને આખરે તેને તોડી પાડવામાં આવી હતી.[૧૧૯] વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરથી લિબર્ટી સ્ટ્રીટ સામે આવેલી ડોઇચે બેન્ક બિલ્ડિંગની પછીથી ભારે ટીકા થઈ હતી, કારણ કે તેમાં વસવાટને યોગ્ય ન હોય તેવું ઝેરી વાતાવરણ હતું અને હાલમાં તેનું પુનઃનિર્માણ થઈ રહ્યું છે.[૧૨૦][૧૨૧] 30 વેસ્ટ બ્રોડવે પરની બરો ઓફ મેનહટન કમ્યુનિટી કોલેજનો ફિટમેનહોલ પણ દોષી બન્યો હતો અને કારણ કે હુમલામાં તેને નુકસાન થયું હતું તેનું પુનઃનિર્માણ કરાશે.[૧૨૨]

ડબલ્યુટીસી (WTC) સાઇટ, એપ્રિલ 2010

આ ત્રાસવાદી હુમલા પછીના પ્રસાર માધ્યમોના અહેવાલો જણાવતા હતા કે સેંકડો લોકોના આ હુમલામાં મોત થયા હોત, કારણ કે ટાવર્સમાં સામાન્ય રીતે દિવસ દરમિયાન 50,000થી વધુ લોકો રહેતા હતા. 9/11 હુમલામાં મૃત્યુઆંક આખરે 2,752નો આવ્યો હતો, જેમાં ફેલિસિયા જોન્સનો સમાવેશ થાય છે, જેમનો May 2007માં સત્તાવાર મૃત્યુઆંકમાં સમાવેશ કરાયો હતો, કારણ કે વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરના ધારાશાયી થવાથી ધુમાડો અને રજકણોથી થયેલી ફેફસાની બિમારીથી તેમનું પાંચ મહિના બાદ મોત થયું હતું.[૧૨૩] સિટી મેડિકલ એક્ઝામિનર્સની ઓફિસે સત્તાવાર મૃત્યુઆંકમાં પછી બીજા બે વ્યક્તિનો ઉમેરો કર્યો હતો, જેમાં ડો. સ્નેહા એની ફિલિપ અને લીઓન હેવર્ડનો સમાવેશ થાય છે. લીયોન હેવર્ડને ટ્વીન ટાવર્સ પરના હુમલાને પગલે ડસ્ટ ઇન્સ્ટેશન થયું હતું અને લિમ્ફોમા નામની બિમારીને કારણે 2008માં તેમનું મોત થયું હતું.[૧૨૪][૧૨૫] વન વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરની 101થી 105માં માળે આવેલી ઇન્વેસ્ટમેન્ટ બેન્ક કેન્ટોર ફિટ્ઝગેરાલ્ડ એલ.પીએ 658 કર્મચારી ગુમાવ્યા હતા, જે બીજી કોઇ કંપની કરતા ઘણા વધારે હતા,[૧૨૬] જ્યારે કેન્ટોર ફિટ્ઝગેરાલ્ડથી નીચે આવેલા 93-101 માળ (ફ્લાઇટ 11ના હુમલાનું સ્થળ) પર માર્શ એન્ડ મેકલેનન કંપનીઝે 295 કર્મચારી ગુમાવ્યા હતા, તથા એઓન કોર્પોરેશનના 175 કર્મચારીના મોત થયા હતા.[૧૨૭] મૃત્યુ પામેલા 343 લોકો ન્યૂ યોર્ક સિટી ફાયરફાઇટર્સના હતા, 84 લોકો પોર્ટ ઓથોરિટીના કર્મચારી હતા, જેમાંથી 37 પોર્ટ ઓથોરિટીની પોલીસ વિભાગમાં હતા અને 23 લોકો ન્યૂ યોર્ક સિટી પોલીસ વિભાગના ઓફિસર હતા.[૧૨૮][૧૨૯][૧૩૦] ટાવર્સ તુટ્યા પડ્યા ત્યાં સુધી તેમાં જ રહેલા તમામ લોકોમાંથી માત્ર 20 લોકોને જીવંત હાલતમાં બહાર કાઢી શકાય હતા.[૧૩૧]

પુનઃનિર્માણ

[ફેરફાર કરો]

કાટમાળને સાફ કરવાની કામગીરી આઠ મહિના સુધી દિવસમાં 24 કલાક ચાલુ રહી હતી. કાટમાળને વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરના સ્થળથી સ્ટેટેન ટાપુના ફ્રેશ કિલ્સ પર લઈ જવામાં આવ્યો હતો, જ્યાં કાટમાળને બીજી જગ્યાએ ખસેડવામાં આવ્યો હતો. May 30, 2002ના રોજ સાફસૂફીના પ્રયાસોનો અંત આવ્યો હોવા અંગેની સત્તાવાર જાહેરાત તરીકે એક કાર્યક્રમ યોજવામાં આવ્યો હતો.[૧૩૨] 2002માં વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરના મુખ્ય સ્થળની ઉત્તરમાં આવેલા સ્થળ પર નવા 7 ડબલ્યુટીસી (WTC)ના બાંધકામ માટે જમીન ખોદવામાં આવી હતી. વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર આ સાઇટના માસ્ટર પ્લાનમાં સામેલ ન હોવાથી લેરી સિલ્વરસ્ટેઇન તેના પુનઃબાંધકામને વિલંબ વગર આગળ ધપાવી શક્યા હતા, તેનું બાંધકામ પૂરું થયું હતું અને તેને May 2006માં સત્તાવાર રીતે ખુલ્લી મૂકાઈ હતી, તેના બાંધકામને અગ્રતા પણ માનવામાં આવતું હતું, કારણ કે કોન્સોલિડેટેડ એડિસન કંપનીનું ઇલેક્ટ્રીકલ સબસ્ટેશન આ ઇમારતની નીચેના માળ પર આવેલું હતું, અને ત્યાંથી લોઅર મેનહટનની વીજળીની માગ પૂરી કરવામાં આવતી હતી.[૧૩૩][૧૩૪][૧૩૫] વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરમાં November 2003માં હંગામી પીએટીએચ (PATH) સ્ટેશન ખોલવામાં આવ્યું હતું, અને તેની જગ્યાએ પછી સાન્ટીયાગો કેલેટ્રાવા દ્વારા ડિઝાઇન કરાયું કાયમું સ્ટેશન બનાવવામાં આવ્યું હતું.[૧૩૬]

મુખ્ય વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરની સાઇટ પર સિલ્વરસ્ટેઇન અને પોર્ટ ઓથોરિટી સહિત સંખ્યાબંધ પક્ષકારો જોડાયેલા હતા, જેમાં પોર્ટ ઓથોરિટીમાં ન્યૂ યોર્ક સ્ટેટના ગવર્નર જ્યોર્જ પટાકી પાસે કેટલીક સત્તા હતી. મૃતકોના કુટુંબો તેમજ આજુબાજુ વિસ્તારના લોકો અને મેયર માઇકલ બ્લૂમર્ગ અને બીજા લોકો પૂરતા અભિપ્રાય મેળવવા માગતા હતા. ગવર્નર પટાકીએ પુનઃબાંધકામ કામગીરીની દેખરેખ રાખવાના સત્તાવાર કમિશન તરીકે November 2001માં લોઅર મેનહટન ડેવલપમેન્ટ કોર્પોરેશન (એલએમડીસી (LMDC))ની રચના કરી હતી.[૧૩૭] એલએમડીસી (LMDC)એ આ સાઇટ માટેની સંભવિત ડિઝાઇન મેળવવા માટે એક સ્પર્ધાનું આયોજન કર્યું હતું. ડેનિયન લાઇબ્સકિન્ડની મેમરી ફાઉન્ડેશનની ડિઝાઇનને વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર સાઇટ માટેના માસ્ટર પ્લાન તરીકે સ્વીકારાઈ હતી.[૧૩૮] આ પ્લાનમાં 1,776 feet (541 m) ફ્રીડમ ટાવર (હાલમાં વન વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર તરીકે જાણીતો), એક સ્મારક અને સંખ્યાબંધ ઓફિસ ટાવર્સનો સમાવેશ થતો હતો. વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર સાઇટ મેમોરિયલ સ્પર્ધામાંથી રિફ્લેક્ટિંગ એબસન્સ ના નામ હેઠળની માઇકલ અરદ અને પીટર વોકરની January 2004માં ડિઝાઇન પસંદ કરાઈ હતી.[૧૩૯]

13 માર્ચ, 2006ના રોજ બાકીનો કાટમાળ દૂર કરવા માટે અને સરવેની કામગીરી કરવા માટે કામદારો વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરની સાઇટ પર આવ્યા હતા. તેનાથી નેશનલ સપ્ટેમ્બર 11 મેમોરિયલ એન્ડ મ્યુઝિયમના બાંધકામનો સત્તાવાર પ્રારંભ થયો હતો, જોકે તે વિવાદ અને કેટલાંક કુટુંબોના વિરોધ વગરનો ન હતો.[૧૪૦] April 2006માં પોર્ટ ઓથોરિટી અને લેરી સિલ્વરસ્ટેઇને એક સમજૂતી કરી હતી, જે મુજબ ટાવર ટુ, થ્રી અને ફોર માટે લિબર્ટી બોન્ડ મારફતે ભંડોળ આપવાના બદલામાં સિલ્વરસ્ટેઇને ફ્રીડમ ટાવર અને ટાવર ફાઇવને વિકસિત કરવાના હકો છોડી દીધા હતા.[૧૪૧][૧૪૨] April 27, 2006ના રોજ ફ્રીડમ ટાવર માટેનું ખાતમુહૂર્ત કરવામાં આવ્યું હતું.[૧૪૩]

મે 2006માં આર્કિટેક્ટ રિચાર્ડ રોજર્સ અને ફુમિહિકો મેકીને અનુક્રમે ટાવર થ્રી અને ફોર માટેના આર્કિટેક્ટ તરીકે જાહેર કરવામાં આવ્યા હતા.[૧૪૪] ટાવર ટુ, થ્રી અને ફોરની અંતિમ ડિઝાઇન September 7, 2006ના રોજ ખુલ્લી મૂકાઈ હતી. ટાવર ટુ અથવા 200 ગ્રીનવિચ સ્ટ્રીટની કુલ 1,350 feet (410 m) ઊંચાઇમાં છતની ઊંચાઈ 1,254 feet (382 m) અને ત્રિસ્તંભીય શિખરની ઊંચાઇ 96 feet (29 m) હશે. ટાવર થ્રી અથવા 175 ગ્રીનવિચ સ્ટ્રીટની છતની ઊંચાઈ 1,155 ફીટ (352 મીટર) હશે અને એન્ટેનાની ઊંચાઈ સુધી પહોંચશે.1,255 feet (383 m) ટાવર ફોર અથવા 150 ગ્રીનવિચ સ્ટ્રીટની એકંદર ઊંચાઈ 946 feet (288 m) હશે.[૧૪૫] June 22, 2007ના રોજ પોર્ટ ઓથોરિટી ઓફ ન્યૂ યોર્ક એન્ડ ન્યૂ જર્સીએ જાહેરાત કરી હતી કે જેપી માર્ગેન ચેઝ હાલમાં ડોઇચે બેન્કનું બિલ્ડિંગ છે તે સાઇટ 5 પર 42 માળની ઇમારત એટલે કે ટાવર 5નું નિર્માણ કરશે[૧૪૬] અને કોહન પીટર્સન ફોક્સની આ બિલ્ડિંગના આર્કિટેક્ટ માટે પસંદગી કરાઈ છે.[૧૪૭]

વિવાદ

[ફેરફાર કરો]

1 વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરનાં બાંધકામ અંગે તેની ડિઝાઇનથી લઇને નામમાં ફેરફાર સુધીની ટિકા થઈ હતી.[૧૪૮][૧૪૯] ન્યૂ યોર્ક સિટીના મેયર માઇકલ બ્લૂમબર્ગે 2003માં જણાવ્યું હતું કે ‘ફ્રીડમ ટાવર હવે વન વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર બનશે નહીં, જે ફ્રીડમ ટાવર તરીકે જ હશે.’[૧૫૦] 2005માં ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે તત્કાલિન ફ્રીડમ ટાવરની ડિઝાઇનની આકરી ટીકા કરતા તેને ‘ભયાનક ડિઝાઇન’ તરીકે ઓળખાવી હતી.[૧૫૧]

ડબલ્યુટીસી (WTC) અમેરિકન ધ્વજ

[ફેરફાર કરો]

September 12, 2001ના રોજ સવારે 5:30 વાગ્યે 9/11 હુમલા પછી ટાવર ધરાયાશી બન્યા પછી ન્યૂ યોર્ક સિટી પોલીસ સાર્જન્ટ ગેરાલ્ડ કેન અને ડિટેક્ટીવ પીટર ફ્રીશિયા ‘ગ્રાઉન્ડ ઝીરો’ પર રાહત ટીમને મદદ કરી રહ્યા હતા. તેમના ધ્યાનમાં આવ્યું હતું કે વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરની સામે ચર્ચ સ્ટ્રીટમાં એક સમયે લહેરાતો વિશાળ અમેરિકન ધ્વજ આ ઇમારત ધરાશાયી બની ત્યારે તેની ધ્વજસ્તંભમાં તુટી ગયો હતો અને કેટલાંક ફુટ દૂર સ્ટ્રીટલાઇટ પર ઊંધો લટકતો હતો. આ બંને વ્યક્તિએ આ વિસ્તારમાં સૈનિકો અને ફાયરફાઇટર્સની મદદ લીધી હતી, તેમણે સ્ટ્રીટલાઇટની ટોચ સુધી નિસરણી મૂકી હતી. ડિટેક્ટીવ ફ્રિશિયા નિસરણીના પગથિયા ચડીને ટોચ સુધી ગયા હતા અને ધ્વજને છોડી નીચે જમીન પર લઈ આવ્યા હતા. કેરિકે પછીથી આ ધ્વજ નાસા (NASA)ના અધિકારીઓનો સોંપ્યા હતો અને તેને ઇન્ટરનેશનલ સ્પેશ સ્ટેશન માટેની December 5-17, 2001 મિશનના ભાગ રૂપે અવકાશયાન એન્ડીવર (એસટીએસ-108 (STS-108))માં લઇ જવામાં આવ્યો હતો. ધ્વજદિને June 14, 2002માં નાસા (NASA)ના સીન ઓ’કીફી અને કમાન્ડર ડોમ ગોરી અને એન્ડીવર ના સભ્યોએ અમેરિકન મ્યુઝિયમ ઓફ નેચરલ હિસ્ટરીના રોઝ સેન્ટર ખાતે યોજાયેલા સમારંભમાં ન્યૂ યોર્ક સિટીના લોકોને અમેરિકાના ધ્વજને પરત કર્યો હતો. આ ધ્વજ ન્યૂ યોર્ક સિટીના કમિશનર ઓફ રેકોર્ડ સ્વીકાર્યો હતો અને તેનું રક્ષણ કરે છે અને આ ધ્વજ ગ્રાઉન્ડ ઝીરો ખાતેની વાર્ષિક 9/11 કાર્યક્રમનો એક ભાગ છે.[૧૫૨]

લોકપ્રિય સંસ્કૃતિમાં

[ફેરફાર કરો]

વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર એક સુવિખ્યાત ઇમારત હતી અને તે સંખ્યાબંધ ફિલ્મો, ઘણા ટીવી પ્રોગ્રામ, કાર્ટૂન, કોમિક બુક્સ, વિડિયો ગેમ અને મ્યુઝિક વિડિયોમાં જોવા મળી છે. ગોડસ્પેલ ના એક હિસ્સાનું ફિલ્માંકન વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરનું બાંધકામ પૂર્ણતાને આરે હતું ત્યારે આ ઇમારતની ટોચ પર કરવામાં આવ્યું હતું.[૧૫૩] 1971ના ઉનાળામાં બનાવવામાં આવેલી રોબર્ટ રેડફોર્ડની ફિલ્મ ધ હોટ રોક માં હેલિકોપ્ટર આંશિક રીતે પૂરા થયેલા ટાવર્સની આજુબાજુ ઉડતું હોય તેવું દૃશ્ય લેવામાં આવ્યું હતું. (આ દૃશ્યમાં એક જગ્યાએ અંદર બાંધકામ કામગીરી ચાલતી હોવાનું જોઇ શકાય છે), 1976ની ફિલ્મ કિંગ કોંગ નું અંતિમ દૃશ્યનું શુટીંગ એમ્પાયર સ્ટેટ બિલ્ડિંગની જગ્યાએ વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરની ટોચ પર કરવામાં આવ્યું હતું.[૧૫૪] 1983ની ફિલ્મ ટ્રેડિંગ પ્લેસિસ નું ફિલ્માંકન ડબલ્યુટીસી (WTC)ની બહાર તેમજ 4 ડબલ્યુટીસી (WTC)ના ન્યૂ યોર્ક બોર્ડ ઓફ ટ્રેડ ફ્લોર પર કરવામાં આવ્યું હતું. કેવિન મેકકેલિસ્ટર લોઅર મેનહટનની મુલાકાત લે છે ત્યારે બંને ટાવર્સ Home Alone 2: Lost in New York માં દેખાય છે.

1981ની ફિલ્મ એસ્કેપ ફ્રોમ ન્યૂ યોર્ક માં 1 ડબલ્યુટીસી (WTC)ના છત પર ગ્લાઇડર ઉતારવામાં આવ્યું હતું. 1998ની ફિલ્મ એન્ટઝ ના અંતિમ દૃશ્યમાં આ ટાવર્સ દર્શાવવામાં આવ્યા છે. 2001ની ફિલ્મ એ.આઇ. આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ માં પણ ટાવર્સ દર્શાવવામાં આવ્યા છે, તેમાં નજીકના સમયના અને 2000 વર્ષ પહેલાના બંને દ્રશ્યોમાં ટાવર્સ દેખાય છે, આ ફિલ્મને 9/11 હુમલાના ત્રણ મહિના પહેલા રિલીઝ કરવામાં આવી હતી અને ડિરેક્ટર સ્ટીવન સ્પીલબર્ગે આ દ્રશ્યોને પછીના ડીવીડી રિલીઝમાં પણ જાળવી રાખવાનું પસંદ કર્યું હતું.

11 સપ્ટેમ્બરના હુમલા સંબંધિત ઘટનાઓનું સંખ્યાબંધ દસ્તાવેજી ફિલ્મો અને સામાન્ય ફિલ્મોમાં નિરુપણ કરાયું છે, જેમાં 2006માં બનાવવામાં આવેલી બે મુખ્ય ફિલ્મો ઓલિવર સ્ટોન્સની વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર અને પોલ ગ્રીનગ્રાસની યુનાઇટેડ 93 નો સમાવેશ થાય છે.[૧૫૫][૧૫૬] 9/11 પછી તરત રિલીઝ થયેલી કેટલીક ફિલ્મોમાં આકાશ પરના શોટમાંથી ટ્વીન ટાવર્સને ડિજિટલી દૂર કરાયા હતા, આવી એક ફિલ્મ સ્પાઇડર-મેન છે.[૧૫૭] 2008માં લોકપ્રિય ટીવી ધારાવાહિકનું પુનઃપ્રસારણ કરતા મોટાભાગના નેટવર્કે ટ્વીન ટાવર્સને જાળવી રાખવાનું પસંદ કર્યું હતું, આવો નિર્ણય ફ્રેન્ડ્ઝ ના શુટિંગ અને ધ સિમ્પ્સન ના એપિસોડમાં એસ્ટાબ્લિશિંગ શોટમાં જોવા મળી છે.

એચબીઓ (HBO)ની સેક્સ એન્ડ સિટી ના પ્રારંભિક એપિસોડ તેમજ ધ સોપ્રાનોસ ના આ ઇમારતના નાશ પછીના એપિસોડમાંથી વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરના દ્રશ્યોને દૂર કરવામાં આવ્યા હતા, તેનો હેતુ 9/11ના મૃતકોનો આદર જાળવવાનો હતો.[૧૫૮]

ફોક્સ સિરિઝ ફ્રીન્જ ની સિઝન વન ફાઇનલમાં વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરને ન્યૂ યોર્ક સિટીની સમાંતર વિશ્વ સાથે અકબંધ દર્શાવવામાં આવ્યો છે.[૧૫૯]

સંદર્ભો

[ફેરફાર કરો]
  1. ↑ Holusha, John (January 6, 2002). "Commercial Property; In Office Market, a Time of Uncertainty". The New York Times. મેળવેલ November 21, 2008.
  2. ↑ "Ford recounts details of Sept. 11". Real Estate Weekly. BNET. February 27, 2002. મૂળ સંગ્રહિત માંથી મે 26, 2012 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ January 3, 2009.
  3. ↑ Gaskell, Stephanie (January 17, 2010). "Eight years after World Trade Center attack, two more 9/11 victims identified". NY Daily News. New York. મૂળ માંથી જાન્યુઆરી 10, 2010 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ August 29, 2010.
  4. ↑ "Dewey Picks Board for Trade Center". The New York Times. July 6, 1946.
  5. ↑ "Lets Port Group Disband, State Senate for Dissolution of World Trade Corporation". The New York Times. March 11, 1949.
  6. ↑ ગિલેસ્પી (1999), પાંના 32–33
  7. ↑ ગિલેસ્પી (1999), પાંના 34–35
  8. ↑ ગિલેસ્પી (1999), પાનું 38
  9. ↑ ૯.૦ ૯.૧ Grutzner, Charles (December 29, 1961). "Port Unit Backs Linking of H&M and Other Lines". The New York Times.
  10. ↑ ક્યુડાહી (2002), પાનું 56
  11. ↑ Wright, George Cable (January 23, 1962). "2 States Agree on Hudson Tubes and Trade Center". The New York Times.
  12. ↑ Smith, Terence (August 4, 1966). "City Ends Fight with Port Body on Trade Center". The New York Times.
  13. ↑ Smith, Terence (January 26, 1967). "Mayor Signs Pact on Trade Center". The New York Times.
  14. ↑ Esterow, Milton (September 21, 1962). "Architect Named for Trade Center". The New York Times.
  15. ↑ ૧૫.૦ ૧૫.૧ Huxtable, Ada Louise (January 19, 1964). "A New Era Heralded". The New York Times.
  16. ↑ ૧૬.૦ ૧૬.૧ Huxtable, Ada Louise (January 26, 1964). "Biggest Buildings Herald New Era". The New York Times.
  17. ↑ Lew, H.S., Richard W. Bukowski, Nicholas J. Carino (September 2005). "Design, Construction, and Maintenance of Structural and Life Safety Systems (NCSTAR 1-1)" (PDF). National Institute of Standards and Technology. પૃષ્ઠ 9.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  18. ↑ ગિલેસ્પી (1999), પાંના 75–78
  19. ↑ ૧૯.૦ ૧૯.૧ રશેલમેન (1977), પાનું 11
  20. ↑ ગિલેસ્પી (1999), પાનું 76
  21. ↑ નિસ્ટ એનસીસ્ટાર (NIST NCSTAR)) 1-1 (2005), પાનું 7
  22. ↑ ૨૨.૦ ૨૨.૧ Pekala, Nancy (November 1, 2001). "Profile of a lost landmark; World Trade Center". Journal of Property Management.
  23. ↑ ૨૩.૦ ૨૩.૧ Huxtable, Ada Louise (May 29, 1966). "Who's Afraid of the Big Bad Buildings". The New York Times.
  24. ↑ ડાર્ટન (1999), પાંના 32–34
  25. ↑ Nobel, Philip (2005). Sixteen Acres: Architecture and the Outrageous Struggle for the Future of Ground Zero. Macmillan. પૃષ્ઠ 54. ISBN 0805080023.
  26. ↑ નિસ્ટ એનસીસ્ટાર (NIST NCSTAR) 1 (2005), પાનું 1
  27. ↑ ૨૭.૦ ૨૭.૧ ૨૭.૨ નિસ્ટ એનસીસ્ટાર (NIST NCSTAR) 1-1 (2005), પાંના 40–42 સંદર્ભ ત્રુટિ: અયોગ્ય <ref> ટેગ; નામ "ncstar1-1-p10" અલગ માહિતી સાથે એકથી વધુ વખત વ્યાખ્યાયિત થયું છે
  28. ↑ નિસ્ટ એનસીસ્ટાર (NIST NCSTAR) 1 (2005), પાનું 8
  29. ↑ Finniston, Monty; Williams, Trevor; Bissell, Christopher, સંપાદકો (1992). "Skyscraper". Oxford Illustrated Encyclopedia of Invention and Technology. Oxford University Press. પૃષ્ઠ 322. ISBN 0-19-869138-6. Modern skyscrapers such as the World Trade Center, New York, have steel and concrete hull-and-core structures. The central core–a reinforced concrete tower–contains lift shafts, staircases, and vertical ducts. From this core, the concrete and steel composite floors span on to a steel perimeter structure; a lightweight aluminium and glass curtain wall encloses the building. This type of construction is the most efficient so far designed against wind forces.
  30. ↑ Stroup, Katherine (September 13, 2001). "'Painful and Horrible'". MSNBC. Newsweek. મૂળ સંગ્રહિત માંથી માર્ચ 6, 2007 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ July 31, 2009. Still, Robertson, whose firm is responsible for three of the six tallest buildings in the world, feels a sense of pride that the massive towers, supported by a steel-tube exoskeleton and a reinforced concrete core, held up as well as they did—managing to stand for over an hour despite direct hits from two massive commercial jetliners.
  31. ↑ નિસ્ટ એનસીસ્ટાર (NIST NCSTAR) 1 (2005), પાંના 8–9
  32. ↑ ૩૨.૦ ૩૨.૧ ૩૨.૨ નિસ્ટ એનસીસ્ટાર (NIST NCSTAR) 1 (2005), પાનું 10
  33. ↑ York/sfeature/sf_building.html "New York: A Documentary Film - The Center of the World (Construction Footage)" Check |url= value (મદદ). Port Authority / PBS. મેળવેલ May 16, 2007. [મૃત કડી]
  34. ↑ ગ્લાન્ઝ અને લિપ્ટન (2003), પાનું 138
  35. ↑ નિસ્ટ એનસીસ્ટાર (NIST NCSTAR) 1-1A (2005), પાનું 65
  36. ↑ ગ્લાન્ઝ અને લિપ્ટન (2003), પાંના 139–144
  37. ↑ ગ્લાન્ઝ અને લિપ્ટન (2003), પાંના 160–167
  38. ↑ Ingraham, Joseph C. (March 29, 1965). "Port Agency Buys Downtown Tract". The New York Times.
  39. ↑ ગિલેસ્પી (1999), પાનું 61
  40. ↑ Federal Emergency Management Agency (2002). "Chapter 1". World Trade Center Building Performance Study. ISBN 0160673895. મૂળ માંથી 2011-07-28 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2011-01-05. Unknown parameter |month= ignored (મદદ)
  41. ↑ Iglauer, Edith (November 4, 1972). "The Biggest Foundation". The New Yorker. Yorker.com/archive/1972/11/04/1972_11_04_130_TNY_CARDS_000308769 મૂળ Check |url= value (મદદ) માંથી ઑગસ્ટ 19, 2016 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ જુલાઈ 10, 2021. Check date values in: |access-date= and |archive-date= (મદદ)
  42. ↑ Kapp, Martin S (July 9, 1964). "Tall Towers will Sit on Deep Foundations". Engineering News Record.
  43. ↑ ગિલેસ્પી (1999), પાનું 68
  44. ↑ ગિલેસ્પી (1999), પાનું 71
  45. ↑ "New York Gets $90 Million Worth of Land for Nothing". Engineering News Record. April 18, 1968.
  46. ↑ "Contracts Totaling $74,079,000 Awarded for the Trade Center". The New York Times. January 24, 1967.
  47. ↑ Kihss, Peter (February 27, 1967). "Trade Center Job To Go To Tishman". The New York Times.
  48. ↑ ૪૮.૦ ૪૮.૧ York/timeline/index.html "Timeline: World Trade Center chronology" Check |url= value (મદદ). PBS – American Experience. મેળવેલ May 15, 2007. [મૃત કડી]
  49. ↑ Carroll, Maurice (December 30, 1968). "A Section of the Hudson Tubes is Turned into Elevated Tunnel". The New York Times.
  50. ↑ નિસ્ટ એનસીસ્ટાર (NIST NCSTAR) 1-1, પાનું xxxvi
  51. ↑ ક્યુડાહી (2002), પાનું 58
  52. ↑ ગિલેસ્પી (1999), પાનું 134
  53. ↑ ગિલેસ્પી (1999), પાંના 42–44
  54. ↑ Clark, Alfred E. (June 27, 1962). "Injunction Asked on Trade Center". The New York Times.
  55. ↑ Arnold, Martin (November 13, 1963). "High Court Plea is Lost by Foes of Trade Center". The New York Times.
  56. ↑ ગિલેસ્પી (1999), પાંના 49–50
  57. ↑ Knowles, Clayton (February 14, 1964). "New Fight Begun on Trade Center". The New York Times.
  58. ↑ "Kheel Urges Port Authority to Sell Trade Center". The New York Times. November 12, 1969.
  59. ↑ Steese, Edward (March 10, 1964). "Marring City's Skyline". The New York Times.
  60. ↑ Whitman, Alden (March 22, 1967). "Mumford Finds City Strangled By Excess of Cars and People". The New York Times.
  61. ↑ Mumford, Lewis (1970). The Pentagon of Power. Harcourt Brace Jovanovich. પૃષ્ઠ 342. ISBN 0151639744.
  62. ↑ Dunlap, David W (December 7, 2006). "At New Trade Center, Seeking Lively (but Secure) Streets". The New York Times.
  63. ↑ "World Trade Center Plaza Reopens with Summer-long Performing Arts Festival". PANYNJ. June 9, 1999. મૂળ માંથી ડિસેમ્બર 28, 2008 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ જાન્યુઆરી 4, 2011.
  64. ↑ "1973: World Trade Center Is Dynamic Duo of Height". Engineering News-Record. August 16, 1999. મૂળ સંગ્રહિત માંથી જૂન 11, 2002 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ જાન્યુઆરી 4, 2011.
  65. ↑ Mcdowell, Edwin (April 11, 1997). "At Trade Center Deck, Views Are Lofty, as Are the Prices - The". The New York Times. મેળવેલ September 12, 2009.
  66. ↑ "Willis Tower Building Information". મૂળ માંથી ડિસેમ્બર 8, 2008 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ December 1, 2008.
  67. ↑ "ઓફિસ લોકેશન." કેન્ટર ફિત્ઝગેરાલ્ડ. March 4, 2000. સુધારો October 4, 2009.
  68. ↑ "એબાઉટ ધ પોર્ટ ઓથોરિટી." પોર્ટ ઓથોરિટી ઓફ ન્યૂ યોર્ક એન્ડ ન્યૂ જર્સી. June 22, 2000. સુધારો January 22, 2010.
  69. ↑ "World Trade Center Building Performance Study" (PDF). Federal Emergency Management Agency. મેળવેલ March 8, 2007. Six 1,200-kilowatt (kW) emergency power generators located in the sixth basement (B-6) level provided a secondary power supply.
  70. ↑ Fischbach, Amy Florence (January 1, 2001). "Towering security". CEE News. મૂળ માંથી ઑક્ટોબર 21, 2006 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ March 8, 2007. E-J Electric set four generators on the roof of Tower 5, which was nine stories, as opposed to the 110-story Towers 1 and 2. E-J then ran high-voltage feeder cable to Towers 1, 2, 4 and 5, installed three substations and distributed power to the tenants. Check date values in: |archive-date= (મદદ)
  71. ↑ Onishi, Norimitsu (February 24, 1997). "Metal Detectors, Common at Other City Landmarks, Are Not Used". The New York Times. મેળવેલ November 21, 2008.
  72. ↑ ૭૨.૦ ૭૨.૧ McDowell, Edwin (April 11, 1997). "At Trade Center Deck, Views Are Lofty, as Are the Prices". The New York Times. મેળવેલ November 21, 2008.
  73. ↑ ૭૩.૦ ૭૩.૧ ડાર્ટન (1999), પાનું 152
  74. ↑ Adams, Arthur G. (1996). The Hudson River Guidebook. Fordham University Press. પૃષ્ઠ 87. ISBN 0823216799.
  75. ↑ ૭૫.૦ ૭૫.૧ Zraly, Kevin (2006). Windows on the World Complete Wine Course. Sterling Publishing Company. પૃષ્ઠ 260. ISBN 1402726392.
  76. ↑ ૭૬.૦ ૭૬.૧ Grimes, William (September 19, 2001). "Windows That Rose So Close To the Sun". The New York Times.
  77. ↑ Greenhouse, Steven (June 4, 2002). "Windows on the World Workers Say Their Boss Didn't Do Enough". The New York Times.
  78. ↑ Rediff.com. રોઇટર્સ, November 17, 2001: બરીડ ડબલ્યુટીસી (WTC) ગોલ્ડ રિટર્ન્સ ટુ ચ્યુચર ટ્રેડ . સુધારો December 1, 2008.
  79. ↑ ડાર્ટન (1999), પાનું 204
  80. ↑ ડાર્ટન (1999), પાનું 8
  81. ↑ Olshan, Jeremy (February 4, 2003). "'Not Deliverable';Mail still says 'One World Trade Center'". Newsday (New York).
  82. ↑ ગિલેસ્પી (1999), પાનું 5
  83. ↑ ગ્લાન્ઝ અને લિપ્ટન (2003), પાનું 219
  84. ↑ ગિલેસ્પી (1999), પાનું 149
  85. ↑ "સ્કાયક્રેપર્સ." નેશલન જીયોગ્રાફિક મેગેઝીન February 1989 – ગૂડવિન, ડાન "સ્પાઇડર ડાન" વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર ક્લાઇમ્બ (1983), પાનું 169
  86. ↑ "Skyscraperman". મૂળ માંથી 2012-01-27 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2010-10-15.
  87. ↑ Byrne, Robert (September 19, 1995). "Kasparov Gets Pressure, but No Victory". The New York Times. મેળવેલ November 21, 2008.
  88. ↑ Reppetto, Thomas (2007). Bringing Down the Mob: The War Against the American Mafia. Macmillan. પૃષ્ઠ 279. ISBN 0805086595.
  89. ↑ "Trade Center Hit by 6-Floor Fire". The New York Times. February 14, 1975. મેળવેલ September 11, 2008.
  90. ↑ "The Emergency Response Operations" (PDF). Federal Building and Fire Safety Investigation of the World Trade Center Disaster. NIST. 2005. મેળવેલ September 11, 2008. Unknown parameter |month= ignored (મદદ)
  91. ↑ રીવે (1999), પાનું 10
  92. ↑ Lew, H.S., Richard W. Bukowski, Nicholas J. Carino (2005). Design, Construction, and Maintenance of Structural and Life Safety Systems (NCSTAR 1-1). National Institute of Standards and Technology. પૃષ્ઠ xlv. Unknown parameter |month= ignored (મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  93. ↑ Mathews, Tom (March 8, 1993). "A Shaken City's Towering Inferno". Newsweek. મેળવેલ October 26, 2008.
  94. ↑ Barbanel, Josh (February 27, 1993). "Tougher Code May Not Have Helped". The New York Times. મેળવેલ November 20, 2008.
  95. ↑ Johnston, David (February 9, 1995). "Fugitive in Trade Center Blast Is Caught and Returned to U.S." The New York Times. મેળવેલ November 20, 2008.
  96. ↑ Fried, Joseph P. (January 18, 1996). "Sheik Sentenced to Life in Prison in Bombing Plot". The New York Times. મેળવેલ November 20, 2008.
  97. ↑ "Jury convicts 2 in Trade Center blast". CNN. November 12, 1997. મેળવેલ November 20, 2008.
  98. ↑ Hays, Tom and Larry Neumeister (May 25, 1994). "In Sentencing Bombers, Judge Takes Hard Line". Seattle Times / AP. મૂળ માંથી જૂન 26, 2011 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ November 20, 2008.
  99. ↑ "Prosecutor: Yousef aimed to topple Trade Center towers". CnN. August 5, 1997. મેળવેલ November 20, 2008.
  100. ↑ Port Authority Risk Management Staff. "The World Trade Center Complex" (PDF). United States Fire Administration. મેળવેલ May 15, 2007.
  101. ↑ Ramabhushanam, Ennala and Marjorie Lynch (1994). "Structural Assessment of Bomb Damage for World Trade Center". Journal of Performance of Constructed Facilities. 8 (4): 229–242. doi:10.1061/(ASCE)0887-3828(1994)8:4(229).
  102. ↑ Amy, Jr., James D. (December 2006). "Escape from New York - The Use of Photoluminescent Pathway-marking Systems in High-Rise". Emerging trends. Society of Fire Protection Engineer. Issue 8. મૂળ માંથી મે 13, 2007 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ November 20, 2008.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  103. ↑ Evans, David D., Richard D. Peacock, Erica D. Kuligowski, W. Stuart Dols, William L. Grosshandler (2005). Active Fire Protection Systems (NCSTAR 1-4) (PDF). National Institute of Standards and Technology. પૃષ્ઠ 44. Unknown parameter |month= ignored (મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  104. ↑ Dwyer, Jim (February 26, 2002). "Their Monument Now Destroyed, 1993 Victims Are Remembered". The New York Times. મેળવેલ November 20, 2008.
  105. ↑ Herman, Eric (February 6, 2001). "PA to ease WTC tax load, rent would be cut to offset hike by city". New York Daily News.
  106. ↑ Bagli, Charles V. (January 31, 2001). "Bidding for Twin Towers". The New York Times. મેળવેલ November 20, 2008.
  107. ↑ ૧૦૭.૦ ૧૦૭.૧ Cuozzo, Steve (January 30, 2001). "Larry Lusts for Twin Towers; Silverstein has an Eye on WTC's; Untapped Retail Potential". New York Post.
  108. ↑ Herman, Eric (January 31, 2001). "Port Authority Gets Final Bids on WTC". New York Daily News.
  109. ↑ "Brookfield Loses Lease Bid". Toronto Star. February 23, 2001.
  110. ↑ Bagli, Charles V. (March 20, 2001). "As Trade Center Talks Stumble, No. 2 Bidder Gets Another Chance". The New York Times. મેળવેલ November 20, 2008.
  111. ↑ Bagli, Charles V. (April 27, 2001). "Deal Is Signed To Take Over Trade Center". The New York Times. મેળવેલ November 20, 2008.
  112. ↑ Smothers, Ronald (July 25, 2001). "Leasing of Trade Center May Help Transit Projects, Pataki Says". The New York Times. મેળવેલ November 20, 2008.
  113. ↑ "9/11 Commission Report". The National Commission on Terrorist Attacks Upon the United States.
  114. ↑ Dwyer, Jim (May 26, 2002). "102 Minutes: Last Words at the Trade Center; Fighting to Live as the Towers Die". The New York Times. મૂળ સંગ્રહિત માંથી ઑક્ટોબર 11, 2008 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ May 23, 2008. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Check date values in: |archive-date= (મદદ)
  115. ↑ Lipton, Eric (July 22, 2004). "Study Maps the Location of Deaths in the Twin Towers". The New York Times. મૂળ માંથી નવેમ્બર 7, 2010 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ April 22, 2008.
  116. ↑ નિસ્ટ એનસીસ્ટાર (NIST NCSTAR) 1-1 (2005), પાનું 34; પાંના 45–46
  117. ↑ ૧૧૭.૦ ૧૧૭.૧ ફેમા (FEMA): વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર બિલ્ડીંગ પર્ફોર્મન્સ સ્ટીડ, પ્રકરણ 5, વિભાગ 5.5.4
  118. ↑ "Final Report on the Collapse of World Trade Center Building 7 - Draft for Public Comment" (PDF). NIST. 2008. પૃષ્ઠ xxxii. Unknown parameter |month= ignored (મદદ)
  119. ↑ "World Trade Center Building Performance Study". FEMA. 2002. મેળવેલ July 12, 2007. Unknown parameter |month= ignored (મદદ)
  120. ↑ "World Trade Center Building Performance Study - Bankers Trust Building" (PDF). FEMA. 2002. મેળવેલ July 12, 2007. Unknown parameter |month= ignored (મદદ)
  121. ↑ "The Deutsche Bank Building at 130 Liberty Street". Lower Manhattan Construction Command Center. મેળવેલ July 12, 2007.
  122. ↑ "Fiterman Hall - Project Updates". Lower Manhattan Construction Command Center. મૂળ માંથી ડિસેમ્બર 25, 2018 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ November 19, 2008.
  123. ↑ DePalma, Anthony (May 24, 2007). "For the First Time, New York Links a Death to 9/11 Dust". The New York Times.
  124. ↑ "Official 9/11 Death Toll Climbs By One". CBS News. Associated Press. July 10, 2008. મૂળ માંથી ઑગસ્ટ 24, 2010 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ August 29, 2010. Check date values in: |archive-date= (મદદ)
  125. ↑ Foderaro, Lisa W. (September 11, 2009). "9/11's Litany of Loss, Joined by Another Name". The New York Times. મેળવેલ August 29, 2010.
  126. ↑ "Cantor rebuilds after 9/11 losses". BBC News Online. London. September 4, 2006. મૂળ માંથી ડિસેમ્બર 25, 2018 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ May 20, 2008.
  127. ↑ Siegel, Aaron (September 11, 2007). "Industry honors fallen on 9/11 anniversary". InvestmentNews. મૂળ માંથી સપ્ટેમ્બર 15, 2007 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ May 20, 2008.
  128. ↑ Grady, Denise; Revkin, Andrew C. (September 10, 2002). "Lung Ailments May Force 500 Firefighters Off Job". The New York Times. મેળવેલ May 23, 2008.
  129. ↑ "Post-9/11 report recommends police, fire response changes". USA Today. Washington DC. Associated Press. August 19, 2002. મેળવેલ May 23, 2008.
  130. ↑ "Police back on day-to-day beat after 9/11 nightmare". CNN. July 21, 2002. મૂળ માંથી ડિસેમ્બર 25, 2018 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ May 23, 2008.
  131. ↑ Denerstein, Robert (August 4, 2006). "Terror in close-up". Rocky Mountain News. Denver, CO. મૂળ માંથી સપ્ટેમ્બર 11, 2009 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ November 19, 2008.
  132. ↑ "Ceremony closes 'Ground Zero' cleanup". CNN. May 30, 2002. મૂળ માંથી ડિસેમ્બર 1, 2008 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ September 11, 2008.
  133. ↑ Bagli, Charles V. (January 31, 2002). "Developer's Pace at 7 World Trade Center Upsets Some". The New York Times. મેળવેલ February 17, 2008.
  134. ↑ "7 World Trade Center Opens with Musical Fanfare". Lower Manhattan Development Corporation (LMDC). May 22, 2006. મૂળ માંથી ઑગસ્ટ 9, 2007 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ July 27, 2007. Check date values in: |archive-date= (મદદ)
  135. ↑ "Major Step at Ground Zero: 7 World Trade Center Opening". Architectural Record. May 17, 2006. મેળવેલ February 17, 2008.
  136. ↑ "Urban Design and Visual Resources (Chapter 7)" (PDF). Permanent WTC Path Terminal Final Environmental Impact Statement and Section 4(f) Evaluation. Port Authority of New York and New Jersey. May 2005. મૂળ સંગ્રહિત (PDF) માંથી માર્ચ 6, 2008 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ November 19, 2008.
  137. ↑ Pérez-Peña, Richard (November 3, 2001). "State Plans Rebuilding Agency, Perhaps Led by Giuliani". The New York Times. મેળવેલ November 19, 2008.
  138. ↑ Lower Manhattan Development Corporation. "Selected Design for the WTC Site as of February 2003". મૂળ માંથી ઑક્ટોબર 14, 2008 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ November 19, 2008. Check date values in: |archive-date= (મદદ)
  139. ↑ Collins, Glenn and David W. Dunlap (January 15, 2004). "Unveiling of Memorial Reveals a Wealth of New Details". The New York Times. મૂળ માંથી મે 11, 2011 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ November 19, 2008.
  140. ↑ Katersky, Aaron (March 13, 2006). "Construction on Ground Zero Memorial Ignites Protests". ABC News. મેળવેલ November 19, 2008.
  141. ↑ Dunlap, David W. (April 28, 2006). "Freedom Tower Construction Starts After the Beginning". The New York Times. મેળવેલ November 19, 2008.
  142. ↑ Todorovich, Petra (March 24, 2006). "At the Heart of Ground Zero Renegotiations, a 1,776-Foot Stumbling Block". Spotlight on the Region. Regional Plan Association. 5 (6). મૂળ માંથી જૂન 5, 2008 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ November 19, 2008.
  143. ↑ Westfeldt, Amy (April 28, 2006). "Construction Begins at Ground Zero". Washington Post / AP. મેળવેલ November 19, 2008.
  144. ↑ Pogrebin, Robin (May 3, 2006). "Richard Rogers to Design Tower at Ground Zero". The New York Times. મેળવેલ November 19, 2008.
  145. ↑ Dunlap, David W. (September 7, 2006). "Designs Unveiled for Freedom Tower's Neighbors". The New York Times. મેળવેલ November 19, 2008.
  146. ↑ Bagli, Charles V. (June 14, 2007). "Chase Bank Set to Build Tower by Ground Zero". The New York Times. મેળવેલ November 19, 2008.
  147. ↑ Appelbaum, Alec (July 30, 2007). "Kohn Responds to WTC5 Criticisms". Architectural Record. મેળવેલ November 19, 2008.
  148. ↑ "Freedom Tower Name Change Slammed as Unpatriotic". Fox News.com. Associated Press. March 28, 2009.
  149. ↑ "Trump pushes own Ground Zero plan". CNN. May 19, 2005.
  150. ↑ Cuthbertson, =Charlotte (last updated April 2, 2009). "Freedom Tower Renaming Draws Criticism". The Epoch Times. મૂળ માંથી ઑગસ્ટ 11, 2011 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ October 31, 2010. Check date values in: |date= and |archive-date= (મદદ)
  151. ↑ "Trump calls Freedom Tower disgusting and a pile of junk". msnbc.msn.com. મૂળ માંથી જાન્યુઆરી 5, 2012 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ October 31, 2010.
  152. ↑ "The Flag That Went to Heaven - An American Flag's Journey". February 18, 2009.
  153. ↑ Padget, Jonathan (September 3, 2006). "When 'Godspell' Was on Top of the World". The Washington Post. મેળવેલ November 22, 2008.
  154. ↑ "The King Leaks". Time Magazine. August 30, 1976. મૂળ માંથી ઑગસ્ટ 12, 2010 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ November 22, 2008. Check date values in: |archive-date= (મદદ)
  155. ↑ Denby, David (May 1, 2006). "Last Impressions - "United 93" and "The Death of Mr. Lazarescu"". The New Yorker. Yorker.com/archive/2006/05/01/060501crci_cinema મૂળ Check |url= value (મદદ) માંથી ઑગસ્ટ 19, 2016 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ November 22, 2008. Check date values in: |archive-date= (મદદ)
  156. ↑ Denby, David (August 21, 2006). "On Duty - World Trade Center". The New Yorker. Yorker.com/archive/2006/08/21/060821crci_cinema મૂળ Check |url= value (મદદ) માંથી ઑગસ્ટ 19, 2016 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ November 22, 2008. Check date values in: |archive-date= (મદદ)
  157. ↑ Broder, David S. (June 2, 2002). "Spider-Man swings too close to reality". Seattle Times. મૂળ માંથી ફેબ્રુઆરી 15, 2009 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ November 22, 2008.
  158. ↑ Oldenburg, Ann (July 18, 2002). "Breaking down 'Sex and the City'". USA Today. મેળવેલ November 22, 2008.
  159. ↑ "Season Finale: Fringe – There's More Than One of Everything". Cultural Learnings. May 12, 2009. મેળવેલ October 31, 2010.

પૂરક વાચન

[ફેરફાર કરો]

બાહ્ય કડીઓ

[ફેરફાર કરો]
વિકિમીડિયા કોમન્સ પર World Trade Center (New York) સંબંધિત માધ્યમો છે.
"https://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=વર્લ્ડ_ટ્રેડ_સેન્ટર&oldid=865446" થી મેળવેલ