અંધાપો

અંધતા કે આંધળાપણું, જોઈ ન શકવાની દશા નું નામ છે. જો બાળક પોતાના પુસ્તકના અક્ષરો નથી જોઈ શકતો, તે આ દશા થી ગ્રસ્ત કહા જા શકાય છે. દૃષ્ટિહીનતા પણ આનું જ નામ છે. પ્રકાશ નો અનુભવ કરી શકવાની અશક્યતા થી લઇ એવા કાર્ય કરી શકવાની અશક્યતા જે જોયા વિના ન કરી શકાય, તેને અંધતા કહે છે.

કારણ

આ દશાના નિમ્નલિખિત વિશેષ કારણ હોય છે:

(1) પલકોં માં રોહે યા કુકરે (ટ્રૈકોમા), (2) ચેચક કે માતા, (3) પોષણહીનતા (ન્યૂટ્રિશનલ ડેફ઼ીશિએંસી), (4) રતિજ રોગ, જેમકે પ્રમેહ (ગોનોરિયા) અને ઉપદંશ (સિફ઼િલિસ), (5) સમલબાઈ (ગ્લૉકોમા), (6) મોતીબિંદુ, અને (7) કુષ્ઠ રોગ

આપણા દેશ ના ઉત્તરી ભાગોમાં, જ્યાં ધૂળ ની અધિકતા ને કારણે રોહે બહુ હોય છે, આ રોગ અધિક જોવા મળે છે. દેશવાસીઓ ની આર્થિક દશા પણ, બહુ મોટા ભાગે આ રોગ માટે જવાબદાર છે. ઉપયુક્ત અને પર્યાપ્ત ભોજન ન મળવાથી નેત્રોમાં રોગ થઈ જાય છે જેનું પરિણામ અંધતા હોય છે.

રોહે કે કુકરે (ટ્રૈકમાં)

આ રોગ અતિ પ્રાચીન કાળ થી અંધતા નું વિશેષ કારણ રહ્યું છે. આપણા દેશના હોસ્પીટલો ના નેત્ર વિભાગોમાં આવનાર 33 પ્રતિશત અંધતા ના રોગિઓ માં અંધતા ઉં આજ કારણ હોય છે. આ રોગ ઉત્તર પ્રદેશ, પંજાબ, બિહાર તથા બંગાળ માં અધિક હોય છે. વિશેષકર ગામોમાં સ્કૂલ જતા તથા તેથી પણ પૂર્વ ની આયુ ના બાળકોમાં આ રોગ બહુ હોય છે. આનો પ્રારંભ બાળપણ થી પણ થઈ જાય છે. ગરીબ વ્યક્તિઓ ની રહેવાની અસ્વાસ્થ્યકર ગંદગીયુક્ત પરિસ્થિતિઓ રોગ ઉત્પન્ન કરવામાં વિશેષ સહાયક હોય છે. આ રોગ ના ઉપદ્રવ રૂપમાં કાર્નિયા (નેત્રગોલક ના ઊપરી સ્તર) માં વ્રણ (ઘા) થઈ જાય છે જે ઉચિત ચિકિત્સા ન થતા વિદાર કાણુઁ (છેદ, પર્ફોરેશન) ઉત્પન્ન કરી દે છે, જેથી આગળ વધી અંધતા થઈ શકે છે.

આ રોગ નું કારણ એક વાઇરસ છે જે રોહોં થી પૃથક્ કરી ચુકાયુ છે.

લક્ષણ અને ચિહ્ન

રોહે પલકો ના ભીતરી પૃષ્ઠોં પર થઈ જાય છે. પ્રત્યેક રોહા એક ઉભરેલા દાણા સમાન, લાલ, ચમકતો, પણ જીર્ણ થઈ જતા અમુક ધૂસર કે શ્વેત રંગ નો હોય છે. આ ગોળ કે ચપટા અને નાના મોટા ઘણા પ્રકાર ના હોય છે. આનો કોઈ ક્રમ નથી હોતો. આનાથી પૈનસ (અપારદર્શક તંતુ) ઉત્પન્ન થઈ કાર્નિયા ની મધ્ય ની તરફ ફેલાય છે. આને કારણે રોગોત્પાદ વાઇરસ નો પ્રસાર થાય છે. આ દશા પ્રાયઃ કાર્નિયા ના ઊપરી અર્ધભાગ માં અધિક ઉત્પન્ન થાય છે.

રોગ ના સામાન્ય લક્ષણ

પલકો ની ભીતર માં ખુજલી અને દાહ થવો, નેત્રોં થી પાણી નિકલતા રતેવું, પ્રકાશાસહ્યતા અને પીડ઼ા આના સાધારણ લક્ષણ છે. સંભવ છે, આરંભ માં કોઈ પણ લક્ષણ ન હોય, પણ અમુક સમય પશ્ચાત્ ઉપર્યુક્ત લક્ષણ ઉત્પન્ન થઈ જાય છે. પલક જાડા થઈ જાય છે. પલકો ને ઉલટાવી જોતા તેની પર રોહે દેખાય છે.

અવસ્થાઓ

આ રોગ ની ચાર અવસ્થાઓ હોય છે. પહેલી અવસ્થા માં શ્લેષ્મિક કલા (કંજંક્ટાઇવા) એક સમાન શોથયુક્ત અને લાલ મખમલ સમાન દેખાય છે; બીજી અવસ્થામાં રોહે બની જાય છે. ત્રીજી અવસ્થામાં રોહોં ના અંકુર જતા રહે છે અને તેમના સ્થાને સૌત્રિક ધાતુ બની કલામાં સઁકુચન પડી જાય છે. ચોથી અને અંતિમ અવસ્થામાં ઉપદ્રવ (કાંપ્લિકેશન) ઉત્પન્ન થઈ જાય છે, જેનું કારણ કાર્નિયામાં વાઇરસ નો પ્રસાર અને પલકોં ની કલા નું સઁકોચાઇ જાય છે. અન્ય રોગો ના સંક્રમણ (સેકંડરી ઇનફ઼ેક્શન) નો પ્રવેશ બહુત સરળ છે અને પ્રાયઃ સદા જ રહી જાય છે.

આ રોગોં ના પરિણામસ્વરૂપ શ્લેષ્મકલા (કંજંક્ટાઇવા), કાર્નિયા તથા પલકોં માં નિમ્નલિખિત દશાઓ ઉત્પન્ન થઈ જાય છે: (૧) પરવાલ (એંટ્રોપિયન, ટ્રિકિએસિસ)-આમાં ઊપરી પલક નો ઉપાસિપટ્ટ (ટાર્સસ) અંદર વળી જાય છે; આથી પલકો ના વાળની ભીતર તરફ વળી નેત્રગોલક તથા કાર્નિયા ને ઘસડે છે જેથી કાર્નિયા પર વ્રણ બની જાય છે; (2) એક્ટ્રોપિયન-આમાં પલક ની કિનારી બહાર તરફ વળી જાય છે. આ પ્રાયઃ નીચે ની પલકમાં થાય છે; (3) કાર્નિયા ના વ્રણોં ના સાજા થવામાં બને તંતુ તથા પૈનસ ને કારણે કાર્નિયા અપારદર્શી (ઓપેક) થઈ જાય છે;- (5) સ્ટૈફીલોમા થઈ શકે છે, જેમાં કાર્નિયા બાહર ઉભરાઈ આવે છે; આથી આંશિક કે પૂર્ણ અંધતા ઉત્પન્ન થઈ શકે છે; (6) જીરોસિસ, જેમાં શ્લેષ્મકલા સંકુચિત અને શુષ્ક થઈ જાય છે એવં તે પર શલ્ક થી બનવા લાગે છે; (7) યક્ષ્મપાત (ટોસિસ), જેમાં પેશોસૂત્રોં ના આક્રાંત થતા ઊપર ની પલક નીચે ઝુકી આવે છે અને ઊપર નથી ઉઠી શકતી, જેથી નેત્ર બંધ જેવો દેખાય છે.

હેતુકી (ઈટિયોલૉજી)

રોહે નું સંક્રમણ રોગગ્રસ્ત બાળક કે વ્યક્તિ ની આંગળી, અથવા ટુવાલ, રૂમાલ આદિ વસ્ત્રોં દ્વારા સ્વસ્થ બાળકમાં પહોંચી તેને રોગગ્રસ્ત કરી દે છે. અસ્વચ્છતા, અસ્વસ્થ પરિસ્થિતિઓ તથા બળવર્ધક ભોજન ના અભાવ થી રોગોત્પત્તિમાં સહાયતા મળે છે. રોગ ફેલાવવામાં ધૂળ વિશેષ સહાયક મનાય છે. આ કારણે ગામોમાં આ રોગ અધિક હોય છે. ઉપયુક્ત ચિકિત્સા નો અભાવ રોગ ના ભયંકર પરિણામો ઉત્તરદાયી છે.

ચિકિત્સા

ઔષધિઓ અને શસ્ત્રકર્મ બનેં પ્રકારે ચિકિત્સા કરાય છે. ઔષધિઓ માં આ મુખ્ય છે:- (1) સલ્ફોનેમાઇડ ની ૬ થી ૮ ગોળી પ્રતિ દિન ખાવા માટે. પ્રતિજીવી (ઐંટિબાયોટિક્સ) ઔષધિઓ નો નેત્રમાં પ્રયોગ, નેત્રમાં નાખવા માટે ટીપાના રૂપમાં તથા લગાવવા માટે મલમ ના રૂપમાં, જેની ક્રિયા અધિક સમય સુધી હોય છે.

પેનિસિલીન થી આ રોગ માં કોઈ લાભ નથી થતો; હા, અન્ય સંક્રમણ તેથી અવશ્ય નષ્ટ થઈ જાય છે. આ રોગ માટે ઑરોમાયસીન, ટેરા માયસીન, ક્લોરમાયસિટીન આદિ નો બહુ પ્રયોગ થાય છે. અનુભવમાં સલ્ફાસિટેમાઇડ અને નિયોમાયસીન બન્નેં ને મિલાકર પ્રયોગ કરને સે સંતોષજનક પરિણામ હોય છે૤ આઈમાઇડ-માયસિટીન કો, જો ઇન દોનોં કા યોગ હૈ, દિન માં ચાર બાર, છહ સે આઠ સપ્તાહ તક, લગાના ચાહિએ૤ સાથ હી જલ માં બોરિક એસિડ, જિંક અને ઐડ્રિનેલીન કે ઘોલ કી બૂઁદેં નેત્ર માં ડાલતે રહના ચાહિએ૤ યદિ કાર્નિયા કા વ્રણ પણ હો તો ઇનકે સાથ ઐટ્રોપીન કી બૂઁદેં પણ દિન માં દો બાર ડાલના અને બોરિક ઘોલ સે નેત્ર કો ધોના તથા ઉષ્મ સેંક કરના ઉચિત છે.

શસ્ત્રોપચાર

શસ્ત્રોપચાર કેવલ ઉસ અવસ્થા માં કરના હોતા હૈ જબ ઉપર્યુક્ત ચિકિત્સા સે લાભ નહીં હોતા૤

શ્લેષ્મકલા કો ઐનીથેન સે ચેતનાહીન કરકે પ્રત્યેક રોહે કી એક ચિમટી (ફ઼ૉરસેપ્સ) સે દબાકર ફોડ઼ા જાતા છે. આ વિધિ કા બહુત સમય સે પ્રયોગ હોતા આ રહા હૈ અને આ ઉપયોગી પણ છે. શ્લેષ્મકલા કા છેદન કેવલ દીર્ઘકાલીન રોગ માં કભી કભી કિયા જાતા છે. એંટ્રોપિયન, એક્ટ્રોપિયન અને કાર્નિયા કી શ્વેતાંકતા કી ચિકિત્સા પણ શસ્ત્રકર્મ દ્વારા કી જાતી છે. શ્વેતાંક જબ મધ્યસ્થ યા ઇતના વિસ્તૃત હોતા હૈ કિ ઉસકે કારણ દૃષ્ટિ રુક જાતી હૈ તો કાર્નિયા માં એક ઓર છેદન કરકે ઉસમાં સે આયરિસ કે ભાગ કો બાહર ખીંચકર કાટ દિયા જાતા હૈ, જિસસે પ્રકાશ કે ભીતર જાને કા માર્ગ બન જાતા છે. આ કર્મ કો ઑપ્ટિકલ આઇરિડેક્ટામી કહતે હૈં૤ પૈનસ માટે વિટામિન-બી2 (રાઇબોફ્લેવીન) 10 મિલીગ્રામ, અંતઃપેશીય માર્ગ સે છહ યા સાત દિન તક નિત્ય પ્રતિદિન દેના ચાહિએ૤ નેત્ર કો પ્રક્ષાલન દ્વારા સ્વચ્છ રખના આવશ્યક છે.

નવજાત શિશુ કા અક્ષિકોપ (ઑપ્થૈલ્મિયા નિયોનોટેરમ)

આ રોગ કા કારણ આ હૈ કિ જન્મ કે અવસર પર માતા કે સંક્રમિત જનન માર્ગ દ્વારા શિશુ કા સિર નિકલતે સમય ઉસકે નેત્રોં માં સંક્રમણ પહુઁચ જાતા હૈ અને તબ જીવાણુ શ્લેષ્મકલા માં શોથ ઉત્પન્ન કર દેતે હૈં૤ આ રોગ કે કારણ આપણા દેશવાસિયોં કી બહુત બડ઼ી સંખ્યા જન્મ ભર માટે આઁખોં સે હાથ ધો બૈઠતી છે. આ અનુમાન લગાયા ગયા હૈ કિ 30 પ્રતિશત વ્યક્તિયોં માં ગોનોકોક્કસ, 30 પ્રતિશત માં સ્ટૈફિલો યા સ્ટ્રેપ્ટોકોક્કસ અને શેષ માં બૈસિલસ તથા વાઇરસ કે સંક્રમણ સે રોગ ઉત્પન્ન હોતા છે. પિછલે દસ વર્ષોં માં આ રોગ પેનિસિલીન અને સલ્ફોનેમાઇડ કે પ્રયોગ કે કારણ બહુત કમ હો ગયા છે.

લક્ષણ

જન્મ કે તીન દિન કે ભીતર નેત્ર સૂજ જાતે છે અને પલકોં કે બીચ સે શ્વેત મટમૈલે રંગ કા ગાઢ઼ા સ્રાવ નિકલને લગતા છે. યદિ આ સ્રાવ ચૌથે દિન કે પશ્ચાત્ નિકલે તો સમઝના ચાહિએ કિ સંક્રમણ જન્મ કે પશ્ચાત્ હુઆ છે. પલકોં કે ભીતર કી ઓર સે હોને વાલે સ્રાવ કી એક બૂઁદ શુદ્ધ કી હુઈ કાઁચ કી શલાકા સે લેકર કાઁચ કી સ્લાઇડ પર ફૈલાકર રંજિત કરને કે પશ્ચાત્ સૂક્ષ્મદર્શી દ્વારા ઉસકી પરીક્ષા કરવાની ચાહિએ૤ કિંતુ પરીક્ષા કા પરિણામ જાનને તક ચિકિત્સા કો રોકના ઉચિત નહીં છે. ચિકિત્સા તુરંત પ્રારંભ કર દેની ચાહિએ૤

પ્રતિષેધ તથા ચિકિત્સા

રોગ કો રોકને માટે જન્મ કે પશ્ચાત્ હી બોરિક લોશન સે નેત્રોં કો સ્વચ્છ કરકે ઉનમાં પેનિસિલીન કે એક સી.સી. માં 2,500 એકકોં (યૂનિટોં) કે ઘોલ કી બૂઁદેં ડાલી જાતી હૈં૤ આ ચિકિત્સા ઇતની સફલ હુઈ હૈ કિ સિલ્વર નાઇટ્રેટ કા દો પ્રતિશત ઘોલ ડાલને કી પુરાની પ્રથા અબ બિલકુલ ઉઠ ગઈ છે. પેનિસિલીન કી ક્રિયા સલ્ફોનેમાઇડ સે પણ તીવ્ર હોય છે.

ચિકિત્સા પણ પેનિસિલીન સે હી કી જાતી છે. પેનિસિલીન કે ઉપર્યુક્ત શક્તિ કે ઘોલ કી બૂઁદેં પ્રતિ ચાર યા પાઁચ મિનટ પર નેત્રોં માં તબ તક ડાલી જાતી છે જબ તક સ્રાવ નિકલના બંદ નહીં હો જાતા૤ એક સે તીન ઘંટે માં સ્રાવ બંદ હો જાતા છે. દૂસરી વિધિ આ હૈ કિ 15 મિનટ તક એક એક મિનટ પર બૂઁદેં ડાલી જાએઁ અને ફિર દો દો મિનટ પર, તો આધ ઘંટે માં સ્રાવ નિકલના રુક જાતા છે. ફિર દો તીન દિનોં તક અધિક અંતર સે બૂઁદેં ડાલતે રહતે હૈં૤ યદિ કાર્નિયા માં વ્રણ હો જાએ તો ઐટ્રોપીન કા પણ પ્રયોગ આવશ્યક છે.

ચેચક (બડ઼ી માતા, સ્મૉલ પૉક્સ)

આ રોગ માં કાર્નિયા પર ચેચક કે દાને ઉભર આતે હૈં, જિસસે વહાઁ વ્રણ બન જાતા છે. ફિર વે દાને ફૂટ જાતે છે જિસસે અનેક ઉપદ્રવ ઉત્પન્ન હો શકાય હૈં૤ ઇનકા પરિણામ અંધતા હોય છે. દો બાર ચેચક કા ટીકા લગવાના રોગ સે બચને કા પ્રાયઃ નિશ્ચિત ઉપાય છે. કિતની હી ચિકિત્સા કી જાએ, ઇતના લાભ નહીં હો શકાય ૤

કિંરેટોમૈલેશિયા

આ રોગ વિટામિન એ કી કમી સે ઉત્પન્ન હોતા છે. આ કારણ નિર્ધન અને અસ્વચ્છ વાતાવરણ માં રહને વાલે વ્યક્તિયોં કો આ અધિક હોતા છે. આપણા દેશ માં આ રોગ પણ અંધતા કા વિશેષ કારણ છે. આ રોગ બચ્ચોં કો પ્રથમ દો વર્ષોં તક અધિક હોતા છે. નેત્ર કી શ્લેષ્મકલા (કંજંક્ટાઇવા) શુષ્ક હો જાતી છે. દોનોં પલકોં કે બીચ કા ભાગ ધુઁધલા સા હો જાતા હૈ અને ઉસ પર શ્વેત રંગ કે ધબ્બે બન જાતે છે જિન્હેં બિટૌટ કે ધબ્બે કહતે હૈં૤ કાર્નિયા માં વ્રણ હો જાતા હૈ જો આગે ચલકર વિદાર માં પરિવર્તિત હો જાતા છે. ઇન ઉપદ્રવોં કે કારણ બચ્ચા અંધા હો જાત છે. એવા બચ્ચોં કા પાલન-પોષણ પ્રાયઃ ઉત્તમતાપૂર્વક નહીં હોતા, જિસકે કારણ વે અન્ય રોગોં કે પણ શિકાર હો જાતે છે અને બહુત અધિક સંખ્યા માં પોતાની જીવન લીલા શીઘ્ર સમાપ્ત કર દેતે હૈં૤

ચિકિત્સા

નેત્ર માં વિટામિન એ યા પેરોલીન ડાલકર શ્લેષ્મિકા કો સ્નિગ્ધ રખના ચાહિએ૤ કાર્નિયા માં વ્રણ હો જાને પર ઐટ્રોપીન ડાલના આવશ્યક છે. રોગી કો સાધારણ ચિકિત્સા અત્યંત આવશ્યક છે. દૂધ, મક્ખન, ફલ, શાર્ક-લિવર યા કાડ-લિવર તૈલ દ્વારા રોગી કો વિટામિન એ પ્રચૂર માત્રા માં દેના તથા રોગ કી તીવ્ર અવસ્થાઓં માં ઇંજેક્શન દ્વારા વિટામિન એ કે 50,000 એકક રોગી કે શરીર માં પ્રતિ દિન યા પ્રતિ દૂસરે દિન પહુઁચાના ઇસકી મુખ્ય ચિકિત્સા છે. રોગ કે આરંભ માં હી યદિ પૂર્ણ ચિકિત્સા પ્રારંભ કર દી જાએ તો રોગી કે રોગમુક્ત હોને કી અત્યધિક સંભાવના રહતી છે.

કુષ્ઠ

આપણા દેશ માં કુષ્ઠ (લેપ્રોસી) ઉત્તર પ્રદેશ, બંગાલ અને મદ્રાસ માં અધિક હોતા હૈ અને અભી તક આ પણ અંધતા કા એક વિશેષ કારણ થા૤ કિંતુ ઇધર સરકાર દ્વારા રોગ કે નિદાન અને ચિકિત્સા કે વિશેષ આયોજનોં કે કારણ આ રોગ માં અબ બહુત કમી હો ગઈ હૈ અને આ પ્રકાર કુષ્ઠ કે કારણ હુએ અંધે વ્યક્તિયોં કી સંખ્યા ઘટ ગઈ છે.

કુષ્ઠ રોગ દો પ્રકાર કા હોતા છે. એક વહ જિસમાં તંત્રિકાએઁ (નર્વ) આક્રાંત હોય હૈં૤ દૂસરા વહ જિસમાં ચર્મ કે નીચે ગુલિકાએઁ યા છોટી-છોટી ગાઁઠેં બન જાતી હૈં૤ દોનોં પ્રકાર કા રોગ અંધકા ઉત્પન્ન કર શકાય છે. પહલે પ્રકાર કે રોગ માં સાતવીં યા નવીં નાડ઼ી કે આક્રાંત હોને સે ઊપરી પલક કી પેશિયોં કી ક્રિયા નષ્ટ હો જાતી હૈ અને પલક બંદ નહીં હોતા૤ ઇસસે શ્લેષ્મિકા તથા કાર્નિયા કા શોથ ઉત્પન્ન હોતા હૈ, ફિર વ્રણ બનતે હૈં૤ ઉનકે ઉપદ્રવોં સે અંધતા હો જાતી છે. દૂસરે પ્રકાર કે રોગ માં શ્લેષ્મિકા અને શ્વેતપટલ (સ્ક્લીરા) માં શોથ કે લક્ષણ દિખાઈ દેતે હૈં૤ ભૌંહ કે બાલ ગિર જાતે છે અને ઉસમાં ગાઁઠેં સી બન જાતી હૈં૤ કાર્નિયા પર શ્વેત ચૂને કે સમાન બિંદુ દિખાઈ દેને લગતે હૈં૤ પૈનસ પણ બન શકાય છે. કાર્નિયા માં પણ શોથ (ઇંટીસ્ર્ટિશિયલ કિરૈટાઇટિસ) હો જાતા હૈ અને આયરિસ પણ આક્રાંત હો જાતા હૈ (જિસે આયરાઇટિસ કહતે હૈં)૤ ઇસકે કારણ વહ અપને સામને તથા પીછે કે અવયવોં સે જુડ઼ જાતા છે.

ચિકિત્સા

કુષ્ઠ માટે સલ્ફોન સમૂહ કી વિશિષ્ટ ઔષધિયાઁ હૈં૤ શારીરિક રોગ કી ચિકિત્સા માટે ઇનકો પૂર્ણ માત્રા માં દેના આવશ્યક છે. સાથ હી નેત્ર રોગ કી સ્થાનિક ચિકિત્સા પણ આવશ્યક છે. જ્યાં પણ કાર્નિયા યા આયરિસ આક્રાંત હોં વહાઁ એટ્રોપોન કી બૂઁદોં યા મરહમ કા પ્રયોગ કરના અત્યંત આવશ્યક છે. આવશ્યક હોને પર શસ્ત્રકર્મ પણ કરના પડ઼તા છે.

ઉપદંશ (સિફિલિસ)

આ રોગ કે કારણ નેત્રોં માં અનેક પ્રકાર કે ઉપદ્રવ ઉત્પન્ન હો જાતે હૈં, જિનકા પરિણામ અંધતા હોય છે. નિમ્નલિખિત મુખ્ય દશાએઁ હૈં:-

ક. ઇંટસ્ટશિયલ કિરૈટાઇટિસ, ખ. સ્ક્લીરોજિંગ કિરૈટાઇટિસ, ગ. આયરાઇટિસ અને આઇરોડોસિક્લાઇટિસ, ઘ. સિફ઼િલિટિક કૉરોઇડાઇટિસ, ડ઼. સિફ઼િલિટિક રેટિનાઇટિસ, ચ. દૃષ્ટિ તંત્રિકા (ઑપ્ટિક નર્વ) કી સિફિલિસ૤ આ દશા નિમ્નલિખિત રૂપ લે સકતી હૈ:-

• દૃષ્ટિનાડ઼ી કા શોથ (ઑપ્ટિક ન્યૂરાઇટિસ)
• પૈપિલો-ઈડિમા
• ગમા
• પ્રાથમિક દૃષ્ટિનાડ઼ી કા ક્ષય (પ્રાઇમરી ઑપ્ટિક ઐટ્રોફ઼ી)

ચિકિત્સા

સિફ઼િલિસ કી સાધારણ ચિકિત્સા વિશેષ મહત્વ કી છે.

(1) પેનિસિલીન ઇસમાટે વિશેષ ઉપયોગી પ્રમાણિત હુઈ છે. અંતર્પેશીય ઇંજેક્શન દ્વારા 10 લાખ એકક પ્રતિ દિન 10 દિન તક દી જાતી છે.

(2) ઇસકે પશ્ચાત્ આર્સનિક કા યોગ (એલ.એ.બી.) કે સાપ્તાહિક અંતર્પેશીય ઇંજેક્શન આઠ સપ્તાહ તક અને ઉસકે બીચ બીચ માં બિસ્મથ-સોડિયમ-ટારટરેટ (બિસ્મથ ક્રીમ) કે સાપ્તાહિક અંતર્પેશીય ઇંજેક્શન૤

સ્થાનિક

(1) ગરમ ભીગે કપડ઼ે સે સેંક;

(2) કાર્ટિસોન, એક પ્રતિ શત કી બૂઁદેં યા 10 મિલીગ્રામ કાર્ટિસોન કા શ્લેષ્મકલા કે નીચે ઇંજેક્શન;

(3) ઐટ્રોપીન, 10 પ્રતિશત કી બૂઁદેં નેત્ર માં ડાલના૤

મહામારી જલશોથ (એપિડેમિક ડ્રૉપ્સી)

ઇસકો સાધારણતયા જનતા માં બેરીબેરી કે નામ સે જાના જાતા છે. સન્ 1930 માં આ રોગ મહામારી કે રૂપ માં બંગાલ માં ફૈલા થા અને બાળક, યુવા, વૃદ્ધ, સ્ત્રી, પુરુષ, સબકો સમાન રૂપ સે હુઆ થા૤ આ રોગ કા એક વિશેષ ઉપદ્રવ સમલવાય (ગ્લૉકોમા) થા૤ આ રોગ માં નેત્ર કે ભીતર દાવ (ટેંશન), બઢ઼ જાતી હૈ અને દૃષ્ટિ ક્ષેત્ર (ફ઼ીલ્ડ ઑવ વિજ઼ન) ક્ષીણ હોતા જાતા હૈ, યહાઁ તક કિ કુછ સમય માં વહ પૂર્ણતયા સમાપ્ત હો જાતા હૈ અને વ્યક્તિ દૃષ્ટિહીન હો જાતા છે. અંત માં દૃષ્ટિ-નાડ઼ી-ક્ષય (ઑપ્ટિક ઐટ્રોફ઼ી) પણ હો જાતા છે. બાહર સે દેખને માં નેત્ર સામાન્ય પ્રકાર કે દિખાઈ પડ઼તે હૈં, કિંતુ વ્યક્તિ કો કુછ પણ દિખાઈ નહીં પડ઼તા૤

ચિકિત્સા

રોગ હોને પર, નાડ઼ીક્ષય કે પૂર્વ, મહામારીશોથ કી સામાન્ય ચિકિત્સા કે અતિરિક્ત કાર્નિયા અને શ્વેતપટલ કે સંગમ સ્થાન (કાર્નિયો-સ્ક્લીરલ જંક્શન) પર એક છોટા છેદ કર દિયા જાતા છે. ઇસે ટ્રિફાઇનિંગ કહતે હૈં૤ ઇસસે નેત્રગોલસ કે પૂર્વ કોષ્ઠ સે દ્રવ્ય બાહર નિકલતા રહતા હૈ અને શ્વેતકલા દ્વારા સોખ લિયા જાતા છે. આ પ્રકાર નેત્ર કી દાબ બઢ઼ને નહીં પાતી૤

સમલવાય (ગ્લૉકોમા)

અંધતા કા આ પણ બહુત બડ઼ા કારણ છે. આ રોગ માં નેત્ર કે ભીતર કી દાબ બઢ઼ જાતી હૈ અને દૃષ્ટિ કા ક્ષય હો જાતા છે.

આ રોગ દો પ્રકાર કા હોતા હૈ, પ્રાથમિક (પ્રાઇમરી) અને ગૌણ (સેકંડરી)૤ પ્રાથમિક કો ફિર દો પ્રકારોં માં બાઁટા જા શકાય હૈ, સંભરણી (કંજેસ્ટિવ) તથા અસંભરણી (નૉન-કંજેસ્ટિવ)૤ સંભરણી પ્રકાર કા રોગ ઉગ્ર (ઐક્યૂટ) અથવા જીર્ણ (ક્રૉનિક) રૂપ માં પ્રારંભ હો શકાય છે. ઇસકે વિશેષ લક્ષણ નેત્ર માં પીડ઼ા, લાલિમા, જલીય સ્રાવ, દૃષ્ટિ કી ક્ષીણતા, આઁખ કે પૂર્વકોષ્ઠ કા ઉથલા હો જાના તથા નેત્ર કી ભીતરી દાબ કા બઢ઼ના છે. અધિકતર, ઉગ્ર રૂપ માં પીડ઼ા અને અન્ય લક્ષણોં કે તીવ્ર હોને પર હી રોગી ડાક્ટર કી સલાહ લેતા છે. યદિ ડાક્ટર નેત્ર રોગોં કા વિશેષજ્ઞ હોતા હૈ તો વહ રોગ કો પહચાનકર ઉસકી ઉપયુક્ત ચિકિત્સા કા આયોજન કરતા હૈ, જિસસે રોગી અંધા નહીં હોને પાતા૤ કિંતુ જીર્ણ રૂપ માં લક્ષણોં કે તીવ્ર ન હોને કે કારણ રોગી પ્રાયઃ ડાક્ટર કો તબ તક નહીં દિખાતા જબ તક દૃષ્ટિક્ષય ઉત્પન્ન નહીં હો પાતા, પરંતુ તબ લાભપ્રદ ચિકિત્સા કી આશા નહીં રહતી૤ આ પ્રકાર કે રોગ કે આક્રમણ રહ રહકર હોય છે૤ આક્રમણોં કે બીચ કે કાલ માં રોગ કે કોઈ લક્ષણ નહીં રહતે૤ કેવલ પૂર્વકોષ્ઠ કા ઉથલાપન રહ જાતા હૈ જિસકા પતા રોગી કો નહીં ચલતા૤ ઇસસે રોગ કે નિદાન માં બહુધા ભ્રમ હો જાતા છે.

ભ્રમ ઉત્પન્ન કરને વાલા દૂસરા રોગ મોતિયાબિંદ હૈ જો સાધારણતઃ અધિક આયુ માં હોતા છે. જીર્ણ પ્રાથમિક સમલવાય પણ ઇસી અવસ્થા માં હોતા છે. આ કારણ ધીરે-ધીરે બઢ઼તા હુઆ દૃષ્ટિહ્રાસ મોતિયાબિંદ કા પરિણામ સમઝા જા શકાય હૈ, યદ્યપિ ઉસકા વાસ્તવિક કારણ સમલવાય હોતા હૈ જિસમાં શસ્ત્રકર્મ સે કોઈ લાભ નહીં હોતા૤

વૃદ્ધાવસ્થા માં દૃષ્ટિહ્રાસ હોને પર રોગી કી પરીક્ષા સાવધાની સે કરના આવશ્યક છે. સમલવાય કે પ્રારંભ માં હી છેદન કરને સે દૃષ્ટિક્ષય રોકા જા શકાય છે.

મોતિયાબિંદ

આ પ્રાયઃ વૃદ્ધાવસ્થા કા રોગ છે. ઇસમાં નેત્ર કે ભીતર આઇરિસ કે પીછે સ્થિત તાલ (લેંસ) કડ઼ા તથા અપારદર્શી હો જાતા હૈ ૤

બાહ્ય કડીઓ

• ગુજરાતી વિશ્વકોશમાં અંધાપો.
• Directgov disabled people - UK govt information
• Access Watch: Blind users review accessibility of mainstream software સંગ્રહિત ૨૦૧૮-૧૨-૧૩ ના રોજ વેબેક મશિન
• Action for Blind People: UK charity providing free and confidential support for blind and partially sighted people
• The Chicago Lighthouse for People Who Are Blind or Visually Impaired
• AccessWorld Technology and People Who Are Blind or Visually Impaired
• American Council of the Blind
• American Foundation for the Blind
• Association for the Blind સંગ્રહિત ૨૦૧૨-૦૪-૧૪ ના રોજ વેબેક મશિન Improving the quality of life for the visually impaired.
• Blind Access Journal: Visual impairment in the real world સંગ્રહિત ૨૦૧૯-૦૮-૩૧ ના રોજ વેબેક મશિન
• Spoken-Web A free web portal managing a wide range of articles for computer users who are blind or visually impaired.
• Christian Blind Mission
• VISION 2020: The Right to Sight
• International Agency for the Prevention of Blindness (IAPB)
• International Association of Audio Information Services
• International Braille Research Center
• Journal of Visual Impairment & Blindness
• Literature Bibliography and Resources List સંગ્રહિત ૨૦૦૬-૦૩-૦૬ ના રોજ વેબેક મશિન
• National Braille Press
• National Federation of the Blind: Civil rights and consumer advocacy
• National Library for the Blind
• National Library Service for the Blind and Physically Handicapped
• Recording for the Blind and Dyslexic સંગ્રહિત ૨૦૦૮-૦૭-૦૩ ના રોજ વેબેક મશિન
• Royal National Institute for the Blind સંગ્રહિત ૨૦૦૬-૦૪-૦૫ ના રોજ વેબેક મશિન
• Scottish Sensory Centre સંગ્રહિત ૨૦૦૫-૦૭-૧૩ ના રોજ વેબેક મશિન
• SMCCB Vision Links સંગ્રહિત ૨૦૦૮-૧૧-૨૭ ના રોજ વેબેક મશિન
• WHO Fact Sheet on Visual Impairment
• Catalan Association for the Blind and Visually Impaired સંગ્રહિત ૨૦૦૮-૦૮-૨૮ ના રોજ વેબેક મશિન
• Vision Australia