ફરદુનજી મર્ઝબાન

ફરદુનજી મર્ઝબાન (૧૭૮૭-૧૮૪૭) એક ગુજરાતી મુદ્રક, પત્રકાર અને તંત્રી હતા. તેમણે ભારતમાં સૌપ્રથમ ગુજરાતી છાપખાનું મુંબઈમાં શરૂ કર્યું હતું અને ભારતનું સૌથી જૂનું સમાચારપત્ર મુંબઇ સમાચાર શરૂ કર્યું હતું.

જીવન

પ્રારંભિક જીવન

તેમનો જન્મ ૧૭૮૭માં સુરતમાં રહેતાં પારસી પૂજારીઓના કુટુંબમાં થયો હતો; તેમને શરૂઆતમાં પૂજારી બનવા માટે જ તાલીમ આપવામાં આવી હતી. ૧૮૦૫માં તેઓ મુંબઈ ગયા અને ત્યાં ફારસી અને અરબી ભાષાનો અભ્યાસ મુલ્લા ફિરોઝ હેઠળ કર્યો. ૧૮૦૮માં તેમણે બૂક બાઇંડિંગની દુકાન શરૂ કરી જે દરમિયાન તેઓ જીજીભાઈ છાપઘરના સંપર્કમાં આવ્યા અને કદાચ તેથી તેમણે ભારતનું છાપખાનું શરૂ કર્યું.

કાર્ય

૧૮૧૨માં તેમણે છાપખાનાની સ્થાપના કરી પરંતુ ૧૮૧૪ સુધી કોઈ પણ પુસ્તક છપાયું નહીં. સૌથી પહેલું પુસ્તક એ ગુજરાતી વિક્રમ સંવત ૧૮૭૧નું પંચાંગ હતું જેની કોઈ પણ નકલ અત્યારે બચી નથી. તેમણે પારસીઓના વિવિધ ધર્મગ્રંથોને અને ફારસી પુસ્તકોને ગુજરાતીમાં અનુવાદિત કર્યા તથા તેમને પુસ્તક રૂપે પ્રકાશિત કર્યા.

ફરદુનજીએ મુંબઇ સમાચારની શરૂઆત ૧લી જુલાઈ ૧૮૨૨ના રોજ મિત્રોની મદદથી કરી. તે ૧૮૨૩ સુધી અઠવાડિક હતું, ત્યારબાદ અઠવાડિયામાં બે વખત પ્રકાશિત થવા લાગ્યું અને ૧૮૫૫થી તે દૈનિક બની ગયું.

૧૮૩૨નું વર્ષ તેમના માટે હાનિકારક રહ્યું. આ જ વર્ષે તેમણે મુંબઇ સમાચારમાંથી પોતાની જાતને પાછી ખેંચવી પડી અને ત્યારબાર હિંદુસ્તાન નામના તેમના ચીન સાથે વ્યાપાર કરતાં જહાજને ગુમાવ્યું. કદાચ આ જ નુકસાનોને લીધે તેઓ મુંબઈ છોડીને દમણ ગયા, જ્યાં તેમનું ૨૩મી માર્ચ ૧૮૪૭ના રોજ અવસાન થયું.