મીરા નાયર

મીરા નાયર
જન્મની વિગત	૧૫ ઓક્ટોબર ૧૯૫૭  રૌરકેલા
અભ્યાસનું સ્થળ	હાર્વર્ડ વિશ્વવિદ્યાલય, દિલ્લી વિશ્વવિદ્યાલય
વ્યવસાય	અભિનેતા, દિગ્દર્શક, ચલચિત્ર નિર્માતા, પટકથાલેખક&Nbsp;
નોકરી આપનાર	કોલંબિયા વિશ્વવિદ્યાલય
જીવનસાથી	Mitch Epstein, Mahmood Mamdani
પુરસ્કાર	પદ્મભૂષણ, Caméra d'Or, ગોલ્ડન લાયન

મીરા નાયર (15 ઓક્ટોબર, 1957માં જન્મેલા) ન્યૂયોર્ક મૂળના ભારતીય ફિલ્મ દિગ્દર્શક અને નિર્માતા છે. મીરાબાઈ ફિલ્મ્સ એ તેમની નિર્માતા કંપની છે.

જીવન

મીરા નાયરનો જન્મ ભારતમાં ઓરિસ્સાના રોઉરકેલામાં પંજાબી ખત્રી પરિવારમાં થયો હતો, ઓરિસ્સામાં તેમના પિતા નોકરી કરતા હતા. આ મધ્યમવર્ગીય પરિવારના ત્રણ બાળકોમાં તેણી સૌથી નાના હતા. તેમના પિતા સરકારી અધિકારી અને માતા સમાજ સેવિકા હતા.

મીરાનું પ્રાથમિક શિક્ષણ હિમાચલ પ્રદેશના શિમલામાં આવેલી લોરેટો કૉન્વેન્ટ તારા હોલ નામની બોર્ડિંગ સ્કૂલમાં થયું હતું. તેઓએ દિલ્હી યુનિવર્સિટીના મીરાન્ડા હાઉસમાંથી સમાજશાસ્ત્ર વિષયમાં અભ્યાસ કર્યો, અને અહીં તેમણે લગભગ ત્રણ વર્ષ સુધી એક નાનકડી ડ્રામા કંપનીમાં રાજકીય વિષયો પર શેરી નાટકો ભજવ્યા. ત્યાર પછી 19 વર્ષની વયે 1976માં હાર્વર્ડ યુનિવર્સિટીની શિષ્યવૃત્તિ મેળવી તેઓ યુએસ (US) જવા રવાના થયા, જ્યાં તેમણે સમાજશાસ્ત્રનો અભ્યાસ ચાલુ રાખ્યો. હાર્વર્ડમાં જ તેમની મુલાકાત તસ્વીરકાર અને પોતાના ભાવિ પતિ મિચ એપસ્ટેઈન સાથે થઈ. આ ઉપરાંત તેઓ અહીં પોતાના વાર્તા લેખક સૂની તારાપોરવાલાને પણ મળ્યા, અને બાદમાં તેઓ ડોક્યુમેન્ટ્રી (દસ્તાવેજી ફિલ્મો) ફિલ્મો બનાવવા તરફ વળ્યા.

તેમણે દિલ્હી યુનિવર્સિટી અને હાર્વર્ડ યુનિવર્સિટીમાંથી અભ્યાસ પૂર્ણ કર્યો હતો. તેમની પ્રથમ જ ફિલ્મ ‘સલામ બોમ્બે! ’ (1988)એ કાન્સ ફિલ્મ ફેસ્ટિવલમાં ગોલ્ડન કેમેરા એવોર્ડ મેળવ્યો હતો, અને આ ફિલ્મે એકેડેમિક એવોર્ડમાં ‘બેસ્ટ ફોરેન લેંગ્વેજ ફિલ્મ’માં નામાંકન મેળવ્યું હતું. આ ફિલ્મના દિગ્દર્શન દરમિયાન જ તેમણે ભારતમાં રસ્તા પર રહેતા બાળકો માટે ‘સલામ બાળક ટ્રસ્ટ’ નામની સંસ્થા સ્થાપી હતી. તેમણે આ પહેલાં ઘણા સમય સુધી રચનાત્મક સહકાર્યકર તરીકે તેમજ પટકથા લેખક તરીકે સૂની તારાપોરવાલા સાથે કામ કર્યું હતું, જેમને તેઓ હાર્વર્ડમાં મળ્યા હતા.

તેઓ રાષ્ટ્રીય ફિલ્મ પુરસ્કાર સહિત અનેક આંતરરાષ્ટ્રીય ફિલ્મ ઉત્સવોમાં પુરસ્કારો જીતી ચૂક્યા છે. એટલું જ નહીં, તેઓ એકેડેમી એવોર્ડ, ગોલ્ડન ગ્લોબ, બાફ્ટા (BAFTA) એવોર્ડ અને ફિલ્મફેર એવોર્ડ સહિત અનેક પુરસ્કારો માટે પણ નામાંકિત પણ થઈ ચૂક્યા છે. આ ઉપરાંત તેઓ ઈન્ડિયા અબ્રોડ પર્સન ઓફ ધ યર-2007 એવોર્ડ પણ મેળવી ચૂક્યા છે. આ એવોર્ડ તેમને પેપ્સિકોના અધ્યક્ષ અને સીઈઓ (CEO) ઈન્દ્રા નૂયી તેમજ ઈન્ડિયા અબ્રોડ પર્સન ઓફ ધ યર-2006ના હસ્તે એનાયત થયો હતો.

તેમની તાજેતરની ફિલ્મોમાં રીસ વિથરસ્પૂન સાથેની વેનિટી ફેર , ધ નેમસેક અને એમેલિયા નો સમાવેશ થાય છે.

કારકિર્દી

ફિલ્મ કલાકાર તરીકેની કારકિર્દીની શરૂઆત કરતાં પહેલા નાયરે ચાર ટેલિવિઝન દસ્તાવેજી ફિલ્મોનું દિગ્દર્શન કર્યું હતું. બોમ્બેની નાઇટ ક્લબોની સ્ટ્રિપર્સના જીવન પર આધારિત ઈન્ડિયા કૅબરે નામની ફિલ્મે અમેરિકન ફિલ્મોત્સવમાં 1986માં બ્લ્યૂ રિબન એવોર્ડ જીત્યો હતો. સલામ બોમ્બે! (1988)નું પટકથા સૂની તારાપોરવાલા લખવામાં આવેલી આ ફિલ્મે એકેડમી એવોર્ડમાં બેસ્ટ ફોરેન લેંગ્વેજ ફિલ્મ (વિદેશીભાષાની શ્રેષ્ઠ ફિલ્મ) તરીકે નામાંકન મેળવ્યું હતું, ઉપરાંત અન્ય ઘણા પુરસ્કારો પણ જીત્યા હતા. આજે આ ફિલ્મની ગણતરી ક્લાસિક ફિલ્મોમાં થાય છે, અને ફિલ્મના વિદ્યાર્થીઓ માટે પણ તે આદર્શ નમૂનો છે.

1991માં આવેલી ડેન્ઝલ વોશિંગ્ટન અને સરિતા ચૌધરી અભિનિત મિસિસિપ્પી મસાલા માં વિસ્થાપિત થઈને મિસિસિપ્પીમાં જીવતા અને કામ કરતા યુગાન્ડાના-ભારતીય પરિવારની વાત કહેવાઈ હતી. આ ફિલ્મમાં પણ સૂની તારાપોરવાલાએ પટકથા લખી હતી, અને ફિલ્મનું નિર્માણ માઈકલ નોઝિક દ્વારા કરાયું હતું. 1995માં તેમની ક્રિસ્ટિન બેલના પુસ્તક આઘારિત ધ પેરેઝ ફેમિલી ફિલ્મ પ્રદર્શિત થઈ. આ ફિલ્મમાં મારિસા તોમેઈ, આલ્ફ્રેડ મોલિના અને એન્જેલિકા હ્યુસ્ટને કામ કર્યું હતું, જ્યારે આ ફિલ્મ પણ માઈકલ નોઝિક દ્વારા નિર્મિત હતી.

આ ઉપરાંત તેઓ 'કામા સૂત્ર : અ ટેઈલ ઓફ લવ'  ફિલ્મના પણ દિગ્દર્શક હતા, જેમાં ભારતની 16મી સદીનો સેટ (દૃશ્ય) ઊભો કરાયો હતો.

નવીન એન્ડ્રયૂસ અભિનિત અને એચબીઓ (HBO) ફિલ્મ દ્વારા નિર્મિત માય ઓન કન્ટ્રી ફિલ્મની વાર્તા સૂની તારાપોરવાલાએ અબ્રાહમ વર્ગીસના પુસ્તકના આધારે લખી હતી.

મીરા નાયરની અત્યાર સુધીની સૌથી જાણીતી ફિલ્મ છે મોનસુન વેડિંગ (2001), સબરિના ધવન દ્વારા લિખીત આ ફિલ્મમાં છૂટાછવાયા ભારતીય પંજાબી પરિવારો વિશેની હતી, વેનિસ ફિલ્મોત્સવમાં તેણે ગોલ્ડન લાયન એવોર્ડ જીત્યો હતો. મીરા નાયર આ એવોર્ડ જીતનારા પ્રથમ મહિલા છે. જ્યારે 2004ની તેની આવૃત્તિ તેમણે ઠાકરેની નવલકથા પરથી રીસ વિથરસ્પૂન દ્વારા અભિનિત વેનિટી ફેર ફિલ્મ બનાવી હતી.

ડાર્ટમાઉથ કૉલેજમાં 2006માં તેમની ધ નેમસેક ફિલ્મનો પ્રીમિયર શો યોજાયો હતો, જ્યાં નાયરને ડાર્ટમાઉથ ફિલ્મ એવોર્ડથી નવાજવામાં આવ્યા હતા. આ ફિલ્મનો બીજું પ્રીમિયર ઈન્ડો અમેરિકન કલ્ચરલ કાઉન્સિલ સાથે ન્યૂયોર્કમાં યોજાયું. ધ નેમસેક ફિલ્મની વાર્તા પુલિત્ઝર પ્રાઇઝ વિજેતા ઝૂમ્પા લાહિરીની નવલકથા પરથી સૂની તારાપોરવાલાએ લખી હતી, જે 2007માં પ્રદર્શિત થઈ હતી.

તેમનો હાલનો પ્રોજેક્ટ માઇશા છે, જે પૂર્વ આફ્રિકન અને દક્ષિણ એશિયાઈ લોકોને ફિલ્મ્સનો અભ્યાસ કરવા માટેની એક ફિલ્મ લેબ છે. માઇશાનું વડું મથક યુગાન્ડાના કમ્પાલામાં નાયરે દત્તક લીધેલા ઘરમાં આવેલું છે.

તેમણે ન્યૂયોર્ક, આઈ લવ યુ નામની ફિલ્મનું પણ દિગ્દર્શન કર્યું હતું, જે ન્યૂયોર્કમાં આકાર લેતી એક રોમાન્ટિક-ડ્રામા લવ સ્ટોરી છે. આ ઉપરાંત તેમણે ફક્ત 12 જ મિનિટની એઈડ્સ (AIDS) જાગૃતિ (ગેટ્સ ફાઉન્ડેશનના ભંડોળ દ્વારા નિર્મિત) માટેની માઈગ્રેશન નામની ફિલ્મ પણ બનાવી હતી.

ફિલ્મ ઉદ્યોગમાં તેમના પ્રદાન બદલ 2007માં 9મા બોલિવૂડ ફિલ્મ એવોર્ડમાં તેમને પ્રાઈડ ઓફ ઈન્ડિયા એવોર્ડથી નવાજવામાં આવ્યા હતા.

ઓક્ટોબર 2009માં પ્રદર્શિત થયેલી તેમની આત્મકથારૂપ ફિલ્મ એમેલિયા વિશે પ્રબળ નકારાત્મક રિવ્યૂ લખાયા હતા.

છેલ્લાં ઘણાં વર્ષોથી તેઓ શાંતારામ નામની નવલકથા પરથી બની રહેલી મોટા બજેટ ફિલ્મ માટે વ્યસ્ત હતા, પરંતુ 2009માં આ ફિલ્મ અભરાઈએ ચડાવી દેવાઈ હતી. તેમની આગામી ફિલ્મ ઈમ્પ્રેશનિસ્ટ 1920ના રાજ પર આધારિત છે. આ ઉપરાંત નાયરે મોહસીન હમિદની 2007માં પ્રકાશિત ધ રેલક્ટન્ટ ફન્ડામેન્ટલિસ્ટ નવલકથાના પણ હક્કો ખરીદ્યા છે. આ ફિલ્મમાં મુખ્ય ભૂમિકા માટે પ્રતીક બબ્બર, અલી ઝાફર અને રેહાન ખાન ઓડિશન આપી ચૂક્યા છે. તેમણે ઋષિકેશમાં બિટલ્સ પર આધારિત એક ડોક્ટુમેન્ટ્રી ફિલ્મનું કામ પણ શરૂ કર્યું છે. જોકે આ ફિલ્મ ક્યારે પ્રદર્શિત થશે તેની હજુ સુધી તારીખ જાહેર કરાઈ નથી.

અંગત જીવન

મીરા નાયર ન્યૂયોર્કમાં કોલમ્બિયા યુનિવર્સિટી નજીક જીવન ગુજારે છે. અહીં તેઓ સ્કૂલ ઓફ આર્ટ્સમાં ફિલ્મ વિભાગમાં સંલગ્ન પ્રાધ્યાપક તરીકે ફરજ બજાવે છે, અને તેમના પતિ, પ્રોફેસર મહેમૂદ મામદાની પણ અહીં ભણાવે છે. નાયર પોતાની ફિલ્મ મિસિસિપ્પી મસાલા ના સંશોધન માટે પ્રથમવાર જ યુગાન્ડા જઈ રહ્યા હતા ત્યારે તેમના પતિને પહેલીવાર 1988માં મળ્યા હતા. આ ઉપરાંત નાયર ઘણાં વર્ષોથી યોગના પણ અભ્યાસી રહ્યા છે, ફિલ્મ નિર્માણ વખતે પણ તેઓ પોતાની કલાકારો અને કર્મચારીઓ સાથે યોગથી જ દિવસની શરૂઆત કરે છે. નાયરે એક પુત્ર છે, ઝોહરાન મામદાની, તેનો જન્મ 1991માં થયો હતો અને 2010માં તે બ્રોન્ક્સ હાઈસ્કૂલ ઓફ સાયન્સમાંથી સ્નાતક થયો હતો.

ફિલ્મોગ્રાફી

• જામા સ્ટ્રીટ મસ્જીદ જર્નલ (1979)
• સો ફાર ફ્રોમ ઈન્ડિયા (1982)
• ઈન્ડિયા કૅબરે (1985)
• ચિલ્ડ્રન ઓફ અ ડિઝાયર્ડ સેક્સ (1987)
• સલામ બોમ્બે! (1988)
• મિસિસિપ્પી મસાલા (1991)
• ધ ડે ધ મર્સીડિઝ બિકમ અ હેટ (1993)
• ધ પેરેઝ ફેમિલી (1995)
• કામા સૂત્ર : અ ટેઈલ ઓફ લવ (1996)
• માય ઓન કન્ટ્રી (1998) (શૉ ટાઇમ ટીવી (TV))
• મોનસૂન વેડિંગ (2001)
• હિસ્ટેરિકલ બ્લાઈન્ડનેસ (2002)
• 11’9”01 સપ્ટેમ્બર 11 (ભાગ – “ઈન્ડિયા”) (2002)
• સ્ટીલ, ધ ચિલ્ડ્રન આર હિયર (2003)
• વેનિટી ફેર (2004)
• ધ નેમસેક (2006)
• માઈગ્રેશન (એઇડ્સ (AIDS) જાગો) (2007)
• ન્યૂ યોર્ક, આઇ લવ યુ (ભાગ – “કોશર વેજીટેરિયન”) (2008)
• 8 (ભાગ – “હાઉ કેન ઈટ બી?”) (2008)
• અમેલિયા (2009)
• ધ રેલેકટેન્ટ ફંડામેન્ટલિસ્ટ  (2012)
• વૉર્ડ્સ વિથ ગોડ્સ  (2014)
• ધ બેંગાલી  ડિટેકટિવ  (2015)
• ક્વીન ઓફ  કાતવે (2016)

પુરસ્કારો

જીત્યા

• 1985: શ્રેષ્ઠ દસ્તાવેજી ફિલ્મ, ગ્લોબલ વિલેજ ફિલ્મોત્સવ: ઈન્ડિયા કૅબરે
• 1986: ગોલ્ડન એથેના, એથેન્સ આંતરરાષ્ટ્રીય ફિલ્મોત્સવ: ઈન્ડિયા કૅબરે
• 1986: બ્લ્યૂ રિબન, અમેરિકન ફિલ્મોત્સવ: ઈન્ડિયા કૅબરે
• 1988: ઓડિયન્સ એવોર્ડ, કાન્સ ફિલ્મોત્સવ: સલામ બોમ્બે!
• 1988 : ગોલ્ડન કેમેરા (બેસ્ટ ફર્સ્ટ ફિલ્મ), કાન્સ ફિલ્મોત્સવ: સલામ બોમ્બે!
• 1988: રાષ્ટ્રીય પુરસ્કાર, શ્રેષ્ઠ ફિચર ફિલ્મ હિન્દીમાં: સલામ બોમ્બે!
• 1988: નેશનલ બોર્ડ ઓફ રિવ્યૂ એવોર્ડ ફોર ટોપ ફોરેન ફિલ્મ: સલામ બોમ્બે!
• 1988: મોન્ટ્રિયલ વર્લ્ડ ફિલ્મોત્સવમાં “જ્યૂરી પ્રાઇઝ”, “મોસ્ટ પોપ્યુલર ફિલ્મ” અને “પ્રાઇઝ ઓફ ધ ઈક્યૂમેનિકલ જ્યૂરી”: સલામ બોમ્બે!
• 1988: ન્યૂ જનરેશન એવોર્ડ, લોસ એન્જલસ ફિલ્મ ક્રિટીક્સ એસોસિએશન એવોર્ડ્સ
• 1988: લીલીઅન ગિશ એવોર્ડ (ફિચર ફિલ્મમાં ઉત્કૃષ્ટ), લોસ એન્જલસ વુમન ઈન ફિલ્મોત્સવ: સલામ બોમ્બે!
• 1991: ગોલ્ડન ઓસેલા (શ્રેષ્ઠ મૂળ પટકથા), વેનિસ ફિલ્મોત્સવ: મિસિસિપ્પી મસાલા (સૂની તારાપોલવાલા સાથે)
• 1991: ક્રિટીક્સ સ્પેશિયલ એવોર્ડ, સાઓ પાઉલો આંતરરાષ્ટ્રીય ફિલ્મોત્સવ: મિસિસિપ્પી મસાલા
• 1992: બેસ્ટ ડાયરેક્ટર (ફોરેન ફિલ્મ), ઈટાલિયન નેશનલ સિન્ડિકેટ ઓફ ફિલ્મ જર્નાલિસ્ટ્સ: મિસિસિપ્પી મસાલા
• 1992: એશિયન મીડિયા એવોર્ડ, એશિયન અમેરિકન આંતરરાષ્ટ્રીય ફિલ્મોત્સવ
• 1993: ઈન્ડિપેન્ડન્ટ સ્પિરિટ એવોર્ડ ફોર બેસ્ટ ફિચર: મિસિસિપ્પી મસાલા
• 2000: સ્પેશિયલ મેન્શન (ડોક્યુમેન્ટ્રી એન્ડ એસે), બિઅરિત્ઝ ઈન્ટરનેશનલ ફેસ્ટિવલ ઓફ ઓડિઓ વિઝ્યુઅલ પ્રોગ્રામિંગ: ધ લાફિંગ ક્લબ ઓફ ઈન્ડિયા
• 2001: ગોલ્ડન લાયન (બેસ્ટ ફિલ્મ), વેનિસ ફિલ્મોત્સવ: મોનસૂન વેડિંગ
• 2001: લાટેર્ના મેજીકા પ્રાઈઝ, વેનિસ ફિલ્મોત્સવ: મોનસૂન વેડિંગ
• 2002: ઓડિયન્સ એવોર્ડ, કેનબેરા આંતરરાષ્ટ્રીય ફિલ્મોત્સવ: મોનસૂન વેડિંગ
• 2002: આંતરરાષ્ટ્રીય સિનેમા માટે સ્પેશિયલ એવોર્ડ, ઝી સિને એવોર્ડ્સ: મોનસૂન વેડિંગ
• 2002: યુનેસ્કો એવોર્ડ, વેનિસ ફિલ્મોત્સવ: 11’9”01 સપ્ટેમ્બર 11
• 2004: ફેઈથ હુબ્લી વેબ ઓફ લાઇફ એવોર્ડ, રોચસ્ટર હાઈ ફોલ્સ આતંરરાષ્ટ્રીય ફિલ્મોત્સવ
• 2007: ગોલ્ડન આર્ફ્રોડાઇટ, લવ ઇઝ ફોલી ઈન્ટરનેશનલ ફિલ્મ ફેસ્ટિવલ (બલ્ગેરિઆ): ધ નેમસેક

નામાંકનો

• 1989: વિદેશીભાષાની શ્રેષ્ઠ ફિલ્મ માટે એકેડેમી એવોર્ડ: સલામ બોમ્બે!
• 1989: વિદેશીભાષાની શ્રેષ્ઠ ફિલ્મ માટે સિઝર એવોર્ડ(Meilleur film étranger ) : સલામ બોમ્બે!
• 1989: વિદેશીભાષાની શ્રેષ્ઠ ફિલ્મ માટે ગ્લોબ એવોર્ડ: સલામ બોમ્બે!
• 1990: બાફ્ટા (BAFTA) ફિલ્મ એવોર્ડ, બેસ્ટ ફિલ્મ નોટ ઈન ધ ઈંગ્લિશ લેંગ્વેજ: સલામ બોમ્બે!
• 1990: શ્રેષ્ઠ દિગદર્શક માટે ફિલ્મફેર એવોર્ડ: સલામ બોમ્બે!
• 1990: શ્રેષ્ઠ ફિલ્મ માટે ફિલ્મફેર એવોર્ડ: સલામ બોમ્બે!
• 1991: ગોલ્ડન લાયન (શ્રેષ્ઠ ફિલ્મ), વેનિસ ફિલ્મોત્સવ : મિસિસિપ્પી મસાલા
• 1996: ગોલ્ડન સિશેલ, સન સબાસ્ટિયન આંતરરાષ્ટ્રીય ફિલ્મોત્સવ:Kama Sutra: A Tale of Love
• 1999: શ્રેષ્ઠ ફિલ્મ, વેર્ઝાબર્ટ ઈન્ટરનેશનલ ગે એન્ડ લેસ્બિઅન ફિલ્મ ફેસ્ટિવલ: માય ઓન કન્ટ્રી
• 2001: સ્ક્રીન ઈન્ટરનેશનલ એવોર્ડ (શ્રેષ્ઠ નોન-યુરોપિયન ફિલ્મ), યુરોપિયન ફિલ્મ એવોર્ડ: મોનસૂન વેડિંગ
• 2001: વિદેશીભાષાની શ્રેષ્ઠ ફિલ્મ માટે ગોલ્ડન ગ્લોબ એવોર્ડ: મોનસૂન વેડિંગ
• 2002: બાફ્ટા (BAFTA) ફિલ્મ એવોર્ડ બેસ્ટ ફિલ્મ નોટ ઇન ધ ઈંગ્લિશ લેંગ્વેજ: મોનસૂન વેડિંગ
• 2003: શ્રેષ્ઠ દિગદર્શક માટે ક્લોટ્રુડિસ એવોર્ડ: મોનસૂન વેડિંગ
• 2003: ગોલ્ડન સ્ટાર, ઈન્ટરનેશનલ ફિલ્મ ફેસ્ટિવલ ઓફ મર્કેચ: હિસ્ટેરીકલ બ્લાઇન્ડનેસ
• 2003: યુરોપિયન સંઘમાંથી શ્રેષ્ઠ ફિલ્મ માટે સિઝર એવોર્ડ : 11’9”01 સપ્ટેમ્બર 11
• 2004: ગોલ્ડન લાયન (શ્રેષ્ઠ ફિલ્મ), વેનિસ ફિલ્મોત્સવ: વેનિટી ફેર
• 2007: ગોથમ એવોર્ડ ફોર બેસ્ટ ફિલ્મ: ધ નેમસેક

વધુ વાંચન

• જિગ્ના દેસાઈ: બિયોન્ડ ધી બોલીવુડ: ધી કલ્ચરલ પોલિટિક્સ ઓફ સાઉથ એશિયન ડિસાપોરિક ફિલ્મ . ન્યૂયોર્ક: રુટલેડ્ગ, 2004, 280 પેજ. ઇલ. આઈએસબીએન 0-415-96684-1 (આઈએનબી.) / આઈએસબીએન 0-415-96685-X (એચએફટી.)
• ગિતા રાજન: પ્લિઅન્ટ એન્ડ કોમ્પલિઅન્ટ:કૉલોનિઅલ ઈન્ડિયન આર્ટ એન્ડ પોસ્ટકૉલોનિઅલ સિનેમા . સ્ત્રીઓ ઓક્સફોર્ડ(પ્રકાશિત), આઈએસબીએન 0957-4042 ; 13(2002):1, પેજ. 48–69.
• અલ્પના શર્મા: બોડી મેટર્સ: ધી પોલિટિક્સ ઓફ પ્રોવોકેશન ઈન મીરા નાયર્સ ફિલ્મ્સ . ઓઆરએફવી: ફિલ્મ અને વિડીયોનો ત્રિમાસીક રિવ્યુ , ISSN 1050-9208 ; 18(2001):1, પેજ. 91–103.
• પ્રતિભા પરમાર: મીરા નાયર : ફિલ્મ મેકિંગ ઈન સ્ટ્રીટ્સ ઓફ બોમ્બે . સ્પારે રીબ , આઈએસબીએન 0306-7971; 198, 1989, પેજ. 28–29.
• ગ્વેન્ડોલિન એડ્રેય ફોસ્ટર: વુમન ફિલ્મમેકર્સ ઓફ ધી આફ્રિકન એન્ડ એશિયન ડાયસ્પોરા : ડિક્લોનિઝિંગ ધી ગેઝે, લોકેટિંગ સબ્જેક્ટિવિટી . કાર્બોન્ડાલે, આઈએલએલ.: સાઉથર્ન ઈલ્લીનોઇસ યુનિવર્સિટી પ્રેસ, 1997. આઈએસબીએન 0-8093-2120-3
• જ્હોન કેન્નેથ મુઇર: મર્સી ઈન હર આઇસ: ધી ફિલ્મ્સ ઓફ મીરા નાયર . હલ લેઓનાર્ડ, 2006. આઈએસબીએન 1557836493, 9781557836496.

બાહ્ય કડીઓ

• મીરા નાયરનું જીવનચરિત્ર (યુસી (UC) મીડિયા રિસોર્સ સેન્ટર બેરકેલી)
• યાહુ! ભારતીય ફિલ્મો પર મીરા નાયરનો ઇન્ટરવ્યૂ (12 મે, 2008ના લિંક દૂર કરવામાં આવી.)
• એસએડબલ્યુએનઈટી (SAWNET) જીવનચરિત્ર
• જીવનચરિત્ર
• Mira Nair ઈન્ટરનેટ મૂવી ડેટાબેઝમાં
• મૈશા ફિલ્મ લેબ કમ્પાલા, યુગાન્ડા
• [૧]નાયરની કામાસૂત્ર ફિલ્મનો રિવ્યૂ
• એલએક્સ. ટીવી () પર વિડીયો ઇન્ટરવ્યૂ
• મીરા નાયર સાથેની વાતચીત - હાર્વર્ડ ના ઘરેલું કાર્યકર્મમાં
• મીરા નાયરનું વ્યક્તિચિત્ર - MirabaiFilms.com પર
• સાઈવૉક એન્ટરટેઈમેન્ટ પર ધી નેમસેક ના દિગદર્શકનો વિડીયો ઇન્ટરવ્યૂ
• વિડીયો: એશિયા સોસાયટીમાં મીરા નાયર , ડિસે. 10, 2009
• મીરા નાયર: અ લાઇફ ઈન પિક્ચર્સ, બાફ્ટા(BAFTA) ઇવેન્ટ વિડીયો