કિત્તુર ચેન્નમ્મા

કિત્તુર રાણી ચેન્નમ્મા
બૅંગ્લોરમાં આવેલું રાણી ચિન્નમ્માનું બાવલું
જન્મની વિગત	ચેન્નમ્મા (1778-10-23)23 October 1778 કાકતી, બેલગાવી જિલ્લો, હાલનું કર્ણાટક, ભારત
મૃત્યુ	21 February 1829(1829-02-21) (ઉંમર 50) બૈલહોંગલ, બોમ્બે પ્રેસિડેન્સી, બ્રિટિશ રાજ
રાષ્ટ્રીયતા	ભારતીય
અન્ય નામો	રાણી ચેન્નમ્મા
પ્રખ્યાત કાર્ય	૧૮૫૭ના બ્રિટિશ ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપની સામેના સંગ્રામ માટે

કિત્તુર ચેન્નમ્મા (૨૩ ઑક્ટોબર ૧૭૭૮ - ૨૧ ફેબ્રુઆરી ૧૮૨૯) એ વર્તમાન કર્ણાટકના ભૂતપૂર્વ રજવાડા કિત્તુરનાં રાણી હતાં. પેરામાઉન્ટસીની અવગણનામાં અને તેમના આધિપત્ય પર નિયંત્રણ જાળવી રાખવાના પ્રયાસમાં તેમણે બ્રિટિશ ઈસ્ટ ઈન્ડિયા કંપની સામે સશસ્ત્ર પ્રતિકારનું નેતૃત્વ કર્યું હતું. તેમણે પ્રથમ વિદ્રોહમાં કંપનીને હરાવી હતી, પરંતુ બીજા વિદ્રોહ પછી તેઓ યુદ્ધ કેદી તરીકે મૃત્યુ પામ્યાં હતાં. બ્રિટિશ વસાહતીકરણ સામે કિટ્ટુર દળોનું નેતૃત્વ કરનાર પ્રથમ અને થોડા મહિલા શાસકોમાંની એક તરીકે, તેમને કર્ણાટકમાં લોકનાયિકા તરીકે યાદ કરવામાં આવે છે. તેઓ ભારતીય સ્વતંત્રતા ચળવળનું એક મહત્વપૂર્ણ પ્રતીક પણ છે.

જીવન

પ્રારંભિક જીવન

કિત્તૂર ચેન્નમ્માનો જન્મ ૨૩ ઓક્ટોબર ૧૭૭૮ના રોજ ભારતના કર્ણાટકના હાલના બેલગાવી જિલ્લાના એક નાનકડા ગામ કાકતીમાં થયો હતો. તેઓ લિંગાયત સમુદાયનાં હતાં અને નાની ઉંમરથી જ તેમણે ઘોડેસવારી, તલવારબાજી અને તીરંદાજીની તાલીમ મેળવી હતી. ૯ વર્ષની ઉંમરથી તેમની સંભાળ રાખ્યા પછી, ૧૫ વર્ષની ઉંમરે દેસાઈ પરિવારના રાજા મલ્લસર્જ સાથે લગ્ન કર્યાં હતાં.

અંગ્રેજો સામે સંઘર્ષ

ચેન્નમ્માના પતિનું ૧૮૧૬માં અવસાન થયું હતું અને તેઓ એક પુત્રને છોડીને ગયા. આ પછી ૧૮૨૪માં તેમના પુત્રનું મૃત્યુ થયું હતું. તેમના પતિ અને પુત્રના મૃત્યુ બાદ, રાણી ચેન્નમ્માએ વર્ષ ૧૮૨૪માં શિવલિંગપ્પાને દત્તક લીધા અને તેમને સિંહાસનનો વારસદાર બનાવ્યા. આનાથી ઈસ્ટ ઈન્ડિયા કંપની ગુસ્સે થઈ ગઈ, અને શિવલિંગપ્પાને હાંકી કાઢવાનો આદેશ આપ્યો. કિત્તૂર રાજ્ય પ્રભારી સેન્ટ જ્હોન ઠાકરેની ધારવાડ કલેક્ટર કચેરીના વહીવટ હેઠળ આવ્યું હતું, જેમાં શ્રી ચેપ્લેન કમિશનર હતા, જે બંનેએ કારભારી નવા શાસનને માન્યતા આપી ન હતી અને કિત્તૂરને બ્રિટિશ નિયંત્રણ સ્વીકારવા માટે સૂચિત કર્યું હતું.

આ પગલાને ૧૮૪૮થી સ્વતંત્ર ભારતીય રાજ્યોને જોડવા માટે ભારતના ગવર્નર જનરલ લોર્ડ ડેલહાઉસી દ્વારા પાછળથી રજૂ કરવામાં આવેલી ખાલસા નીતિના પુરોગામી તરીકે જોવામાં આવે છે.

૧૮૨૩માં રાણી ચેન્નમ્માએ બોમ્બે પ્રાંતના લેફ્ટનન્ટ-ગવર્નર માઉન્ટસ્ટુઅર્ટ એલ્ફિન્સ્ટનને એક પત્ર મોકલ્યો, જેમાં તેમના કેસની દલીલ કરવામાં આવી, પરંતુ વિનંતી ઠુકરાવી દેવામાં આવી, અને યુદ્ધ ફાટી નીકળ્યું. બ્રિટિશરોએ કિત્તુરના તિજોરી અને મુગટના ઝવેરાતની આસપાસ સંત્રીઓના એક જૂથને મૂક્યા, જેની કિંમત યુદ્ધ ફાટી નીકળ્યા પછી લગભગ ૧૫ લાખ રૂપિયા હતી. તેઓએ યુદ્ધ લડવા માટે ૨૦૭૯૭ માણસો અને ૪૩૭ બંદૂકોનું દળ પણ એકત્ર કર્યું,જે મુખ્યત્વે મદ્રાસ નેટિવ હોર્સ આર્ટિલરીની ત્રીજી ટુકડીમાંથી હતું. ઓક્ટોબર 1824 દરમિયાન યુદ્ધના પહેલા વિદ્રોહમાં બ્રિટિશ દળો ભરખમ રીતે હારી ગયાં અને સેન્ટ જોન ઠાકરે, કલેક્ટર અને પોલિટિકલ એજન્ટ, યુદ્ધમાં માર્યા ગયા.

ચેન્નમ્માના લેફ્ટનન્ટ અમાતુર બલપ્પા તેમની હત્યા અને બ્રિટિશ દળોના નુકસાન માટે મુખ્યત્વે જવાબદાર હતા. બે બ્રિટિશ અધિકારીઓ સર વોલ્ટર ઇલિયટ અને મિસ્ટર સ્ટીવનસનને પણ બંધક તરીકે લેવામાં આવ્યા હતા. રાણી ચેન્નમ્માએ તેમને ચૅપ્લેન સાથેની સમજૂતી સાથે મુક્ત કર્યા કે યુદ્ધ સમાપ્ત થઈ જશે, પરંતુ ચૅપ્લેને વધુ દળો સાથે યુદ્ધ ચાલુ રાખ્યું. બીજા હુમલા દરમિયાન, સોલાપૂરના સબ કલેક્ટર મુનરો, થોમસ મુનરોનો ભત્રીજો માર્યો ગયો. રાણી ચેન્નમ્મા તેમના નાયબ સંગોલ્લી રાયન્નાની સહાયથી ઉગ્ર લડાઈ લડ્યાં હતાં, પરંતુ આખરે તેને પકડી લેવામાં આવ્યાં. તેમને બૈલહોંગલ કિલ્લામાં કેદ કરવામાં આવ્યાં હતાં હતી, જ્યાં તબિયત બગડવાને કારણે ૨૧ ફેબ્રુઆરી ૧૮૨૯ના રોજ તેમનું અવસાન થયું હતું.

સ્મારકો

દફન સ્થળ

રાણી ચેન્નમ્માની સમાધિ અથવા દફન સ્થળ બૈલહોંગલમાં છે.

પ્રતિમાઓ

• સંસદ ભવન, નવી દિલ્હી
• કર્ણાટકમાં બૅંગ્લોર, બેલગાવી, હુબલી, અને કિત્તુરમાં

લોકપ્રિય સંસ્કૃતિમાં

ભારતની 1977ની ટિકિટ પર કિત્તુર રાની ચેન્નમ્મા

પુસ્તકો

• એમએમ કલબુર્ગી દ્વારા કિટ્ટુરુ સંસ્થાન સાહિત્ય - ભાગ III અને અન્ય લોકો દ્વારા ભાગ I, ભાગ II.
• એ બી વગ્ગાર દ્વારા કિટ્ટુરુ સંસ્થાન દખાલેગાલુ .
• સંગમેશ તમ્માનગૌદર દ્વારા કિટ્ટુરુ રાની ચેન્નમ્મા

ચલચિત્રો

• ૧૯૬૨માં કિત્તુર ચેન્નમ્મા કરીને કન્નડમાં ફિલ્મ બનાવવામાં આવી, જેમાં બી સરોજ દેવી મુખ્ય ભૂમિકામાં રહ્યાં અને ચલચિત્રનું નિર્દેશન બી આર પંતુલુએ કર્યું.
• આરઆરઆર ફિલ્મના એત્તારા જેન્ડા ગીતમાં તંગુતુરી પ્રકાશમ, વી. ઓ. ચિદમ્બરમ પિલ્લઈ, કેરળ વર્મા પઝાસી રાજા, સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ, ભગત સિંહ, શિવાજી મહારાજ અને સુભાષચંદ્ર બોઝ સાથે યાદ કરાય છે.

અન્ય

• રાણી ચેન્નમ્માની વીરગાથાઓ લોકગીતો, લાવણી અને ગીગી પદના રૂપમાં લોકો દ્વારા ગવાય છે.
• ૧૯૭૭માં ભારતીય સરકારે તેમની યાદગીરીમાં ટપાલની ટિકિટ બહાર પાડી હતી.
• તટરક્ષક જહાજ "કિત્તુર ચેન્નમ્મા"ને ૧૯૮૩માં કાર્યરત કરવામાં આવ્યું હતું અને ૨૦૧૧માં નિષ્ક્રિય કરવામાં આવ્યું.
• બેંગ્લોર અને મિરાજને જોડતી ભારતીય રેલવેની ટ્રેન રાની ચેન્નમ્મા એક્સપ્રેસનું નામ તેમના નામ પરથી રાખવામાં આવ્યું છે.