ઠક્કર બાપા

ઠક્કર બાપા
જન્મ	૨૯ નવેમ્બર ૧૮૬૯  ભાવનગર
મૃત્યુ	૨૦ જાન્યુઆરી ૧૯૫૧

અમૃતલાલ વિઠ્ઠલદાસ ઠક્કર (૨૯ નવેમ્બર ૧૮૬૯ - ૨૦ જાન્યુઆરી ૧૯૫૧) એ ઠક્કર બાપા ના નામથી લોકપ્રિય છે. તેઓ એક ભારતીય સામાજિક કાર્યકર હતા કે જેમણે ભારતના ગુજરાત રાજ્યમાં આદિવાસી લોકોના ઉત્થાન માટે કાર્ય કર્યું હતું. તેઓ ૧૯૧૪ માં ગોપાલ કૃષ્ણ ગોખલે દ્વારા સ્થાપિત સર્વર્સ ઑફ ઇન્ડિયા સોસાયટીના સભ્ય બન્યા હતા. અને પછી ૧૯૨૨માં તેમણે ભીલ સેવા મંડળની સ્થાપના કરી. ત્યારબાદ તે મહાત્મા ગાંધી દ્વારા ૧૯૩૨ માં સ્થાપિત હરિજન સેવક સંઘના મહામંત્રી બન્યા. ૨૪ ઓક્ટોબર ૧૯૪૮ ના રોજભારતીય આદિમજાતિ સેવક સંઘની સ્થાપના તેમની પહેલ પર કરવામાં આવી હતી. જ્યારે ભારતીય બંધારણની પ્રક્રિયા ચાલી રહી હતી, ત્યારે કેનવીએ ભારતના દૂરના અને સૌથી મુશ્કેલ ભાગોની મુલાકાત લીધી હતી અને આદિજાતિ અને હરિજન લોકોની પરિસ્થિતિની તપાસ કરી હતી. બંધારણની પ્રક્રિયામાં તેમણે મૂલ્યવાન મુદ્દાઓ ઉમેર્યા. મહાત્મા ગાંધી તેમને 'બાપા' કહેતા હતા.

ઠક્કરબાપાએ આસામ, ગ્રામીણ બંગાળ, ઓરિસ્સાના દુષ્કાળગ્રસ્ત વિસ્તારો, ગુજરાતના ભીલ પટ્ટાઓ અને સૌરાષ્ટ્રના હરિજન વિસ્તારો, મહારાષ્ટ્રના મહાર વિસ્તારો, મદ્રાસમાં અસ્પૃશ્ય વિસ્તારો, છોટા નાગપુરના ડુંગરાળ વિસ્તાર, થરપારકરનો રણ, હિમાલયની તળેટી, ત્રાવણકોરના દરિયાકાંઠાના વિસ્તારોની જંગલોની મુલાકાત તેમણે આદિજાતિ અને હરિજનોના ઉત્થાનના તેમના ધ્યેયને ધ્યાનમાં રાખીને લીધી હતી. તેઓ હંમેશા રેલ્વેના ત્રીજા વર્ગમાં મુસાફરી કરતા હતા. ઠક્કરબાપાએ તેમના જીવનના ૩૫ વર્ષ આદિજાતિ અને હરિજનોની સેવામાં વિતાવ્યા હતા.

પ્રારંભિક જીવન

ઠક્કર બાપાનો જન્મ ૨૯ નવેમ્બર ૧૮૬૯ ના રોજ ગુજરાત રાજ્ય ભારતના સૌરાષ્ટ્ર વિસ્તારમાં ભાવનગરના એક મધ્યમ વર્ગના પરિવારમાં થયો હતો. તેમના પિતા વિઠ્ઠલદાસ ઠક્કરે બાળકનું નામ અમૃત લાલ રાખ્યું હતું. તેમણે તેમના પિતા પાસેથી પરોપકાર અને માનવતાની સેવા સાથે પ્રાથમિક શાળા શિક્ષણ મેળવ્યું. ૧૮૯૦ માં તેણે પૂનાથી એલસીઈ (લાઇસન્સિયટ ઇન સિવિલ એન્જિનિયરિંગ) મેળવ્યું. તેમણે પોરબંદરમાં એક ઇજનેર તરીકે શ્રેયપૂર્વક કામ કર્યું હતું અને પછીથી તે ભારતની બહાર યુગાન્ડા (પૂર્વ આફ્રિકા) માં પ્રથમ રેલ્વે ટ્રેક નાખવામાં સેવા આપી હતી. તેમણે થોડા સમય માટે સાંગલી રાજ્યમાં મુખ્ય ઇજનેર તરીકે પણ ફરજ બજાવી હતી અને તે પછી બોમ્બે પાલિકામાં એન્જિનિયર તરીકે નોકરી કરી હતી. તે અહીં જ તેણે જોયું, પહેલીવાર, તે સફાઇ કામદારોની દયનીય પરિસ્થિતિઓને જેમણે આખા બોમ્બે શહેરના કચરાનો નિકાલ કરવો પડતો હતો. સફાઇ કામદારોએ રહેવાની મલિન વસાહતો જોઈને તેઓ આશ્ચર્યચકિત થઈ ગયા અને આ લોકોની મુસીબતોને દૂર કરવા માટે બાકીનું જીવન સમર્પિત કરવાનો સંકલ્પ કર્યો. ૧૯૧૪માં તેમણે રાજીનામું આપ્યું અને સામાજિક કાર્ય શરૂ કર્યું. તેઓ સર્વન્ટ્સ ઑફ ઈન્ડિયા સોસાયટીના સભ્ય બન્યા અને અસ્પૃશ્યો અને આદિવાસીઓના અધિકારની હિમાયત કરી.

સન્માન

ભારત સરકારે ૧૯૬૯ માં તેમના સન્માનમાં એક ટિકિટ રજૂ કરી હતી. મુંબઈની એક જાણીતી વસ્તી બાપ્પા કોલોનીનું નામ તેમના નામે રાખવામાં આવ્યું છે. મધ્ય પ્રદેશ રાજ્ય સરકારે ગરીબ, પીડિત અને સંપૂર્ણ પછાત આદિવાસી સમુદાયને સમર્પિત સેવાઓ માટે તેમના માનમાં નામ આપેલ એક એવોર્ડની સ્થાપના કરી છે. મહારાષ્ટ્ર સરકારે વર્ષ ૨૦૦૭ માં 'ઠક્કર બાપ્પા આદિવાસી વસ્તી સુધારણા' નામના આદિવાસી ગામો અને વસાહતોમાં સુધારો લાવવાની યોજના બનાવી છે.

લોકપ્રિય સંસ્કૃતિમાં

તમિલનાડુમાં ઠક્કરને "અપ્પા ઠક્કર" તરીકે ઓળખવામાં આવે છે કે જે "ઠક્કર બાપા" નું તમિળ સંસ્કરણ છે. તેઓ ખૂબ જાણકાર હોવાને કારણે મદ્રાસી ભાષાના શબ્દ 'અપ્પાટક્કર' પરથી તેમનું તે નામ પડ્યું. આ શબ્દે ૨૦૧૦ ની તમિળ ફિલ્મ બોસ એન્જીરા ભાસ્કરનમાં તેના ઉપયોગ દ્વારા લોકપ્રિયતા મેળવી હતી.

બાહ્ય કડીઓ

• ગુજરાતી વિશ્વકોશમાં ઠક્કર બાપા.