બ્લેક સબાથ

Black Sabbath
પાર્શ્વ માહિતી
મૂળ	Birmingham, England
શૈલી	Heavy metal
સક્રિય વર્ષો	1968–
રેકોર્ડ લેબલ	Vertigo, Warner Bros, Sanctuary, IRS, Reprise, Epic
સંબંધિત કાર્યો	Mythology, Heaven & Hell, GZR, Rainbow, Dio, Deep Purple, Black Country, Badlands
વેબસાઇટ	www.blacksabbath.com
સભ્યો	Tony Iommi Ozzy Osbourne Geezer Butler Bill Ward
ભૂતપૂર્વ સભ્યો	See: List of Black Sabbath band members

બ્લેક સબાથ એક ઇન્ગલિશ રોક બેન્ડ (રોક પ્રકારનું સંગીત વગાડનાર જૂથ) છે. જેની રચના બર્મિંગહામ ખાતે વર્ષ 1968માં ટોની ઇઓમી (ગિટારવાદક), ઓઝી ઓસ્બોર્ન (મુખ્ય ગાયક), ટેરી "ગ્રીઝર" બટલર (બેઝ વાદ્ય નિષ્ણાત) અને બિલ વોર્ડ (ડ્રમ તેમજ ડ્રમ ઉપરની થાળી વગાડનાર) દ્વારા કરવામાં આવી હતી. આ બેન્ડમાં સમયાંતરે ઘણા બધા બદલાવો આવ્યા છે. આ બેન્ડના કુલ 22 જેટલા ભૂતપૂર્વ સભ્યો હતા. મૂળતઃ આ બેન્ડની રચના ભારે બ્લુ રોક પ્રકારનું સંગીત વગાડનારાં બેન્ડ તરીકે કરવામાં આવી હતી. શરૂઆતમાં તેનું નામ અર્થ રાખવામાં આવ્યું હતું અને તેણે પોતાનાં ગીતોમાં ગૂઢ વિદ્યા તેમજ ભય પમાડે તેવી ગીતો ઉપરથી પ્રેરણા લઇને ગિટાર આધારિત સ્વરબદ્ધ કરેલાં ગીતો બનાવવાની શરૂઆત કરી. ત્યારબાદ આ જૂથે તેનું નામ બદલીને બ્લેક સબાથ કર્યું અને વર્ષ 1970માં અનેક પ્લેટિનમ રેકોર્ડ્ઝ સ્થાપ્યા ગૂઢ વિદ્યા અને ભય પમાડે તેવાં ગીતો ઉપરાંત બ્લેક સબાથ નશીલાં દ્રવ્યો અને યુદ્ધને લગતાં સામાજિક વિષયો ઉપર આધારિત ગીતો પણ બનાવતું હતું.

અત્યાર સુધીનું સૌપ્રથમ અને ખૂબ જ પ્રભાવશાળી હેવી મેટલ બેન્ડ ગણાતાં બ્લેક સબાથે 1970માં પેરાનોઇડ નામનું ચાર ભાગનું પ્લેટિનમ ગીત સંગ્રહ રજૂ કરીને સંગીતની દુનિયામાં નવો ચિલો ચાતર્યો હતો. એમટીવી દ્વારા તેને અત્યાર સુધીનાં "મહાન મેટલ બેન્ડ"નો ક્રમ આપવામાં આવ્યો હતો અને વીએચ 1ના "હાર્ડ રોકના 100 મહાન કલાકારો"ની યાદીમાં લેડ ઝેપેલિન બાદ આ જૂથનું નામ હતું. માત્ર યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સમાં જ તેમણે તેમની 1.5 કરોડ રેકોર્ડ્ઝ વેચી હતી. રોલિંગ સ્ટોને આ બેન્ડને '70ના દશકના હેવી મેટલ્સના રાજાઓ'ની સ્થિતિ ઉપર પહોંચાડ્યું.

ગાયક ઓઝી ઓસ્બોર્નની દારૂ પીવાની લતને કારણે વર્ષ 1979માં તેને બેન્ડમાંથી હાંકી કાઢવામાં આવ્યો. તેના સ્થાને ભૂતપૂર્વ રેઇન્બો ગાયક રોની જેમ્સ ડીઓને લેવામાં આવ્યો. ડિઓ દ્વારા ગાવામાં આવેલાં થોડાં ગીત સંગ્રહો અને તેનાં ગીતો લખવાનાં સંમિશ્રણ બાદ બ્લેક સબાથે 1980થી 1990નાં દાયકા દરમિયાન તેનાં સભ્યોમાં ઘણા બદલાવો જોયા જેમાં ગાયકો ઇયાન ગિલાન, ગ્લેન હઘીસ, રે ગિલેન અને ટોની માર્ટિનનો સમાવેશ થાય છે. વર્ષ 1992માં ઇઓમી અને બટલરે ડિઓ અને ડ્રમર વિન્ની એપાઇસ સાથે ડિહ્યુમનાઇઝર નું ધ્વનિમુદ્રણ કરવા માટે પુનઃ જોડાણ કર્યું 1997માં ઓસ્બોર્નના પુનઃ આગમન બાદ બેન્ડનાં મૂળ સભ્યો ફરી એક વખત એક સાથે ભેગા થયા અને તેમણે જીવંત ગીત સંગ્રહ રિયુનિયન ની રજૂઆત કરી. 1980ના શરૂઆત/મધ્ય ભાગ સુધી બેન્ડમાં ઇઓમી, બટલર, ડિઓ અને એપાઇસ રહેતાં હતા પરંતુ વર્ષ 2006 દરમિયાન હેવન એન્ડ હેલ નામના ગીત સંગ્રહની રજૂઆત દરમિયાન તેમાં સુધારો થયો.

ઇતિહાસ

રચના અને શરૂઆતના દિવસો (1968-1969)

તેમનું અગાઉનું સંગીત જૂથ માઇથોલોજી પડી ભાંગતા વર્ષ 1968માં ગિટારવાદક ટોમી ઇઓમી અને ડ્રમવાદક બિલ વોર્ડે બર્મિંગહામ એસ્ટોન ખાતે હેવી બ્લુસ બેન્ડ શરૂ કરવાની ઇચ્છા વ્યક્ત કરી બાઝવાદક ગ્રીઝર બટલર અને ગાયક ઓઝી ઓસ્બોર્ન બે નોંધપાત્ર સંગીતકારો રેર બ્રીડ નામના સંગીત જૂથમાં સાથે કામ કરતા હતા. ઓસ્બોર્ને એક સ્થાનિક સંગીતની દુકાનમાં જાહેરખબર મૂકીઃ "ઓઝી ઝિગને સંગીતનાં પ્રદર્શન કે શો માટે અંગત મદદનીશની જરૂર છે." નવાં જૂથને શરૂઆતમાં પોલ્કા ટલ્ક બ્લુઝ બેન્ડ નામ આપવામાં આવ્યું (આ નામ ઓસ્બોર્ને તેની માતાનાં બાથરૂમમાં હલકી કક્ષાની બ્રાન્ડનો ટેલ્કમ પાઉડર જોયો હતો તે બ્રાન્ડ ઉપરથી રાખવામાં આવ્યું હતું.) આ જૂથમાં સ્લાઇડ ગિટારવાદક જિમ્મી ફિલિપ્સ અને સેક્સોફોનવાદક એલન "અકેર" ક્લાર્કેનો સમાવેશ થતો હતો. આ જૂથનું નામ પોલ્કા ટલ્ક કરીને તેને વધુ ટૂંકાવવામાં આવ્યું હતું અને ત્યારબાદ તેને બદલીને અર્થ નામ આપવામાં આવ્યું હતું. આ જૂથમાં હવે ફિલિપ્સ અને ક્લાર્કે સિવાય ચાર સભ્યો રહ્યા હતા. જ્યારે આ જૂથ અર્થના નામે કામ કરતું હતું ત્યારે તેણે નોરમાન હેઇન્સ દ્વારા લિખિત કેટલાંક ગીતો ગાયાં જેમાં "ધ રેબેલ", "સોન્ગ ફોર જિમ", અને "વ્હેન આઇ કેમ ડાઉન"નો સમાવેશ થતો હતો.

અર્થ ઇન્ગલેન્ડ, ડેનમાર્ક અને જર્મનીની ક્લબોમાં શો કરતું હતું. જેમાં તેઓ જિમી હેન્ડ્રિક્સ, બ્લુ ચિયર અને ક્રિમ દ્વારા ગવાતાં મુખ્ય ગીતો ઉપરાંત પૂર્વ તૈયારી કર્યા વિનાનું લાંબુ બ્લુસ જેમ્સ ગાતાં હતા. ડિસેમ્બર 1968માં ઇઓમી અચાનક જ અર્થ છોડીને જેથ્રો ટુલ સાથે જોડાઇ ગયો. જોકે બેન્ડ સાથેનું તેનું કામ ખૂબ જ અલ્પજીવી રહ્યું. ઇઓમી ધ રોલિંગ સ્ટોન્સ રોક એન્ડ રોલ સર્કસ નામના ટીવી કાર્યક્રમમાં જેથ્રો ટુલ સાથે કામ કરવા લાગ્યો. જેથ્રો ટુલના નિર્દેશનથી અસંતુષ્ટ ઇઓમી જાન્યુઆરી 1969 દરમિયાન અર્થમાં પાછો ફર્યો ઇઓમીએ આ અંગે જણાવ્યું હતું કે "તે સાચું નહોચું એટલે મેં છોડી દીધું." "પહેલી વખત મને એમ લાગ્યું હતું કે ટુલ મહાન છે. પરંતુ મને એ બેન્ડનાં નેતામાં કાસ કંઇ એવું લાગ્યું નહીં કે જે ઇઆન એન્ડરસનમાં હતું." હું જ્યારે ટુલ પાસેથી પાછો ફર્યો ત્યારે નવો દ્રષ્ટિકોણ લઇને પાછો ફર્યો હતો. તેમણે મને શીખવાડ્યું હતું કે આગળ વધશો તો તમને તે માટેનું કામ મળશે."

ભૂલથી અન્ય એક ઇન્ગલિશ જૂથનું નામ અર્થ હતું તેથી તેમણે ફરી એક વખત તેમનાં બેન્ડનું નામ બદલવાનું નક્કી કર્યું. આ બેન્ડનાં રિહર્સલ રૂમ (સંગીતનો રિયાઝ કરવા માટેની ઓરડી) જે શેરીમાં હતી તેની સામે એક સિનેમાઘર હતું જેમાં વર્ષ 1963 દરમિયાન બોરિસ કાર્લોફનું ભયાવહ ચલચિત્ર બ્લેક સબાથ ચાલી રહ્યું હતું. ચલચિત્ર જોવા માટે લાગેલી લોકોની કતારોને જોતાં બટલરે નોંધ લીધી કે "અચરજ પમાડે તેવી વાત છે કે લોકો ભય પમાડે તેવાં ચલચિત્રો જોવા માટે પણ ખૂબ જ નાણાં ખર્ચે છે." આ વાતને અનુસરીને ઓસ્બોર્ને રહસ્યમય લેખક ડેનિસ વ્હીટલીથી પ્રેરણા લઇને "બ્લેક સબાથ" નામનું એક ગીત લખ્યું.આમાં બટલરે એવી કલ્પના કરી હતી કે એક કાળા રંગની માનવાકૃતિ તેનાં પલંગના પાયા પાસે ઊભી હોય છે. સંગીતમાં ટ્રિટોનનો ઉપયોગ કે જેને "રાક્ષસી મધ્યાંતર" પણ કહેવામાં આવે છે, અશુભ ધ્વનિ અને ગૂઢ ગીતોનાં કારણે બેન્ડ ગૂઢતાની દિશા તરફ ધકેલાવા લાગ્યું. 1960નાં દાયકામાં લોકો ફ્લાવર પાવર, લોક સંગીત અને હિપ્પી સંસ્કૃતિનાં ગીતો ખૂબ જ પ્રખ્યાત બન્યાં હતાં તેની સામે આ એક તદ્દન વિરોધાભાસી પ્રકારનું સંગીત હતું. નવા ધ્વનિથી પ્રેરણા લઇને બેન્ડે ઓગસ્ટ 1969માં પોતાનું નામ બદલીને બ્લેક સબાથ કર્યું અને આ જ પ્રકારનાં ભયાવહ ગીતો લખવા પરત્વે ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાનો નિર્ણય કર્યો. ભયાવહ ફિલ્મોની જેમ જ તેમણે ભયાવહ સંગીત બનાવવાની દિશામાં આગળ વધવાનું નક્કી કર્યું.

બ્લેક સબાથ અને પેરાનોઇડ (1970-1971)

ડિસેમ્બર 1989માં બ્લેક સબાથ ફિલિપ્સ રેકોર્ડ્સને સોંપવામાં આવ્યું. જાન્યુઆરી 1970માં તેમણે તેમનું પ્રથમ એકાકી "એવિલ વુમન" ફિલિપ્સની પેટા કંપની ફોન્ટાના રેકોર્ડ્સ મારફતે રજૂ કર્યું. ત્યારબાદ રજૂ કરવામાં આવેલાં આલ્બમોનું સંચાલન ફિલિપ્સ દ્વારા નવી બનાવવામાં આવેલી તેમજ રોક સંગીતનાં ક્ષેત્રે ઝડપી વિકાસ સાધી રહેલી કંપની વર્ટિગો રેકોર્ડ્સ દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું. એકાકી ગીત ટોચનાં ગીતોમાં સ્થાન પામવાને નિષ્ફળ ગયું હોવા છતાં પણ આ જૂથે જાન્યુઆરીના અંત ભાગમાં પોતાનું પ્રથમ આલ્બમ બનાવવા માટે સ્ટુડિયોમાં સતત બે દિવસ પસાર કર્યા આ આલ્બમના નિર્માતા હતા રોજર બાઇન. ઇઓમીએ જીવંત ધ્વનિમુદ્રણમાં યાદ કર્યું હતું કે "અમને એમ લાગ્યું હતું કે આ આલ્બમનનું ધ્વનિમુદ્રણ કરતાં અમને બે દિવસ લાગશે અને અન્ય એક દિવસ સંગીતનું મિશ્રમ કરવામાં જશે." એટલે અમે તેને જીવંત વગાડ્યું. ઓઝી પણ એ જ સમયે ગાવાનો હતો એટલે અમે તેને અલગ બૂથમાં મૂકી તેને બંધ કરીને જતા રહ્યા. એક વખત વગાડ્યા પછી અમારે મોટા ભાગનું સંગીત બીજી વખત નથી વગાડવું પડ્યું."

નામસ્ત્રોતીય બ્લેક સબાથ વર્ષ 1970ના ફેબ્રુઆરી માસની તારીખ 13મીએ શુક્રવારના દિવસે રજૂ કરવામાં આવ્યું. યુકેનાં ટોચનાં આલ્બમોની યાદીમાં આ આલ્બમ 8મા ક્રમે આવ્યું અને મે 1970માં વાર્નર બ્રધર્સ રેકોર્ડ્સ દ્વારા તેને યુએસમાં રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું જ્યાં તે બિલબોર્ડ 200 ટોચના આલ્બમોની યાદીમાં 23મા ક્રમે પહોંચ્યુ અને આ યાદીમાં તે સતત એક વર્ષ સુધી રહ્યું હતું. વ્યાપારિક ધોરણે આ આલ્બમને ધરખમ સફળતા મળવાના કારણે વિવેચકોએ પણ તેની ખાસ નોંધ લીધી જેમાં રોલિંગ સ્ટોન ના લેસ્ટર બેન્ગ્સે આ આલ્બમને ફગાવી દેતાં જણાવ્યું હતું કે "બાઝ અને ગિટાર દ્વારા તૈયાર કરવામાં આવેલું કર્કશ પ્રકારનું સંગીત એવી રીતે વાગે છે કે જાણે બધું જ સંગીત ઝડપથી વાગીને સંગીતની તમામ પરિસિમાઓ તોડી દે છે. આ સંગીત બિલકુલ સુમેળ ભર્યું નથી". આ આલ્બમની રેકોર્ડ્ઝનું વેચાણ નોંધપાત્ર માત્રામાં થયું હતું. વિવેચકો દ્વારા આકરી ટીકાઓ કરવામાં આવી હોવા છતાં પણ તેને મુખ્યપ્રવાહમાં આવવાનો પ્રથમ વખત મોકો મળ્યો હતો. તે દિવસથી યુએસના રેકોર્ડિંગ ઇન્ડસ્ટ્રી એસોસિયેશન ઓફ અમેરિકા (આરઆઇએએ) અને યુકેનાં બ્રિટિશ ફોનોગ્રાફિક ઇન્ડસ્ટ્રી (બીપીઆઇ) દ્વારા તેને સર્ટિફાઇડ પ્લેટિનમનો દરજ્જો આપવામાં આવ્યો છે.

યુએસમાં તેમની વધતી જતી લોકપ્રિયતાનો લાભ લેવા માટે બેન્ડ બ્લેક સબાથ ની રજૂઆત બાદ ચાર મહિનામાં જ જૂન 1970માં ઝડપથી સ્ટુડિયોમાં પાછું ફર્યું. વિયેતનામ યુદ્ધ ઉપર ટીકા કરતું ગીત "વોર પિગ્સ" બનાવ્યા બાદ તેમણે બીજાં આલ્બમનું નામ શરૂઆતમાં વોર પિગ્સ રાખવાનો વિચાર હતો. જોકે વિયેતનામ યુદ્ધના ટેકેદારો તરફથી આ અંગેની તીવ્ર નકારાત્મક પ્રતિક્રિયા થશે તેવી દહેશતે વાર્નરે તેનું નામ બદલીને પેરાનોઇડ કરી નાખ્યું હતું. આ આલ્બમનું મુખ્ય ગીત "પેરાનોઇડ" સ્ટુડિયોમાં છેલ્લી ઘડીએ લખવામાં આવ્યું હતું. બિલ વોર્ડના જણાવ્યા અનુસાર: "અમારી પાસે આલ્બમ માટે પૂરતાં ગીતો નહોતાં. ટોનીએ માત્ર તે (પેરાનોઇડ) ગિટાર ઉપર વગાડ્યું અને તે ગીત બની ગયું. આખું ગીત શરૂઆતથી અંત સુધી બનતાં અંદાજે 20થી 25 મિનિટ લાગી હતી." એકલું ગીત આલ્બમની રજૂઆત પહેલાં સપ્ટેમ્બર 1970માં રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. યુકેનાં ટોચનાં ગીતોની યાદીમાં તે ચોથા ક્રમે રહ્યું હતું બ્લેક સબાથનું આ એક માત્ર એવું ગીત હતું કે જે ટોચનાં દસ ગીતોની યાદીમાં સ્થાન પામ્યું હોય.

બ્લેક સબાથે તેનું બીજું સંપૂર્ણ આલ્બમ પેરાનોઇડ યુકે ખાતે ઓક્ટોબર 1970માં રજૂ કર્યું. "પેરાનોઇડ" નામનાં એકલાં ગીતની રજૂઆત બાદ આ આલ્બમ યુકેનાં ટોચનાં ગીતોની યાદીમાં પ્રથમ ક્રમે પહોંચ્યું. યુએસમાં આ આલ્બમની રજૂઆત જાન્યુઆરી 1971 સુધી રોકી રાખવામાં આવી હતી કારણ કે યુકેમાં પેરાનોઇડની રજૂઆત થઇ ત્યાં સુધી બ્લેક સબાથ યુએસનાં ટોચનાં ગીતોની યાદીમાં ચાલી રહ્યું હતું.માર્ચ 1971માં આ આલ્બમ યુએસનાં ટોચનાં દસ આલ્બમોની યાદીમાં સ્થાન પામ્યું. યુએસમાં તેની 40 લાખ નકલો વેચાઇ. આ ગીતને રેડિયો ઉપર વગાડવામાં નહોતું આવ્યું. તત્કાલિન રોક સંગીતનાં વિવેચકો દ્વારા આ આલ્બમની પણ ભારે ટીકા કરવામાં આવી પરંતુ આધુનિક જમાનાના ઓલ મ્યુઝિકના સ્ટિવ હ્યુઇ જેવા વિવેચકોએ પેરાનોઇડને " અત્યાર સુધીનું એક મહાન અને ખૂબ જ પ્રભાવશાળી હેવી મેટલ આલ્બમ" ગણાવ્યું. આ આલ્બમ "રોક સંગીતના ઇતિહાસમાં હેવી મેટલ અને તેમાં ઉપયોગમાં લેવામાં આવેલાં ધ્વનિની સ્ટાઇલને વ્યાખ્યાયિત કરે છે." વર્ષ 2003માં આ આલ્બમને રોલિંગ સ્ટોનનાં સામાયિકમાં પ્રસિદ્ધ થતી ટોચનાં 500 મહાન આલ્બમોની યાદીમાં 130મું સ્થાન પ્રાપ્ત થયું. પેરાનોઇડની સફળતાને કારણે બેન્ડે પ્રથમ વખત ડિસેમ્બર 1970માં યુએસનો પ્રવાસ ખેડ્યો. જેના થકી આલ્બમનું બીજું એકલું ગીત "આયર્ન મેન" નાં બીજ રોપાયાં. એકલું ગીત ટોચનાં 40 ગીતોની યાદીમાં પ્રવેશ મેળવવામાં નિષ્ફળ ગયું હોવા છતાં પણ "આયર્ન મેન" બ્લેક સબાથનાં સૌથી વધુ ખ્યાતિ ધરાવનારા ગીતો પૈકીનું એક રહ્યું છે. ઉપરાંત વર્ષ 1998માં જ્યાં સુધી "સાઇકો મેન" રજૂ ન થયું ત્યાં સુધી તે યુએસનાં ટોચનાં ગીતોમાં લોકપ્રિય રહ્યું હતું.

માસ્ટર ઓફ રિયાલિટી અને વોલ્યુમ 4 (1971-1973)

ફેબ્રુઆરી 1971માં બ્લેક સબાથ તેનાં ત્રીજાં આલ્બમ ઉપર કામ કરવાની તૈયારી માટે સ્ટુડિયોમાં પાછું ફર્યું. પેરાનોઇડ ની સફળતા બાદ હવે તેઓ સ્ટુડિયોમાં વધારે સમય રહીને કામ કરી શકતાં હતા તેમજ તેમની પાસે નશીલી દવાઓ ખરીદવા માટે સુટકેસ ભરીને નાણાં પણ હતાં. "અમે કોક, બિગ ટાઇમ", વાર્ડ એક્સપ્લેઇન્ડમાં પ્રવેશી ચૂક્યા હતા. અપ્પર્સ, ડાઉનર્સ, ક્વાલુડેસ, જે પણ તમને ગમે તે. એક માત્ર એવા મંચની જરૂર હોય છે કે જેના ઉપર તમે તમારા વિચારો લઇને આવી શકો અને તમે તેને ભૂલી જાવ કારણ કે તમે તેમાંથી બહાર નીકળી ગયા હો છો."

એપ્રિલ 1971માં નિર્માણ પૂરૂં થયું અને જુલાઇ એટલે કે પેરાનોઇડ ની રજૂઆતના છ માસ બાદ બેન્ડે તેનું માસ્ટર ઓફ રિયાલિટી નામનું આલ્બમ રજૂ કર્યું. આ આલ્બમ યુએસ અને યુકે બંનેની યાદીઓમાં ટોચનાં દસ આલ્બમોની યાદીમાં સ્થાન પામ્યું અને બે મહિના કરતાં પણ ઓછા સમયગાળામાં તેને ગોલ્ડનો દરજ્જો કે પ્રમાણપત્ર આપવામાં આવ્યું. કાળક્રમે 1980માં તેને પ્લેટિનમનો દરજ્જો આપવામાં આવ્યો અને 21^મી સદીની શરૂઆતમાં તેને ડબલ પ્લેટિનમનો દરજ્જો આપવામાં આવ્યો. માસ્ટર ઓફ રિયાલિટી માં બ્લેક સબાથના શ્રવણેન્દ્રિયને લગતાં ગીતોનો સમાવેશ પ્રથમ વખત કરવામાં આવ્યો હતો.તેમનાં ચાહકોને ખૂબ જ ગમતાં ગીતો "ચિલ્ડ્રન ઓફ ગ્રેવ" અને "સ્વિટ લિફ"નો પણ તેમાં સમાવેશ થતો હતો. આ વખતે પણ વિવેચકોએ તેમની તરફેણ કરી નહોતી રોલિંગ સ્ટોન ના લેસ્ટર બેન્ગ્સે માસ્ટર ઓફ રિયાલિટી ને "અતિ સરળ, પુનરાવર્તન કરનારું અને તાલ મેળ વિનાનું" ગમાવીને ફગાવી દીધું હતું. જોકે આ જ સામાયિકે આ જ આલ્બમને વર્ષ 2003ના તેના સંપાદિત અંકમાં અત્યાર સુધીનાં 500 ટોચનાં આલ્બમોમાં 298મું સ્થાન આપ્યું હતું.

માસ્ટર ઓફ રિયાલિટી બાદ તેમણે 1972માં વિશ્વ પ્રવાસ ખેડ્યો, બ્લેક સબેથે ત્રણ વર્ષમાં પ્રથમ વખત વિરામ લીધો. બિલ વાર્ડના શબ્દોમાં કહીએ તો: "બેન્ડ ખૂબ જ થાકી ગયું હતું. અમે અમારા રસ્તા ઉપર સતત ચાલતા રહ્યા વર્ષો સુધી સતત પ્રવાસ અને ગીતોનાં ધ્વનિમુદ્રણો. મને એમ લાગ્યું કે માસ્ટર ઓફ રિયાલિટી ની સાથે અમે જે પહેલાં ત્રણ આલ્બમો બનાવ્યા તેનો જમાનો પૂરો થઇ ગયો હતો. હવે અમે આગામી આલ્બમ વિષે સમય ફાળવવાનું નક્કી કર્યું.

જૂન 1972માં બેન્ડ લોસ એન્જલસ ખાતે આવેલા રેકોર્ડ પ્લાન્ટ ખાતે આગામી આલ્બમ માટે કામ કરવા એકત્રિત થયું. ભ્રષ્ટાચાર જેવા નીતિવિષયક મુદ્દાઓને લઇને ધ્વનિમુદ્રણની પ્રક્રિયા અટકવા લાગી હતી. "કોર્નુકોપિયા" ગીતનું ધ્વનિમુદ્રણ કરવા માટે ગડમથલ કરી રહેલું જૂથ તે બાદ "વચ્ચેનાં ખંડમાં બેસીને નશીલી દવાઓનું સેવન કરી રહ્યું હતું ત્યારે" બિલ વાર્ડને લગભગ બેન્ડમાંથી હાંકી કાઢવા સુધીની નોબત આવી ગઇ હતી. "મને તે ગીત પ્રત્યે નફરત હતી તેમાં એવાં સંગીતનાં નમૂનાઓ હતા જે એકદમ ખરાબ હતા." તેમ વાર્ડે જણાવ્યું હતું. "અંતે મેં તે કરવાનું નક્કી કર્યું પરંતુ મને તમામ લોકો તરફથી ઠંડી ઉપેક્ષા જેવો પ્રતિભાવ મળ્યો. પ્રતિસાદ એવો હતો કે 'સારું હવે તમે ઘરે જાવ, હવે તમે કોઇ જ કામના રહ્યા નથી.' મને એમ લાગ્યું કે મેં બધું ફૂંકી માર્યું છે અને મને હાંકી કાઢવાની ઘડીઓ ગણાઇ રહી છે". મૂળતઃ આ આલ્બમનું નામ "સ્નોબ્લાઇન્ડ" રાખવાનું હતું. આ આલ્બમમાં આ જ નામનું એક ગીત હતું જેમાં કોકેઇનનાં સેવન અંગેની વાત હતી. રેકોર્ડ કંપનીએ છેલ્લી ઘડીએ આલ્બમનું નામ બદલીને બ્લેક સબાથ વોલ્યુમ-4 કરી નાખ્યું ત્યારે વાર્ડે દલીલ કરી કે "અગાઉ વોલ્યુમ 1,2 કે 3 નહોતા આ ખરેખર એક મૂર્ખતા ભરેલું નામ છે."

સપ્ટેમ્બર 1972માં બ્લેક સબાથનો વોલ્યુમ-4 રજૂ કરવામાં આવ્યો અને તત્કાલિન વિવેચકોએ ફરી એક વખત તેને ફગાવી દીધો. એક માસ કરતાં પણ ઓછા સમયમાં તેને ગોલ્ડનો દરજ્જો મળ્યો. આ બેન્ડનું સતત એવું ચોથું આલ્બમ હતું કે જેની યુએસમાં 10 લાખ કરતાં વધારે નકલો વેચાઇ હોય. સ્ટુડિયોમાં વધારે સમય રહેવાને કારણે વોલ્યુમ-4 માં બેન્ડે સ્ટ્રિંગ્સ, પિયાનો, ઓર્કેસ્ટ્રાઇઝેશન અને મલ્ટિપાર્ટ સોન્ગ જેવા સંગીતના અખતરાઓ કર્યા હતા. પેરાનોઇડ બાદ પ્રથમ વખત "ટુમોરોઝ ડ્રિમ" નામનું ગીત પ્રથમ વખત એકલાં ગીત તરીકે રજૂ કરવામાં આવ્યું પરંતુ તેને ટોચનાં ગીતોની યાદીમાં સ્થાન ન મળી શક્યું. યુએસનો સઘન પ્રવાસ ખેડ્યા બાદ બેન્ડે 1973માં પ્રથમ વખત ઓસ્ટ્રેલિયાનો પ્રવાસ ખેડ્યો. અને ત્યારબાદ મેઇન લેન્ડ યુરોપનો પમ પ્રવાસ ખેડ્યો.

સેબથ બ્લડી સેબથ અને સાબોટાજ (1973–1976)

વોલ્યુમ-4 અને વિશ્વ પ્રવાસ બાદ બ્લેક સબાથ તેનાં આગામી કામ માટે ફરી પાછું લોસ એન્જલસમાં આવ્યું. વોલ્યુમ-4 ની સફળતાથી સંતુષ્ટ થઇને બેન્ડે ધ્વનિમુદ્રણ માટેનું વાતાવરણ બનાવવાની શરૂઆત કરી અને તે લોસ એન્જલસ ખાતેનાં રેકોર્ડ પ્લાન્ટમાં પાછું ફર્યું. નવા જમાનાના સંગીતનાં આવિષ્કારોને જાણીને બેન્ડને નવાઇ લાગી કે જે રૂમમાં તેઓ પહેલાં રહીને ધ્વનિમુદ્રણ કરતા હતા તે રૂમમાં હવે "વિશાળ સિન્થેસાઇઝર" રાખવામાં આવ્યું છે. બેન્ડે બેલ એરમાં મકાન ભાડે રાખ્યું અને 1973ના ઊનાળામાં લેખનનું કામ શરૂ કર્યું પરંતુ નાણાકીય પ્રશ્નો અને થાકના કારણે તેઓ એક પણ ગીત પૂરૂં કરી શક્યા નહીં. ઇઓમીએ જણાવ્યું હતું કે "વોલ્યુમ-4 વખતે જે પ્રાકરાના વિચારો આવતા હતા તે પ્રકારના વિચારો આવતા નહોતા અને અમે ખરેખર અસંતુષ્ટ થઇ ગયા હતા." "બધા લોકો બેઠા રહેતા અને હું કંઇક વિચાર લઇને આવીશ તેવી આશાએ મારી રાહ જોયા કરતા. હું કશી જ બાબત વિષે કશું જ વિચારી શકતો નહોતો. જો હું કશું જ લીધા વિના જાઉં તો તે લોકો પણ કશું જ ન કરી શકે તેવી સ્થિતિ હતી."

left|thumb|210px|ટોની ઇઓમી અને ઓઝી ઓસ્બોર્ન મંચ ઉપર લોસ એન્જલસમાં એક માસ સુધી કોઇ જ પરિણામ ન મળ્યા બાદ બેન્ડે ઇન્ગલેન્ડ પાછા ફરવાનું પસંદ કર્યું. ઇન્ગલેન્ડનાં ડીનનાં જંગલોમાં તેમણે ક્લિયરવેલ કિલ્લો ભાડે રાખ્યો. "અમે અંધાર કોટડી જેવી જગ્યાએ મહાવરો કરતા અને તે ખૂબ જ ડરતાં હતા પરંતુ આ એક સારું વાતાવરણ હતું. તેની જાદુઇ અસર થઇ અને અમારા મગજમાં ફરી એક વખત વિચારો આવવા માંડ્યા." અંધાર કોટડીમાં કામ કરતી વખતે ઇઓમીએ ગીતનો મુખ્ય ટુકડો ગણગણ્યો "સેબથ બ્લડી સેબથ" જેનાં કારણે નવું ગીત બનવાની શરૂઆત થઇ. વોલ્યુમ-4 લંડનના મોર્ગન સ્ટુડિયોમાં માઇક બુચર દ્વારા ધ્વનિમુદ્રિત કરવામાં આવ્યું હતું. તેની સ્ટાઇલમાં ઘણાં પરિવર્તોનો આણવામાં આવ્યા હતા. જ્યારે નવાં ગીતમાં સિન્થેસાઇઝર, સ્ટ્રિંગ્સ અને જટિલ સંગીત વ્યવસ્થાનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો. હા, કિબોર્ડવાદક રિક વેકમેનને એક બેઠકમાં વગાડવા માટે લઇ આવવામાં આવ્યો હતો. તેણે "સાબ્રા કેડાબ્રા"માં કિબોર્ડ વગાડ્યપું હતું.

નવેમ્બર 1973માં બ્લેક સબાથે તેનું અત્યંત ટીકાસ્પદ આલ્બમ સેબથ બ્લડી સેબથ રજૂ કર્યું. પોતાની કારકીર્દિમાં પ્રથમ વખત બેન્ડને મુખ્ય પ્રવાહનાં અખબારોમાં આવતી ટિપ્પણીઓમાં તેમની તરફેણમાં પ્રતિભાવો મળવા લાગ્યા. રોલિંગ સ્ટોન ના ગોર્ડન ફ્લેચરે આ આલ્બમને "અભૂતપૂર્વ પકડવાળી બાબત" ગણાવી અને "સંપૂર્ણ સફળતા કરતાં સહેજ પણ ઓછું નહીં" ગણાવ્યું. ઓલ મ્યુઝિકના એડ્યુઆર્ડો રિવાડેવિયા જેવા પાછળથી કરવામાં આવેલા વિવેચકોએ આ આલ્બમને "હેવી મેટલમાં હોવા જોઇએ તે તમામ તત્વોનાં માસ્ટરપિસ તરીકે ગમાવ્યું." જ્યારે "સંચાલન કુશળતાની અને પરિપક્વતાની નવી શોધાયેલી શૈલી" તરીકે પણ તેની ગણના થઇ. આ આલ્બમ બેન્ડનું સતત એવું પાંચમું આલ્બમ હતું કે જેની ગણના યુએસમાં પ્લેટિનમ આલ્બમ તરીકે કરવામાં આવી. યુકેની યાદીમાં તે ચોથા ક્રમે અને યુએસની યાદીમાં તે 11મા ક્રમે પહોંચ્યું. જાન્યુઆરી 1974માં બેન્ડે વિશ્વ પ્રવાસ ખેડવાની શરૂઆત કરી અને તે તારીખ 6ઠ્ઠી એપ્રિલ 1974ના રોજ કેલિફોર્નિયાના ઓન્ટારિયો ખાતે યોજાયેલા કેલિફોર્નિયા જામ નામના ઉત્સવમાં વિકાસની પરાકાષ્ઠાએ પહોંચ્યો. અંદાજે 2,00,000 કરતાં પણ વધારે ચાહકોને આકર્ષીને બ્લેક સબાથ 70ના દાયકાઓના પોપ સંગીતના માંધાતાઓ જેવા કે રેર અર્થ, એમર્સન , લેક એન્ડ પામર, ડીપ પર્પલ, અર્થ, વિન્ડ એન્ડ ફાયર, સિલ્સ એન્ડ ક્રોફ્ટ્સ, બ્લેક ઓક આર્કાન્સાસ અને ઇગલ્સની હરોળમાં આવી ગયું. યુએસનાં એબીસી ટેલિવિઝન ઉપર બેન્ડનાં શોના કેટલાંક અંશો પ્રસારિત કરવામાં આવ્યા જેના કારણે અમેરિકી દર્શકોમાં તેનો વ્યાપ વધ્યો. વર્ષ 1974માં બેન્ડે તેનું સંચાલન બદલ્યું. કુખ્યાત અંગ્રેજ પ્રબંધક ડોન આર્ડેન સાથે તેણે ગાવાનું શરૂ કર્યું. આ પગલાંને કારણે બ્લેક સબાથનાં ભૂતપૂર્વ સંચાલક મંડળ સાથે કરાર આધારિત વિવાદ ઊભો થયો. જેના પરિણામે યુએસ ખાતેના એક શોમમાં ઓસ્બોર્નને મંચ ઉપર જ અદાલતમાં હાજર રહેવાનો હુકમ આપી દેવામાં આવ્યો જે ખટલો બે વર્ષ સુધી અદાલતમાં ચાલ્યો.

ફેબ્રુઆરી 1975માં બ્લેક સબાથે તેનાં 6ઠ્ઠા આલ્બમ ઉપર કામ કરવાનું શરૂ કર્યું. આ વખતે તેમણે ઇન્ગલેન્ડના વિલ્સડેન ખાતે આવેલા મોર્ગન સ્ટડિયોમાં જ કામ કરવાનું શરૂ કર્યું. આ વખતે તેમમે નિર્ણયાત્મક દૃષ્ટિકોણ સાશે સેબથ બ્લડી સેબથ કરતાં જુદા પ્રકારના ધ્વનિનો ઉપયોગ કરવાનું નક્કી કર્યું હતું. "અમે સતત કામ ચાલુ રાખ્યું અને અમે વધુને વધુ તકનિકી બનતા ગયા. અમે ઓરકેસ્ટ્રા અને અન્ય ઘમી વસ્તુઓનો ઉપયોગ કરવા લાગ્યા જે અમારે નહોતો કરવો. અમે અમારી જાતને જોતા હતા અને અમારે રોક આલ્બમ બહાર પાડવું હતું. હકીકતમાં જોઇએ તો સેબથ બ્લડી સેબથ રોક આલ્બમ નહોતું." બ્લેક સબાથ અને માઇક બુચર દ્વારા પ્રસ્તુત સાબોટાજ ની રજૂઆત જુલાઇ 1975માં કરવામાં આવી. ફરી એક વખત આ આલ્બમને શરૂઆતમાં તેની તરફેણમાં પ્રતિભાવો મળવા માંડ્યા રોલિંગ સ્ટોને જણાવ્યું કે "સાબોટાજ પેરાનોઇડ બાદ બ્લેક સબાથનું એક શ્રેષ્ઠ આલ્બમ છે એટલું જ નહીં તે તેમનું અત્યાર સુધીનું શ્રેષ્ઠ આલ્બમ છે." થોડા સમય બાદ કરવામાં આવેલાં વિવેચનોમાં ઓલ મ્યુઝિકે નોંધ્યું હતું કે "' પેરાનોઇડ અને વોલ્યુમ-4 માં સંગીતનો જે જાદુઇ કરિશ્મા હતો તેનાં ઘટક તત્વો જુદા પડવાની શરૂઆત થઇ ચૂકી છે."

યુએસ અને યુકે બંનેની યાદીઓમાં સાબોટાજ ટોચનાં 2 ગીતોની યાદીમાં પહોંચ્યું. આ બેન્ડનું પહેલું એવું આલ્બમ હતું કે જે યુએસમાં પ્લેટિનમનો દરજ્જો નહોતો મળ્યો આ આલ્બમને માત્ર ગોલ્ડનો દરજ્જો આપવામાં આવ્યો હતો. જોકે આલ્બમનું એકલું ગીત "એમ આઇ ગોઇન્ગ ઇન્સેન (રેડિયો)" ટોચનાં ગીતોની યાદીમાં સ્થાન પામવાને નિષ્ફળ ગયું હતું. સાબોટાજ માંથી તેમનાં ચાહકોમાં લોકપ્રિય બનેલાં ગીતોમાં "હોલ ઇન ધ સ્કાય" અને "સિમ્ટમ ઓફ ધ યુનિવર્સ" વધારે લોકપ્રિય બન્યાં હતાં. બ્લેક સબાથે સાબોટાજ ને ટેકો કરવા માટે કિસથી શરૂ કરીને એક પ્રવાસનું આયોજન કર્યું હતું પરંતુ નવેમ્બર 1975માં એક મોટરસાઇકલ અકસ્માત દરમિયાન ઓસ્બોર્નની પીઠની માંસપેશીઓમાં ભંગાણ પડવાને કારણે તેમણે તમને પ્રવાસ ટૂંકાવી દેવાની ફરજ પડી હતી. ડિસેમ્બર 1975માં બેન્ડની રેકોર્ડ કંપનીએ તેમનાં મહાન હિટ ગીતોની રેકોર્ડ રજૂ કરી જેમાં બેન્ડનું કોઇ જ યોગદાન નહોતું આ રેકોર્ડનું નામ વી સોલ્ડ અવર સોલ ફોર રોક 'એન' રોલ રાખવામાં આવ્યું હતું. 1976માં આ આલ્બમ સતત ટોચ ઉપર રહ્યું અને યુએસમાં તેની 20 લાખ નકલો વેચાઇ હતી.

===ટેક્નિકલ એક્સટેસી અને નેવર સે ડાઇ! (1976–1979)=== બ્લેક સબાથે તેના આગામી આલ્બમ માટેનું કામ કરવાની શરૂઆત જૂન 1976માં ફ્લોરિડાના મિયામી ખાતે આવેલા ક્રાઇટેરિયા સ્ટુડિયોઝમાં કરી. પોતાનનાં ધ્વનિનુ વિસ્તરણ કરવા માટે બેન્ડે કિબોર્ડ વાદ જેરી વૂડરૂફને બેન્ડમાં સામેલ કર્યો. તેણે સાબોટાજ માં પણ થોડા ઘમા અંશે યોગદાન આપ્યું હતું. ટેક્નિકલ એક્સટેસી ની રજૂઆત 25મી સપ્ટેમ્બર 1976માં કરવામાં આવી હતી અને તેને મિશ્ર પ્રતિસાદ સાંપડ્યો હતો. સમય પસાર થતો ગયો તે પ્રથમ વખત એવો બનાવ બન્યો કે પ્રતિસાદો તેમની તરફેણમાં ન આવ્યા. તેની રજૂઆતના બે દાયકા બાદ ઓલ મ્યુઝિકે તેને બે સ્ટાર આપ્યા અને એવી પણ નોંધ લીધી કે "બેન્ડે ઘટતા જતાં રેટિંગની ગૂંચ ઉકેલવાની જરૂર છે. આ આલ્બમમાં દૈવી શક્તિ અને અપશુકનિયાળ ધ્વનિનો ઓછી માત્રામાં ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો. તેમાં સિન્થેસાઇઝર્સ અને ઊંચા મિજાજવાળા રોક સંગીતનો વધુ માત્રામાં ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો. ટેક્નિકલ એક્સટેસી યુએસમાં ટોચનાં 50 આલ્બમોની યાદીમાં સ્થાન મેળવવામાં નિષ્ફળ ગયું. બેન્ડનું આ સતત એવું બીજું આલ્બમ હતું કે જેને પ્લેટિનમનો દરજ્જો નહોતો મળ્યો. ત્યાર બાદ મોડેથી 1997માં તેને ગોલ્ડનો દરજ્જો આપવામાં આવ્યો હતો. આ આલ્બમનું ગીત "ડર્ટી વુમન" મહત્વનું સાબિત થયું તેમજ બિલ વોર્ડે પ્રથમ વખત મુખ્ય ગાયક તરીકે ગાયેલું "ઇટ્સ ઓલ રાઇટ" પણ અગત્યનું હતું. નવેમ્બર 1976માં બેન્ડે ટેક્નિકલ એક્સટેસી ને ટેકો આપવા માટે પ્રવાસ ખેડ્યો. જેની શરૂઆત યુએસના બોસ્ટન અને ટેડ ન્યુજેન્ટથી કરવામાં આવી. આ પ્રવાસ 1977માં એસી/ડીસી ખાતે પૂરો કરવામાં આવ્યો.

પોતાનાં નવાં આલ્બમનો મહાવરો કરવા માટે નવેમ્બર 1977માં બેન્ડ સ્ટુડિયોમાં દાખલ થાય તેના થોડા દિવસો પહેલા ઓઝી ઓસ્બોર્ન બેન્ડ છોડીને જતો રહ્યો. ઓસ્બોર્ને જણાવ્યું હતું કે "સેબથનું અંતિમ આલ્બમ મારા માટે ખૂબ જ નિરાશાજનક હતું." "અમે રેકોર્ડ કંપનીમાંથી બહાર નીકળી શકીએ તેના માટે હું તે કામ કરતો હતો. અમે માત્ર રેકોર્ડ્ઝ જ બહાર પાડ્યા કરતા હતા અને આળસ ચડવા માંડી હતી." ભૂતપૂર્વ ફ્લીટવૂડ મેક અને સેવોય બ્રાઉન તેમજ ગાયક ડેવ વોકરને ઓક્ટોબર 1977માં મહાવરા માટે લઇ આવવામાં આવ્યા અને બેન્ડે નવાં ગીતો ઉપર કામ કરવાનું શરૂ કર્યું. સેબથમાં મુખ્ય ગાયક તરીકે વોકરે પ્રથમ અને એક માત્ર પ્રદર્શન કર્યું જેમાં તેણે પહેલાંનું ગીત "જુનિયર્સ આઇઝ" બીબીસી ટેલિવિઝનના કાર્યક્રમમાં ગાયું હતું. "લૂક! હિયર!".

2005માં ટોની ઇઓમી

શરૂઆતમાં ઓસ્બોર્ને એકલા હાથે પોતાનો એક અલગ પ્રોજેક્ટ શરૂ કર્યો જેમાં ભૂતપૂર્વ ગીત ડર્ટી ટ્રિક્સ રાખવામાં આવ્યું હતું જેના સભ્યો જ્હોન ફ્રેઇઝર- બિન્ની ટેરી હોર્બુરી અને એન્ડી બિએર્ને હતા. જાન્યુઆરી 1978માં નવું બેન્ડ જ્યારે ગીતોનો મહાવરો કરી રહ્યું હતું તે સમયે ઓસ્બોર્નનું હ્રદય પરિવર્તન થયું અને તેણે બ્લેક સબાથ સાથે ફરી પાછું જોડાણ કર્યું. ઇઓમીએ વર્ણવ્યું કે "આ દિવસો દરમિયાન અમે સ્ટુડિયોમાં જઇએ તે પહેલા ઓઝી બેન્ડમાં પાછો ફરવા માગતો હતો." "અમે બીજી વ્યક્તિ પાસે લખાવેલાં કોઇ પણ ગીતો તે ન ગાય એટલે આ એક ખૂબ જ અઘરું કામ હતું." અમે એક પણ ગીત લીધાં વિના સ્ટુડિયોમાં દાખલ થયા. અમે સવારે લખતા હતા એટલે અમે ગીતોનો મહાવરો અને તેનું ધ્વનિમુદ્રણ રાતે કરી શકતા હતા. આ વહન પટ્ટા જેટલું અઘરું કામ હતું કારણ કે લખેલાં ગીતો ઉપર પ્રતિભાવ વ્યક્ત કરવાનો અમને સમય જ નહોતો મળતો 'શું આ વાત સાચી છે? કામ કરવાની આ પદ્ધતિ યોગ્ય છે?' મારા માટે વિચોરા લઇને આવવું અને તેને ઝડપથી મૂકવા ખૂબ જ અઘરું બની જતું હતું."

કેનેડાના ટોરેન્ટો ખાતે આવેલા સાઉન્ડ્સ ઇન્ટરચેન્જ સ્ટુડિયોઝમાં બેન્ડે પાંચ માસ પસાર કર્યા ત્યાર બાદ તેમના દ્વારા લખવામાં અને ધ્વનિમુદ્રિત કરવામાં આવ્યું તે હતું નેવર સે ડાઇ "તેમાં ખૂબ જ લાંબો સમય લાગ્યો," તેમ ઇઓમીએ જણાવ્યું. "નશીલી દવાઓમાં અમે ધૂત રહેવા માંડ્યા હતા, અમે પુષ્કળ માત્રામાં ડ્રગ્સ લેતા હતા. અમે દર વખતે મહાવરાની શરૂઆત કરતા અને બંધ કરી દેતા કારણ કે અમે નાશામાં ધૂત રહેતા હતા.અમારે તે બંધ કરી દેવું પડતું. કોઇ સાચી દિશામાં કામ નહોતું કરી શકતું બધા પોતપોતાની રીતે અલગઅલગ કામ કરતાં હતા અને દરેક વખતે અલગ રાગ વગાડતા હતા. અમે ઘરે જઇને સૂઇ જતાં અને બીજા દિવસે ફરી પ્રયાસ કરતા હતા." આલ્બમની રજૂઆત 1978માં કરવામાં આવી. યુકેના ટોચનાં ગીતોની યાદીમાં તેને 12મું સ્થાન પ્રાપ્ત થયું અને યુએસમાં તેને 69મું સ્થાન પ્રાપ્ત થયું. સમાચાર માધ્યમોના પ્રતિભાવો આ વખતે પણ તેમની તરફેણમાં નહોતા. લાંબાગાળા બાદ પણ તેમાં સુધારો નોંધાયો નહોતો. ઓલ મ્યુઝિક ના એડ્યુઆર્ડો રિવાડાવિયયાએ બેન્ડના બે દાયકા બાદ રજૂ થયેલા આલ્બમ માટે લખ્યું હતું કે "બેન્ડનાં ગીતો એકકેન્દ્રી નથી જે બેન્ડનાં અંગત પ્રશ્નો અને તેમની નશાખોરીની આદતને છતી કરે છે." આ આલ્બમમાં "નેવર સે ડાઇ" અને "હાર્ડ રોક" ગીતોનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો હતો. આ બંને ગીતોનો સમાવેશ યુકેનાં ટોચનાં 40 ગીતોમાં કરવામાં આવ્યો. બેન્ડે તેનો બીજો દેખાવ ટોપ ઓફ ધ પોપ્સમાં કર્યો અને તેમમે "નેવર સે ડાઇ" ગાયું. અંદાજે 20 વર્ષ બાદ યુએસમાં તેમના આલ્બમને ગોલ્ડનો દરજ્જો આપવામાં આવ્યો.

નેવર સે ડાઇ ને ટેકો કરવા માટે પ્રવાસની શરૂઆત મે 1978માં કરવામાં આવી હતી. જેની શરૂઆત વેન હાલેનથી કરવામાં આવી હતી. વિવેચકો બ્લેક સબાથના પ્રદર્શનને "થાકેલું, ઢીલું અને હતોત્સાહી" ગણાવવા માંડ્યા પરંતુ વેન હાલેનનું પ્રદર્શન ખૂબ જ "તરોતાજા" હતું અને તેનો આ પ્રથમ વિશ્વપ્રવાસ હતો. બેન્ડે હેમરસ્મિથ ઓડિઓન ખાતેે કરેલાં પ્રદર્શનને જૂન 1978માં ફિલ્માવ્યું હતું. પાછળથી તેની ડીવીડી નેવર સે ડાઇ ના નામે રજૂ કરવામાં આવી હતી. તારીખ 11મી ડિસેમ્બરે બેન્ડે તેના પ્રવાસનો અને ઓસ્બોર્નનો અંતિમ શો (જ્યાં સુધી તે ફરી પાછો બેન્ડમાં ન જોડાયો ત્યાં સુધી) નવા મેક્સિકોના અલ્બુકર્ક ખાતે રજૂ કર્યો હતો.

પ્રવાસ બાદ બ્લેક સબાથ લોસ એન્જલસ ખાતે પાછું ફર્યું. તેણે ફરી એક વખત બેલ એરમાં મકાન ભાડે રાખ્યું. અહીં તેમણે નવાં આલ્બમનાં ગીતો તૈયાર કરવા માટે એક વર્ષ સુધીનો સમય પસાર કર્યો. રેકોર્ડ કંપની તરફથી કરવામાં આવી રહેલાં દબાણ અને ઓસ્બોર્નના દિમાગમાં આવી રહેલાં ઓછા વિચારોને કારણે વર્ષ 1979માં ટોનીએ ઓઝી ઓસ્બોર્નને બેન્ડમાંથી હાંકી કાઢવાનું નક્કી કર્યું. ઇઓમીએ જણાવ્યું કે "તે વખતે ઓઝીનો અંત આવી ચૂક્યો હતો." "તે વખતે અમે પુષ્કળ માત્રામાં નશીલાં દ્રવ્યોનું સેવન કરતાં, ખૂબ જ કોકેઇન લેતા, ઉપરાંત બીજાં પણ ઘણાં વ્યનો કરતાં હતા. અને તે સમયે ઓઝી પણ દારૂના નશામાં ધૂત રહેતો હતો. અમે મહાવરો કરવા માટે જતાં પણ ત્યાં કંઇ જ થઇ સકતું નહોતું. આજે મહાવરો 'કરવાનો છે? ના, આપણે તે કાલે કરીશું.' આ એક ખૂબ જ ખરાબ કાળ હતો કે અમે કોઇ જ પ્રકારની પ્રવૃત્તિ કરતા નહોતા. સમગ્ર દુનિયા મંથર ગતિએ ચાલતી હોય તેવું લાગતું હતું." ડ્રમર બિલ વોર્ડ ઓસ્બોર્નની ખૂબ જ નજીક હતો ટોનીએ આ સમાચાર ઓસ્બોર્નને જણાવવા માટે બિલને પસંદ કર્યો. "મને આશા હતી કે હું એક વ્યવસાયી માણસ છું જે ખરેખર મારે ન હોવું જોઇએ. વોર્ડે જણાવ્યું કે હું જ્યારે દારૂ પીધેલી હાલતમાં હોઉં છું ત્યારે લોકોને ડરાવી દેનારો હોઉં છું." "બ્લેક સબાથ માટે દારૂ એ ચોક્કસપણે નુકસાનકર્તા વસ્તુઓ પૈકીની એક હતી. અમે એકબીજાને ખતમ કરવા માટે નીમાયેલા હતા. બેન્ડ ઝેરીલું બની ગયું હતું, ખૂબ જ નાશામાં ધૂત અને ઝેરીલું."

હેવન એન્ડ હેલ અને મોબ રૂલ્સ (1979–1982)

બ્લેક સબાથના મેનેજર ડોન આર્ડેનની પુત્રી શેરોન આર્ડેન (બાદમાં શેરોન ઓસ્બોર્ન)એ 1979માં ઓઝી ઓસ્બોર્નને સ્થાને ભૂતપૂર્વ રેઇન્બો ગાયક રોની જેમ્સ ડિઓને બેન્ડમાં લેવાનું સૂચન કર્યું. અધિકૃત રીતે ડિઓ જૂનમાં બેન્ડ સાથે જોડાયો અને બેન્ડે તેનું આગામી આલ્બમ લખવાની શરૂઆત કરી. ઓસ્બોર્ન કરતા નોંધપાત્ર રીતે જુદી ગાયકીને કારણે ડિઓ બેન્ડમાં જોડાયો એટલે બ્લેક સબાથનાં ધ્વનિમાં ખાસ્સો એવો બદલાવ આવ્યો. ઇઓમીએ જણાવ્યું કે "બધું જ સંપૂર્ણપણે અલગ હતું". "માત્ર અવાજની દૃષ્ટિએ જ નહીં પરંતુ મનોવૃત્તિ અને અભિગમની દૃષ્ટિએ પણ. ઓઝી એક મહાન પ્રદર્શનકુશળ વ્યક્તિ હતી પણ જ્યારે ડિઓ આવ્યો ત્યારે મનોવૃત્તિ જુદી હતી, અવાજ અલગ હતો અને સામાન્ય ગાયકી કરતાં સંગીત પ્રત્યેનો અભિગમ અલગ હતો. ડિઓ સમગ્ર રિફમાં ગાતો હતો જ્યારે ઓઝી રિફને અનુસરતો જે તેણે "આયર્ન મેન"માં કર્યું હતું. રોની આવ્યો અને અને તેણે અમને લખવાનો નવો દૃષ્ટિકોણ આપ્યો."

બ્લેક સબાથમાં ડિઓના આગમનથી "મેટલ હોર્ન્સ" પ્રકારની શારીરિક ચેષ્ટાનું પણ આગમન થયું અને તે હેવી મેટલ સંસ્કૃતિમાં ખૂબ જ પ્રખ્યાત બન્યું હતું. ડિઓએ તેને અપનાવ્યું હકીકતમાં આ એક વહેમ દૂર કરવા માટેનું પગલું હતું જે દર્સકોની સમક્ષ "અનિષ્ટ નજર"થી બચવા માટેનું હતું. તેદિવસથી આ પ્રકારની ચેષ્ટાની નકલ ઘણા બધા ચાહકો અને આ જ, પ્રકારનું સંગીત વગાડનારા લોકો દ્વારા કરવામાં આવી રહી છે.

સપ્ટેમ્બર 1979માં ગીઝર બટલર હંગામી ધોરણે બેન્ડ છોડીને ગયો. શરૂઆતમાં તેના સ્થાને ક્વાર્ટ્ઝના જ્યોફ નિકોલ્સને બાઝ વાદક તરીકે લેવામાં આવ્યો. નવેમ્બર માસ દરમિયાન રેકોર્ડિંગ કરવાના આશયથી બેન્ડ નવા સભ્યો સાથે ક્રાઇટેરિયા સ્ટુડિયોઝમાં પાછું ફર્યું. જાન્યુઆરી 1980માં બટલર બેન્ડમાં પાછો ફર્યો તેમજ નિકોલ્સને કિબોર્ડવાદક બનાવવામાં આવ્યો. માર્ટિન બિર્ચ દ્વારા નિર્મિત હેવન એન્ડ હેલ ની રજૂઆત તારીખ 25મી એપ્રિલ 1980ના રોજ કરવામાં આવી જેને વિવેચકો દ્વારા ખોબેને ખોબે વધાવી લેવામાં આવી. આશરે એક દાયકા કરતા પણ વધારે સમય બાદ રજૂ થયેલાં તેમના આલ્બમ વિશે ઓલ મ્યુઝિકે જણાવ્યું હતું કે "સેબથનાં શ્રેષ્ઠ આલ્બમો પૈકીનું આ એક છે. આ આલ્બમને જોતાં એમ લાગી રહ્યું છે કે બેન્ડનો પુનઃજન્મ અને પુનઃ સંચાર થયો છે." હેવન એન્ડ હેલ ને યુકેમાં 9મું સ્થાન મળ્યું અને યુએસમાં તે 28માં સ્થાને રહ્યું. સાબોટાજ બાદ તે બેન્ડનું સૌથી વધુ ચાર્ટિંગ ધરાવનારું આલ્બમ હતું. કાળક્રમે યુએસમાં બેન્ડની દસ લાખ જેટલી નકલો વેચાઇ અને બેન્ડે વિશ્વપ્રવાસનો માર્ગ પકડ્યો. તારીખ 17મી એપ્રિલ 1980ના રોજ તેણે જર્મની ખાતે ડિઓ સાથે પ્રથમ વખત જીવંત પ્રદર્શન કર્યું.

1980 દરમિયાન બ્લેક સબાથે યુએસનો પ્રવાસ ખેડ્યો જેમાં તેણે "બ્લેક એન્ડ બ્લુ" પ્રવાસ ઉપર બ્લુ ઓઇસ્ટર કલ્ટ પણ ભજવ્યું. ન્યૂ યોર્કમાં યુનિયનડેલના નાસાઉ કોલિસિયમ ખાતે તેમણે જે શો કર્યો તેને ફિલ્માવવામાં આવ્યો અને 1981માં તેને બ્લેક એન્ડ બ્લુ ના નામથી સિનેમાઘરોમાં રજૂ કરવામાં આવ્યો હતો. તારીખ 26મી જુલાઇ 1980ના રોજ બેન્ડે 75,000 દર્શકોની વચ્ચે વેચાઇ ગયેલા શોમાં પોતાનું પ્રદર્શન કર્યું. આ શો લોસ એન્જલસના મેમોરિયલ કોલિસિયમમાં યોજવામાં આવ્યો હતો જેમાં જર્ની, ચિપ ટ્રિક અને મોલી હેચેટ જેવાં ગીતો ગાવામાં આવ્યાં હતાં. બીજે દિવસે બેન્ડે 1980માં ઓકલેન્ડ કોલિસિયમ ખાતે ડે ઓન ધ ગ્રીનનું પ્રદર્શન કર્યું. પ્રવાસ દરમિયાન બ્લેક સબાથની ઇન્ગલેન્ડની એક ભૂતપૂર્વ રેકોર્ડ કંપનીએ તેમણે સાત વર્ષ પૂર્વે કરેલા પ્રદર્શનમાંથી ચૂંટી કાઢેલા ગીતોનું એક આલ્બમ બહાર પાડ્યું. જેનું નામ લાઇવ એટ લાસ્ટ રાખવામાં આવ્યું હતું અને તેમાં બેન્ડનું કોઇ જ યોગદાન નહોતું. બ્રિટિશનાં ટોચનાં ગીતોની યાદીમાં તેને 5મું સ્થાન પ્રાપ્ત થયું. આ આલ્બમમાં "પેરાનોઇડ"નો પણ એકાકી ગીત તરીકે સમાવેશ કરવામાં આવ્યો હતો અને તે ટોચનાં 20 ગીતોની યાદીમાં સ્થાન પામ્યું હતું.

ગાયક રોની જેમ્સ ડિઓ

મિન્નેસોટ્ટાના મિન્નેઇઆપોલિસ ખાતે કરવામાં આવેલા શો બાદ તારીખ 18મી ઓગસ્ટ 1980ના રોજ બિલ વાર્ડને બ્લેક સબાથમાંથી હાંકી કાઢવામાં આવ્યો. બાદમાં વાર્ડે જણાવ્યું હતું કે "હું ખૂબ જ ઝડપથી ડૂબવા લાગ્યો હતો". "હું કલ્પી ન શકાય એટલો દારૂ પીતો હતો, હું લગભગ દિવસમાં 24 કલાક દારૂના નશામાં રહેતો હતો. હું જ્યારે મંચ ઉપર જાઉં ત્યારે મંચ એટલો પ્રકાશમાન નહોતો લાગતો. એમ લાગતું હતું કે જાણે હું અંદરથી મરી રહ્યો છું. જીવંત શો કરવા ખૂબ જ શુષ્ક અને રસહિન લાગતું હતું. રોન ત્યાં પોતાનું કંઇક કામ કરી રહ્યો હતો અને હું ગયો 'તે પૂરૂં થયું'. મને રોની ગમતો હતો, પરંતુ માત્ર સંગીત પૂરતો જ તે મારા માટે નહોતો." વાર્ડની લથડતી જતી તબિયતને ધ્યાનમાં રાખીને ઇઓમી વાર્ડને પૂછ્યા વિના જ નવા ડ્રમર વિન્ની એપાઇસને લઇ આવ્યો. "તેમણે મારી સાથે વાત ન કરી, તેમણે મને મારી ખુરશીમાં લાત મારી અને મને તે બાબતની જાણ જ કરવામાં ન આવી. મને ખબર હતી કે તેઓ પ્રવાસને બચાવવા માટે નવો ડ્રમર લઇ આવ્યા હતા પણ હું બેન્ડ સાથે ઘણાં વર્ષોથી જોડાયેલો હતો જ્યારે અમે નાનાં બાળકો હતા ત્યારથી. ત્યારબાદ વિન્નીએ વગાડવાનું શરૂ કર્યું અને એમ લાગ્યું કે 'કેટલું વાહિયાત?' મને ખૂબ જ દુઃખ થતું હતું."

બેન્ડે હેવન એન્ડ હેલ નો વિશ્વપ્રવાસ ફેબ્રુઆરી 1981માં પૂરો કર્યો અને તેમનાં બીજાં આલ્બમ ઉપર કામ કરવા માટે સ્ટુડિયોમાં પાછું ફર્યું. બ્લેક સબાથનું બીજું સ્ટુડિયો આલ્બમ માર્ટિન બિર્ચ દ્વારા નિર્મિત હતું અને તેમાં મુખ્ય ગાયક તરીકે રોની જેમ્સ ડિયોને લેવામાં આવ્યો હતો. ઓક્ટોબર 1981માં મોબ રૂલ્સ ની રજૂઆત કરવામાં આવી જેને ચાહકો તરફથી સારો એવો અને વિવેચકો તરફથી ઓછો પ્રતિસાદ મળ્યો હતો. રોલિંગ સ્ટોન ના વિવેચક જે. ડી. કન્સીડાઇને આલ્બમને એક જ સ્ટાર આપ્યો. તેનો દાવો હતો કે "મોબ રૂલ્સ માં બેન્ડ હંમેશ માટે નબળી વિનોદવૃત્તિવાળું અને વધારે પડતું વાયડું બની ગયું હોય તેમ લાગે છે." બેન્ડના અન્ય આલ્બમોની જેમ સમયે આ વખતે પણ તેમને સાથ આપ્યો અને થોડા સમય બાદ આ આલ્બમ અંગેના સમાચાર માધ્યમોના અભિપ્રાયો બદલાયા. તેની રજૂઆતના એક દાયકા બાદ ઓલ મ્યુઝિકના એડ્યુઆર્ડો રિવાડેવિયાએ મોબ રૂલ્સને "ભવ્ય રેકોર્ડ" ગણાવી. આ આલ્બમને ગોલ્ડનો દરજ્જો આપવામાં આવ્યો અને તે યુકેનાં ટોચના 20 ગીતોની યાદીમાં પહોંચ્યું. આ આલ્બમનું મુખ્ય ગીત "ધ મોબ રૂલ્સ" જ્હોન લેનનના ઇન્ગલેન્ડ ખાતે આવેલાં જૂનાં ઘરમાં ધ્વનિમુદ્રિત કરવામાં આવ્યું હતું. આ ગીતે 1981ની એનિમેટેડ ફિલ્મ હેવી મેટલમાં પણ રાખવામાં આવ્યું હતું. જોકે ફિલ્મી આવૃત્તિ જુદી હતી ્ને તે આલ્બમની આવૃત્તિ કરતાં પણ જુદી હતી.

1980માં રજૂ થયેલાં લાઇવ એટ લાસ્ટ આલ્બમની ગુણવત્તાથી અસંતુષ્ટ બેન્ડે મોબ રૂલ્સ ના વિશ્વ પ્રવાસ દરમિયાન બેન્ડે પોતાનું અન્ય એક જીવંત આલ્બમ લાઇવ ઇવિલ ધ્વનિમુદ્રિત કર્યું. ઉલ્લેખનીય છે 1982માં તેમના વિશ્વ પ્રવાસ દરમિયાન બેન્ડે સમગ્ર યુએસમાં ડલાસ, સાન એન્ટોનિયો અને સિટલ જેવાં શહેરોમાં ભ્રમણ કર્યું હતું. આ આલ્બમની મિશ્રણ પ્રક્રિયા દરમિયાન ઇઓમી અને બટલરને ડિયો સાથે ઝઘડો થઇ ગયો. ઇઓમી અને બટલરે ડિયો ઉપર એવો આરોપ મૂક્યો કે પોતાનો અવાજ વધારવા માટે તે ચોરી-છૂપીથી સ્ટુડિયોમાં આવીને મિશ્રીત કરેલા ધ્વનિમુદ્રણમાં ફેરફાર કરી જતો હતો. આ ઉપરાંત ડિયો આલ્બમ ઉપર રાખવામાં આવતાં પોતાનાં ચિત્રથી સંતુષ્ટ નહોતો. ઇઓમીએ જણાવ્યું કે "રોનીએ આ અંગે હજી ઘણી વાતો કરવા માગે છે." "ગીઝર પણ તેનાથી હતાશ થયેલો છે આ બધું જ વાહિયાત તંત્ર ચાલી રહ્યું છે. આમ, લાઇવ ઇવિલ માં ફાટફૂટ પડી ગઇ. રોની પોતાનું કહ્યું વધુમાં વધુ થાય તેમ ઇચ્છતો હતો અને સ્ટુડિયોમાં અમે જે એન્જિનિયર રાખ્યો હતો તેને શું કરવું તે ખબર પડતી નહોતી કારણ કે રોની તેને એક વસ્તુ કહેતો હતો અને અમે બીજી. દિવસના અંતે અમે માત્ર એક વાત જ કહેતા 'બસ એ જ આ બેન્ડ પૂરૂં થઇ ગયું'". "જ્યારે ગાયકીનો સમય આવતો ત્યારે કોઇ મને કશું જ કહેતું નહીં કે શું કરવાનું છે. કોઇ જ નહીં! ડિયોએ બાદમાં જણાવ્યું હતું કે "તે લોકો મારા જેટલા સારા નહોતા એટલે મારે જે કરવું હતું તે જ હું કરતો હતો." "મેં લાઇવ ઇવિલ સાંભળવાની ના પાડી દીધી કારણ કે તેમાં ઘણા પ્રશ્નો હતા. તમે તેનાં નામોમાં જોશો તો ગાયક અને ડ્રમવાદકનાં નામ તેઓએ બાજુમાં મૂકી દીધાં છે. આલ્બમ ખોલીને જુઓ કે તેમાં ટોનીનાં કેટલાં ચિત્રો છે અને મારા તેમજ વિન્નીનાં કેટલાં ચિત્રો છે".

પોતાનું બેન્ડ શરૂ કરવા માટે રોની જેમ્સ ડિયોએ નવેમ્બર 1982માં બ્લેક સબાથ છોડી દીધું અને ડ્રમર વિન્ની એપાઇસને પણ તે તેની સાથે લઇ ગયો. લાઇવ ઇવિલ ની રજૂઆત જાન્યુઆરી 1983માં કરવામાં આવી પરંતુ ઓઝી ઓસ્બોર્નના સ્પિક ઓફ ધ ડેવિલે તેને ઢાંકી દીધું. પ્લેટિનમ વેચાણ ધરાવતાં આ આલ્બમમાં માત્ર બ્લેક સબાથનાં ગીતો હતાં અને તે આલ્બમ પાંચ માસ પૂર્વે રજૂ કરવામાં ાવ્યું હતું.

બોર્ન અગેઇન (1983–1984)

બેન્ડનાં બાકી રહેલાં બે મૂળ સભ્યો ટોની ઇઓમી અને ગીઝર બટલર બેન્ડનાં નવાં આલ્બમની રજૂઆત માટે નવા ગાયકોની કસોટી લઇને તેમની સોધખોળ કરવા લાગ્યા. વર્ષ 1983માં વ્હાઇટ સ્નેકના ડેવિડ કવરડેલ, સેમસનના નિક્કી મૂર, લોન સ્ટારના જ્હોન સ્લોમાનને નાપસંદ કર્યા બાદ બેન્ડે ડીપ પર્પલના ભૂતપૂર્વ ગાયક ઇયાન ગિલાન ઉપર પસંદગી ઉતારી અને તેને રોની જેમ્સ ડિયોનાં સ્થાને લીધો. શરૂઆતમાં આ પ્રોજેક્ટને બ્લેક સબાથ નામ આપવાનો વિચાર નહોતો પરંતુ રેકોર્ડ કંપનીઓએ એવું દબાણ કર્યું કે આ નામ યથાવત્ રાખવામાં આવે. જૂન 1983માં ઇન્ગલેન્ડના ઓક્સફર્ડશાયર ખાતે આવેલાં શિપ્ટોન ઓન્ચેરવેલના ધ મોનોર સ્ટુડિયોઝમાં બેન્ડ પાછું ફર્યું.ત્યારે તેની સાથે ડ્રમ ઉપર પાછો ફરેલો અને શાંત બિલ વાર્ડ હતો. બોર્ન અગેઇન ને ચાહકો અને વિવેચકો તરફથી મિશ્ર પ્રતિભાવો સાંપડ્યા. આ આલ્બમને યુકેની યાદીમાં 4થું અને યુએસની યાદીમાં 39મું સ્થાન પ્રાપ્ત થયું. જોકે તેની રજૂઆતના એક દાયકા બાદ ઓલ મ્યુઝિકના એડ્યુઆર્ડો રિવાડેવિયાએ આ આલ્બમને "ત્રાસદાયક" ગણાવ્યું હતું. તેણે નોંધ્યું હતું કે "ગિલાનનાં લશ્કરી અંદાજો અને હાસ્યપ્રદ ગીતો નિયતીના દેવો અને ગમગીની કરતાં એકદમ વિરોધાભાસી છે" .

જોકે તેણે એ આલ્બમમાં પ્રદર્શન કર્યું પરંતુ ડ્રમવાદક બિલ વાર્ડ તેના ઉપર રોડનું દબાણ હોવાને કારણે તે પ્રવાસ ન ખેડી શક્યો અને તેણે 1984માં બેન્ડ છોડી દીધું. વાર્ડે બાદમાં જણાવ્યું હતું કે "મને એમ લાગે છે કે પ્રવાસ સાથેના મારા વિચારો ભિન્ન પ્રકારના છે." "મને પ્રવાસનો ખૂબ જ ડર લાગતો હતો, હું ડર વિશે વાત નહીં કરું પણ હું ડરને દૂર કરવા માટે દારૂ પીતો હતો જે એક મોટી ભૂલ હતી." વાર્ડને સ્થાને [[બોર્ન અગેઇન માટે ઇલેક્ટ્રિક લાઇટ ઓર્કેસ્ટ્રાના ભૂતપૂર્વ ડ્રમવાદક બેવ બેવાનને લેવામાં આવ્યો. વિશ્વપ્રવાસ|બોર્ન અગેઇન માટે ઇલેક્ટ્રિક લાઇટ ઓર્કેસ્ટ્રાના ભૂતપૂર્વ ડ્રમવાદક બેવ બેવાનને લેવામાં આવ્યો. વિશ્વપ્રવાસ]] યુરોપનાં ડાયમંડ હેડ સાથેથી શરૂ કરવામાં આવ્યો બાદમાં યુએસ ખાતે ક્વાઇટ રાયોટ અને નાઇટ રેન્જર સાથે કરવામાં આવ્યો. વર્ષ 1983માં બેન્ડ સમાચારોમાં રહ્યું. રિડિંગ ફેસ્ટિવલે ડીપ પર્પલનું ગીત "સ્મોક ઓન ધ વોટર" તેમની યાદીમાં સમાવ્યું.

બોર્ન અગેઇન ને ટેકો કરવા માટેનો પ્રવાસ દરમિયાન સ્ટોનહેન્જનાં ભવ્ય સ્મારકની જોડીને મંચ ઉપર સેટ તરીકે સજાવવામાં આવી હતી. બાદમાં બેન્ડ દ્વારા બનાવવામાં આવેલી મોક્યુમેન્ટરી ધીસ ઇઝ સ્પાઇરલ ટેપ માં આ પગલાંની વક્રોક્તિ કરવામાં આવી હતી જેમાં સેટના ટુકડાઓને ગોઠવવામાં જાણી જોઇને ભૂલ કરવામાં આવતી હતી. તેમ ગીઝ બટલરે લાંબા ગાળે અનુભવ્યું હતું:

We had Sharon Osbourne's dad, Don Arden, managing us. He came up with the idea of having the stage set be Stonehenge. He wrote the dimensions down and gave it to our tour manager. He wrote it down in meters but he meant to write it down in feet. The people who made it saw fifteen meters instead of fifteen feet. It was 45 feet high and it wouldn't fit on any stage anywhere so we just had to leave it in the storage area. It cost a fortune to make but there was not a building on earth that you could fit it into.

હાયેટસ અને સેવન્થ સ્ટાર (1984–1986)

માર્ચ 1984માં બોર્ન અગેઇન નો પ્રવાસ પૂરો કર્યા બાદ ગાયક ઇયાન ગિલાને બ્લેક સબાથ છોડીને ડીપ પર્પલમાં ફરી પાછો જોડાયો. લાંબાગાળાના વિચ્છેદ બાદ ડીપ પર્પલમાં ખાસ્સા એવા સુધારા થયા હતા. બેવને પણ તે જ સમયગાળા દરમિયાન બેન્ડ છોડ્યું હતું અને ગિલાને નોંધ્યું હતું કે તેને અને બેવનને ઇઓમી દ્વારા "મદદ માટે ભાડે" લેવામાં આવ્યા હતા. ત્યારબાદ બેન્ડે ખૂબ જ ઓછા પ્રખ્યાત એવા લોસ એન્જલસના ગાયક ડેવિડ ડોનાટોની નિમણૂક કરી. 1984નાં સમગ્ર વર્ષ દરમિયાન નવા કલાકારોએ ગીતો લખ્યાં અને મહાવરો કર્યો. અંતે ઓક્ટોબરમાં નિર્માતા બોબ એઝરિન સાથે એક ડેમો રેકોર્ડ કર્યો. ડોનેટોના જોડાયા બાદ થોડા જ સમયમાં પરિણામોથી નાખુશ બેન્ડના વિવિધ ભાગો પડી ગયા. નવા કલાકારોનાં પ્રદર્શનથી આંખ ઉઘડી જતાં બાઝ વાદક ગીઝર બટલરે નવેમ્બર 1984માં પોતાનું અલગ બેન્ડ શરૂ કરવા માટે બ્લેક સબાથ છોડી દીધું. બટલરે બાદમાં જણાવ્યું હતું કે "ઇયાન ગિલાને હોદ્દો સંભાળ્યો તે મારા માટે અંત હતો". "મને લાગ્યું હતું કે આ મજાક જ ચાલી રહી છે અને મેં બેન્ડ છોડી દીઉં. અમે ગિલાન સાથે હતા ત્યારે પણ બ્લેક સબાથનું આલ્બમ બનતું નહોતું. જે આલ્બમ બાદ અમને વાર્નર બ્રધર્સ સાથે કામ કરવાનો મોકો મળ્યો ત્યારે તેમણે જણાવ્યું હતું કે તેઓ બ્લેક સબાથનાં નામથી આલ્બમ બહાર પાડવા માગે છે ખરેખર તે વખતે અમારી પાસે ઊભા રહેવા માટે પગ નહોતા. આનાથી મારી આંખો ઉઘડી ગઇ અને ગિલાને જમાવેલા બેન્ડ ઉપર પાણી ફેરવી દીધું હતું. છેલ્લું એક આલ્બમ અને છેલ્લો એક પ્રવાસ બસ ત્યાર બાદ ખતમ."

બટલરની વિદાય બાદ બેન્ડના એક માત્ર બચેલા મૂળ સભ્ય ટોની ઇઓમીએ બ્લેક સબાથને લાંબા ગાળાના વિચ્છેદ ઉપર મૂકી દીધું.તેણે કિબોર્ડ વાદક જ્યોફ નિકોલ્સ સાથે પોતાના એકાકી આલ્બમ ઉપર કામ કરવાનું શરૂ કર્યું. નવાં આલ્બમ ઉપર કામ કરતી વખતે બ્લેક સબાથનાં જૂના સભ્યોને બોબ ગેલ્ડોફના લાઇવ એઇડ બેનિફિટ કોન્સર્ટમાં પ્રદર્શન કરવાનું આમંત્રણ મળ્યું. તારીખ 13મી જુલાઇ 1985ના રોજ બેન્ડે ફિલાડેલ્ફિયા ખાતેનાં શોમાં પ્રદર્શન કરવાની સંમતિ દર્શાવી. આ ઘટનામાં વર્ષ 1978 બાદ પ્રથમ વખત બેન્ડના મૂળભૂત કલાકારો મંચ ઉપર એકત્રિત થયા હતા. ઉપરાંત તેમાં ધ હુ અને લેડ ઝેપલિનનું પણ પુનઃ જોડાણ થયું હતું. પોતાનાં એકાકી કામ ઉપર પાછા ફરેલા ઇઓમીએ બાઝવાદક ડેવ સ્પિત્ઝ અને ડ્રમવાદક એરિક સિંગર ઉપર પસંદગી ઉતારી શરૂઆતમાં તે અનેક ગાયકોને આલ્બમમાં લેવા ઇચ્છતો હતો. જેમાં જુડાસ પ્રિસ્ટના રોબ હેલફોર્ડ, ડીપ પર્પલનાં ભૂતપૂર્વ તેમજ ટ્રાપિઝના ગાયક ગ્લેન હ્યુઘીસ અને બ્લેક સબાથના ભૂતપૂર્વ ગાયક રોની જેમ્ય ડિયોનો સમાવેશ થતો હતો. "અમે આ આલ્બમ માટે વિવિધ ગાયકોનો ઉપયોગ કરવા માગતા હતા. મહેમાન ગાયકોને પણ અજમાવવા માગતા હતા પરંતુ તે બધાને એકત્રિત કરવા અને તેમનાં ગીતો રેકોર્ડ કંપનીઓમાંથી રજૂ કરવા ખૂબ જ કપરું કામ હતું. ગ્લેન હ્યુઘીસ એક ગીત ગાવા માટે આવ્યો અને અમે તેને આલ્બમનાં તમામ ગીતો તેની પાસે જ ગવડાવાનો નિર્ણય લીધો."

બેન્ડે બાકી રહેલું વર્ષ સ્ટુડિયોમાં પસાર કર્યું અને જે ગીતો તૈયાર થયાં તેમાંથી સેવન્થ સ્ટાર બન્યું. બ્લેક સબાથના બદલે આલ્બમને ટોની ઇઓમીના એકાકી આલ્બમ તરીકે રજૂ કરવાની વાર્નર બ્રધર્સે ના પાડી દીધી. બેન્ડના મેનેજર ડોન આર્ડેન દ્વારા દબાણ કરવામાં આવતાં બંનેએ નમતું જોખ્યું અને જાન્યુઆરી 1986માં બ્લેક સબાથના ટોની ઇઓમી પ્રસ્તુત તેવા શીર્ષક સાથે આલ્બમ રજૂ કર્યું. ઇઓમીએ વર્ણવ્યું કે "આના કારણે અમારામાં નવી ઊર્જાનો સંચાર થયો. કારણ કે મેં એમ વિચાર્યું કે જો અમે એકાકી તરીકે જો આ કરી શકતા હોઇએ તો હજી ઘણી વસ્તુઓ સ્વીકારાઇ શકે છે." સેવન્થ સ્ટાર થોડેઘણે અંશે બ્લેક સબાથનાં આલ્બમ જેવું લાગતું હતું. આ આલ્બમમાં હાર્ડ રોક પ્રકારનાં સંગીતનો વધારે માત્રામાં ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો. કે જેને 1980ના દાયકામાં સનસેટ સ્ટ્રિપ દ્વારા મશહૂર બનાવવામાં આવી હતી. તે વખતે પણ વિવેચકો દ્વારા આલ્બમને નકારાત્મક લેખવાના પ્રયાસો કરવામાં આવ્યા પરંતુ થોડા સમય બાદ ઓલ મ્યુઝિકે તેની તરફેણમાં અહેવાલો આપ્યા તેણે જણાવ્યું કે "આલ્બમનું ખોટું અર્થઘટન કરવામાં આવ્યું છે અને તેને નાહક નીચું આંકવામાં આકવામાં આવ્યું છે.

નવા કલાકારોએ વિશ્વપ્રવાસ માટે છ સપ્તાહ સુધી મહાવરો કર્યો પરંતુ ફરી એક વખત બેન્ડને બ્લેક સબાથ નામ રાખવા માટે દબાણ કરવામાં આવ્યું. "હું 'ટોની ઇઓમીના પ્રોજેક્ટ'માં હતો પરંતુ તે બ્લેક સબાથના નામથી નહોતો બનતો," તેમ હ્યુઘીસે જણાવ્યું હતું. "બ્લેક સબાથના એક ભાગ બનવાનો વિચાર મને ખાસ સ્પર્શતો નહોતો ગમે તે કારણોસર . ગ્લેન હ્યુઘીસ બ્લેક સબાથમાં ગાતો હતો તે એવી ઘટના હતી કે જાણે જેમ્સ બ્રાઉન મેટાલિકા નામનાં રોક બેન્ડમાં ગાતો હોય. તેમાં કંઇ ખાસ મઝા નહોતી આવતી". પ્રવાસ શરૂ થવાના ચાર દિવસ પહેલા જ ગાયક ગ્લેન હ્યુઘીસને બેન્ડના નિર્માણ નિયામક જ્હોન હાઉનિંગ સાથે દારૂનાં પીઠામાં મારામારી થઇ ગઇ. જેના કારણે ગાયકનું આંખની પાસેનું હાડકું તૂટી ગયું. આ ઇજાને કારણે હ્યુઘીસની ગાવાની ક્ષમતા ઉપર અસર થઇ અને બેન્ડે નવા ગાયક રે ગિલાનને તેમની સાથે પ્રવાસમાં લીધો પ્રવાસ દરમિયાન તેમણે ડબલ્યુ. એ. એસ. પી અને એન્થ્રેક્સ સાથે પ્રદર્શન કર્યું. જોકે ટિકિટનાં નબળાં વેચાણનાં કારણે યુએસમાં ગોઠવવામાં આવેલાં અડધા ઉપરાંતના શો રદ થયા હતા.

જેફ ફેનહોલ્ટ નામના ચુસ્ત ખ્રિસ્તી ગાયકનો હોદ્દો બ્લેક સબાથની અંદર અને બહાર વિવાદાસ્પદ બન્યો હતો. તેણે એવું સૂચન કર્યું કે તે જાન્યુઆરીથી મે 1985 દરમિયાન બ્લેક સબાથમાં ગાયક હતો. ટોની ઇઓમીએ આ બાબતને ક્યારેય સમર્થન આપ્યું નહોતું. કારણ કે તે પોતાનાં એકાકી આલ્બમ અંગેની તૈયારીઓ કરી રહ્યો હતો ત્યારબાદ તેને સેબથ આલ્બમનું નામ આપવામાં આવ્યું હતું. સેબથ બ્લડી સેબથઃ ધ બેટલ ફોર બ્લેક સબાથ નામનાં ગેરી શાર્પ-યંગનાં પુસ્તકમાં ફેનહોલ્ટે ઇયોમી સાથે તેણે પસાર કરેલા સમયનું સવિસ્તાર વર્ણન કર્યું છે.

ધ ઇટર્નલ આઇડોલ , હેડલેસ ક્રોસ , અને ટિર (1986–1990)

ઓક્ટોબર 1986માં બ્લેક સબાથે નવાં ગીતો ઉપર કામ કરવાનું શરૂ કર્યું. તેણે નિર્માતા જેફ ગ્લિક્સમેન સાથે મોન્ટસેરેટ ખાતેના એર સ્ટુડિયોઝમાં કામ શરૂ કર્યું. આલ્બમનું રેકોર્ડિંગ શરૂઆતથી જ સમસ્યાઓની જાળમાં સપડાયું. થોડી બેઠકો બાદ ગ્લિક્સમેન બેન્ડ છોડીને જતો રહ્યો અને તેનાં સ્થાને વિક કોપરસ્મિથ હેવન નિર્માતા તરીકે જોડાયો. બાઝવાદક ડેવ સ્પિત્ઝે પણ "અંગત મુદ્દાઓ"ને લેઇને બેન્ડ છોડી દીધું. તેનાં સ્થાને રેઇન્બોનાં ભૂતપૂર્વ બાઝવાદક બોબ ડેઇઝલીને લેવામાં આવ્યો. ડેઇઝલીએ તમામ ગીતોમાં બાઝ વાદન કર્યું અને આલ્બમનાં ગીતો પણ લખ્યાં. પરંતુ આલ્બમ પૂરૂં થાય તે પહેલાં તે ગ્રે મૂરના બેન્ડમાં જોડાયો તેમજ ડ્રમવાદર એરિક સિંગરને પણ તેની સાથે લઇ ગયો. બીજા નિર્માતા કોપરસ્મિથ હેવન સાથે પણ વિવાદ થવાને કારણે બેન્ડ જાન્યુઆરી 1987માં ઇન્ગલેન્ડનાં મોર્ગન સ્ટુડિયોઝમાં પાછું ફર્યું. તેણે નવા નિર્માતા ક્રિસ સેનગેરિડ્સ સાથે કામ કરવાનું શરૂ કર્યું. યુકેમાં કામ કરતી વખતે નવો ગાયક રે ગિલાન જ્હોન સ્કાયસ સાથે મળીને બ્લુ મર્ડર નામનું બેન્ડ શરૂ કરવા માટે અચાનક જ બેન્ડ છોડીને જતો રહ્યો. બેન્ડે ગિલાનનાં ગીતોને પુનઃ ધ્વનિમુદ્રિત કરવા માટે તેના ભૂતપૂર્વ ગાયક ટોની માર્ટિનને બોલાવ્યો. તેમજ તેના ભૂતપૂર્વ ડ્રમવાદક બેવ બેવનને પણ કેટલાક કામ માટે બોલાવ્યો. નવાં આલ્બમની રજૂઆત પૂર્વે બ્લેક સબાથે રંગભેદની નીતિ તીવ્ર હતી તે દરમિયાન દક્ષિણ આફ્રિકાનાં સનસિટી ખાતે છ શો કરવાનું સ્વીકાર્યું. આ બેન્ડની ચળવળકારીઓ અને કલાકારો તરફથી ખૂબ જ ટીકા થઇ. આર્ટિસ્ટ યુનાઇટેડ અગેઇન્સ્ટ અપાર્થેટ એવા કલાકારોનું સંગઠન હતું કે જે 1985થી દક્ષિણ આફ્રિકાનો આ મુદ્દે વિરોધ કરતું હતું. ડ્રમવાદક બેવ બેવને આ શોમાં વગાડવાની ના પાડી દીધી. તેનાં સ્થાને ધ ક્લેશના ભૂતપૂર્વ ડ્રમવાદક ટેરી ચાઇમ્સને લેવામાં આવ્યો.

એક વર્ષ સુધી નિર્માણ હેઠળ રહ્યા બાદ તારીખ 8મી ડિસેમ્બર 1987ના રોજ આલ્બમ ધ ઇટર્નલ આઇડોલ ની રજૂઆત કરવામાં આવી તેને તત્કાલિન વિવેચકો દ્વારા અવગણવામાં આવ્યું. ઇન્ટરનેટ ઉપર ઓનલાઇન પ્રતિભાવો મિશ્ર હતા. ઓલ મ્યુઝિકે જણાવ્યું હતું કે "માર્ટિનના જબરદસ્ત અવાજે બેન્ડમાં નવો પ્રાણ ફૂંક્યો છે." અને આલ્બમમાં ઘણાં વર્ષો બાદ ઇઓમીના ભારેખમ રિફ્સનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે." બ્લેન્ડરે આલ્બમને બે જ સ્ટાર આપતાં દાવો કર્યો હતો કે આલ્બમમાં "માત્ર બ્લેક સબાથનું નામ જ છે." આલ્બમને યુકેની યાદીમાં 66મું અને યુએસની યાદીમાં 168મું સ્થાન પ્રાપ્ત થયું હતું. ઇટર્નલ આઇડોલ ના ટેકામાં બેન્ડે જર્મની, ઇટાલી અને કારકીર્દિમાં પ્રથમ વખત ગ્રીસનો પ્રવાસ ખેડ્યો હતો. બદનસીબે કેટલાક ભાગોમાં દક્ષિણ આફ્રિકાના પ્રવાસના મુદ્દે વિરોધ થવાને કારણે અન્ય યુરોપીય દેશોનો પ્રવાસ તેમજ શો રદ થયા હતા. પ્રવાસના થોડા દિવસો પહેલા જ બાઝવાદક ડેવ સ્પિત્ઝ બેન્ડ છોડીને જતો રહ્યો અને તેનાં સ્થાને વર્જિનિયા વુલ્ફનાં ભૂતપૂર્વ જો બટને લેવામાં આવ્યો હતો.

ઇટર્નલ આઇડોલ ના નબળા વ્યાપારિક દેખાવને કારણે વર્ટિગો રેકોર્ડ્ઝ અને વાર્નર બ્રધર્સે બ્લેક સબાથને પડતું મૂક્યું. બેન્ડે આઇ. આર. એસ. રેકોર્ડ્ઝ સાથે કરારો કર્યા. વર્ષ 1988માં બેન્ડે થોડો સમય આરામ કર્યો અને ઓગસ્ટમાં પોતાનાં નવાં આલ્બમની તૈયારી કરવા પાછું ફર્યું. ઇટર્નલ આઇડોલ નાં ધ્વનિમુદ્રણ વખતે થયેલી તકલીફોનાં પરિણામે ટોની ઇઓમીએ આગામી આલ્બમનું નિર્માણ જાતે જ કરવાનો વિકલ્પ પસંદ કર્યો. ઇઓમીએ જણાવ્યું હતું કે "આ એક સંપૂર્ણપણે નવી જ શરૂઆત હતી." "મેં સમગ્ર બાબત ઉપર પુનઃ વિચાર કર્યો અને નક્કી કર્યું કે બેન્ડની શાખ ફરીથી ઊભી કરવાની જરૂર છે." આના માટે ઇઓમીએ રેઇન્બોના ભૂતપૂર્વ ડ્રમવાદક કોઝી પોવેલ, લાંબા સમયના કિબોર્ડ વાદક નિકોલ્સ અને સેશનના બાઝવાદક તરીકે લોરેન્સ કોટલ ઉપર પસંદગી ઉતારી તેમજ "ઇન્ગલેન્ડમાં એકદમ સસ્તો સ્ટુડિયો" ભાડે રાખ્યો.

એપ્રિલ 1989માં બ્લેક સબાથે હેડલેસ ક્રોસ નામનું આલ્બમ રજૂ કર્યું. ફરી એક વખત તેને વિવેચકો દ્વારા અવગણવામાં આવ્યું. કાળક્રમે ઓલ મ્યુઝિકે આલ્બમને ચાર સ્ટાર આપ્યા.તેણે હેડલેસ ક્રોસ ને "ઓઝી અને ડિયો વિનાનું બ્લેક સબાથનું શ્રેષ્ઠત્તમ આલ્બમ" ગણાવ્યું. "હેડલેસ ક્રોસ" નામનાં એકાકી ગીતને ટોચનાં ગીતોની યાદીમાં 62મું સ્થાન પ્રાપ્ત થયું જ્યારે આલ્બમને યુકેમાં 31મું અને યુએસમાં 115મું સ્થાન પ્રાપ્ત થયું. આલ્બમનાં ગીત "વ્હેન ડેથ કોલ્સ"માં ઇઓમીના નિકટનાં મિત્ર તેમજ રાણી ગિટારવાદક બ્રિયાન મેએ ગિટાર વગાડ્યું હતું. આલ્બમની રજૂઆત બાદ બેન્ડે પ્રવાસી બાઝવાદક તરીકે નીલ મરેને લીધો. તે ભૂતકાળમાં વ્હાઇટ સ્નેક અને ગેરી મૂર દ્વારા સંચાલિત બેન્ડ સાથે સંકળાયેલો હતો.

શુષ્ક અને રસહિન હેડલેસ ક્રોસે તેના યુએસ પ્રવાસનો પ્રારંભ મે 1989માં કર્યો તેમણે કિંગડમ કમ અને સાઇલેન્ટ રેજથી શરૂઆત કરી પરંતુ નબળાં ટિકિટ વેચાણને કારણે 8 શો બાદ પ્રવાસ રદ કરી દેવામાં આવ્યો. બેન્ડનો યુરોપીય પ્રવાસ સપ્ટેમ્બર માસમાં શરૂ થયો જ્યાં તેને સારી એવી સફળતા પ્રાપ્ત થઇ. જાપાન ખાતે ઘણાં બધા શો કર્યા બાદ બેન્ડે રશિયાના પ્રવાસ માટે 23મી તારીખ નક્કી કરી આ પ્રવાસ તેણે ગર્લ સ્કુલ નામનાં બેન્ડ સાથે કરવાનો હતો. વર્ષ 1989માં મિખાઇલ ગોર્બોચોવે પ્રથમ વખત રશિયાને પશ્ચિમી કળાઓ માટે ખુલ્લું મૂક્યું તે બાદ રશિયાની મુલાકાત લેનારું બ્લેક સબાથ પહેલું બેન્ડ હતું.

ફેબ્રુઆરી 1990માં બેન્ડ સ્ટુડિયોમાં પાછું ફર્યું. આ વખતે હેડલેસ ક્રોસ બાદ તે ટિયર નામનું આલ્બમ બનાવવાની તૈયારી કરી રહ્યું હતું. તકનિકી રીતે આ કોઇ ચોક્કસ વર્ગનું આલ્બમ નહોતું પણ આલ્બમનાં કેટલાં ક ગીતો નોર્સની પૌરાણિક કથાઓ ઉપર આધારિત હતાં. ટિયર ની રજૂઆત તારીખ 6ઠ્ઠી ઓગસ્ટ 1990ના દિવસે કરવામાં આવી. યુકેમાં તે 24મા ક્રમે પહોંચ્યું. પરંતુ બ્લેક સબાથનું આ પ્રથમ એવું આલ્બમ હતું કે જેને યુએસનાં બિલબોર્ડનાં ટોચનાં 200 આલ્બમોમાં સ્થાન નહોતું મળ્યું. ફરી એક વખત ઇન્ટરનેટ માધ્યમો દ્વારા આ આલ્બમને મિશ્ર પ્રતિભાવો આપવામાં આવ્યા. ઓલ મ્યુઝિકે એવું નોંધ્યું હતું કે "સંગીતનો સહારો લિને પૌરાણિક કથા તેમજ મેટલને મિ(િત કરવાનો પ્રયાસ" જ્યારે બ્લેન્ડરે આલ્બમને એક જ સ્ટાર આપ્યો હતો અને દાવો કર્યો હતો કે "આવાં ઢંગધડા વિનાનાં આલ્બમો બહાર પાડીને ઇઓમીએ સેબથનું નામ બગાડવાનું યથાવત્ રાખ્યું છે. બેન્ડે ટિયર ના ટેકા માટે સર્કસ ઓફ પાવર સાથે યુરોપના પ્રવાસની શરૂઆત કરી. પરંતુ ટિકિટનાં નબળાં વેચામને કારણે યુકેની અંતિમ સાત તારીખો રદ કરવામાં આવી હતી. બેન્ડની કારકીર્દિમાં પ્રથમ વખત તેણે પોતાના પ્રવાસ દરમિયાન યુએસનો પ્રવાસ નહોતો ગોઠવ્યો.

ડિહ્યુમનાઇઝર (1990–1993)

1990માં કરવામાં આવેલા શો બાદ રોની જેમ્સ ડિઓ અને ગીઝર બટલરે (ચિત્રમાં દર્શાવેલ) બ્લેક સબાથમાં પુનઃ જોડાવવામાં રસ દાખવ્યો હતો.

ઓગસ્ટ 1990માં પોતાના લોક અપ ધ વોલ્વ્સ નાં યુએસ પ્રવાસ દરમિયાન બ્લેક સબાથનો ભૂતપૂર્વ ગાયક રોની જેમ્સ ડિયો બ્લેક સેબથના જ ભૂતપૂર્વ બાઝવાદક ગીઝર બટલર દ્વારા બનાવવામાં આવેલા મિન્નેપોલિસ ફોરમમાં "નિયોન નાઇટ્સ" ગીત માટે મંચ ઉપર જોડાયો. શો બાદ બંનેએ બ્લેક સબાથમાં ફરી જોડાવા અંગે રસ દાખવ્યો. હાલના કલાકારોને રદ કરવા માટે તેમજ ગાયક ટોની માર્ટિન અને બાઝવાદક નીલ મરેને હાંકી કાઢવા માટે બટલરે ઇઓમીને મનાવી લીધો. ઇઓમીએ જણાવ્યું હતું કે "મેં ઘણી બધી રીતે આ અંગેનું દુઃખ વ્યક્ત કર્યું હતું." "ત્યારબાદ અમે એક સારા મુદ્દા ઉપર હતા. અમે નક્કી કર્યું [ડિયો સાથે પુનઃ જોડાવાનું] શા માટે એ તો મને પોતાને પણ ખબર નથી, ખરેખર નામાકીય દૃષ્ટિકોણો તો હતા, પરંતુ સાચા અર્થમાં તેમ નહોતું. મેં મનમાં વિચાર્યું કે અમારી પાસે જે ભૂતકાળમાં હતું તે કદાચ અમે પાછું મેળવી શકીશું".

રોની જેમ્સ ડિયો તેમજ ગીઝર બટલર ટોની ઇઓમી અને કોઝી પોવેલ સાથે જોડાયા અને 1990નાં ઉત્તરાર્ધમાં તેમણે બ્લેક સબાથના આગામી આલ્બમ અંગે કામ કરવાનું શરૂ કર્યું. નવેમ્બર માસ દરમિયાન પોવેલનો ઘોડો મરતી વખતે તેના પગ ઉપર પડ્યો હતો જેના કારણે તેનો થાપો તૂટી જવા પામ્યો હતો. પોવેલ આલ્બમનું કામ પૂરૂં કરી શકે તેમ ન હોવાથી ભૂતપૂર્વ ડ્રમર વિન્ની એપાઇસને લઇ આવવામાં આવ્યો. તમામ કલાકારો મોબ રૂલ્સ માં સાથે હતા. બેન્ડે નિર્માતા રેઇનહોલ્ડ મેક સાથે સ્ટુડિયોમાં પ્રવેશ કર્યો. એક વર્ષ સુધીની લાંબી ધ્વનિમુદ્રણ પ્રક્રિયા સમસ્યાઓથી ઘેરાયેલી રહી. પ્રાથમિક ધોરણે ઇઓમી અને ડિયો વચ્ચે ગીતોનાં લેખનના મુદ્દે તણાવ ઊભો થયો જેનાં કારણે કેટલાંક ગીતો અનેક વખત ફરીથી લખવા પડ્યા. ઇઓમીએ જણાવ્યું હતું કે "ડિહ્યુમનાઇઝર માં ખૂબ જ લાંબો સમય લાગ્યો હતો તેમાં ખૂબ જ મહેનત પડી હતી." "અમે તેના ઉપર લાંબા સમય સુધી કામ કર્યું હતું. આ આલ્બમ પાછળ અમે દસ લાખ ડોલરનો ખર્ચ કર્યો હતો. જે હાસ્યાસ્પદ અને મૂર્ખામી ભરેલું હતું". ડિયોએ આ આલ્બમને યાદ કરતાં જણાવ્યું હતું કે તે ખૂબ જ કપરું હતું પરંતુ તેમના પ્રયાસો સફળ હતા. "આ એક એવી વસ્તુ હતી કે જેમાં અમે અમારી જાતને નીચોવી દીધી હતી. પણ મને લાગે છે કે તેના કારણે જ તે કામ કરી ગયું." તેમ તેણે જણાવ્યું હતું. "કેટલીક વખત તમને એ પ્રકારના તણાવોની જરૂર હોય છે. અથવા તો તમે ક્રિસમસ આલ્બમ બનાવીને તેનો અંત આણી દો."

પરિણામ સ્વરૂપ આલ્બમ ડિહ્યુમનાઇઝર તારીખ 22મી જૂન 1992ના રોજ રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. રોની જેમ્સ ડિયો અને તેનાં નામનું બેન્ડ યુએસની રેપ્રાઇઝ રેકોર્ડ્ઝ સાથે કરારબદ્ધ હોવાને કારણે યુએસમાં આ આલ્બમ તારીખ 30મી જૂન 1992ના રોજ રેપ્રાઇઝ રેકોર્ડ્ઝ દ્વારા રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. આલ્બમને મિશ્ર પ્રતિભાવો મળ્યા હતાreviews, વ્યાપારી ધોરણે બેન્ડે દાયકાની સૌથી મોટી વ્યાવસાયિક સફળતા મેળવી હતી. આ આલ્બમના "ટીવી ક્રાઇમ્સ" નામના એકાકી ગીતને રોક રેડિયોનાં 40 ટોચનાં ગીતોમાં સ્થાન મળ્યું જ્યારે આલ્બમને બિલબોર્ડ 200 આલ્બમોની યાદીમાં 44મું સ્થાન પ્રાપ્ત થયું. આ આલ્બમમાં "ટાઇમ મશિન" નામનું ગીત પણ હતું જેને 1992ની ફિલ્મ વેયન્સ વર્લ્ડ માટે ધ્વનિમુદ્રિત કરવામાં આવ્યું હતું. વધુમાં ઘણા ચાહકોએ એમ જાણ્યું કે બ્લેક સબાથનાં મૂળ સભ્યો બેન્ડને જોઇતી અને જરૂરીયાત મુજબની ગતિ આપી શકે તેમ છે.

ડિહ્યુમનાઇઝર ના ટેકામાં બ્લેક સબાથે જુલાઇ 1992માં પ્રવાસ ખેડવાની શરૂઆત કરી. તેણે ટેસ્ટામેન્ટ, ડેન્ઝિગ, પ્રોન્ગ અને એક્સોડસ સાથે પ્રવાસ ખેડ્યો. ટૂર દરમિયાન ભૂતપૂર્વ ગાયક ઓઝી ઓસ્બોર્ને તેની પ્રથમ નિવૃત્તિ જાહેર કરી. પોતાનાં એકાકી બેન્ડનું ઉદ્ઘાટન કરવા માટે તેણે બ્લેક સબાથને કેલિફોર્નિયાના કોસ્ટા મેસા ખાતેનાં તેના પ્રવાસ નો મોર ટૂર્સ માં આમંત્રણ આપ્યું. બેન્ડે તૈયારી દર્શાવી પરંતુ રોની જેમ્સ ડિયોએ તૈયારી ન દર્શાવી તેણે જણાવ્યું કે:

I was told in the middle of the tour that we would be opening for Ozzy in Los Angeles. And I said, "No. Sorry, I have more pride than that." A lot of bad things were being said from camp to camp, and it created this horrible schism. So by [the band] agreeing to play the shows in L.A. with Ozzy, that, to me, spelled out reunion. And that obviously meant the doom of that particular project.

તારીખ 13મી નવેમ્બર 1992ના રોજ ઓકલેન્ડ અને કેલિફોર્નિયા ખાતેના શો પતાવ્યા બાદ ઓસ્બોર્નની નિવૃત્તિના શોના આગલા દિવસે ડિયો બ્લેક સબાથ છોડીને ચાલ્યો ગયો. જુડાસ પ્રિસ્ટના ગાયક રોબ હેલફોર્ડ છેલ્લી ઘડીએ આવ્યો અને તેણે બેન્ડ સાથે બે રાત્રિ સુધી પ્રદર્શન કર્યું. ઇઓમી, બટલર ઓસ્બોર્ન સાથે સ્ટેજ ઉપર જોડાયા અને ભૂતપૂર્વ ડ્રમર બિલ વાર્ડ પણ વર્ષ 1985 બાદ આ તમામ લોકો પ્રથમ વખત મંચ ઉપર ભેગા થયા હતા. લાઇવ એઇડ નામના આ પ્રોગ્રામમાં બ્લેક સબાથનાં ગીતોનાં અંશો રજૂ કરવામાં આવ્યાં હતાં.

ક્રોસ પર્પઝિસ અને ફોરબિડન (1993–1996)

રોની જેમ્સ ડિયોનાં એકાકી બેન્ડમાં જોડાવા માટે પુનઃ જોડાણના શો બાદ ડ્રમવાદક વિન્ની એપાઇસ બેન્ડ છોડીને ચાલ્યો ગયો. તે ડિયોના સ્ટ્રેન્જ હાઇવેઝ અને એન્ગ્રી મશિન્સ માં જોવા મળ્યો હતો. ઇઓમી અને બટલરે તેનાં સ્થાને રેઇન્બોના ભૂતપૂર્વ ડ્રમવાદક બોબી રોડિનેલ્લીને લીધો. અને ભૂતપૂર્વ ગાયક ટોની માર્ટિનને પણ ફરીથી બોલાવ્યો. બેન્ડ નવું કામ કરવા માટે ફરી પાછું સ્ટુડિયોમાં ફર્યું. શરૂઆતમાં આ આલ્બમ બ્લેક સબાથનાં નામે રજૂ કરવાની ગણતરી હતી. ગીઝર બટવરનાં જણાવ્યા અનુસાર:

It wasn't even supposed to be a Sabbath album; I wouldn't have even done it under the pretence of Sabbath. That was the time when the original band were talking about getting back together for a reunion tour. Tony and myself just went in with a couple of people, did an album just to have, while the reunion tour was (supposedly) going on. It was like an Iommi/Butler project album.

તેમની રેકોર્ડ કંપનીનાં દબાણ હેઠળ બેન્ડે તારીખ 8મી ફેબ્રુઆરી 1994ના રોજ તેનું 17મું સ્ટુડિયો આલ્બમ ક્રોસ પર્પઝિસ બ્લેક સબાથનાં નામ હેઠળ રજૂ કર્યું. ફરી એક વખત આલ્બમને મિશ્ર પ્રતિસાદો મળ્યા. બ્લેન્ડરે આલ્બમને બે જ સ્ટાર આપ્યા. તેણે જણાવ્યું હતું કે સાઉન્ડ ગાર્ડનનું 1994નું આલ્બમ સુપર અનનોન સાથે સરખાવીને "અન્ય ક્રમ ધરાવનારા ગીતો કરતાં બ્લેક સબાથનાં આલ્બમને વધારે સારું" ગણાવ્યું. ઓલ મ્યુઝિકના બ્રાડલી ટોરિયાનોએ ક્રોસ પર્પઝિસ ને "બોર્ન અગેઇન બાદ પ્રથમ એવું આલ્બમ ગણાવ્યું હતું કે જેમાં મૂળ સેબથ પ્રકારનાં ધ્વનિનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો." યુકેનાં ટોચનાં 40 આલ્બમની યાદી તે સહેજ માટે ચૂકી ગયું અને તે 41માં સ્થાને આવ્યું હતું. યુએસ ખાતે બિલબોર્ડ 200 માં તે 122માં સ્થાને પહોંચ્યું હતું. ક્રોસ પર્પઝિશ માં ગીત "ઇવિલ આઇ" રાખવામાં આવ્યું હતું જે વાન હાલેન અને ગિટારવાદક એડી વાન હાલેન દ્વારા સંયુક્ત રીતે લખવામાં આવ્યું હતું. જોકે રેકોર્ડ કંપનીના પ્રતિબંધોના કારમે તેમનું નામ જાહેર કરવામાં આવ્યું નહોતું. ક્રોસ પર્પઝિસ ના ટેકા માટેનો પ્રવાસ ફેબ્રુઆરી માસ દરમિયાન શરૂ કરવામાં આવ્યો. આ પ્રવાસ યુએસમાં મોર્બિડ એન્જલ અને મોટરહેડ સાથે શરૂ કરવામાં આવ્યો. તારીખ 13મી એપ્રિલ 1994ના રોજ બેન્ડ દ્વારા હેમરસ્મિથ એપોલો ખાતે કરવામાં આવેલું પ્રદર્શન ફિલ્માવવામાં આવ્યું હતું. તેને વીએચએસ ઉપર સીડી સાથે રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું જેનું નામ રાખવામાં આવ્યું હતું ક્રોસ પર્પઝિસ લાઇવ . કેથેડરલ અને ગોડ સ્પીડ સાથેના યુરોપીય પ્રવાસ બાદ જૂન 1994માં ડ્રમવાદક બોબી રોડીનેલ્લી બેન્ડ છોડીને ચાલ્યો ગયો અને દક્ષિણ અમેરિકાના પાંચ શો માટે તેનું સ્થાન બ્લેક સબાથનાં મૂળ ડ્રમવાદક બિલ વાર્ડે લીધું.

ક્રોસ પર્પઝિસ નાં પ્રવાસ ચક્ર બાદ બાઝવાદક ગીઝર બટલરે ફરી એક વખત બેન્ડ છોડી દીધું. "સેબથનાં છેલ્લાં આલ્બમ બાદ મારી આંખો ઉઘડી ચૂકી હતી. મને ખ્યાલ હતો કે જે ગીતો હું સેબથ માટે લખી રહ્યો છું તે સારાં અને ચાલે તેવાં છે". બટલરે એક એકાકી પ્રોજેક્ટ બનાવ્યો જેનું નામ જીઝેડઆર રાખવામાં આવ્યું. તેણે પ્લાસ્ટિક પ્લેનેટ 1995માં રજૂ કર્યું. આ આલ્બમમાં એક ગીત હતું "ગિવિંગ અપ ધ ઘોસ્ટ" ટોની ઇઓમીએ બ્લેક સબાથના આ ગીતને પોતાની સાથે રાખ્યું જેના કારણે તેની નિંદા થઇ હતી. આ ઉપરાંત અન્ય ગીતો: યુ પ્લેગિયારાઇઝ્ડ એન્ડ પેરોડાઇડ / ધ મેજિક ઓફ અવર મિનિંગ / અ લેજન્ડ ઇન યોર ઓન માઇન્ડ / લેફ્ટ ઓલ યોર ફ્રેન્ડ્ઝ બિહાઇન્ડ / યુ કાન્ટ એડમિટ ધેટ યુ આર રોન્ગ / ધ સ્પિરિટ ઇઝ ડેડ એન્ડ ગોન .

બટલરના ગયા બાદ નવોસવો પાછો ફરેલો ડ્રમવાદક બિલ વાર્ડ પણ બેન્ડ છોડીને જતો રહ્યો. ઇઓમીએ ભૂતપૂર્વ સભ્યો નિલ મરેની બાઝવાદદક તરીકે અને કોઝી પોવેલની ડ્રમવાદક તરીકે પુનઃ નિયુક્તિ કરી આમ ટિયર આલ્બમ વખતે જે કલાકારો હતા તે એકત્રિત થયા. નવાં આલ્બમનાં નિર્માણ માટે બેન્ડે બોડી કાઉન્ટના ગિટારવાદક એર્ની સીની નિમણૂક કરી જેનું ધ્વનિમુદ્રણ લંડન ખાતે 1994નાં ઉત્તરાર્ધમાં કરવામાં આવ્યું. આ આલ્બમનાં ગીત "ઇલ્યુઝન ઓફ પાવર" મહેમાન ગાયક તરીકે બોડી કાઉન્ટના ગાયક આઇસ ટી દ્વારા ગાવામાં આવ્યું હતું. પરિણામ સ્વરૂપ બનેલું આલ્બમ ફોરબિડન 8મી જૂન 1995ના રોજ રજૂ કરવામાં આવ્યું. જોકે આ આલ્બમ યુએસ અને યુકેમાં ટોચનાં આલ્બમોમાં સ્થાન મેળવવાને નિષ્ફળ ગયું હતું. વિવેચકો દ્વારા આ આલ્બમને મોટે પાયે લખોડી કાઢવામાં આવ્યું; ઓલ મ્યુઝિકના બ્રાડલી ટોરિયાનોએ જણાવ્યું હતું કે "કંટાળાજનક ગીતો, ખરાબ નિર્માણ ્ને પ્રેરણાહિન પ્રદર્શન પ્રખર ચાહક માટે આ તમામ વસ્તુઓ ભૂલી જવી શક્ય છે"; જ્યારે બ્લેન્ડર મેગેઝિને ફોરબિડન ને "શરમજનક અને બેન્ડનું સૌથી ખરાબ આલ્બમ" ગણાવ્યું.

જુલાઇ 1995માં બ્લેક સબાથ વિશ્વપ્રવાસે નીકળ્યું. શરૂઆત મોટરહેડ અને તાઇમાતથી કરવામાં આવી. પરંતુ પ્રવાસમાં બે માસ બાદ ડ્રમવાદક કોઝી પોવેલ નાદુરસ્ત તબિયતને કારણે બેન્ડ છોડીને જતો રહ્યો. તેનાં સ્થાને ભૂતપૂર્વ ડ્રમવાદક બોબી રોન્ડિનેલ્લીને લાવવામાં આવ્યો. ડિસેમ્બર 1995માં એશિયાઇ દેશોમાં શો કર્યા બાદ ટોની ઇઓમીએ બેન્ડને લાંબાગાળાના વિચ્છેદ માટે મૂકી દીધું. અને બ્લેક સબાથના ભૂતપૂર્વ ગાયક ગ્લેન હ્યુઘીસ તેમજ જુડાસ પ્રિસ્ટના ભૂતપૂર્વ ડ્રમવાદક ડેવ હોલેન્ડ સાથે એકાકી આલ્બમની શરૂઆત કરી. આલ્બમ પૂર્મ થઇ ગયા બાદ પણ તેને અધિકૃત રીતે રજૂ કરવામાં નહોતું આવ્યું. દાણચોરીમાં ખૂબ જ વેચાયેલું એઇટ સ્ટાર તેના પછી તરત જ રજૂ થયું હતું તો પણ આ આલ્બમ રજૂ નહોતું કરાયું. આ આલ્બમ 2004માં અધિકૃત રીતે ધ 1996 ડીઇપી સેશન્સ ના નામે રજૂ કરવામાં આવ્યું. જેમાં હોલેન્ડનાં ડ્રમ સેશન ડ્રમવાદક જિમ્મી કોપ્લી દ્વારા પુનઃ ધ્વનિમુદ્રિત કરવામાં આવ્યા હતા.

ઓઝી ઓસ્બોર્ન અને બ્લેક સબાથનાં જૂના સભ્યો સાથે પુનઃ જોડાણ કરવા માટે વર્ષ 1997માં ઇઓમીએ હાલનાં કલાકારોમાં ફેરફાર કર્યો. ગાયક ટોની માર્ટિનનો એવો દાવો હતો કે 1992માં ઓઝી ઓસ્બોર્નના કોસ્ટા મિસા શોમાં બેન્ડે કામ કર્યું ત્યારે અનૌપચારિક પુનઃજોડાણ થઇ ચૂક્યું હતું. ત્યારબાદ બેન્ડે જે આલ્બમો રજૂ કર્યા તે આઇ. આર. એસ રેકોર્ડ્ઝ સાથેનો તેનો કરાર પૂરો કરવા માટે કર્યા હતા. બાદમાં માર્ટિને યાદ કર્યું હતું કે ફોરબિડન એક "પૂરક આલ્બમ હતું કે જેના કારણે રેકોર્ડ કંપની સાથેનો તેમનો કરાર પૂરો થતો હતો. તેનાથી ગાયકો મુક્ત થઇ જતા હતા અને પુનઃ જોડાણનો માર્ગ વધારે મોકળો બનતો હતો. જોકે તે વખતે હું આ માહિતીથી અજાણ નહોતો". બેન્ડનો કોન્ટ્રાક્ટ પૂરો કરવા માટે આઇ. આર. એસ. રેકોર્ડ્ઝે 1996માં એક સંપાદિત આલ્બમની રજૂઆત કરી. જેનું નામ ધ સેબથ સ્ટોન્સ રાખવામાં આવ્યું. આ આલ્બમમાં બોર્ન અગેઇન થી માંડીને ફોરબિડન સુધીનાં આલ્બમોમાંથી ગીતો પસંદ કરીને લેવામાં આવ્યાં હતાં.

ઓસ્બોર્નનું પુનઃજોડાણ (1997–2006)

2007માં ઓઝી ઓસ્બોર્ન

વર્ષ 1997ના ઉનાળામાં ઓસ્બોર્નના એકાકી બેન્ડને બાજુએ મૂકીને ટોની ઇઓમી, ગીઝર બટલર અને ઓઝી ઓસ્બોર્ને ઓઝફેસ્ટ નામનો સંગીતોત્સવ ઉજવવા માટે અધિકૃત રીતે જોડાણ કર્યું. તેમના કલાકાર વૃંદોમાં ઓસ્બોર્નનો ડ્રમવાદક માઇક બોર્ડિનનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો હતો કારણ કે બિલ વાર્ડ પોતાના ધ બિલ વાર્ડ બેન્ડના એકાકી પ્રોજેક્ટ સાથે જોડાયેલો હતો. ડિસેમ્બર 1997માં વાર્ડ ફરીથી જૂથ સાથે જોડાયો. વર્ષ 1992માં ઓસ્બોર્નના "નિવૃત્તિ શો" બાદ તે જ કલાકારો ફરી એક વખત સાથે જોડાયા. મૂળભૂત સભ્યોએ બર્મિંગહામ એનઇસી ખાતે બે શોનું ધ્વનિમુદ્રણ કર્યું. તેમને બેવડાં જીવંત આલ્બમ તરીકે રજૂ કરવામાં આવ્યાં. તારીખ 20મી ઓક્ટોબર 1998ના રોજ રજૂ કરવામાં આવેલાં આ આલ્બમનું નામ રિયુનિયન રાખવામાં આવ્યું હતું. બિલબોર્ડ 200 ની યાદીમાં રિયુનિયન 11માં સ્થાને પહોંચ્યું અને યુએસમાં તેને પ્લેટિનમનો દરજ્જો આપવામાં આવ્યો. આ આલ્બમમાં એકાકી ગીત તરીકે "આયર્ન મેન" નામનું ગીત મૂકવામાં આવ્યું હતું. આ ગીતને તેની મૂળ રજૂઆતનાં 30 વર્ષ બાદ બ્લેક સબાથને વર્ષ 2000માં બેસ્ટ મેટલ પરફોર્મન્સનો પ્રથમ ગ્રેમી પુરસ્કાર મળ્યો હતો. રિયુનિયન માં બે નવાં ગીતોનો પણ સમાવેસ કરવામાં આવ્યો હતો જેમનાં નામ "સાઇકો મેન" અને "સેલિંગ માય સોલ" રાખવામાં આવ્યાં હતાં. બિલબોર્ડ મેઇન સ્ટ્રિમ રોક ટ્રેક્સ ની યાદીમાં આ બંને ગીતોએ ટોચનાં 20 ગીતોની યાદીમાં સ્થાન મેલવ્યું હતું.

વર્ષ 1998ના ઉનાળામાં બેન્ડે યુરોપનો પ્રવાસ ખેડવાની તૈયારીઓ શરૂ કરી તેવામાં જ ડ્રમવાદક બિલ વાર્ડને હ્રદય રોગનો હુમલો આવ્યો અને તેને સ્થાને હંગામી ધોરણે ભૂતપૂર્વ ડ્રમવાદક વિન્ની એપાઇસને લેવામાં આવ્યો. જાન્યુઆરી 1999માં પાનટેરા સાથે શરૂ થતી યુએસના પ્રવાસ વખતે વાર્ડ ફરી પાછા આવ્યો. ઉનાળા સુધી સતત તે સાથે રહ્યો અને ઓઝફેસ્ટ પ્રવાસની શરૂઆત થઇ. ઓઝફેસ્ટનાં પ્રદર્શનો બાદ બેન્ડ ફરી એક વખત લાંબાગાળાનાં વિચ્છેદમાં આવી ગયું અને સભ્યો બધા પોતાના એકાકી પ્રોજેક્ટ્સમાં લાગી ગયા. ટોની ઇઓમીએ વર્ષ 2000માં પોતાનું એકાકી આલ્બમ ઇઓમી અધિકૃત રીતે રજૂ કર્યું. જ્યારે ઓસ્બોર્ન તેનાં આગામી એકાકી આલ્બમ ડાઉન ટુ અર્થ ઉપર કામ કરી રહ્યો હતો.

વર્ષ 2001ની વસંત ઋતુ દરમિયાન બ્લેક સબાથ તેનાં જૂના ચાર સભ્યો અને નિર્માતા રિક રૂબીન સાથે નવાં આલ્બમ ઉપર કામ કરવા માટે પાછું ફર્યું પરંતુ 2001ના ઉનાળામાં ઓસ્બોર્નને તેના જૂનાં ગીતો પૂરાં કરવા માટે જણાવવામાં આવ્યું એટલે મહાવરો અટકાવી દેવામાં આવ્યો હતો. ઇઓમીએ જણાવ્યું હતું કે "તેપુરૂં થવા ઉપર હતું." "અમે આગળ વધી શકીએ તેમ નહોતા, આ ખૂબ જ શરમજનક હતું કારણ કે [ગીતો] ખરેખરgood". કામ વખતે બેન્ડના સભ્યોને જે તકલીફો પડી હતી તેનું ઇઓમીએ કરેલું વર્ણન:

It's quite different recording now. We've all done so much in between. In [the early] days there was no mobile phone ringing every five seconds. When we first started, we had nothing. We all worked for the same thing. Now everybody has done so many other things. It's great fun and we all have a good chat, but it's just different, trying to put an album together.

માર્ચ 2002માં ઓસ્બોર્નનો એમ્મી વિજેતા રિયાલીટી ટીવી કાર્યક્રમ ધ ોસબોર્ન્સ એમ ટીવી ઉપર શરૂ થયો અને ખૂબ જ ઝડપથી તે વિશ્વભરમાં પ્રખ્યાત બની ગયો. આ કાર્યક્રમને કારણે ઓસ્બોર્નને વધારે લોકો ઓળખતા થયા. બેન્ડની જૂની શાખનો લાભ લેવા માટે સેન્ક્ચ્યુરી રેકોર્ડ્ઝે બેવડું જીવંત આલ્બમ પાસ્ટ લાઇવ્સ રજૂ કર્યું જેમાં 70ના દશકમાં ધ્વનિમુદ્રિત કરવામાં આવેલાં અમુક ગીતો લેવામાં આવ્યા હતા અને તેમાં જૂનાં બિનઅધિકૃત લાઇવ એટ લાસ્ટ આલ્બમમાંથી પણ ગીતો લેવામાં આવ્યાં હતાં. વર્ષ 2004ના ઉનાળા સુધી બેન્ડ વિચ્છેદમાં રહ્યું. ઓઝફેસ્ટ 2004 અને 2005 માટે તેઓ પાછા ફર્યા. નવેમ્બર 2005માં બ્લેક સબાથ યુકે મ્યુઝિક હોલ ઓફ ફેમમાં દાખલ થયું અને માર્ચ 2006માં 11 વર્ષની લાયકાત બાદ બેન્ડ યુએસના રોક એન્ડ રોલ હોલ ઓફ ફેમમાં દાખલ થયું. પુરસ્કાર સમારંભમાં મેટાલિકાએ બ્લેક સબાથને આદર આપવા માટે તેનાં બે ગીતો "હોલ ઇન ધ સ્કાય" અને "આયર્ન મેન" વગાડ્યાં.

ધ ડિઓ યર્સ અને હેવન એન્ડ હેલ (2006ની પ્રસ્તુતિ))

For more details on this topic, see Heaven & Hell (band).

વિની એપાઇસ હેવન અને હેલ સાથે 2007માં કાટોવાઇસ ખાતે એકલો ડ્રમ વગાડતો નજરે પડે છે.

વર્ષ 2006માં જ્યારે ઓઝી ઓસ્બોર્ન તેના નવા એકાકી આલ્બમ ઉપર કામ કરી રહ્યો હતો ત્યારે રાઇનો રેકોર્ડ્ઝે ધ ડિયો યર્સ નામનું આલ્બમ રજૂ કર્યું. આ એક એવું સંપાદિત આલ્બમ હતું કે જેમાં રોની જેમ્સ ડિયોએ બ્લેક સબાથ માટે ગાયેલાં ગીતોનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો હતો. રજૂઆત માટે ઇઓમી, બટલર, ડિયો અને એપાઇસ નવાં ગીતો લખવાં અને તેને ધ્વનિમુદ્રિત કરવા માટે પુનઃ જોડાયા. ધ ડિયો યર્સ એપ્રિલ 2007માં રજૂ કરવામાં આવ્યું જે બિલબોર્ડ 200 ની યાદીમાં 54માં સ્થાને પહોંચ્યું. જ્યારે તેનું એકાકી ગીત "ધ ડેવિલ ક્રાઇડ" મેઇન સ્ટ્રિમ રોક ટ્રેક્સની યાદીમાં 37માં સ્થાને પહોંચ્યું. પરિણામોથી સંતુષ્ટ ઇઓમી અને ડિયોએ હેવન એન્ડ હેલ ના કલાકારોની સાથે પુનઃ જોડાણ કરીને વિશ્વપ્રવાસ કરવાનું નક્કી કર્યું. જ્યારે ઓસ્બોર્ન, બટલર, ઇઓમી અને વાર્ડનાં વૃંદને હજી પણ અધિકૃત રીતે બ્લેક સબાથનાં નામે ઓળખવામાં આવતું હતું..નવાં વૃંદે હેવન એન્ડ હેલ નામનું આલ્બમ રજૂ કર્યા બાદ ગૂંચવડ દૂર કરવા માટે તેમની જાતને હેવન એન્ડ હેલ કહેવડાવવાનો વિકલ્પ પસંદ કર્યો. શરૂઆતમાં ડ્રમવાદક બિલ વાર્ડ પણ ભાગ લેવાનો હતો. પરંતુ પ્રવાસ શરૂ થાય તેના થોડા દિવસ અગાઉ જ "બેન્ડના બે એક સભ્યો સાથે" સંગીત અંગે મતભેદ થતા તેને પડતો મૂકવામાં આવ્યો હતો. તેનાં સ્થાને ભૂતપૂર્વ ડ્રમવાદક વિન્ની એપાઇસને લેવામાં આવ્યો જેનાં કારણે મોબ રૂલ્સ અને ડિહ્યુમનાઇઝર આલ્બમ્સમાં જે વૃંદ હતું તે ફરી એક વખત એકત્રિત થયું.

હેવન એન્ડ હેલે યુએસનો પ્રવાસ મેગાડેથ અને લેમ્બ ઓફ ગોડથી શરૂ કર્યો. તારીખ 30મી માર્ચ 2007ના દિવસે તેમણે ન્યૂ યોર્ક ખાતે જીવંત આલ્બમ અને ડીવીડીનું ધ્વનિમુદ્રણ કર્યું જેને લાઇવ ફ્રોમ રેડિયો સિટી મ્યુઝિક હોલ નામ આપવામાં આવ્યું. નવેમ્બર 2007માં ડિયોએ જણાવ્યું કે બેન્ડની યોજના નવું આલ્બમ બનાવવાની છે. જે તેનાં બાદના વર્ષે ધ્વનિમુદ્રિત કરવામાં આવ્યું. એપ્રિલ 2008માં બેન્ડે તેની આગામી રજૂઆતોની જાહેરાત કરી અને જણાવ્યું કે તે જુડાસ પ્રિસ્ટ, મોટરહેડ અને ટેસ્ટામેન્ટની સાથે રહીને મેટલ માસ્ટર્સ ટૂરમાં ભાગ લેશે. નવા બોક્સ સેટ ધ રૂલ્સ ઓફ હેલ માં ડિયોએ બ્લેક સબાથ માટે કરેલાં ગીતોની માસ્ટર્ડ આવૃત્તિ લેવામાં આવી હતી. જેને મેટલ માસ્ટર્સ ટૂર દ્વારા ટેકો આપવામાં આવ્યો. વર્ષ 2009માં બેન્ડે તેના પદાર્પણ કરનારાં નવા આલ્બમનુ નામ જાહેર કર્યું જે હતું ધ ડેવિલ યુ નો જે તારીખ 28મી એપ્રિલના રોજ રજૂ કરવામાં આવ્યું.

તારીખ 26મી મે 2009ના રોજ ઓસ્બોર્ને ન્યૂ યોર્કની ફેડરલ કોર્ટમાં ઇઓમી વિરુદ્ધ કેસ દાખલ કર્યો તેનો આરોપ હતો કે તેણે બેન્ડનું નામ ગેરકાયદે રાખ્યું છે. ઇઓમીએ નોંધ્યું કે તે બેન્ડની કારકીર્દિના 41 વર્ષ સુધી બેન્ડમાં રહ્યો છે. 1980માં તેના બેન્ડના સભ્યોએ બેન્ડના નામ ઉપરનો હક્ક જતો કર્યો હતો તેના કારણે તેઓ બેન્ડનાં નામ ઉપર વધારે પડતો હક્ક જમાવી રહ્યા છે. જોકે કેસમાં ઓસ્બોર્ને બેન્ડનાં ટ્રેડમાર્કની 50 ટકા માલિકીની માગણી કરી હતી. તેણે જણાવ્યું હતું કે આ ખટલાથી બેન્ડનાં જૂના ચાર સભ્યોને પણ સરખી માલિકી મળશે તેવી તેને આશા છે.

તાજેતરમાં પોતાની આત્મકથા "આઇ એમ ઓઝી"ના પ્રચાર માટે આપેલી એક મુલાકાતમાં ઓસ્બોર્ને જણાવ્યું હતું કે તે પુનઃ જોડાણને નકારી કાઢતો નથી. પરંતુ તમામ મૂળભૂત સભ્યો સાથે પુનઃ જોડાણ થયું હતું કે કેમ તે અંગે તેને શંકા છે. ઓઝીએ જણાવ્યું હતું કે "હું એવું નથી કહેવા માગતો કે મેં પુનઃ જોડાણ આજીવન માટે લખી આપ્યું હતું. પણ અત્યારે મને લાગતું નથી કે કોઇ શક્યતા હોય." પણ ભવિષ્યએ મારા માટે શું રાખ્યું છે તેની કોને ખબર છે? જો તે મારી નિયતી હશે, તો સારૂં છે." ઓસ્બોર્ન આ બાબતને ભૂતપૂર્વ પ્રેમિકા સાથે જવા બરાબર સરખાવે છે, "જ્યારે હું નાનો હતો ત્યારે મારે ઘણી પ્રેમિકાઓ હતી. તેમાંથી અત્યારે મને શિર્લી સાથે જવું ગમશે પરંતુ જ્યારે તમે પાછા જાવ ત્યારે તમને લાગશે કે ખોટો ફસાઇ ગયો છું હું મૂર્ખામી ભર્યું વિચારતો હતો."

સંગીતની શૈલી

બ્લેક સબાથમાં ઘણા કલાકારો કામ કરી ચૂક્યા હોવા છતાં પણ તેની સંગીતની શૈલીના બદલાવ, તેમનો મૂળભૂત અવાજ અશુભ ગીતો અને નિયતીને લગતાં સંગીત આધારિત રહેતો હતો. તેમાં ઘણી વખત સંગીતના ટ્રાઇટોનનો ઉપયોગ કરવામાં આવતો જેને "આસૂરી મધ્યાંતર" તરીકે પણ ઓશખવામાં આવતો. 1970ના દાયકાના પ્રખ્યાત સંગીતથી એકદમ વિપરીત બ્લેક સબાથના ઘેરા અવાજને તત્કાલિન વિવેચકો દ્વારા ફગાવી દેવામાં આવતો હતો. બેન્ડના અગાઉના હેવી મેટલ અસંખ્ય વખત રેડિયો ઉપર વાગતાં હતાં પરંતુ હાલનાં ગીતો રોક રેડિયો ઉપર નહીંવત્ પ્રમાણમાં વાગી રહ્યા છે. અથવા તો વાગતા જ નથી તેમ કહીએ તો પણ ચાલે.

બેન્ડનો પ્રાથમિક ગીતકાર ટોની ઇઓમી બ્લેક સબાથનું મોટાં ભાગનું સંગીત લખતો હતો જ્યારે ઓસ્બોર્ન કંઠ્ય સંગીત લખતો અને બાધવાદક ગીઝર ગીતો લખતો હતો. આ પ્રક્રિયા ઇઓમી માટે ઘણી વખત કંટાળાજનક બની જતી હતી. તેના ુપર ઘણી વખત નવી વસ્તુઓની રજૂઆત કરવાનું દબાણ રહેતું હતું. "જો હું કાંઇ પણ લીધા વિના આવું તો કોઇ કંઇ જ કામ કરતું નહોતું." ઇઓમીનાં પ્રભાવ અંગે ઓસ્બોર્ને બાદમાં જણાવ્યું હતું કે:

Black Sabbath never used to write a structured song. There'd be a long intro that would go into a jazz piece, then go all folky... and it worked. Tony Iommi—and I have said this a zillion times—should be up there with the greats. He can pick up a guitar, play a riff, and you say, 'He's gotta be out now, he can't top that.' Then you come back, and I bet you a billion dollars, he'd come up with a riff that'd knock your fucking socks off.

બ્લેક સબાથનાં અગાઉનાં આલ્બમોમાં ટ્યુન્ડ ડાઉન ગિટારનો ઉપયોગ કરવામાં આવતો હતો જે ઘેરાં સંગીતનાં સર્જનમાં ખાસ્સું એવું યોગદાન આપતો હતો. બ્લેક સબાથની રચના કરતાં પૂર્વે 1966માં ગિટારવાદક ટોની ઇઓમીને શીટ મેટલની ફેક્ટરીમાં કામ કરતાં અકસ્માત નડ્યો જેનાં કારણે તેના જમણા હાથની બે આંગળીઓનાં ટેરવાં ખલાસ થઇ ગયાં. ઇઓમીએ લગભગ સંગીત છોડી દીધું હતું. પરંતુ એક મિત્રએ તેને વિનંતી કરી કે તે જાઝ ગિટારવાદક જેન્ગો રેઇન હાર્ટ પાસેથી પ્રેરણા લે કે જેણે તેની બે આંગળીઓનો ઉપયોગ ગુમાવી દીધો છે. રેઇનહાર્ટથી પ્રેરણા લઇને ઇઓમીએ પ્લાસ્ટિકનાં બે અંગૂઠીઓ બનાવી અને તેની ગૂમાવેલી આંગળીઓ ઉપર ચામડાની ટોપી ચડાવી દીધી. ગિટારમાં તે હળવા તારોનો ઉપયોગ કરવા માંડ્યો અને તેના ગિટારને ડિટ્યુન કરવા માંડ્યો જેથી તેના દ્વારા બનાવવામાં આવેલી નકલી આંગળીઓ વડે ગિટારનાં તાર ઉપર પકડ રહે આ બધી બાબતોનાં કારણે સંગીત અજાણતા જ ઘેરું બનવા લાગ્યું હતું." અગાઉ બેન્ડના ઇતિહાસમાં ઇઓમીએ વિવિધ પડતાં મૂકાયેલા ટ્યુનિંગ સાથે પ્રયોગો કર્યા હતા. જેમાં C# ટ્યુનિંગ અથવાતો 3 સેમિટોન્સ નીચેનો સમાવેશ થાય છે પરંતુ અંતે E♭ ટ્યુનિંગ અથવા તો યોગ્ય ટ્યુનિંગ કરતાં અડધું પગથિયું નીચે નક્કી રાખવામાં આવ્યું હતું.

વારસો

બ્લેક સબાથ સદાકાળ માટેનું અને દાવા પૂર્વકનું ખૂબ જ પ્રભાવશાળી હેવી મેટલ બેન્ડ રહ્યું છે. બેન્ડે પેરાનોઇડ જેવાં આલ્બમો રજૂ કરીને એક નવોજ ચિલો ચાતર્યો હતો. પેરાનોિડ વિશે રોલિંગ સ્ટોન મેગેઝિને એમ જણાવ્યું હતું કે "સંગીત કાયમને માટે બદલાઇ ગયું છે." અને બેન્ડને "ધ બિટલ્સ ઓફ હેવી મેટલ" ગણાવ્યું હતું. ટાઇમ મેગેઝિને પેરાનોઇડ ને "હેવી મેટલનાં જન્મસ્થલ" તરીકે ગણાવ્યું હતું. તેણે સદાકાળના 100 આલ્બમોની યાદીમાં તેને સ્થાન આપ્યું હતું. એમ ટીવીએ ટોચનાં દસ હેવી મેટલ બેન્ડની યાદીમાં બ્લેક સબાથને પ્રથમ ક્રમે મૂક્યું હતું.જ્યારે વીએચ1એ તેની હાર્ડ રોકના 100 કલાકારોની યાદીમાં તેને બીજાં સ્થાને મૂક્યું હતું. બ્લેક સબાથના "આયર્ન મેન" ગીતને વીએચ1એ તેનાં 40 મહાન મેટલ ગીત કાઉન્ટડાઉનની યાદીમાં પ્રથમ સ્થાને મૂકવામાં આવ્યું હતું. ઓલ મ્યુઝિકના વિલિયમ રૂહલમાને જણાવ્યું હતું કે:

Black Sabbath has been so influential in the development of heavy metal rock music as to be a defining force in the style. The group took the blues-rock sound of late '60s acts like Cream, Blue Cheer, and Vanilla Fudge to its logical conclusion, slowing the tempo, accentuating the bass, and emphasising screaming guitar solos and howled vocals full of lyrics expressing mental anguish and macabre fantasies. If their predecessors clearly came out of an electrified blues tradition, Black Sabbath took that tradition in a new direction, and in so doing helped give birth to a musical style that continued to attract millions of fans decades later.

પ્રભાવ અને આવિષ્કાર

બ્લેક સબાથનું હેવી મેટલ ઉપર પ્રભુત્વ લગભગ અપ્રતિમ હતું. અગણિત બેન્ડે તેને ખૂબ જ પ્રભાવશાળી ગણાવ્યું હતું જેમાં મેટેલિકા, આયર્ન મેઇડન, સ્લેયર, ડેથ, કોર્ન, મેહેમ, વેનોમ, એલિસ ઇન ચેઇન્સ, એન્થ્રેક્સ, ડિસ્ટર્બ્ડ, આઇસ્ડ અર્થ, મેલ્વિન્સ, ઓપેથ, પાનટેરા, મેગાડેથ, ધ સ્મેશિંગ પમ્પકિન્સ, સ્લિપનોટ, ફૂ ફાઇટર્સ, ફિયર ફેક્ટરી, કેન્ડલ માસ અને [[ગોડસ્મેક{/0{15/}}નો સમાવેશ થાય છે.|ગોડસ્મેક{/0{15/}}નો સમાવેશ થાય છે.]] ગોલ્ડ વેચાણ ધરાવતાં બે સ્મરણિકા આલ્બમો રજૂ કરવામાં આવ્યાં જેનાં નામ હતાં નેટિવિટી ઇન બ્લેક વોલ્યુમ 1 અને 2 જેમાં કવર રૂપે સેપલટુરા, વ્હાઇટ ઝોમ્બી, ટાઇપ ઓ નેગેટિવ, ફેઇથ નો મોર, મશીન હેડ, સિસ્ટમ ઓફ અ ડાઉન અને મોન્સ્ટર મેગ્નેટનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો હતો.

મેટાલિકાના લાર્સ ઉલરિચ અને તેના બેન્ડના સાથીદાર જેમ્સ હેટફિલ્ડે વર્ષ 2006માં બ્લેક સબાથને રોક એન્ડ રોલ હોલ ઓફ ફેમમાં સમાવ્યું. ઉલરિચે જણાવ્યું હતું કે "બ્લેક સેબથ હેવી મેટલનો પર્યાય છે અને હંમેશા રહેશે." જ્યારે હેટફિલ્ડે જણાવ્યું હતું કે "સેબથે મને આસૂરી અવાજો સાંભળવાની ટેવ પાડી જે સંગીત પછી મને ગમવા લાગ્યું." ટોની ઇઓમી ભારે રિફનો રાજા છે." ગન્સ એન રોઝિસના ભૂતપૂર્વ ગિટારવાદક સ્લેશે પેરાનોઇડ આલ્બમ વિશે જણાવ્યું હતું કે: "એ આલ્બમમાં એક ગજબનો જાદુ હતો તમે નાના બાળક હો તો પણ તમે તેના ુપર આફરિન થઇ જાવ એમ લાગતું હતું કે જાણે તે એક અલગ જ દુનિયા હતી. તે તમારું દિમાગ અને અન્ય પરિમાણો ખોલી નાખે છે....પેરાનોઇડ એ સમગ્ર સેબથનો અનુબવ છે; સેબથ તે જમાનામાં જે કહેવા માગતું હતું તે પ્રકારનું ખૂબ જ ક્રિયાદર્શક ટોનીની વગાડવાની શૈલી ચાહે તે 'પેરાનોઇડ' કરતાં જુદી હોય અથવા તો 'હેવન એન્ડ હેલ' કરતાં જુદી હોય તે ખૂબ જ લાક્ષણિકતા વાળી હતી." એન્થ્રેક્સના ગિટારવાદક સ્કોટ ઇયાને જણાવ્યું હતું કે "મને દરેક ઇન્ટરવ્યુમાં એક પ્રશ્ન અચૂક પૂછવામાં આવે છે કે તમારી પસંદગીનાં પાંચ ટોચનાં મેટલ આલ્બમ કયા?' મેં મારી જાત માટે આનો જવાબ ખૂબ જ સરળ બનાવી દીધો છે હું હંમેશા જવાબ આપું છું કે બ્લેક સબાથનાં પ્રથમ પાંચ આલ્બમ." લેમ્બ ઓફ ગોડના ક્રિસ એડલરે જણાવ્યું હતું કે "હેવી મેટલ વગાડનાર કોઇ પણ વ્યક્તિ જો તમને એમ કહે કે અમે બ્લેક સબાથનાં સંગીતથી પ્રભાવિત થયા નથી તો મને લાગે છે કે તેઓ તમારી સમક્ષ જૂઠ્ઠું બોલી રહ્યાં છે. મને લાગે છે કે બ્લેક સબાથે જે કાંઇ કર્યું તેનાથી તમામ હેવી મેટલ મ્યુઝિક થોડા ઘણા અંશે પણ પ્રભાવિત થયું છે."

હેવી મેટલનાં પાયાનાં પત્થરો બનવા ઉપરાંત તેમણે હેવી મેટલનાં પેટાવિભાગો જેવા કે સ્ટોનર રોક, સ્લજ મેટલ, બ્લેક મેટલ અને ડૂમ મેટલનો પાયો નાખ્યો હતો. લોકપ્રિય સંગીતને ચલણમાં સૌપ્રથમ રજૂ કરવાનો શ્રેય પણ સેબથને જાય છે.

સભ્ય

મુખ્ય લેખ: List of Black Sabbath band members

હાલના સભ્યો

• ઓઝી ઓસ્બોર્ન- મુખ્ય ગાયક, હાર્મોનિકા કે મોઢાં વાજું (1968–1979, 1985, 1994, 1997–2006)
• ટોની ઇઓમી – મુખ્ય ગિટારવાદક, કિબોર્ડ, વાંસળી (1968–2006)
• ગીઝર બટલર – બાઝ, સિન્થ્સ (1968–1985, 1990–1994, 1997–2006)
• બિલ વાર્ડ – ડ્રમ્સ, ડ્રમની ઉપરનું લાકડીથી વગાડવાનું સાધન (1968–1980, 1983-1985, 1994, 1997–2006)

જાહેર થયેલી રેકર્ડોની યાદી

For a more comprehensive list, see Black Sabbath discography.

• બ્લેક સબાથ (1970)
• પેરાનોઇડ (1970)
• માસ્ટર ઓફ રિયાલિટી (1971)
• બ્લેક સબાથ વોલ્યુમ. 4 (1972)
• સેબથ બ્લડી સબ્બાથ (1973)
• સાબોટાજ (1975)
• ટેક્નિકલ એક્સટસી (1976)
• નેવર સે ડાઇ! (1978)
• હેવન એન્ડ હેલ (1980)

• મોબ રૂલ્સ (1981)
• બોર્ન અગેઇન (1983)
• સેવન્થ સ્ટાર (1986)
• ધ ઇટર્નલ આઇડોલ (1987)
• હેડલેસ ક્રોસ (1989)
• ટિર (1990)
• ડિહ્યુમલાઇઝર (1992)
• ક્રોસ પર્પઝિસ (1994)
• ફોરબિડન (1995)

સંદર્ભો

• Rosen, Steven (1996), The Story of Black Sabbath: Wheels of Confusion, Castle Communications, ISBN 1-86074-149-5 
• Sharpe-Young, Garry (2006), Sabbath Bloody Sabbath: The Battle for Black Sabbath, Zonda Books, ISBN 0-9582684-2-8 
• Scaruffi, Piero (2003). A History of Rock Music:1951-2000. ¡Universe, Inc. ISBN 0-595-29565-7.

બાહ્ય કડીઓ

• બ્લેક સબાથની અધિકૃત સાઇટ