ભારતના ચારધામ

બદ્રીનાથ

દ્વારકા

જગન્નાથપુરી

રામેશ્વરમ

class=notpageimage|

ચાર ધામ

ભારતના ચારધામ ચાર દિશામાં આવેલા ચાર પવિત્ર હિંદુ ધામો છે.

ઉત્તરમાં બદ્રીનાથ (ઉત્તરાખંડ), દક્ષિણમાં રામેશ્વરમ (તમિલનાડુ), પૂર્વમાં જગન્નાથપુરી (ઓડિશા) ને પશ્ચિમમાં દ્વારકા (ગુજરાત) એમ ચાર સ્થળો ભારતના ચારધામ ગણાય છે.

વર્ણન

હિન્દુ દંતકથા અનુસાર, વિષ્ણુના અવતાર નર-નારાયણે જ્યારે ત્યાં તપ કર્યું ત્યારે બદ્રીનાથ પ્રખ્યાત થયા. ત્યારબાદ આ વિસ્તારમાં ઘણા બેરીના વૃક્ષો ઉગી નીકળ્યા, તેથી શરૂઆતમાં આ સ્થળનું નામ બદરીકાવણ રાખવામાં આવ્યું, જેનો અર્થ બેરીનું જંગલ થાય છે. દંતકથા અનુસાર, નર-નારાયણને વરસાદ અને સૂર્યથી બચાવવા માટે તેમની ઉપર એક મોટું બેરીનું વૃક્ષ ઉગ્યું. સ્થાનિક લોકો કહે છે કે નારાયણને બચાવવા માટે લક્ષ્મી જ બેરીનું વૃક્ષ બની હતી. તપ પૂર્ણ કર્યા પછી, નારાયણે જાહેર કર્યું કે લોકોએ હંમેશા તેમના નામ પહેલાં તેમનું નામ લેવું જોઈએ. તેથી, હિન્દુઓ "લક્ષ્મી-નારાયણ" નો ઉલ્લેખ કરે છે.

સતયુગમાં, નર-નારાયણની તપસ્યાને કારણે આ વિસ્તાર બેરીના વૃક્ષોના સ્વામી બદ્રીનાથ તરીકે જાણીતો બન્યો. તેમનું મંદિર ઉત્તરાખંડના ચમોલી જિલ્લામાં અલકનંદા નદીના કિનારે આવેલું છે.

બીજા ધામ, રામેશ્વરમ, ની ઉત્પત્તિ ત્રેતાયુગમાં થાય છે જ્યારે રામે ત્યાં એક લિંગ સ્થાપિત કર્યું હતું અને શિવભક્ત રાવણના વધ બદલ શિવ પાસેથી પ્રાયશ્ચિત મેળવવા માટે તેની પૂજા કરી હતી. એવું માનવામાં આવે છે કે રામના પગના નિશાન ત્યાં અંકિત છે.

ત્રીજું ધામ, દ્વારકા, દ્વાપર યુગમાં સ્થાપિત થયું હતું જ્યારે કૃષ્ણે આ શહેરને પોતાનું નિવાસસ્થાન બનાવ્યું હતું.

ચોથા ધામ, પુરીમાં, વિષ્ણુને જગન્નાથ તરીકે પૂજવામાં આવે છે, જે વર્તમાન યુગ, કલિયુગ માટે તેમના અવતાર છે.

આદિ શંકરાચાર્યે ચાર ધામના ચાર સ્થળોને અનુરૂપ ચાર મઠનું આયોજન કર્યું હતું: પશ્ચિમમાં દ્વારકા, પૂર્વમાં પુરી, દક્ષિણમાં શ્રૃંગેરી શારદા પીઠમ અને ઉત્તરમાં બદરિકાશ્રમ.

ચારધામના સ્થળો

પુરી

પુરી ઓડિશા રાજ્યમાં આવેલું છે અને બંગાળની ખાડીના કિનારે દેશના પૂર્વ ભાગમાં આવેલા સૌથી જૂના શહેરોમાંનું એક છે. ત્યાં પૂજાતા મુખ્ય દેવતા કૃષ્ણ છે, જે જગન્નાથ તરીકે પૂજનીય છે. તે ભારતનું એકમાત્ર મંદિર છે જ્યાં કૃષ્ણની બહેન સુભદ્રા, તેમના ભાઈઓ, જગન્નાથ અને બલભદ્ર સાથે પૂજાય છે. મંદિરના રેકોર્ડ મુજબ, અવંતીના રાજા ઇન્દ્રદ્યુમ્ને પુરીમાં જગન્નાથનું મુખ્ય મંદિર બનાવ્યું હતું. દસમી સદીથી શરૂ કરીને, પૂર્વીય ગંગા વંશના પ્રથમ રાજા, અનંતવર્મન ચોડગંગાએ, મુખ્ય જગન્નાથ મંદિરને બાદ કરતાં, પરિસરમાં પહેલાથી અસ્તિત્વમાં રહેલા મંદિરોની જગ્યા પર વર્તમાન મંદિરનું પુનર્નિર્માણ કર્યું. પુરી ગોવર્ધન મઠનું સ્થળ છે, જે આદિ શંકરાચાર્ય દ્વારા બનાવવામાં આવેલા ચાર મુખ્ય મઠમાંથી એક છે.

રામેશ્વરમ

રામેશ્વરમ ભારતીય દ્વીપકલ્પના દક્ષિણ ભાગમાં આવેલા તમિલનાડુ રાજ્યમાં આવેલું છે. દંતકથા અનુસાર, આ તે સ્થાન છે જ્યાં રામે, તેમના ભાઈ લક્ષ્મણ અને ભક્ત હનુમાન સાથે, લંકા પહોંચવા માટે એક પુલ (રામ સેતુ) બનાવ્યો હતો જેથી તેઓ તેમની પત્ની સીતાને બચાવી શકે, જેનું લંકાના શાસક રાવણે અપહરણ કરી લીધું હતું. શિવને સમર્પિત રામનાથસ્વામી મંદિર, રામેશ્વરમના એક મહત્વપૂર્ણ ક્ષેત્ર પર કબજો કરે છે. આ મંદિર રામ દ્વારા પવિત્ર કરવામાં આવ્યું હોવાનું માનવામાં આવે છે. આ સ્થળ હિન્દુઓ માટે મહત્વપૂર્ણ છે કારણ કે વારાણસીની યાત્રા રામેશ્વરમની યાત્રા વિના અધૂરી માનવામાં આવે છે. પ્રમુખ દેવતા શ્રી રામનાથ સ્વામી નામના લિંગના રૂપમાં છે; તે બાર જ્યોતિર્લિંગોમાંનું એક પણ છે.

દ્વારકા

દ્વારકા ભારતના પશ્ચિમ કિનારે ગુજરાત રાજ્યમાં આવેલું છે. આ શહેરનું નામ સંસ્કૃત ભાષામાં "દ્વાર" શબ્દ પરથી પડ્યું છે જેનો અર્થ દરવાજો અથવા દરવાજો થાય છે. તે ત્યાં સ્થિત છે જ્યાં ગોમતી નદી અરબી સમુદ્રમાં ભળે છે. જો કે, આ ગોમતી નદી ગોમતી નદી જેવી નથી, જે ગંગા નદીની ઉપનદી છે. દ્વારકાનું સુપ્રસિદ્ધ શહેર કૃષ્ણનું નિવાસસ્થાન હતું. સામાન્ય રીતે એવું માનવામાં આવે છે કે સમુદ્ર દ્વારા થતા નુકસાન અને વિનાશને કારણે, દ્વારકા છ વખત ડૂબી ગયું હતું, અને આધુનિક દ્વારકા આ વિસ્તારમાં બનેલું 7મું શહેર છે.

બદ્રીનાથ

બદ્રીનાથ ઉત્તરાખંડના ચમોલી જિલ્લામાં ૩,૧૩૩ મીટર (૧૦,૨૭૯ ફૂટ) ની ઊંચાઈએ આવેલું છે. બદ્રીનાથનું મંદિર ભગવાન વિષ્ણુને સમર્પિત છે.[1] તે ગઢવાલ પર્વતોમાં, અલકનંદા નદીના કિનારે આવેલું છે. આ શહેર નાર અને નારાયણ પર્વતમાળાઓ વચ્ચે અને નીલકંઠ શિખર (૬,૫૬૦ મીટર) ની છાયામાં આવેલું છે. ૩ કિમીની અંદર, માના, વ્યાસ ગુફા, માતમૂર્તિ, ચરણપાદુકા, ભીમકુંડ અને સરસ્વતી નદીના મુખ જેવા અન્ય રસપ્રદ જોવાલાયક સ્થળો પણ છે. જોશીમઠ અલકનંદા અને ધૌલીગંગા નદીઓના સંગમ ઉપરના ઢોળાવ પર આવેલું છે. આદિ શંકરાચાર્ય દ્વારા સ્થાપિત ચાર મઠોમાંથી, જોશીમઠ ચાર ધામનું શિયાળુ સ્થાન છે.

જ્યારે અન્ય ત્રણ ધામ આખા વર્ષ દરમિયાન ખુલ્લા રહે છે, ત્યારે બદ્રીનાથ ધામ દર વર્ષે એપ્રિલથી ઓક્ટોબર સુધી જ યાત્રાળુઓના દર્શન માટે ખુલ્લું રહે છે.

છોટા ચારધામ

ભારતના ઉત્તરાખંડ રાજ્યમાં આવેલા ચાર પ્રાચીન તીર્થસ્થળોના બીજા એક પરિભ્રમણને છોટા ચાર ધામ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે જે તેને ચારધામ સ્થળોના આ મોટા પરિભ્રમણથી અલગ પાડે છે. તેમાં યમુનોત્રી, ગંગોત્રી, કેદારનાથ અને બદ્રીનાથનો સમાવેશ થાય છે. છોટા ચારધામનાં મંદિરો એપ્રિલના છેલ્લા અઠવાડિયાથી મેના પહેલા અઠવાડિયા વચ્ચે ખુલે છે અને ઓક્ટોબરના છેલ્લા અઠવાડિયાથી નવેમ્બરના પહેલા અઠવાડિયા વચ્ચે બંધ થાય છે. સનાતન શાસ્ત્રો અને પંચાંગો વતી ઉખીમઠ મંદિરના મુખ્ય પૂજારી દર વર્ષે ચાર ધામના મંદિરોનાં ઉદઘાટન અને બંધ થવાની તારીખો જાહેર કરે છે. છોટા ચારધામના મંદિરોને સૌથી આદરણીય પવિત્ર યાત્રા માનવામાં આવે છે કારણ કે પાંડવોએ સદેહે સ્વર્ગ જવા માટે આ માર્ગ પસંદ કર્યો હતો.

શિયાળુ ચારધામ

ઉત્તરાખંડ સરકાર ઑફ-સીઝન દરમિયાન પર્યટનને વેગ આપવા માટે 'શિયાળુ ચારધામ' નામની યોજના ચલાવી રહી છે. શિયાળા દરમિયાન, પરંપરાગત છોટા ચારધામ બંધ કરી દેવામાં આવે છે અને દેવતાઓને પૂજા માટે નજીકના ગામોમાં ખસેડવામાં આવે છે. શિયાળાના ચાર ધામ મુખ્ય ધામોના દેવતાઓના શિયાળાના નિવાસસ્થાન છે: કેદારનાથ માટે ઉખીમઠમાં ઓમકારેશ્વર મંદિર, બદ્રીનાથ માટે ચમોલીમાં પાંડુકેશ્વર, ગંગોત્રી ધામ માટે ઉત્તરકાશીમાં મુખબા અને યમુનોત્રી માટે ખારસાલી.

આ પણ જુઓ

• હિમાલયના ચારધામ