મૂળરાજ દ્વિતીય
| મૂળરાજ | |
|---|---|
| ગુર્જર પ્રદેશના રાજા | |
| શાસન | ઈ.સ. ૧૧૭૫ – ૧૧૭૮ |
| પુરોગામી | અજયપાળ |
| અનુગામી | ભીમદેવ દ્વિતીય |
| વંશ | ચાલુક્ય |
| પિતા | અજયપાળ |
| માતા | નાઈકાદેવી |
મૂળરાજ (દ્વિતીય) અથવા બાળ મૂળરાજ રાજપૂતોના ચાલુક્ય વંશના ભારતીય રાજા હતા. તેમણે વર્તમાન ગુજરાત અને તેની આસપાસના વિસ્તારો પર રાજ કર્યું હતું. અણહિલવાડ પાટણ (આધુનિક પાટણ) તેમના રાજ્યની રાજધાની હતી. તેઓ બાળપણમાં જ સિંહાસન પર આરૂઢ થયા હતા અને તેમની માતા નાયકાદેવીએ તેમના ટૂંકા શાસનકાળ દરમિયાન તેમના સંરક્ષક તરીકે કામ કર્યું હતું. ચાલુક્યોએ પોતાના શાસનકાળ દરમિયાન ઘોરી આક્રમણનો પ્રતિકાર કર્યો હતો. પરમારરાજા વિંધ્યવર્મને પોતાના શાસનકાળ દરમિયાન ચાલુક્યોને માળવામાંથી હાંકી કાઢવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો અને મૂળરાજ દ્વિતીયના જીવનકાળ દરમિયાન અથવા તેમના મૃત્યુ પછી તરત જ માળવા પરનો કબજો મેળવવામાં સફળ રહ્યા હતા.
પ્રારંભિક જીવન[ફેરફાર કરો]
મૂળરાજ દ્વિતીય તેમના પિતા અજયપાળના સ્થાને ચાલુક્ય સિંહાસન પર આવ્યા હતા.[૨]
તેમની માતા નાયકાદેવી પરમારદિનના પુત્રી હતા. એક સિદ્ધાંત મુજબ, આ પરમારદિન ગોવાના કદમ્બા રાજા શિવચિત્ત પરમાદિદેવ (ઈ.સ. ૧૧૪૮-૧૧૭૯) હતા. અન્ય એક સિદ્ધાંત તેમને ચંદેલા રાજા પરમારદિન તરીકે ઓળખાવે છે.[૨]
પિતાના મૃત્યુ બાદ બાળ મૂળરાજે ચાલુક્ય શાસન સંભાળ્યું. તેમની માતા નાયકાદેવીએ તેમના ટૂંકા શાસનકાળ દરમિયાન તેમના સંરક્ષક તરીકે કામ કર્યું હતું.[૩]
માળવામાં બળવો[ફેરફાર કરો]
પરમાર રાજ્ય માળવા મૂળરાજના પુરોગામીઓના શાસનકાળ દરમિયાન ચાલુક્યોના નિયંત્રણ હેઠળ આવ્યું હતું. મૂળરાજના શાસનકાળ દરમિયાન ગુજરાતમાં દુષ્કાળ પડ્યો હતો. તેનો લાભ લઈને પરમાર રાજા વિંધ્યવર્મને માળવા પર કબજો મેળવવાનો પ્રયાસ કર્યો.[૪]
ચાલુક્ય સેનાપતિ કુમાર વિંધ્યવર્મન વિરુદ્ધની સૈન્ય કામગીરીના પ્રભારી હતા. કુમારના પુત્ર સોમેશ્વરે કૃત સુરતોત્સવ મુજબ કુમારે વિંધ્યવર્મનને હરાવ્યો હતો. વિજય બાદ કુમારે વિંધ્યવર્મનના નગર ગોગસ્થાનનો નાશ કર્યો અને માળવાને લૂંટી લીધુ હતું.[૪]
વિંધ્યવર્મન આખરે માળવા પર કાબૂ મેળવવામાં સફળ રહ્યો. ઇતિહાસકાર આર. સી. મજુમદારના જણાવ્યા અનુસાર, વિધ્યવર્મને મૂળરાજના શાસનકાળ દરમિયાન આ સિદ્ધિ હાંસલ કરી હતી.[૫] જોકે, એ. કે. મજુમદારના મતે મૂળરાજ (દ્વિતીય)ના શાસનકાળ દરમિયાન માળવા ચાલુક્ય રાજ્યના નિયંત્રણ હેઠળ રહ્યું હતુ.[૪]
અવસાન[ફેરફાર કરો]
મૂળરાજ ઈ.સ. ૧૧૭૮માં ખૂબ જ નાની વયે અવસાન પામ્યા તથા તેમના સ્થાને તેમના ભાઈ ભીમદેવ દ્વિતીય રાજા બન્યા.[૬]
સંદર્ભ[ફેરફાર કરો]
- ↑ Asoke Kumar Majumdar 1956, p. 501.
- ↑ ૨.૦ ૨.૧ Asoke Kumar Majumdar 1956, p. 131.
- ↑ Tripat Sharma 1987, p. 123.
- ↑ ૪.૦ ૪.૧ ૪.૨ Asoke Kumar Majumdar 1956, p. 136.
- ↑ R. C. Majumdar 1977, p. 328.
- ↑ R. C. Majumdar 1977, p. 334.
ગ્રંથસૂચિ[ફેરફાર કરો]
- Asoke Kumar Majumdar (1956). Chaulukyas of Gujarat. Bharatiya Vidya Bhavan. OCLC 4413150.CS1 maint: ref=harv (link)
- R. C. Majumdar (1977). Ancient India. Motilal Banarsidass. ISBN 9788120804364.CS1 maint: ref=harv (link)
- Tripat Sharma (1987). Women in Ancient India, from 320 A.D. to C. 1200 A.D. Ess Ess. ISBN 978-81-7000-028-0.CS1 maint: ref=harv (link)