કાંસું

શંકર અને ઉમા, તેમના પુત્ર સ્કંદ (કાર્તિકેય) સાથે બેઠેલા હોય તેવી કાંસ્ય મૂર્તિ

કાંસ્ય કે કાંસું એ એક મિશ્રધાતુ છે જેમાં મુખ્યત્વે તાંબાનો સમાવેશ થાય છે, જેમાં સામાન્ય રીતે લગભગ ૧૨-૧૨.૫% ટીન (કલાઈ) હોય છે અને ઘણીવાર અન્ય ધાતુઓ (જેમ કે એલ્યુમિનિયમ, મેંગેનિઝ, નિકલ અથવા ઝીંક) અને કેટલીકવાર અધાતુઓ અથવા મેટલલોઇડ્સ જેવા કે આર્સેનિક, ફોસ્ફરસ અથવા સિલિકોનનો સમાવેશ થાય છે. આ ઉમેરાઓ મિશ્રધાતુની શ્રેણી ઉત્પન્ન કરે છે જે એકલા તાંબા કરતાં સખત હોઈ શકે છે, અથવા અન્ય ઉપયોગી ગુણધર્મો ધરાવે છે; જેમ કે જડતા, નમ્રતા અથવા યાંત્રિકતા.

પુરાતત્ત્વીય અવધિ જેમાં બ્રોન્ઝ વ્યાપક ઉપયોગમાં સૌથી સખત ધાતુ હતું તે કાંસ્ય યુગ તરીકે ઓળખાય છે. ભારત અને પશ્ચિમ યુરેશિયામાં કાંસ્ય યુગની શરૂઆત પરંપરાગત રીતે ચોથી સહસ્ત્રાબ્દી પૂર્વે અને ચીનમાં બીજી સહસ્ત્રાબ્દી પૂર્વેની છે. અન્યત્ર તે ધીમે ધીમે તમામ પ્રદેશોમાં ફેલાઈ હતી. કાંસ્ય યુગ પછી લોહ યુગ આવ્યું હતું.

કારણ કે ઐતિહાસિક ટુકડાઓ ઘણીવાર પિત્તળ (કોપર અને જસત) અને વિવિધ રચનાઓવાળા કાંસાથી બનેલા હતા તેથી આધુનિક સંગ્રહાલય અને જૂની વસ્તુઓનું વિદ્વાન વર્ણન વધુને વધુ સામાન્ય રીતે " કોપર એલોય " શબ્દનો ઉપયોગ કરે છે.

ઇતિહાસ

જાદુઈ સંકેતો અને શિલાલેખો સાથે રોમન કાંસ્ય નખ, ૩જી-ચોથી સદી.

કાંસ્યની શોધથી લોકો ધાતુની વસ્તુ બનાવવા માટે સક્ષમ થયા જે અગાઉના શક્ય વાસણો કરતાં વધુ સખત અને ટકાઉ હતા. કાંસ્યનાં સાધનો, શસ્ત્રો, બખ્તર અને સુશોભન ટાઇલ્સ જેવી મકાન સામગ્રી તેમના પુરોગામી પથ્થર અને તાંબુ (" કેલકોલિથિક ") કરતા વધુ સખત અને ટકાઉ હતી. શરૂઆતમાં કાંસું એ તાંબા અને આર્સેનિકથી બનેલું હતું, જે આર્સેનિક કાંસાની રચના કરતું હતું. તે પછીથી જ ટીનનો ઉપયોગ થતો હતો, ૩જી સદી પુર્વના અંતમાં કાંસાની મુખ્ય બિન-તાંબાની ઘટક બની હતી.

રચના

દૃશ્યમાન સ્ફટિકીય બંધારણ સાથે કાંસ્યની ઘંટડી.

ઘણી વિવિધ કાંસ્ય ધાતુઓ અસ્તિત્વમાં છે, પરંતુ સામાન્ય રીતે આધુનિક કાંસ્ય ૮૮% કોપર અને ૧૨% ટીન ધરાવે છે.

કાંસ્ય યુગમાં, કાંસાના બે સ્વરૂપો સામાન્ય રીતે ઉપયોગમાં લેવાતા હતા: "ક્લાસિક બ્રોન્ઝ" જેમાં લગભગ ૧૦% ટીન કાસ્ટિંગમાં વપરાતું હતું; અને "હળવું કાંસ્ય", લગભગ ૬% ટીન એ શીટ્સ બનાવવા માટે ઇનગોટ્સથી રોપવામાં આવ્યો હતું. ધારદાર શસ્ત્રો મોટે ભાગે ક્લાસિક બ્રોન્ઝમાંથી નાખવામાં આવતા હતા, જ્યારે હેલમેટ અને બખ્તર હળવા કાંસાથી લગાવેલા હતા.

વાણિજ્યિક કાંસું (૯૦% તાંબુ અને ૧૦% જસત) અને આર્કિટેક્ચરલ બ્રોન્ઝ (૫૭% તાંબુ, ૩% સીસું, ૪૦% જસત) એ પિત્તળ કરતા વધુ યોગ્ય રીતે માનવામાં આવે છે કારણ કે તેમાં જસત મુખ્ય એલોયિંગ ઘટક છે. તેઓ સામાન્ય રીતે બાંધકામના કાર્યોમાં વપરાય છે.

બિસ્મથ કાંસું એ કાંસ્ય મિશ્રધાતુ છે જેમાં ૫૨% તાંબું, ૩૦% નિકલ, ૧૨% જસત, ૫% સીસું અને ૧% બિસ્મથનો સમાવેશ થાય છે. તે સારી પોલિશ રાખવામાં સક્ષમ છે અને તેથી ક્યારેક પ્રકાશ પરાવર્તક અને અરીસાઓમાં તેનો ઉપયોગ થાય છે.