સ્વામિનારાયણ સંપ્રદાયની ટીકા

સ્વામિનારાયણ સંપ્રદાયની ટીકા એ સહજાનંદ સ્વામીની ભગવાન તરીકેની પૂજાના વિરોધથી, સ્વામિનારાયણ સંપ્રદાયમાં મહિલાઓની પરિસ્થિતિ અને સાધુઓ દ્વારા મંદિરમાં લૈંગિક દુષ્કર્મ કરવાથી લઈને વિવિધ છે. સ્વામિનારાયણના ટીકાકારો પણ દયાનંદ સરસ્વતીથી સંપ્રદાયના પૂર્વ સાધુઓ સુધી વૈવિધ્યસભર છે.

શરૂઆતી ટીકા

સ્વામિનારાયણ સમૂહની સ્થાપનાના થોડાં જ વર્ષો પછી, હિન્દુ સુધારક દયાનંદ સરસ્વતીએ સંપ્રદાયમાં ભગવાન તરીકે સહજાનંદ સ્વામી ઉર્ફે સ્વામિનારાયણની સ્વીકૃતિ અંગે પ્રશ્ન કર્યો. સ્વામિનારાયણની ટીકા એટલે પણ કરવામાં આવી હતી કારણ કે તેમને તેમના અનુયાયીઓ તરફથી મોટી ભેટો મળી હતી અને તેઓએ વિશ્વના ત્યાગના વ્રત લીધા હોવા છતાં પણ મહારાજાની જેમ પોશાકો અને પ્રવાસ કર્યા હતા. દયાનંદના નિવેદન મુજબ, તેમણે ૧૮૭૫ માં કહ્યું, "તે ઐતિહાસિક તથ્ય છે કે સંપ્રદાયમાં શિષ્યોની સંખ્યા વધારવા માટે સહજાનંદ સ્વામીએ પોતાને ભગવાન તરીકે રજૂ કર્યો."

સ્વામિનારાયણની પણ જાતિ વ્યવસ્થાના સમર્થક હોવાના કારણે ટીકા થઈ રહી છે. શિક્ષાપત્રીમાં, સહજાનંદે વર્ણવેલ કે,

"કોઈએ પણ અનાજ અને પાણી લેવું નહીં, જે જાતિગત પ્રણાલીના શાસન હેઠળ કેટલાક લોકોના હાથે સ્વીકાર્ય નથી, જગન્નાથ પુરી સિવાય શ્રી કૃષ્ણના પવિત્ર ભાગોમાં પણ એવું જ થઈ શકે છે."

આધુનિક ટીકા

સાધુઓ દ્વારા મંદિરમાં લૈંગિક દુષ્કર્મના આરોપો સુધી મંદિર પર નાણાંનો વ્યય કરવાથી લઈને આધુનિક ટીકા કરવામાં આવે છે. પશ્ચિમમાં કેટલાક હિન્દુઓએ પ્રમુખ સ્વામી મહારાજની ભવ્યતા જેવા મંદિરો બનાવવાની ટીકા કરી હતી. બે ભૂતપૂર્વ સાધુઓ, સંજય શાહ અને રાજેશ ભાવસારે ૧૯૭૦ ના દાયકાના સમયગાળામાં જાતીય હુમલો કરવા માટે પ્રમુખ સ્વામી અને અન્ય ચાર સાધુઓ પર આરોપ મૂક્યો હતો. જો કે, બીએપીએસના પ્રવક્તા દ્વારા તેનો ઇનકાર કરાયો હતો.