ભૈરવી

Bhairavi
Goddess of Kundalini
The Ten Mahavidyasના સભ્ય
An image of Goddess Bhairavi, Lithograph Print, circa 1880s of Bengal
જોડાણો	Adishakti, Mahavidya, Mother Goddess, and Mahakali
રહેઠાણ	Mount Kailash and Manidvipa
મંત્ર	Om Hasaim Hasakarim Hasaim Bhairavyay Namo Namah
શસ્ત્ર	Trishula, Khaṭvāṅga , Sword , Kapala, Sickle and Damru
વાહન	Lotus
જીવનસાથી	Bhairava, a form of Shiva

ભૈરવી ( સંસ્કૃત: भैरवी ) એ એક હિંદુ દેવી છે, જેને મહાવિદ્યાઓમાંની એક તરીકે વર્ણવવામાં આવે છે, જે મહાદેવીના દસ અવતાર છે. તેઓ દક્ષિણામૂર્તિના પત્ની છે.

વ્યુત્પત્તિશાસ્ત્ર

ભૈરવી નામનો અર્થ થાય છે "આતંક" અથવા "આતંક-પ્રેરણા આપનારી". તે દસ મહાવિદ્યાઓમાં પાંચમી છે. તેમને ત્રિપુરાભૈરવી પણ કહેવામાં આવે છે. "ત્રિ" એટલે ત્રણ, "પુરા" એટલે કિલ્લો, ગઢ, શહેર, નગર વગેરે. આ ત્રિપુરા શબ્દ ચેતનાના ત્રણ અલગ-અલગ તબક્કાઓ દર્શાવે છે. આ ત્રણ તબક્કાઓ છે ચેતના, સ્વપ્ન અને નિંદ્રા. તે તમામ ત્રિગુણોના રૂપમાં છે અને એકવાર આ ત્રિદોષો પાર થઈ જાય તો બ્રહ્મની પ્રાપ્તિ થાય છે એવું માનવામાં આવે છે કે. તેથી, તેણીને ત્રિપુરભૈરવી કહેવામાં આવે છે.

ચિન્હશાસ્ત્ર

ભૈરવ તેની પત્ની ભૈરવી સાથે.

દેવી માહાત્મ્યમાં તેમના ધ્યાન શ્લોકમાં તેમના સ્વરૂપનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. તે કમળ પર ચાર હાથ, એક પુસ્તક, એક માળા, એક અભય મુદ્રા અને એક વરદ મુદ્રા સાથે બેઠેલી છે. તે લાલ વસ્ત્રો અને ગળામાં વિચ્છેદ કરાયેલા માથાની માળા પહેરે છે. તેમને ત્રણ આંખો છે અને તેમનું માથું અર્ધચંદ્રાકાર ચંદ્રથી શણગારેલું હોય છે. અન્ય એક સ્વરૂપમાં તેમને એક તલવાર, લોહીનો પ્યાલો ધારણ કરતી અને અન્ય બે હાથે અભય અને વરદ મુદ્રાઓ સાથે દર્શાવવામાં આવે છે. તેઓને શિવ પર બેઠેલા પણ દર્શાવવામાં આવી છે, આ અવતાર તાંત્રિક પૂજાઓમાં વધુ પ્રબળ છે. તેઓને એક રાણી તરીકે પણ દર્શાવવામાં આવી છે, જે રાજરાજેશ્વરીને મળતી આવે છે.

ભૈરવી યંત્ર

ત્રિપુરાભૈરવી મૂલાધાર ચક્રમાં રહેતી હોવાનું કહેવાય છે. તેમના મંત્રમાં ત્રણ અક્ષરો છે અને તે બધા મૂલાધાર ચક્રની મધ્યમાં ઊંધો ત્રિકોણ બનાવે છે. તેમને કામરૂપ સ્વરૂપે મૂલાધાર ચક્રની નિર્માતા માનવામાં છે, જેમાં ત્રણ બિંદુઓનો સમાવેશ થાય છે. આ બિંદુઓ ઊંધો ત્રિકોણ બનાવે છે, અને તેમાંથી તમામ અન્ય ત્રિકોણોનો જન્મ થાય છે, જે છેવટે બ્રહ્માંડની રચના તરફ દોરી જાય છે. આ ત્રિકોણ્ મૂલાધાર ચક્રનો સૌથી અંદરનો ત્રિકોણ છે. ત્રિકોણના ત્રણ બિંદુઓમાં ત્રણ બીજક્ષરો (પવિત્ર અક્ષરો) હોય છે, તે ત્રણ બીજક્ષરો ત્રિકોણની બાજુઓ દ્વારા એકબીજા સાથે જોડાયેલા હોય છે અને આ દરેક બાજુ ઈચ્છા શક્તિ, જ્ઞાન શક્તિ અને ક્રિયા શક્તિ અથવા દૈવી ઇચ્છા, દૈવી જ્ઞાન અને દૈવી ક્રિયાને દર્શાવે છે. ત્રિપુરા સુંદરી અને ત્રિપુરા ભૈરવી એકબીજા સાથે નજીકથી સંકળાયેલા છે પરંતુ તેઓ જુદી છે. ત્રિપુરા ભૈરવીને સુપ્ત ઉર્જા તરીકે સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે જ્યારે ત્રિપુરા સુંદરી આ સુષુપ્ત ઉર્જાને વાસ્તવિકતામાં પરિણમે છે અને આ ઊર્જાને સહસ્રાર ચક્ર સુધીના ઉચ્ચ ચક્રો તરફ લઈ જાય છે.

દંતકથા

ભૈરવી એ કુંડલિની, તંત્રમાં નિપુણ સ્ત્રી માટેનું શીર્ષક પણ છે. યોગિની એ તંત્રની વિદ્યાર્થિની અથવા મહત્વાકાંક્ષીણી છે. ભૈરવી એ છે જે સફળ થઈ છે. પુરાણો અને તંત્રો અનુસાર ભૈરવી એ ભૈરવની પત્ની છે.

તેમને મુખ્યત્વે દુર્ગા સપ્તશતીમાં કાલરાત્રી તરીકે જોઇ શકાય છે જે ચંડ, મુંડ અને રક્તબીજનો વધ કરે છે. તે મહાભારતમાં ભંડાસુરનો વધ કરે છે.

તેમને શુભંકરી તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, જેનો અર્થ એવો થાય છે કે તેઓ તેમના ભક્તો અને બાળકો માટે શુભ કાર્યો કરનારી છે, તે એક સારી માતા છે. તે અધાર્મિક અને ક્રૂર લોકો માટે હિંસા, સજા અને રક્તપાતની પણ તરફેણ કરે છે, તે અનુસાર એક અર્થ એમ પણ થાય છે કે તેઓ તેવા કાર્યો માટે હિંસાની માતા છે. તેમને હિંસક અને ભયંકર સ્વરૂપે દેખાડવામાં આવે છે પરંતુ તેમના બાળકો માટે તેઓ સૌમ્ય માતા છે.

આ પણ જુઓ

• મહાકાલી

સંદર્ભ

• કિન્સલી, ડેવિડ (1988). હિન્દુ દેવીઓ: હિન્દુ ધાર્મિક પરંપરાઓમાં દૈવી સ્ત્રીની દ્રષ્ટિ . યુનિવર્સિટી ઓફ કેલિફોર્નિયા પ્રેસ.ISBN 0-520-06339-2ISBN 0-520-06339-2 .
• આર.ડી. ત્રિવેદી: પાર્વતીની પ્રતિમા (દિલ્હી, 1981)