પુષ્પલતા દાસ

પુષ્પલતા દાસ (૧૯૧૫-૨૦૦૩) એક ભારતીય સ્વતંત્રતા સેનાની, સમાજસેવક, ગાંધીવાદી અને ઉત્તર-પૂર્વ ભારતીય આસામ રાજ્યના ધારાસભ્ય હતા . તેઓ ૧૯૫૧ થી ૧૯૬૧ સુધી રાજ્યસભાના સભ્ય, આસામ વિધાનસભાના સભ્ય અને ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસની કાર્યકારી સમિતિના સભ્ય હતા. તેમણે કસ્તુરબા ગાંધી રાષ્ટ્રીય મેમોરિયલ ટ્રસ્ટ અને ખાદી અને ગ્રામ ઉદ્યોગ આયોગના આસામ અધ્યાયના અધ્યક્ષ તરીકે પણ કામગીરી બજાવી હતી. ભારત સરકારે તેમને સમાજમાં ફાળો આપવા બદલ ૧૯૯૯માં પદ્મ ભૂષણનો નાગરિક સન્માન એનાયત કર્યો હતો.

પ્રારંભિક જીવન

૨૭ માર્ચ ૧૯૧૫ ના રોજ આસામના ઉત્તર લખીમપુરમાં રામેશ્વર સાઇકિયા અને સ્વર્ણલતાના ઘરે તેમનો જન્મ થયો હતો. તેમનું ભણતર પાનબજાર ગર્લ્સ હાઇ સ્કૂલમાં થયું હતું. તેમણે રાજકીય પ્રવૃત્તિઓ શાળાના દિવસોથી જ શરૂ કરી હતી અને મુક્તિ સંઘ નામથી સંસ્થાના સચિવ તરીકે કામગીરી બજાવી હતી. ૧૯૩૧ માં તેમણે અને તેમના સાથીઓએ બ્રિટીશ રાજ દ્વારા ક્રાંતિકારી ભગતસિંહને ફાંસી આપવાના વિરોધમાં વિરોધ પ્રદર્શન કર્યું હતું અને તેમને શાળામાંથી હાંકી કાઢવામાં આવ્યા હતા. તેમણે ખાનગી વિદ્યાર્થી તરીકે અભ્યાસ ચાલુ રાખ્યો અને ૧૯૩૪ માં મેટ્રિકની પરીક્ષા પાસ કરી અને ત્યારબાદ તેમણે મધ્યવર્તી અભ્યાસક્રમ પૂર્ણ કરવા માટે બનારસ હિન્દુ યુનિવર્સિટીમાં પ્રવેશ કર્યો.

પછી તેઓ આંધ્ર યુનિવર્સિટીમાંથી સ્નાતક થયા અને ૧૯૩૮ માં તે જ યુનિવર્સિટીમાંથી પોસ્ટ-ગ્રેજ્યુએટ ડિગ્રી મેળવી. ત્યારબાદ તેમણે ગુવાહાટીના અર્લ લૉ કોલેજમાં કાયદાના અભ્યાસ માટે પ્રવેશ મેળવ્યો, જ્યાં તેમણે વિદ્યાર્થી રાજકારણ ચાલુ રાખ્યું; તેઓ ૧૯૪૦ માં કોલેજ સંઘના સચિવ બન્યાં. આ સમય દરમિયાન ગાંધીજીએ નાગરિક અસહકાર ચળવળના ભાગ રૂપે વ્યક્તિગત સત્યાગ્રહ કરવાની હાકલ કરી હતી અને દાસે આંદોલનમાં ભાગ લીધો હતો. બે વર્ષ પછી શરૂ થનારા ભારત છોડો આંદોલનના અગ્રણી તરીકે તેમણે તેમાં ભાગ લીધો.

રાજકીય જીવન

રાષ્ટ્રીય યોજના સમિતિ સાથેના મહિલા સબ સમિતિના સભ્ય તરીકે તેમના જોડાણને કારણે દાસ તે વર્ષે મુંબઇ ગયા અને બે વર્ષ ત્યાં રહ્યા. તેમની પ્રવૃત્તિઓથી તેમને મૃદુલા સારાભાઈ અને વિજયા લક્ષ્મી પંડિત તેમજ આસામ વિધાનસભાના તત્કાલીન સભ્ય ઓમો કુમાર દાસ સાથે કામ કરવાની તકો મળી, જેમની સાથે તેમણે ૧૯૪૨ માં લગ્ન કર્યા. તેમનાં લગ્ન પછી આસામ પરત ફર્યા અને શાંતિ વાહિની અને મૃત્યુ વાહિની નામની બે સંસ્થાઓની રચના કરી. સપ્ટેમ્બર ૧૯૪૨ માં દાસ અને તેના સાથીદારોએ મૃત્યુ વાહિનીને સ્થાનિક પોલીસ સ્ટેશનમાં વિરોધ દર્શાવ્યો, જેમાં ભારતનો ધ્વજ લહેરાવાનો હતો અને પોલીસે આ સરઘસ પર ગોળીબાર કર્યો હતો. જેના પગલે તેમના સાથી કનકલતા બરુઆનું મોત નીપજ્યું હતું.

અંતિમ જીવન

ભારત સરકારે તેમને તામ્રપત્ર ફ્રીડમ ફાઇટર એવોર્ડથી સન્માનિત કર્યાં હતાં, પરંતુ વળતરની અપેક્ષા રાખ્યા વિના તેમણે ભારતીય સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામમાં ભાગ લીધો હોવાનું કહીને તેને નકારી કાઢ્યું હતું. ૧૯૯૯ માં સરકારે તેમને પદ્મ ભૂષણનો ત્રીજો સર્વોચ્ચ નાગરિક સન્માન આપ્યો. ૯ નવેમ્બર ૨૦૦૩ ના દિવસે, ૮૮ વર્ષની વયે, કોલકાતામાં તેમનું અવસાન થયું હતું.