વીમો

વીમો ,કાયદા અને અર્થશાસ્ત્રની ભાષામાં જોખમ સંચાલન છે, જેનો પ્રાથમિક ઉપયોગ સંભવિત જોખમ સામે હેજ(જોખમ સામે રક્ષણ) આપવાનો છે. વીમો એટલે પ્રિમીયમના વિનિમયમાં એક પક્ષમાંથી બીજા પક્ષને નુકસાનના જોખમનું સમાન હસ્તાંતરણ, તેને મોટા નુકસાન, તેને સંભવતઃ ભયંકર મોટા નુકસાનને અટકાવવા માટે ખાતરીપુર્વકનું નાનું નુકસાન ગણી શકાય.વીમાદાતા એ વીમો વેચનાર કંપની છે, ઇન્શ્યોર્ડ (વીમા ધારક) અથવા પોલિસી ધારક એ કોઇ વ્યક્તિ કે પક્ષ છે જે વીમો ખરીદે છે.વીમા દર એ ચોક્કસ વીમા કવચ પર વસૂલવામાં આવતો ચાર્જ નક્કી કરવા માટે ઉપયોગમાં લેવાતું પરિબળ છે, તેને પ્રિમીયમ કહેવાય છે.જોખમ સંચાલન એ જોખમનું મૂલ્યાંકન કરવાની અને તેને અંકુશમાં લેવા માટેની પ્રસ્થાપિત રીત છે. તે અભ્યાસ અને રીતભાગના એક સ્વતંત્ર ક્ષેત્ર તરીકે વિકસ્યું છે.

વીમાનો સિદ્ધાંત

ઢાંચો:Financial market participants વ્યાપારી ધોરણે વીમો લઇ શકાય તેવા જોખમો સાત સમાન લાક્ષણિકતા ધરાવે છે.

1. મોટી સંખ્યામાં સમાન રોકાણ એકમો અતિવિશાળ સમુદાયના વ્યક્તિગત સભ્યોને મોટી સંખ્યામાં વીમા પૉલિસી આપવામાં આવે છે. દાખલા તરીકે, 2004માં અમેરિકામાં ઓટોમોબાઇલ વીમો 175 કરોડ ઓટોમોબાઇલને આવરતો હતો. સમાન રોકાણ એકમો મોટી સંખ્યામાં અસ્તિત્વામાં હોવાથી વીમો ઉતરાવનારને કથિત મોટી સંખ્યાનો નિયમનો લાભ મળી શકે છે જે કહે છે કે જેમ રોકાણ એકમોની સંખ્યા વધે છે તેમ વાસ્તવિક પરિણામ અપેક્ષિત પરિણામની વધુ નજીક આવતા જાય છે.આ માપદંડમાં કેટલાક અપવાદ છે.લોયડ્સ ઓફ લંડન અભિનેતા, અભિનેત્રી અને ખેલાડીઓનો જીવન અને આરોગ્ય વીમો ઉતરાવવા માટે જાણીતી છે.

સેટેલાઇટ લોન્ચ ઇન્શ્યોરન્સ એવી ઘટનાઓ માટે વીમો ઉતારે છે કે જે જવલ્લેજ બનતી હોયમોટી વેપારી મિલકત પૉલિસી અપવાદરૂપ મિલકતોનો વીમો ઉતારી શકે છ જેના માટે કોઇ સમાન રોકાણ એકમો નથી.આ માપદંડ સંતોષવામાં નિષ્ફળ રહેવા છતાં આના જેવા ઘણા રોકાણને વીમો ઉતારી શકાય તેવા ગણવામાં આવે છે.

1. નિશ્ચિત નુકસાન જાણીતા સમય, સ્થળ અને કારણસર બનતી ઘટનામાં વીમા આધિન સૈદ્ધાંતિક નુકસાનને નિશ્ચિત નુકસાન કહેવાય છે.જીવન વીમા પોલિસી ધરાવતા વ્યક્તિનું મૃત્યુ તેનું શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણ છે.

આગ, વાહન અકસ્માત અને કામદારોને ઇજા તમામ આ માપદંડને સરળતાથી સંતોષી શકે છે.અન્ય પ્રકારના નુકસાન સૈદ્ધાંતિક રીતે નિશ્ચિત જ હોઇ શકે છે.દાખલા તરીકે, હાનિકારક વાતાવરણમાં લાંબો સમય કામ કરવાથી કામદારમાં વ્યવસાય સાથે સંકળાયેલી બિમારી પેદા થઇ શકે છે જેમાં કોઇ ચોક્કસ સમય, સ્થળ કે કારણ જાણી શકાતું નથી.આદર્શ રીતે, નુકસાનના સમય, સ્થળ અને કારણ એટલા સ્પષ્ટ હોવા જોઇએ કે વ્યક્તિ, પુરતી માહિતી સાથે, ત્રણેય મૂળભૂત બાબતોની ઉદેશપૂર્વક ખરાઇ કરી શકે.

1. આકસ્મિક નુકસાન તેમાં દાવો કરવા માટેની ઘટના આકસ્તિમક અથવા વીમાધારકના અંકુશની બહારની હોવી જોઇએ.નુકસાન શુદ્ધ હોવું જોઇએ, આમ નુકસાન એવી ઘટનામાં થાય છે કે જેમાં ખર્ચ માટે એકમાત્ર તક છે.સામાન્ય વેપાર જોખમ જેવી કાલ્પનિક મૂળભૂત બાબતો ધરાવતી ઘટનાઓને સામાન્ય રીતે વીમા પાત્ર ગણવામાં આવતી નથી.
2. મોટું નુકસાન વીમાની દ્રષ્ટિએ નુકસાનનું કદ અર્થપૂર્ણ હોવું જોઇએવીમા પ્રિમીયમમાં નુકસાનનો અપેક્ષિત ખર્ચ અને પૉલિસીના વહીવટી ખર્ચ એમ બંનેનો સમાવેશ થાય છે. વીમા પ્રિમીયમ વીમા કંપનીને જરૂરી પુરતી મૂડી પુરી પાડે છે કે જેથી તે દાવાઓની ચૂકવણી કરી શકે.નાના નુકસાન માટે પાછળના ખર્ચ નુકસનના અપેક્ષિત ખર્ચ કરતા અનેક ગણા હોઇ શકે છે.વીમો ખરીદનારને અપાતું રક્ષણ જો વાસ્તિવક મૂલ્ય ધરાવતું ન હોય તો આવા ખર્ચની ચૂકવણી કરવાનો બહુ અર્થ રહેતો નથી.
3. પોષણક્ષમ પ્રિમીયમ જો વીમિત ઘટનાની શક્યતા ઊંચીહોય અથવા તેનો ખર્ચ બહુ ઊંચો હોય તો તેમાં પુરા પડાતા રક્ષણના સંદર્ભમાં પ્રિમીયમની રકમ ઊંચી હશે. આવો વીમો સરળતાથી મળતો હોવા છતાં બધા તે ખરીદે તેવી શક્યતા ઓછી હોય છે.વધુમાં એકાઉન્ટિંગ પ્રોફેશન નાણાકીય હિસાબ માપદંડમાં સ્વીકારે છે કે પ્રિમીયમ એટલું ઊંચું ન હોવું જોઇએ કે વીમો ઉતારનારે મોટું નુકસાન થવાની શક્યતા જ ન હોયજો આવા નુકસાનની શક્યતાઓ નથી તો લેવડદેવડને વીમાનું સ્વરૂપ હોઇ શકે છે પરંતુ નક્કર નથી હોતું.(જુઓ યુએસ ફાઇનાન્સિયલ એકાઉન્ટિંગ સ્ટાન્ડર્ડ્સ બોર્ડ સ્ટાન્ડર્ડ નંબર 113)
4. ગણ્ય નુકસાન બે બાબતો એવી છે કે જો તે ઔપચારિક રીતે ગણી શકાય તેવી ન હોય તો ઓછામાં ઓછો તેનો અંદાજ તો નિકળવોજ જોઇએઃ નુકસાનની નફાકારકતા અને અનુચર ખર્ચનુકસાનની નફાકારકતા આનુભાવિક કવાયત છે જ્યારે ખર્ચ મોટે ભાગે વીમા પૉલિસીની નકલ ધરાવતા વ્યક્તિની ક્ષમતા સાથે સંકળાયેલો છે. નુકસાનના કિસ્સામાં પોલીસી હેઠળ રજૂ કરાયેલા નુકસાનના પુરાવાના મૂલ્યાંકનને આધારે વળતર મળે છે.
5. વિનાશકારક મોટા નુકસાનનું મર્યાદિત જોખમ જરૂરી જોખમ ઘણીવાર કુલ એકંદર છે.જો એક જ ઘટનાથી એક જ વીમાદાતાના અસંખ્ય પૉલિસીધારકને નુકસાન થતું હોય તો વીમાદાતા માટે પોલીસી આપવી મર્યાદિત બને છે. પોલિસી ધારકની આસપાસ રહેલા પરિબળોને કારણે નહીં પરંતુ તમામ પોલિસી ધારકોએ કરેલા રોકાણની રકમને કારણે આમ થાય છે.સામાન્ય રીતે વીમાદાતા એક ઘટનાને કારણે થતા નુકસાનના કિસ્સામાં તેનું રોકાણ તેના મૂડીપાયાના ૫ ટકા જેટલું રાખવાનું પસંદ કરતી હોય છે.જ્યાં નુકસાન એકત્રિત કરી શકાય અથવા વ્યક્તિગત પૉલિસીઓ અસાધારાણ દાવાઓ ઉભા કરી શકે છે. મૂડી મર્યાદા વીમાદાતાને વધારના પૉલિસીધારકો માટેની ક્ષમતા મર્યાદિત બનાવે છે.આનું શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણ ભૂકંપ વીમો છે જેમાં અન્ડરરાઇટરની નવી પૉલિસી આપવાની ક્ષમતાનો આધાર તેણે પહેલેથી અન્ડરરાઇટ કરેલી પોલીસીની સંખ્યા અને કદ પર રહેલો છે.તટવર્તીય વિસ્તારોમાં હરિકેન ઝોનમાં પવન વીમો પણ આવી જ ઘટનાનો અન્ય એક દાખલો છે.અત્યંત ખરાબ કિસ્સામાં, દાવાની કુલ રકમથી સમગ્ર ઉદ્યોગને અસર થઇ શકે છે કારણકે વીમાદાતા અને રિઇન્શ્યોરર સંયુક્ત મૂડી પૉલિસીધારકની જરૂરીયાતની તુલનાએ નાની હોઇ શકે છે.વ્યાપારી આગ વીમાના કિસ્સામાં કોઇ એવી એક પ્રોપર્ટી શોધવી સરળ છે કે જેનું કુલ મૂલ્ય કોઇ પણ વ્યક્તિગત વીમાદાતાની મૂડી મર્યાદાને અનુકૂળ હોય.આવી પ્રોપર્ટીઓની સામાન્ય રીતે કેટલાક વીમાદાતા વચ્ચે વહેંચવામાં આવે છે અથવા એક જ વીમાદાતા દ્વારા વીમો ઉતરાવવામાં આવે છે કે જે તેના જોખમને રિઇન્શ્યોરન્સ માર્કેટમાં સિન્ડિકેટ કરે છે.

નુકશાનની ભરપાઈ

મુખ્ય લેખ: Indemnity

નુકશાનની ભરપાઈની તક્નીકી વ્યાખ્યા થાય છે કે ફરીથી કોઈ વસ્તુનું નિર્માણ કરવું.બે પ્રકારના વીમા કરાર હોય છે.

1. "નુકશાન સામે વળતર"ની પૉલિસી
2. "ની તરફથી ચુકવવું " અથવા "ને બદલે " ચૂકવાતી પૉલિસી

દસ્તાવેજમાં તેની વચ્ચેનો તફાવત દેખાઈ આવે છે જ્યારે રોજબરોજની પ્રેક્ટીસમાં તેનો ભાગ્યે જ ઉલ્લેખ કરાય છે.

" ઇન્ડેમ્નિટિ" પૉલિસીમાં ત્યાં સુધી દાવાની ચૂકવણી કરવામાં આવતી નથી જ્યાં સુધી ત્રીજા પક્ષ તરફનો વીમો લેવામાં આવ્યો ન હોય.દાખલ તરીકે એક મુલાકાતીએ તમારા ઘરમાં લપસી ગયો છે અને તેને થોડી ઈજા થઈ છે જેથી તેણે તમારા પર 10,૦૦૦ ડોલરનો દાવો માંડ્યો છે અને તે જીતી ગયો છે. "ઇન્ડેમ્નિટિ" પૉલિસી મુજબ મકાનમાલિકે 10 હજાર ડોલર ચૂકવવા પડે છે પરંતુ તેની સામે વીમા કંપની તે રકમ મકાનમાલિકને ચૂકવે છે. .

આજ સ્થિતિમાં , "ને બદલે ચૂકવણી" પૉલિસી, વીમા કેરિયરે દાવો ચુકવવો પડે છે અને વીમેદાર (મકાનમાલિક)ને કશી ચૂકવણી કરવી પડતી નથી. હાલમાં મોટાભાગની જવાબદારી વીમાઓ "ને બદલે ચૂકવણી"ની ભાષામાં લખાયેલા હોય છે..

જે વપણ જોખમ તબદીલ કરવા માંગે છે (વ્યકિત, કોર્પોરેશન કે પછી અન્ય કોઈ) અને એક વખત વીમો આપનાર કંપની વીમો ઉતારે છે ત્યારે બીજો પક્ષ વીમો મેળવનાર પક્ષ બને છે. આને કરાર,કહેવાય છે જેને વીમા પૉલિસી કહેવાય છે.સામાન્ય રીતે, વીમા કરારમાં નીચેના તત્વો સામેલ હોય છે. : પક્ષ ( વીમેદાર, વીમો આપનાર અને લાભ મેળવનાર), પ્રિમીયમ, કવરેજન સમયગાળો, રક્ષિત કરાયેલા બનાવ અંગે નુકશાન, કવરેજની રકમ ( દાખલા તરીકે નુકશાનના સમયે વીમેદાર અથવા લાભ મેળવનારને ચુકવાતી રકમ ), અને એક્સક્લુઝન (exclusions) (જે બનાવોને રક્ષિત કરવામાં આવ્યા નથી.). જેથી વીમાકૃત કવર કરવામાં આવેલા નુકશાન સામે " ઇન્ડેમ્નિફાઈડ ( indemnified) " થાય છે.

જ્યારે વીમાદારને ચોક્કસ જોખમ સામે નુકશાન ઉભું થાય છે ત્યારે પૉલિસી લેનાર વીમો લેનાર સામે પોલીસી આધારિત નક્કી કરાયેલી રકમની નુકશાની અંગે 'દાવો ' કરે છે. જોખમ લેવા બદલ વીમેદાર દ્વારા વીમો આપનારને જે ફી ચુકવવામાં આવે છે તેને ' પ્રિમીયમ' કહેવાય છે. ઘણા બધા લોકો દ્વારા આપવામાં આવતી વીમા પ્રિમીયરની રકમનો ઉપયોગ વળતર માટે કરવામાં આવતા દાવાની ચૂકવણી માટે અને ઓવરહેડ ખર્ચ માટે અનામત રાખવામાં આવે છે. અપેક્ષિત નુકશાન માટે ચોક્કસ રકમની ફાળવણી કર્યા બાદ બાકી રહેતી રકમ વીમા કંપનીનો નફો છે.

વીમાદાતાનું બિઝનેસ મોડલ

વીમાકરણ અને રોકાણ

બિઝનેસ મોડલને સરળ રીતે રજૂ કરીએ તોઃ નફો = કમાવેલું પ્રિમીયમ + રોકાણ આવક- નુકસાન- વીમાકરણ ખર્ચ.

વીમાદાતા બે રીતે નાણા કમાવી શકે છેઃ (1)વીમાકરણ દ્વારા, જેમાં વીમાદાતા જે જોખમ પર વીમો આપવાનો છે તેની પસંદગી કરે છે અને આ જોખમ સ્વીકારવા પર કેટલું પ્રિમીયમ ચાર્જ કરવું જોઇએ તે નક્કી કરે છે (2) તેઓ વીમાધારક ગ્રાહકો પાસેથી જે પ્રિમીયમ મેળવે છે તેનું રોકાણ કરીને

વીમા બિઝનેસથી સૌથી જટીલ બાબત પૉલિસીનું વીમાકરણ છે.પુષ્કળ માહિતી અને આંકડાઓનો ઉપયોગ કરીને વીમાદાતા તેની પૉલિસી સામે સંભવિત દાવાની રકમની ધારણા કરે છે અને તે મુજબ તેની પ્રોડક્ટની કિંમત નક્કી કરે છે.આ માટે વીમાદાતા, તેઓ કેટલું જોખમ ઉઠાવવા માંગે છે અને આ જોખમ ઉઠાવવા માટે તેઓ શું પ્રિમીયમ ચાર્જ કરશે તે નક્કી કરવા આંકડાકીય વિજ્ઞાનનો ઉપયોગ કરે છે.ચોક્કસ જોખમ પર સંભવિત દાવા માટે આંકડાનો સઘન અભ્યાસ કરાય છે.આંકડાકીય વિજ્ઞાન જોખમનું મૂલ્ય આંકવા માટે આંકડાશાસ્ત્ર અને સંભાવનાનો ઉપયોગ કરે છે અને આ વૈજ્ઞાનિક સિદ્ધાંતોનો વીમાદાતાના કુલ રોકાણનો અંદાજ કાઢવા માટે ઉપયોગ કરાય છે.ચોક્કસ પૉલિસી રદ કરવાતા, મેળવાયેલા પ્રિમીયમની કુલ રકમ અને તે પ્રિમીયમના રોકાણમાંથી થયેલા ફાયદાના સરવાળામાંથી દાવાની ચૂકવણીની રકમ બાદ કરતા વીમાદાતાનો તે પૉલિસી માટે વીમાકરણ નફો મળે છે.વીમાદાતાની દ્રષ્ટિએ કેટલીક પૉલિસીઓ વિજેતા (એટલે કે, વીમાદાતા પ્રિમીયમ અને રોકાણની આવકની સામે દાવા અને ખર્ચની ચૂકવણી ઓછી કરે છે) છે જ્યારે કેટલીક નુકસાનકારક (એટલે કે, વીમાદાતા પ્રિમીયમ અને રોકાણની આવકની સામે દાવા અને ખર્ચ પર ઊંચી ચુકવણી કરે છે). વીમા કંપનીઓ આંકડાકીય વિજ્ઞાનનો ઉપયોગ કરીને વિજેતા પૉલિસીઓનું વીમાકરણ કરીને તેમજ નુકસાનકારક પોલિસીની ચૂકવણી કરીને પણ નફાકારકતા જાળવી રાખે છે.

કોઇ પણ વીમાદાતાનો વીમાકરણ દેખાવ તેના સંયુક્ત ગુણોત્તરમાં માપવામાં આવે છે.કંપનીનો સંયુક્ત ગુણોત્તર નક્કી કરવા માટે તેના નુકસાન ગુણોત્તર (ભોગવેલું નુકસાન અને નુકસાન ખર્ચનો પ્રિમીયમમાંથી થયેલી આવક સાથે ગુણોત્તર)ને ખર્ચ ગુણોત્તર (વીમાકરણ ખર્ચનો રાઇટ કરાયેલા ચોખ્ખા પ્રિમીયમ સાથેનો ગુણોત્તર)માં ઉમેરો કરવામાં આવે છે. સંયુક્ત ગુણોત્તર કંપનીની કુલ વીમાકરણ નફાકારકતાનું પ્રતિબિંબ છે.૧૦૦ ટકા કરતા ઓછો સંયુક્ત ગુણોત્તર વીમાકરણ નફાકારકતા દર્શાવે છે જ્યારે ૧૦૦ ટકા કરતા વધુ સંયુક્ત ગુણોત્તર કંપનીનું વીમાકરણ નુકસાન દર્શાવે છે.

વીમા કંપનીઓ હાથ પર રહેલા ભંડોળમાંથી પણ રોકાણ નફો કમાવી શકે છે.હાથ પર રહેલું ભંડોળ એક ઇન્શ્યોરન્સ પાસે કોઇ પણ સમયે હાજર રહેલી રોકડ રકમ છે જે પ્રિમીયમ તરીકે મેળવવામાં આવી છે પરંતુ દાવાઓની ચૂકવણી કરવામાં તેનો ઉપયોગ થયો નથી.વીમાદાતા દાવાની ચૂકવણી ના થાય ત્યાં સુધી આવતા પ્રિમીયમનું રોકાણ કરવાનું શરૂ કરી દે છે અને તેના પર વ્યાજ કમાવે છે. એસોસિયેશન ઓફ બ્રિટીશ ઇન્શ્યોરર (યુકેની ૪૦૦ વીમા કંપનીઓ અને ૯૪ ટકા વીમા સેવાનું પ્રતિનિધિત્વ કરતી સંસ્થા) લંડન સ્ટોક એક્સ્ચેન્જમાં ૨૦ ટકા જેટલું રોકાણ ધરાવે છે.

અમેરિકામાં 2003ના અંતે પુરા થતા પાંચ વર્ષમાં મિલકત અને અકસ્માત વીમા કંપનીઓનું વીમાકરણ નુકસાન 142.3 અબજ ડોલર હતું.પરંતુ હાથ પર રહેલા ભંડોળને કારણે કુલ નફો ૬૮.૪ અબજ ડોલર હતો.હેન્ક ગ્રીનબર્ગ જેવા કેટલાક વીમા ઉદ્યોગના માંધાતા નથી માનતા કે વીમાકરણ નફા વગર હાથ પર રહેલા ભંડોળમાંથી નફો ટકાવી રાખવો હંમેશા શક્ય છે. સ્વાભાવિક રીતે મંદીના સમયે હાથ પર રહેલા ભંડોળના રોકાણમાંથી વ્યાજ કમાવવાનું ચાલુ રાખવું મુશ્કેલ છે.મંદીમય માર્કેટ વીમાદાતાને તેમના રોકાણ પાછા ખેંચી લેવા અને તેમના અંડરરાઇટિંગ માપદંડ વધુ ચુસ્ત કરવા ફરજ પાડે છે. આમ નબળા અર્થતંત્રનો સામાન્ય રીતે અર્થ છે ઊંચા વીમા પ્રિમીયમ.નફાકારક અને બિનનફાકારક સમય વચ્ચેની તબદીલીની પ્રકૃતિને સામાન્ય રીતે વીમાકરણ અથવા વીમા ચક્ર તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

મિલકત અને અકસ્માત વીમા કંપની અત્યારે મોટા ભાગની કમાણી તેમના ઓટો વીમા બિઝનેસમાંથી કરે છે.ઓટો નુકસાન પર સારા આંકડા અને માહિતી ઉપલબ્ધ છે અને ગણતરી માટેની આધુનિક ટેકનોલોજીને કારણે ઓટો વીમાના વીમાકરણને મોટો ફાયદો થયો છે.વધુમાં, અમેરિકામાં અણધારી કુદરતી હોનારતને કારણે મિલકત નુકસાને આ ટ્રેન્ડને ઉત્તેજિત કર્યો છે.

દાવાઓ

દાવા અને નુકસાન સંચાલન વીમાની ભૌતિક સેવા છે. તેનો ક્યારેય ઉપયોગ નહીં કરવો પડે તેવી વીમાધારકની આશા હોવા છતાં, તે જેના માટે ચૂકવણી થાય છે તે વાસ્તવિક પ્રોડકટ છે.વીમાધારક દ્વારા વીમાદાતાને દાવો સીધો અથવા દલાલ અથવા એજન્ટ દ્વારા ફાઇલ કરી શકાય છે.વીમાદાતા ઇચ્છે છે કે દાવો તેના પોતાના અરજીપત્રમાં ફાઇલ થાય અથવા તે એકોર્ડ દ્વારા રજૂ કરાયેલા જેવા વીમા ઉદ્યોગની પ્રમાણભૂત અરજીમાં દાવો સ્વીકારે છે.

વીમા કંપનીના દાવા વિભાગો મોટી સંખ્યામાં ક્લેમ એડજસ્ટરને કામે લગાડે છે અને તેમને રેકોર્ડ્સ મેનેજર અને ડેટા એન્ટ્રી ક્લર્કની સહાય મળે છે.કંપની પાસે આવેલા દાવાઓનું તેની ગંભીરતાને આધારે વર્ગીકરણ કરાય છે અને એડજસ્ટરને આપવામાં આવે છે જોએ જ્ઞાન અને અનુભવને આધારે વિવિધ સેટલમેન્ટ સત્તા ધરાવે છે.એડજસ્ટર પ્રત્યેક દાવાની ઝીણવટભરી તપાસ કરે છે, સામાન્ય રીતે વીમાધારકના સહકાર સાથે, તેનું યોગ્ય નાણાકીય મૂલ્ય નક્કી કરે છે અને ચૂકવણી અધિકૃત કરે છે.જવાબદારી વીમા દાવાઓનો નિકાલ કરવો મુશ્કેલ છે કારણકે તેની સાથે ત્રીજો પક્ષ (ફરિયાદકર્તા જે વીમાદાતા સામે દાવો માંડે છે) સંકળાયેલો છે જે વીમાદાતાને સહકાર આપવા માટે બંધાયોલો નથી અને તે વીમાદાતાને સમૃદ્ધ ગણે છે.એડજસ્ટરે વીમાધારક માટે કાનૂની સલાહકાર મેળવવો જ જોઇએ. (આંતરિક સલાહકાર અથવા બહારનો પેનલ સલાહકાર). તેણે વર્ષો સુધી ચાલી શકે તેવા કાનૂની દાવા પર નજર રાખવી જોઇએ અને જ્યારે જજ દ્વારા વિનંતી કરાય ત્યારે વ્યક્તિગત રીતે અથવા ટેલિપોન પર નિકાલ સત્તા તરીકે નિકાલ કોન્ફરન્સમાં હાજર રહેવું જોઇએ.

દાવાઓના નિકાલની કામગીરી દરમિયાન વીમાદાતા ગ્રાહકનો સંતોષ, વહીવટી ખર્ચ અને દાવાની વધુ પડતી ચૂકવણીની શક્યતા વચ્ચે સંતુલન જાળવવા ઇચ્છે છે.આ સંતુલન સાધવાની કામગીરીના ભાગરૂપે દગાબાજ અપ્રમાણિક વીમા પ્રવૃત્તિ આ કારોબાર માટે મોટું જોખમ છે અને તેને દૂર કરવી જોઇએ.દાવાની કાયદેસરતા અથવા દાવાના નિકાલ કરવાની પ્રક્રિયા મુદ્દે વીમાદાતા અને વીમાધારક વચ્ચે કેટલીકવાર અદાલતમાં દાવો મંડાય છે, જુઓ વીમા ખરાબ વિશ્વાસ.

વીમાનો ઇતિહાસ

મુખ્ય લેખ: History of insurance

માણસોના ઇતિહાસની સાથે સાથે વીમાનો પણ ઇતિહાસ શરૂ થતો હોય તેવું લાગે છે. આપણે જાણીયે છીએ કે આપણા સમાજમાં બે પ્રકારના અર્થતંત્ર છે. એક આર્થિક (માર્કેટ, નાણા, નાણાકીય સાધનો અને બીજા ઘણા બધા ) અને બીન નાણાકીય અથવા કુદરતી અર્થતંત્ર ( જેમાં નાણા, માર્કેટ, કે નાણાકીય સાધનોનો ઉપયોગ ન હોય તે.). પહેલો પ્રકાર કરતા બીજો પ્રકાર વધુ પુરાણો છે. આ પ્રકારના સમાજ કે અર્થતંત્રમાં, વ્યકિતઓ એકબીજાને મદદરૂપ બને છે જે વીમાનું એક સ્વરૂપ છે. દાખલા તરીકે, જો ઘર સળગી જાય તો સમાજના સભ્યો તે વ્યકિતને બીજું ઘર ઉભું કરવા મદદ કરશે. પડોશીનું ઘર બળી જાય તો તેના પડોશીએ મદદ કરવી જોઈએ તે ભાવના આ સાથે જોડાયેલી છે. નહીંતર, પડોશીને ભવિષ્યમાં કોઈ મદદ મળશે નહીં. હાલના વિશ્વના કેટલાક દેશો જ્યાં હજી પણ આધુનિક નાણા આધારિત અર્થતંત્ર મજબૂત અને વ્યાપક બન્યું નથી ત્યાં વીમાનો આ પ્રકાર હજુ ચાલુ છે.( દાખલા તરીકે રશિયા સાથે જોડાયેલા તેના ભૂતપૂર્વ સાથી દેશો).

આધુનિક પરીપેક્ષમાં વીમાની વાત કરીએ તો ( આધુનિક નાણાકીય અર્થતંત્રમાં વીમોએ એક નાણાકીય સાધન છે.), પહેલા જોખમને વહેંચવાની અને બદલવાનો ઉપયોગ ઈસ્વીસન પૂર્વેની બીજી અને ત્રીજી સદીના સુર્વણયૂગ દરમિયાન ચાઈનીઝ અને બેબિલોનીયામાં વેપારીઓ દ્વારા થતો હતો. ચાઈનીઝ વેપારીઓ તોફાની નદીને પાર કરતા તેમને થતું નુકશાન ઓછું કરવા માટે તેમનો માલ વિવિધ જહાજોમાં વહેંચી દેતા હતા જેથી જો એક જહાજ ડુબી જાય તો બધું જ નાશ પામે નહીં. બેબિલોનવાસીઓએ વિકસાવેલી પદ્ધતિ કોડ ઓફ હામુરાભીમાં નોંધાઈ છે. . ઈસ્વીસન પૂર્વે 1750માં અને તેનો ઉપયોગ ભૂમધ્ય સમુદ્રમાં વેપારીઓ દ્વારા કરાતો હતો. જો વેપારીને તેના માલ માટે લોન મળે તો તેણે નાણા ધીરનારને થોડા વધુ નાણા ચૂકવવા પડતા હતા કારણ કે જો તેનો માલ ચોરાઈ જાય તો લોન કેન્સલ કરાશે તેવું નાણા ધીરનાર બાહેંધરી આપતો હતો.

પ્રાચીન પર્શિયાના અચેમેનિયન રાજાઓ પ્રથમ એવા રાજા હતા જેમણે પોતાની પ્રજાનો વીમો ઉતરાવ્યો હતો અને દરેક વ્યકિતએ તેમની વીમા અંગેની નોંધણી સરકારના અધિકારીઓ સમક્ષ કરાવવાનું ફરજિયાત બનાવ્યું હતું. દર વર્ષે વીમાને ફરીથી નવરોઝ( ઈરાનીઓના નવા વર્ષનો પ્રારંભ) ના દિવસે રિન્યુ કરાતો. આ સમારંભમાં વિવિધ સમુદાયના નેતાઓ ભેગા થતા અને તેઓ રાજાને ભેટ આપતા. સૌથી વધુ કિંમતી ભેટ એક વિશેષ સમારંભમાં પ્રસ્તૂત કરવામાં આવતી હતી. જ્યારે ભેટ 10,000 ડેરિક (એચમેનિયન સોનાના સિક્કા) થી વધુ હોય તો તેની નોંધણી વિશેષ કચેરીમાં કરવી પડતી હતી. વિશેષ ભેટ રજૂ કરતા લોકો માટે આ ફાયદારૂપ હતું. જ્યારે બીજા લોકોની ભેટનું આકલંન રાજાના વિશ્વાસુઓ કરતા હતા. આ બાદ ભેટની કિંમત વિશેષ કચેરીમાં નોંધાઈ જતી હતી.

આ ભેટ નોંધવાનો હેતું એવો હતો કે જ્યારે ભેટ આપનાર વ્યકિત મુશ્કેલીમાં હોય ત્યારે રાજા અને કોર્ટ તેને મદદ કરી શકે. ઇતિહાસકાર અને લખેક, જાહેઝ પ્રાચીન ઈરાન પૂસ્તકમાં લખે છે કે " જ્યારે ભેટ આપનાર વ્યકિત મુશ્કેલીમાં હોય, મકાન બાંધવું હોય, સમારંભ યોજવો હોય કે તેના સંતાનોના લગ્ન કરાવવા હોય ત્યારે કોર્ટનો અધિકારી ભેટમાં આપેલી વસ્તુઓની નોંધણીની ચકાસણી કરતો.જો તેણે આપેલી ભેટની રકમ 10,૦૦૦ ડેરિકથી વધી જાય તો, તે અથવા તેણેને તેને આપેલી ભેટ કરતા બેથી ત્રણ ઘણી રકમ આપવામાં આવતી હતી. "http://www.iran-law.com/article.php3?id_article=61 સંગ્રહિત ૨૦૦૮-૦૪-૦૪ ના રોજ વેબેક મશિન

એક વર્ષ બાદ , રોડેશ લોકોએ આ ખ્યાલને ' સામાન્ય સરેરાશ તરીકે અપનાવ્યો હતો. જે વેપારીઓનો માલ એક સાથે જતો હોય તેઓ પ્રિમીયમની રકમ ભાગી લેતા અને સરખે ભાગે પ્રિમિયમ ચુકવતા. જ્યારે કોઈ વેપારીને જહાજ ડૂબી જવાથી કે તોફાનથી નુકશાન થાય ત્યારે તેને આ પ્રિમીયમની રકમમાંથી નુકશાન ભરપાઈ કરી આપવામાં આવતું હતું.

ગ્રીક અને રોમન લોકોએ આરોગ્ય અને જીવન વીમાનો ખ્યાલ રજૂ કર્યો હતો. ઈસવીસન પૂર્વે 600ની સાલમાં તેમણે "હિતકારી સમાજ" નામનું એક જૂથ રચ્યું હતું, જે જૂથના સભ્યના પરિવારની દેખભાળ રાખતું હતું અને મૃત્યુ વખતે અંતિમવીધીનો ખર્ચ ઉપાડી લેતું હતું. એક જ ઉદ્દેશ માટે ભેગા થયેલા જૂથના સભ્યો મધ્યમ ય ધરાવતા હતા. તાલમુડ માલના વીમા અંગેના વિવિધ પાસાની જાણકારી રાખતો હતો. 17મી સદીના અંત સુધીમાં વીમાનો ખ્યાલ વિકસ્યો " મિત્રતા ધરાવતા સમુદાય " ઈંગ્લેન્ડમાં અસ્તિત્વ ધરાવતા હતા, જેમા લોકો કેટલીક રકમનો ફાળો આપતા હતા જેનો ઉદ્દેશ કટોકટીની સ્થિતિમાં પહોંચી વળવાનો હતો.

અલગ પ્રકારના વીમા કરાર ( દા.ત. વીમા કરાર લોન કે અન્ય પ્રકારના કરાર સાથે ન આવતા હોય તેવા)ની શોધ જીનોઓમાં 14મી સદીમાં થઈ હતી, જેમાં વીમાની સામે સંપતિ ગીરો મુકાતી હતી. આ પ્રકારના નવા વીમા કરારો દ્વારા વીમાને રોકાણથી અલગ પાડવામાં આવતો હતો, આ પ્રકારની અલગ ભૂમિકા દરિયાઈ વીમામાં અસરકારક રહી હતી. યુરોપના પુનરુજ્જીવનકાળ બાદ વીમો વધુ કાર્યદક્ષ બન્યો હતો.

સાતમી સદીના અંત સુધીમાં, લંડન વેપારના કેન્દ્ર તરીકે વિકસતા દરિયાઈ વીમાની માંગ વધી હતી. 1680ના દાયકાના અંત ભાગમાં, એડવર્ડ લોયડ દ્વાર એક કોફી હાઉસ શરૂ કરવામાં આવ્યું તે વહાણ માલિકો, વેપારીઓ અને વહાણના કેપ્ટનમાં લોકપ્રિય સ્થળ બની ગયું હતું.જેને કારણે તે વહાણ ઉદ્યોગના તાજા અને ભરોસાપાત્ર સમાચાર માટેનું સ્થળ બની ગયું હતું. આ સ્થળ વહાણો અને માલ માટે વીમો લેવા માંગતા પક્ષો માટે બેઠકનું સ્થળ બની ગયું હતું હાલમાં, લોયડ ઓફ લંડન (નોંધનીય છે કે લોયડ વીમા કંપની નથી) દરિયાઈ અને અન્ય પ્રકારના વીમાના કામ અલગ શાખ ધરાવે છે, તેઓ હાલના વીમાના ખ્યાલથી અલગ પ્રકારે કામ કરે છે.

હાલમાં આપણે જે વીમાના સ્વરૂપને જાણીયે છીએ તેના મુળ લંડનમાં 1666માં લાગેલી ગ્રેટ ફાયર ઓફ લંડનની આગ તરફ જાય છે. આ આગમાં 13,200 ઘર બળી ગયા હતા. આ આપત્તી બાદ, નિકોલસ બારબોને મકાનોનો વીમો ઉતારવાની ઓફિસ શરૂ કરી હતી. 1680માં , તેણે ઈંગ્લેન્ડની પ્રથમ વીમા કંપની " ધ ફાયર ઓફિસ," શરૂ કરી જે ઈંટો અને ઘરનો વીમો લેતી હતી.

યૂનાઈટેડ સ્ટેટ્સમાં પ્રથમ વીમા કંપની 1732માં દક્ષિણ કેરોલીનાના ચાર્લ્સ ટાઉન (હાલના દિવસોમાં ચાર્લ્સટન) ખાતે શરૂ થઈ હતી. બેન્જામિન ફ્રેન્કલીનએ વીમાને વધુ વ્યસ્થિત અને લોકપ્રિય થવામાં મદદ કરી હતી, અને તે પણ ખાસ કરીને આગ સામે, કાયમી વીમા તરીકે તેનો ઉપયોગ થતો હતો. 1752માં તેમણે આગથી નુકશાન પામતા ઘરોને બચાવવા ફિલાડેલ્ફિયા કન્ટ્રીબ્યુશનશીપનો પ્રારંભ કર્યો. ફ્રેન્કલીનની કંપની આગ સામેના રક્ષણ માટે પ્રદાન કરતી પહેલી કંપની હતી. આ ઉપરાંત કંપની ચોક્કસ આગ લગાડતા પરિબળોઅંગે ચેતવણી આપતી હતી તેમજ, તે આગનું જ્યાં વધુ જોખમ હોય તેવી ઈમારતો જેમ કે લાકડાના ઘરોનો વીમો લેવાનો પણ ઈનકાર કરતી હતી. યૂનાઈટેડ સ્ટેટ્સમાં વીમા ઉદ્યોગનું નિયમન, બલ્કેનાઈઝ છે. પ્રાથમિક જવાબદારી રાજ્યના વીમા વિભાગો નિભાવે છે. જેથી વીમા બજાર કેન્દ્રીય રાષ્ટ્રીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય બન્યા છે. રાજ્યના વીમા કમિશનરો અલગ રીતે કામ કરે છે જો કે તેઓ નેશનલ ઈન્શ્યોરન્સ કમિશનર્સ ઓર્ગેનાઈઝેશનની પરવાનગી મેળવી લે છે. તાજેતરના વર્ષોમાં કેટલાક લોકોએ રાજ્ય અને ફેડરલ નિયંત્રણ સિસ્ટમની તરફેણ કરી છે. (સામાન્ય રીતે તેને ઓપ્શનલ ફેડરલ ચાર્ટર (OFC)).

વીમાના પ્રકાર

ગણી શકાય તેવા કોઇ પણ જોખમનો વીમો લઇ શકાયચોક્કસ પ્રકારના જોખમ કે જેના પર દાવો કરી શકાય તેને જોખમ કહેવાય છે.વીમા પૉલિસીમાં સ્પષ્ટ માહિતી આપવામાં આવશે કે પૉલિસી હેઠળ ક્યા જોખમ સામે રક્ષણ આપવામાં આવ્યું છે અને કોની સામે નહીં.હાલ પ્રચલિત હોય તેવા વીમાના કેટલાક પ્રકારોની એક અપૂર્ણ યાદી નીચે દર્શાવેલી છે.એક જ વીમા નીચે દર્શાવેલી એક અથવા તેથી વધુ શ્રેણીનું જોખમ કવર કરી શકે છે.દાખલા તરીકે, ઓટો વીમો મિલકત જોખમ (કારની ચોરી અથવા નુકસાન સામે રક્ષણ)અને જવાબદારી જોખમ (અકસ્માતના સંદર્ભમાં ઉભા થતા કાનૂની દાવા સામે રક્ષણ) બંને સામે રક્ષણ આપે છે.અમેરિકામાં ઘરમાલિકનો વીમામાં ઘર અને માલિકની વસ્તુઓને નુકસાન સામે રક્ષણ આપતા મિલકત વીમો, માલિક સામેના કેટલાક કાનૂની દાવાઓ સામે રક્ષણ આપતા જવાબદારી વીમો અને માલિકની મિલકતમાં ઇજા પામેલા મહેમાનના તબીબી ખર્ચની નાની રકમનો સમાવેશ થાય છે.

વ્યાપાર વીમો એટલે એવો કોઇ પણ વીમો કે જે વ્યાપારને જોખમ સામે રક્ષણ આપે છે.વેપાર વીમાના કેટલાક કેટલાક પ્રકાર જોઇએઃ (a) વિવિધ પ્રકારના વ્યાવસાયિક જવાબદારી વીમો કે જે પ્રોફેશનલ ઇનડેમ્નિટી ઇન્શ્યોરન્સ તરીકે પણ ઓળખાય છે (b) વેપાર માલિક પૉલિસી, જેમાં ઘરમાલિક વીમામાં જે રીતે ઘરમાલિકની તમામ જરૂરિયાત કવર કરવામાં આવે છે તે રીતે વેપાર માલિકની જરૂરિયાત કવર કરવામાં આવે છે.

ઓટો વીમો

મુખ્ય લેખ: Vehicle insurance

ભંગાર થઇ ગયેલં વાહન

ઓટો વીમો તમને જો અકસ્માત થાય તો નાણાકીય નુકશાન સામે તમારું રક્ષણ કરે છે.તે તમારી અને વીમા કંપની વચ્ચેનો કરાર છે. તમે પ્રિમીયમ ચુકવવા માટે સંમત થાવ છો અને વીમા કંપની તમારી પૉલિસીમાં નક્કી કરાયેલી શરતએ નુકશાન ચુકવવા સંમત થાય છે. ઓટો વીમો મિલકત, જવાબદારી કે તબીબી ક્ષેત્રને આવરી લે છે.

1. મિલકત કવરેજ તમને વાહનને નુકશાન કે તેની ચોરી સામે રક્ષણ આપે છે.
2. જવાબદારી કવરેજ તમને અન્યોની મિલકતના નુકશાન કે તેને થયેલી ઈજાને લઈને તમારી કાયદેસરની જવાબદારી અંગેનો ખર્ચ ઉપાડે છે.
3. મેડિકલ કવરેજ તમને સારવારનો ખર્ચ, અંતિમક્રિયા કે પછી અન્ય તબીબી ખર્ચ સામે રક્ષણ આપે છે.

ઓટો વીમોમાં છ પ્રકારના કવરેજને આવરી લેવામાં આવે છે. મોટાભાગના દેશોમાં આ કવરેજમાંથી કેટલાક કવરેજ ખરીદવા જરૂરી છે.જો તમે લોનથી કાર ખરીદી રહ્યા છો તો તમને લોન આપનાર પણ વીમા અંગે પુચ્છા કરશે. મોટાભાગની ઓટો પૉલિસી છ મહિનાથી એક વર્ષની હોય છે.

યુનાઈટેડ સ્ટેટસ્માં વીમા કંપનીએ ગ્રાહકને જણાવવું પડે છે કે ક્યારે પૉલિસી રીન્યુ કરાવવાનો સમય થયો છે.

ગૃહ વીમો

મુખ્ય લેખ: Home insurance

આપત્તિમાં ઘરને થયેલા નુકશાન માટે ગૃહ વીમો તમને વળતર આપે છે. કેટલાક ભૌગોલિક વિસ્તારોમાં કેટલીક ચોક્કસ પ્રકારની આપત્તિઓ જેમ કે પૂર, ભૂકંપનો વીમામાં સમાવેશ કરતા નથી. આ માટે તમારે વિશેષ કવરેજ માંગવું પડે છે. રખરખાવ-અને તેને લગતી મુશ્કેલીઓએ મકાન માલિકની જવાબદારી છે. પૉલિસીમાં યાદી હોય છે અથવા અલગ પૉલિસી ખરીદવી પડે છે. અને જેઓ પોતાનું ઘર ભાડે આપે છે તેમને માટે પૉલિસી ખરીદવાની ખાસ જરૂરીયાત છે. કેટલાક દેશોમાં વીમા કંપનીઓ ઘરના સભ્યો દ્વારા જેમાં પાળતું જાનવરનો પણ સમાવેશ થાય છે તેમના દ્વારા થતું નુકશાન, ઈજા વગેરે જેવી જવાબદારીઓ અને કાયદેસરના ખર્ચનો સમાવેશ કરતા પેકેજ ઓફર કરે છે.

આરોગ્ય

મુખ્ય લેખો: Health insurance and Dental insurance

એનએચએસ ફેસિલિટી

યુનાઈટેડ કિંગ્ડમમાં નેશનલ હેલ્થ સર્વિસની આરોગ્ય પૉલિસી કે અન્ય લોકોના નાણા દ્વારા ચાલતા આરોગ્ય પોગ્રામ તબીબી સારવારનો ખર્ચ વહન કરે છે. દંત્ય વીમો, જેમ કે વૈદ્યકીય વીમો વ્યકિતઓને ડેન્ટલ કોસ્ટ સામે રક્ષણ આપે છે. ઘણી વખત યુએસમાં, દંત્ય વીમો હેલ્થ વીમોની સાથે નોકરીદાતાના બેનિફિટ પેકેજમાં સમાવેશ કરાય છે.

અક્ષમતા

• અક્ષમતા વીમાપૉલિસી પોલીસી લેનાર વ્યકિતને ઈજા થતા કે બિમારીને કારણે કામ ન કરી શકવાની સ્થિતિમાં નાણાકીય મદદ કરે છે. તેઓ ગીરો મુકેલી મિલકત કે ક્રેડીટ કાર્ડ વડે ગ્રાહકને માસિક મદદ કરે છે.
• ડિસબિલિટિ ઓવરહેડ વીમો બિઝનેશ માલિક જ્યારે કામ કરવા માટે અક્ષમ હોય ત્યારે કરવા પડતા કાયમી ખર્ચને ચુકવવા સામે વળતર આપે છે.
• ટોટલ પર્મનન્ટ ડિસબિલિટિ વીમો તમે જ્યારે કાયમી અક્ષમ થાવ અને તમારા વ્યવસાયમાં કામ કરી શકો નહીં ત્યારે આ વીમો તમને ફાયદો પહોંચાડે છે.
• કામદારોને વળતર આ વીમો કામને લગતી ઈજા થાય તો કર્મચારી ને ચુકવવામાં આવતા ભથ્થાંનો પૂર્ણ ભાગ કે અશતઃ ભાગ ચુકવે છે.

અકસ્માત

અકસ્તામ વીમો દુર્ઘટના સામે રક્ષણ આપે છે તેમાં ચોક્કસ પ્રોપર્ટી સાથે સંકળાયેલા જોખમ સામે જ રક્ષણ મળે એવું જરૂરી નથી.

મુખ્ય લેખ: Casualty insurance

• ગુના વીમો, તે એક અકસ્માત વીમાનું સ્વરૂપ છે જે ત્રીજા પક્ષના ગુનાહિત કૃત્યુને કારણે થતા નુકસાન સામે વીમાધારકને રક્ષણ આપે છે.દાખલા તરીકે, કોઇ કંપની ચોરી અથવા નાણાકીય કૌભાંડથી થતા નુકસાન સામે રક્ષણ મેળવવા ગુના વીમો લઇ શકે છે.
• રાજકીય જોખમ વીમો, તે અક્સમાત વીમાનું એક સ્વરૂપ છે જે એવા દેશોમાં કામગીરી ધરાવતા વેપારીઓ દ્વારા લેવાય છે કે જ્યાં રાજકીયક્રાંતિ અથવા અન્ય રાજકીય સ્થિતિના પરિણામે નુકસાન થઇ શકે છે.

જીવન

મુખ્ય લેખ: Life insurance

જીવન વીમો મૃતકના પરિવાર અથવા અન્ય અધિકૃત લાભાર્થીને નાણાકીય લાભ પુરો પાડે છે અને તે વીમાધારકના પરિવારને ખર્ચ પણ પુરી પાડી શકે છે. જેમાં દફનવિધિ, અગ્નિદાહ અને અન્ય અંતિમક્રિયાને લગતા અન્ય ખર્ચનો સમાવેશ થાય છે.જીવન વીમા પૉલિસીમાં રકમ લાભર્થીને ચુકવવાનો પણ ઘણીવાર વિકલ્પ હોય છે. જેમાં ઉચ્ચક રોકડ રકમ અથવા વાર્ષિક ચૂકવણીનો સમાવેશ થાય છે.

વાર્ષિકી નિયમિત ચુકવણી પુરી પાડે છે અને તેનું સામાન્ય રીતે વીમા તરીકે વર્ગિકૃત કરાય છે કારણકે તે વીમા કંપની દ્વારા અપાય છે. અને તેનું વીમા તરીકે નિયમન થાય છે અને તેમાં જીવન વીમામાં જે પ્રકારની કુશળતા જોઇએ છે તે પ્રકારની કુશળતાની જરૂર પડે છે.વાર્ષિકી અને પેન્શન જે જીવન માટે લાભ ચૂકવે છે તેને તે શક્યતા સામે વીમો કહેવાય છે કે જેમાં નિવૃત્ત થનાર વ્યક્તિ જીવી જાય છે તેના નાણાકીય સંસાધન કરતા પણ વધુ.તે દ્રષ્ટિએ તેઓ જીવનવીમાના પુરક છે અને વીમાકરણની દ્રષ્ટિએ પ્રતિબિંબ છે જીવનવીમાનું.

ચોક્કસ જીવન વીમા કરાર રોકડ મૂલ્ય સંચયિત કરે છે જે પોલિસી સરન્ડર કરવાથી અથવા પૉલિસી સામે ઋણ મેળવવા માટે વીમાધારક દ્વારા લઇ શકાય છે.વાર્ષિકી જેવી કેટલીક પૉલિસી અને એન્ડોમેન્ટ પૉલિસી સમૃદ્ધિ સંચયિત કરવાના અથવા જ્યારે જરૂર પડે ત્યારે મુક્ત કરવા માટેના નાણા સાધનો છે.

અમેરિકા અને બ્રિટન જેવા કેટલાક દેશમાં કર કાયદામાં જોગવાઇ છે કે ચોક્કસ પરિસ્થિતમાં આ રોકડ મૂલ્ય પરનું વ્યાજ કરપાત્ર નથી.આને પગલે જીવન વીમાનો બચત માટેની કર કાર્યક્ષમ પદ્ધતિ તેમજ વહેલા મૃત્યુના કિસ્સામાં રક્ષણ તરીકે ઉપયોગ વધ્યો છે.

અમેરિકામાં જીવન વીમા પૉલિસી અને વાર્ષિકી પર થતી વ્યાજની આવક પરનો કર સામાન્ય રીતે મોકૂફ રખાય છે.જો કે કેટલાક કિસ્સામાં કર મોકૂફીમાંથી મેળવેલો લાભ નીચા વળતરથી સરભર થઇ જાય છે.તેનો વીમા કંપની, પૉલિસીનો પ્રકાર અને અન્ય પરિબળો (મૃત્યુદર, બજાર વળતર, વગેરે.)પર આધાર રહે છે.વધુમાં અન્ય આવકવેરા બચત સાધનો (દાખલા તરીકે, આઇઆરએ, ૪૦૧ (કે) પ્લાન, રોથ આઇઆરએ) મૂલ્ય સંચય માટે સારા વૈકલ્પિક સાધનો પુરવાર થઇ શકે છે.લો-કોસ્ચ ટર્મ જીવન વીમો અને ઉંચુ વળતર આપતું કર કાર્યક્ષમ નિવૃત્તિ એકાઉન્ટનું મિશ્રણ સારું રોકાણ વળતર આપી શકે છે.

મિલકત

મુખ્ય લેખ: Property insurance

વીમાના ઉદેશ માટે ઇલિનોઇસના ઘરને ચક્રવાતથી થયેલા નુકસાનને ભગવાનનું કૃત્ય ગણવામાં આવશે.

મિલકત વીમો તમને મિલકતે ચોરી અથવા હવામાનને કારણે થતા નુકશાન સામે રક્ષણ આપે છે. આ વીમામાં કેટલાક વિશેષ વિભાગો પાડવામાં આવ્યા છે જેમ કે આગ વીમો , પૂર વીમો, ભૂકંપ વીમો , મકાન વીમો, દરિયાઈ વીમો અથવા બોઈલર વીમો.

• ઓટોમોબાઈલ વીમો , યુકેમાં મોટર વીમા તરીકે ઓળખાય છે, મોટર વીમો વીમાનો જાણીતો પ્રકાર છે. આ વીમો ડ્રાઈવર અને વીમિત કરાયેલ વાહનને થયેલા નુકશાનની જવાબદારી ઉપાડી લે છે. સમગ્ર યુનાઈટેડ સ્ટેટ્સમાં જાહેર રોડ પર ચલાવવામાં આવતા વાહન ઓપરેટરો માટે ઓટો વીમો પૉલિસી લેવી જરૂરી છે. કેટલાક ન્યાયક્ષેત્રોમાં, અકસ્માતમાં ઈજા માટે આપવામાં આવતા વળતર અંગે પીડિતને નો ફોલ્ટસિસ્ટમ હેઠળ આવરી લેવાય છે, જેના કારણે વળતર માટે મોટા દાવો માંડવાની શક્યતાઓ ઓછી થાય છે. પરંતુ તેના કારણે પીડિતને અન્યાય થતો નથી અને તેને યોગ્ય વળતર મળી રહે છે. ભાડે આપવામાં આવેલી કારને થતા નુકશાન અંગે ક્રેડિટ કાર્ડ કંપનીઓ વીમો લે છે.
  • ડ્રાઈવિંગ સ્કૂલ વીમો વીમો ડ્રાઈવિંગ શીખી રહ્યો હોય ત્યારે થતા અકસ્માત દરમિયાન થતા નુકશાન સામે વળતર આપે છે. મોટર પૉલિસીમાં શિક્ષકની જવાબદારી હોય છે જ્યારે આ પોલીસીમાં શિક્ષક અને ડ્રાઈવિંગ શીખી રહેલા વ્યકિતને પણ દાવો મંડાય ત્યારે સરખી રીતે જવાબદાર ગણવામાં આવે છે.
• હવાઈ વીમો હલ, સ્પેર, અને અન્ય જવાબદારી ધરાવતા જોખમો સામે રક્ષણ આપે છે. ks.
• બોઈલર વીમો ( બોઈલર અથવા મશીનરી વીમો અથવા ઈક્વિપમેન્ટ બ્રેકડાઉન વીમો તરીકે પણ જાણીતો) ઈક્વિપમેન્ટ અથવા મશીનરીને થતા નુકસાન સામે રક્ષણ આપે છે.
• બિલ્ડર્સ રીસ્ક વીમો બાંધકામ દરમિયાન મિલકતને થતા નુકશાન સામે આ વીમો રક્ષણ આપે છે. બિલ્ડર્સ રીસ્ક વીમો "બધા જ જોખમો "ના ધોરણે આવરી લેવામાં આવે છે તેમા (વીમેદારની બેજવાબદારીનો પણ સમાવેશ થાય છે.) દસ્તાવેજ બહારના જોખમોનો સમાવેશ થતો નથી.
• પાક વીમો " ખેડૂતો પાક વીમાનો ઉપયોગ પાક સાથે સંકળાયેલા જોખમોની અસર ઓછી કરવા અથવા તેનાથી બચવા માટે આ વીમો લે છે. ખરાબ હવામાન, અતિવૃષ્ટી, દુષ્કાળ, કરા, જંતુઓ કે રોગ જેવા કારણોને કારણે પાકને નુકશાન અથવા નિષ્ફળ જવા સામે ખેડુતો આ વીમો લે છે.
• ભૂકંપ વીમો એ મિલકત વીમાનો એક પ્રકાર છે જેમાં ભૂકંપને કારણે મિલકતને નુકશાન થાય તો વીમા કંપની નુકશાન ચુકવે છે. સામાન્ય રીતે માલિકી વીમા પૉલિસીમાં ભૂકંપને કારણે થતા નુકશાનને આવરી લેવામાં આવતું નથી. મોટાભાગની ભૂકંપ વીમા પૉલિસીઓ કરપાત્ર આવકમાંથી બાદ મળવા પાત્ર હોય છે આના દર સ્થળ અને ભૂકંપની શક્યતા પર આધારીત હોય છે તેમજ મકાનના બાંધકામ પર પણ વીમાનો દર નક્કી થાય છે. .
• ફિડેલિટિ બોન્ડ અકસ્માત પ્રકારનો વીમો છે જેમાં કોઈ ચોક્કસ વ્યકિત દ્વારા કરવામાં આવતી છેત્તરપીંડી સામે વીમેદારને રક્ષણ મળે છે. આ વીમો કર્મચારીઓના વિશ્વાસઘાતના કિસ્સાને કારણે થતા નુકશાન સામે વળતર આપે છે.
• પૂર વીમો પૂરને કારણે મિલકતને થતા નુકશાન સામે રક્ષણ આપે છે. યુએસમાં ઘણી વીમા કંપનીઓ દેશના કેટલાક ભાગમાં પૂર વીમો આપતી નથી. આને કારણે કેન્દ્ર સરકારે નેશનલ ફૂડ ઈન્શ્યોરન્સ પોગ્રામ શરૂ કર્યો છે જે વીમા જેવું કામ આપે છે.
• ગૃહ વીમો અથવા હોમઓનર્સ' વીમો : જૂઓ "મિલકત વીમો".
• જમીનદાર વીમો આ વીમો એવા લોકો માટે છે જેઓ પોતાની મિલકત ભાડે આપે છેયુકેમાં મોટાભાગે ભાડે આપવામાં આવેલી મિલકતને વીમાનું કવર મળતું નથી જેથી મકાન અથવા મિલકત માલિકે ગૃહ વીમાના આ પ્રકારનો વીમો લેવો પડે છે.
• દરિયાઈ વીમો અને દરિયાઈ અથવા દરિયાઈ માલસામાન વીમો જહાજ દ્વારા દરિયાઈ માર્ગે અથવા મોટા નદી માર્ગે લઈ જવાતા માલસામને થતા નુકશાન સામે રક્ષણ આપે છે. જ્યારે માલસામાનના માલિક અને કેરિયર અલગ અલગ હોય ત્યારે દરિયાઈ વીમો આગ, જહાજ ભાંગી પડવું કે પછી અન્ય કારણો સર માલસામાનને થતા નુકશાન માટે માલસામાન માલિકને રક્ષણ આપે છે. પરંતુ કેરિયર અથવા કેરિયરના વીમા દ્વારા મળતી રકમને તેમાંથી બાદ કરી દેવામાં આવે છે. ઘણી દરિયાઈ વીમાઓમાં "સમયના તત્વ" ને ઉમેરવામાં આવે છે. આ પૉલિસીમાં માલસામાન મોડો પહોંચવાથી થતા નુકશાન સામે પણ વળતર ચુકવવામાં આવે છે.
• સ્યોરીટી બોન્ડ વીમો ત્રણ પક્ષકારો વચ્ચેનો વીમો છે જે રોકેલી મુડીના પ્રદર્શન અંગે જોખમોથી બચાવે છે.
• આતંકવાદી વીમો આ વીમો આતંકવાદી પ્રવતિઓને કારણે થતા નુકશાન સામે રક્ષણ આપે છે.
• જ્વાળામુખી વીમો હવાઈમાં જ્વાળામુખી ફાટવાથી થતા નુકશાન સામે વળતર આપે છે.
• તોફાની પવનો સામેનો વીમો આ વીમો વાવાઝોડાં અથવા ટ્રોપિકલ ચક્રાવાતને કારણે થતા નુકશાન સામે રક્ષણ આપે છે.

જવાબદારી

મુખ્ય લેખ: Liability insurance

જવાબદારી વીમો એ વ્યાપક અર્થ ધરાવતો વીમો છે જે વીમેદાર સામે થતા કાયદેસરના દાવા સામે રક્ષણ આપે છે. ઘણા પ્રકારના વીમામાં જવાબદારીના તત્વને આવરી લેવામાં આવે છે.દાખલા તરીકે, મકાનમાલિક વીમા પૉલિસીમાં સામાન્ય રીતે જવાબદારી કવરેજનો સમાવેશ થાય છે જે મિલકતની મુલાકાત દરમિયાન કોઈ વ્યકિત લપસી જાય અને તેના દ્વારા કરતા દાવા સામે વીમેદારને રક્ષણ આપે છે. ; ઓટોમોબાઈલ વીમોમાં જવાબદારી વીમાની વાત સમવાઈ છે જેમ અકસ્માતગ્રસ્ત કાર અન્યને પણ ઈજા કે અન્યની મિલકતને નુકશાન કરી શકે છે જે સામે કંપની વળતર ચુકવશે.જવાબદારી વીમા દ્વારા જે રક્ષણ આપવામાં આવે છે તે બે ભાગમાં હોય છે. : એક વીમેદાર સામે માંડવામાં આવતા દાવાઓ અને બીજું નુકશાન સામે વળતર ( વીમેદાર તરફથી વળતર) આ વળતર કોર્ટના ચુકાદા પર આધારિત હોય છે. જવાબદારી પૉલિસી સામાન્ય રીતે વીમેદારની બેજવાબદારી સામે રક્ષણ આપે છે. પરંતુ વીમેદાર દ્વારા જાણીજોઈને કરવામાં આવેલી હરકતોને કારણે થતા નુકશાન સામે વળતર ચુકવાતું નથી.

• ડિરેક્ટર એન્ડ ઓફિસર્સ લાયબલિટિ વીમો આ વીમો સંગઠન (સામાન્ય રીતે કોર્પોરેશન) ને ડિરેક્ટર કે ઓફિસરો દ્વારા કરવામાં આવતી ભૂલને કારણે થતા દાવાઓ સામે રક્ષણ આપે છે. ઉદ્યોગમાં આને "ડીએન્ડઓ(D&O)" કહેવામાં આવે છે.
• પર્યવારણ જવાબદારી વીમો ઈજા, પ્રદુષકો છોડવાને કારણે મિલકતને થતું નુકશાન, તેને સાફ કરાવવાનો ખર્ચ, સામે વળતર આપે છે.
• ભૂલ અને ઓમિશન વીમો : જુઓ " વ્યાવસાયિક જવાબદારી વીમો" "જવાબદારી વીમા" હેઠળ.
• પ્રાઈઝ ઈન્ડેમન્ટી વીમો વીમેદારને કોઈ ચોક્કસ પ્રસંગ દરમિયાન મોટી રકમનું ઈનામ આપવું પડે ત્યારે તે સામે રક્ષણ આપે છે. જેમ કે બેઝબોલ ગેમ અને હોલ ઈન વન ગોલ્ફ ટુર્નામેન્ટમાં સ્પર્ધકને હાફ કોર્ટ શોટ મારનારને આપવામાં આવતી જાહેરાત.
• વ્યાવસાયિક જવાબદારી વીમો , જેને પ્રોફેશનલ ઈન્ડેમન્ટી વીમો , પણ કહેવાય છે આર્કિટેકચરલ કોર્પોરેશન અને મેડિકલ પ્રોફેશનલ જેવા વ્યકિતઓ સામે સંભવિત રીતે બેજવાબદારી માટે તેમના દર્દીઓ અથવા ગ્રાહકો દ્વારા કરવામાં આવતા દાવા સામે આ વીમો રક્ષણ આપે છે. પ્રોફેશનલ લાયબલિટિ વીમો વ્યવસાયને લઈને અલગ અલગ નામ ધરાવી શકે છે. દાખલા તરીકે તબીબી વ્યવસાય માટે આ વીમાને બેદરકારીભર્યો ઉપચાર વીમો કહેવાય છે. નોટરી કરાવતા લોકો એરર એન્ડ ઓમિશન વીમો (E&O) લે છે. અન્ય સંભવીત ઈએન્ડઓ E&O વીમેદાર દાખલા તરીકે, રીઅલ એસ્ટેટ બ્રોકર, વીમા એજન્ટ, હોમ ઈન્સ્પેક્ટર, એપરાઈઝર અને વેબડેવલપર્સનો હોય છે.

ધિરાણ

મુખ્ય લેખ: Credit insurance

ધિરાણ વીમો જ્યારે ઋણધારકને માથે બેરોજગારી, અપંગતા અથવા મૃત્યુ જેવી ઘટના બને ત્યારે તમામ અથવા કેટલીક લોનની પુનઃચુકવણી કરે છે.

• મોર્ગેજ વીમો ઋણધારકના ડિફોલ્ટ સામે ધિરાણકર્તાને વીમો આપે છે.મોર્ગેજ વીમો ધિરાણ વીમાનું સ્વરૂપ છે જો કે ધિરાણ વીમા શબ્દનો ઉપયોગ એવી પૉલિસીના ઉલ્લેખ માટે થાય છે કે જે અન્ય પ્રકારના દેવા સામે રક્ષણ આપે છે.

અન્ય પ્રકાર

• સમાંતર પૂરક રક્ષણ વીમો અથવા CPI, તે ધિરાણ સંસ્થા દ્વારા આપવામાં આવેલી લોન માટે સમાંતર પૂરક રક્ષણ તરીકે મુકવામાં આવેલી મિલકત (ખાસ કરીને વાહનો)નો વીમો ઉતારે છે.
• ડિફેન્સ બેઝ એક્ટ વર્કર્સ કમ્પોન્સેશન DBA વીમો, તે અમેરિકા અને કેનેડાની બહાર હાથ ધરાતા કોન્ટ્રાકટ માટે સરકાર દ્વારા કામે રાખવામાં આવેલા મુલકી કામદારોને રક્ષણ પુરું પાડે છે.અમેરિકાના તમામ નાગરિક, રેસિડેન્ટ, ગ્રીનકાર્ડ હોલ્ડર અને વિદેશમાં ચાલતા સરકારી કોન્ટ્રાક્ટમાં કામે રાખવામાં આવેલા તમામ કર્મચારીઓ અને સબકોન્ટ્રાકટરો માટે ડીબીએ જરૂરી છે.દેશને આધારે વિદેશી નાગરિકને પણ ડીબીએ હેઠળ રક્ષણ પુરુ પાડવામાં આવે છે. આ કવચમાં સામાન્ય રીતે તબીબી સારવારને લગતા ખર્ચ, વેતનનું નુકસાન તેમજ અપંગતા અને મૃત્યુ લાભ આપવામાં આવે છે.
• એક્સપેટ્રિએટ વીમો પોતાના દેશની બહાર કામ કરતા વ્યક્તિઓ અને સંસ્થાઓને ઓટોમોબાઇલ, મિલકત, આરોગ્ય, જવાબદારી અને વેપારને લગતા નુકસાન સામે રક્ષણ આપે છે.
• નાણાકીય નુકસાન વીમો વ્યક્તિ અને કંપનીઓને નાણાકીય જોખમની સામે રક્ષણ પુરું પાડે છે.દાખલા તરીકે, ફેક્ટરીમાં આગ લાગવાને કારણે કોઇ બિઝનેસની કામગીરી થોડા સમય માટે અટકી શકતી હોય તો તે વેચાણના નુકસાન સામે રક્ષણ મેળવવા આ વીમો ખરીદી શકે છે.વીમો વીમાધારકની લેણા રકમ ચૂકવવામાં જો કોઇ ધિરાણકર્તા નિષ્ફળ જાય તો તેની સામે પણ રક્ષણ આપી શકે છે. આ પ્રકારના વીમાને બિઝનેસ ઇન્ટ્રપ્શન ઇન્શ્યોરન્સ કહેવાય છેઆ કેટેગરીમાં ફિડીલિટી બોન્ડ અને સ્યોરિટી બોન્ડનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે, જો વીમાધારક તેની કરારબદ્ધ જવાબદારી નિભાવવામાં નિષ્ફળ જાય તો આ પ્રોડક્ટ ત્રીજા પક્ષને લાભ આપે છે.
• અપહરણ અને ખંડણી વીમો
• લોક્ડ ફંડ્સ વીમો એ ઓછી જાણીતી સંકર વીમા પૉલિસી છે જે સરકાર અને બેન્કો દ્વારા સંયુક્ત રીતે આપવામાં આવે છે.તેનો ઉપયોગ અનધિકૃત પક્ષો દ્વારા જાહેર ભંડોળમાં ગોલમાલ સામે રક્ષણ આપવા માટે થાય છે.કેટલાક વિશેષ કિસ્સામાં સરકાર અર્ધ-ખાનગી ફંડોના રક્ષણ માટે પણ તેના ઉપયોગને અધિકૃત કરી શકે છે.આ પ્રકારના વીમા શરતો સામાન્ય રીતે આકરી હોય છે.માટે તેનો અતિ ગંભીર કિસ્સામાં જ ઉપયોગ થાય છે જેમાં ફંડની મહત્તમ સુરક્ષાની જરૂર હોય.
• પરમાણુ ઘટના વીમો કિરણોત્સર્ગી પદાર્થને લગતી ઘટનાને કારણે થતા નુકસાન સામે રક્ષણ આપે છે અને સામાન્ય રીતે તેની રાષ્ટ્રીય સ્તરે ગોઠવણ થાય છે.જુઓ ન્યુક્લિયર એક્સક્લુઝન ક્લોઝ અને અમેરિકા માટે જુઓ પ્રાઇસ-એન્ડરસન ન્યુક્લિયર ઇન્ડસ્ટ્રીઝ ઇનડેમ્નિટી એકટ
• પાળતુ પ્રાણી માટેનો વીમો પાળતુ પ્રાણીના અકસ્તામ અને બિમારી સામે વીમો આપે છે. કેટલીક કંપનીઓ નિયમિત વેલનેસ કેર અને દફનવિધિનો પણ વીમો આપે છે.
• પ્રદૂષણ વીમા માં બાહ્ય અથવા આંતરિક સૂત્રો દ્વારા વીમિત મિલ્કત દુષિત થવા માટે પ્રથમ પક્ષ કવરનો સમાવેશ થાય છે.વીમિત સ્થળ પરથી અચાનક અને આકસ્મિક રીતે મુક્ત થયેલા હાનિકારક પદાર્થથી હવા, પાણી અથવા જમીન દુષિત થવાની ત્રીજા પક્ષ પ્રત્યેની જવાબદારી માટે કવર.પૉલિસીમાં સામાન્ય રીતે સફાઇનો ખર્ચ કવર કરવામાં આવે છે અને તેમાં ભૂગર્ભ સંગ્રહ ટાંકીમાંથી મુક્ત થયેલા પદાર્થ સામે કવરનો પણ સમાવેશ થઇ શકે છે.આંતરરાષ્ટ્રીય કાયદાઓ સ્પષ્ટપણે બાકાત કરાયેલા છે.
• ખરીદી વીમા નો ઉદેશ લોકો જે પ્રોડક્ટ ખરીદે છે તેની સામે રક્ષણ પુરુ પાડવાનો છે.ખરીદી વીમામાં વ્યક્તિગત ખરીદી રક્ષણ, વોરંટી, ગેરન્ટી, કેર પ્લાન પર કરવા આપે છે અને તેમાં મોબાઇલ ફોન વીમાનો પણ સમાવેશ થાય છે.પૉલિસી હેઠળ કવર કરાયેલા આવા વીમામાં સામાન્ય રીતે સમસ્યાનો અવકાશ અતિમર્યાદિત હોય છે.
• ટાઇટલ વીમો તે ગેરન્ટી આપે છે કે વાસ્તવિક અસ્કયામતના ટાઇટલનો ખરીદી અથવા મોર્ગેજમાં ઉપયોગ થયો છે અને તે બોજો અથવા ગીરોથી મુક્ત અને સ્પષ્ટ છે.તે રિયલ એસ્ટેટ લેવડદેવડ સમયે જાહેર તપાસની શોધના સંદર્ભમાં ઇસ્યુ કરવામાં આવે છે.
• પ્રવાસ વીમો એ વિદેશમાં પ્રવાસ કરતા લોકો દ્વારા લેવામાં આવેલું વીમા કવચ છે તેમાં તબીબી ખર્ચ, માલસામન ગુમ થઇ જવો, પ્રવાસમાં વિલંબ, વ્યક્તિગત જવાબદારી વગેરે જેવી બાબતોના નુકસાન સામે રક્ષણ આપવામાં આવે છે.
• મિડીયા વીમો એ ફિલ્મ, વિડીયો અને ટીવી પ્રોડકશન ક્ષેત્રે સંકળાયેલા લોકો માટે ઘડવામાં આવ્યો છે.

વીમા ધિરાણ સાધનો

• ફ્રેટરનલ વીમો ફ્રેટરનલ બેનિફિટ સોસાયટી અથવા અન્ય સામાજિક સંસ્થા દ્વારા સહકારી ધોરણે પુરો પાડવામાં આવે છે.
• નો-ફોલ્ટ વીમો એ એવા પ્રકારની વીમા પૉલિસી છે જેમાં વીમાધારકને તેમના પોતાના વીમાદાતા દ્વારા ઇનડેમ્નિફાય કરાય છે.
• સંરક્ષિત સ્વયં વીમો એ વૈકલ્પિક જોખમ ધિરાણ વ્યવસ્થા છે જેમાં સંસ્થા જોખમનો ગણતરી કરેલો ખર્ચ સંસ્થામાં જાળવી રાખે છે અને ચોક્કસ મર્યાદા સુધીનું વિનાશકારી જોખમ વીમાદાતાને તબદીલ કરે છે કે જેથી કાર્યક્રમનો કુલ ખર્ચ જાણી શકાય.સંરક્ષિત સ્વયં વીમા કાર્યક્રમ દ્વારા ડિઝાઇન અને અન્ડરરાઇટ કરાયેલી પ્રોપર્ટી વીમાનો ખર્ચ ઘટાડે અને સ્થિર કરે છે અને જોખમ સંચાલનની મહત્વની માહિતી પુરી પાડે છે.
• રેટ્રોસ્પેક્ટિવ રેટેડ વીમોએ મોટા કોમર્શિયલ એકાઉન્ટ પર પ્રિમીયમ નક્કી કરવાની પદ્ધતિ છે.અંતિમ પ્રિમીયમનો આધાર પૉલિસી મુદત દરમિયાન વીમા ધારકે અનુભવેલા વાસ્તવિક ખર્ચ પર રહે છે, કેટલીક વાર તે મહત્તમ અને લઘુત્તમ પ્રિમીયમને આધિન હોય છે.આ યોજનામાં વર્તમાન પ્રિમીયમનો આંશિક (અથવા સંપૂર્ણ)આધાર વર્તમાન વર્ષના નુકસાન પર રહેલો છે. પ્રિમીયમ એડજસ્ટમેન્ટમાં વર્તમાન વર્ષની પાકતી તારીખ ઉપરાંત મહિનાઓ અથવા વર્ષોનો સમય લાગી શકે છે.વીમા કરારમાં રેટિક ફોર્મ્યુલાની ગેરંટી આપવામાં આવે છે.ફોર્મ્યુલા: રેટ્રોસ્પેક્ટિવ પ્રિમીયમ = તબદીલ થયેલું નુકસાન + બેઝિક પ્રિમીયમ × કર ગુણક.આ ફોર્મ્યુલાના અસંખ્યા વેરિયેશન વિકસાવાયા છે અને તેનો હાલ ઉપયોગ થઇ રહ્યો છે.
• ઔપચારિક સ્વયં વીમો વીમાપાત્ર નુકસાનને પોતાના નાણામાંથી ચુકવણી કરવાનો ઇરાદાપુર્વકનો નિર્ણય છે.તે અલગ ભંડોળ રચીને ઔપચારિક ધોરણે કરી શકાય છે જેમાં ભંડોળ નિયમિત સમયાંતરે જમા કરવામાં આવે છે અથવા ઉપલબ્ધ વીમો ખરીદવામાં આવે છે અને ખિસ્સામાંથી ચુકવણી કરવામાં આવે છે.સ્વયં વીમાનો ઉપયોગ સામાન્ય રીતે ઉંચી ફ્રિક્વન્સી અને ઓછા ગંભીર નુકસાનની ચુકવણી માટે થાય છે.આવા નુકસાનને જો પરંપરાગત વીમા દ્વારા કવર કરવામાં આવે તો પ્રિમીયમની ચુકવણી કરવી પડે છે જેમાં કંપનીનો સામાન્ય ખર્ચ, પૉલિસીને હિસાબમાં રાખવા માટેનો ખર્ચ, પ્રિમીયમ કર અને આકસ્મિક ખર્ચનો સમાવેશ થાય છે. તમામ વીમા માટે તે વાત સાચી છે કે નાના અને અવારનવાર થતા નુકસાનથી લેવડદેવડ ખર્ચ વોલાટિલિટી ઘટાડાના લાભ કરતા વધી જાય છે.
• રિઇન્શ્યોરન્સ એ અણધાર્યા નુકસાન સામે રક્ષમ મેળવવા માટે વીમા કંપની અથવા સ્વયં વીમિત નોકરીદાતા દ્વારા ખરીદવામાં આવેલો વીમો છે.નાણાકીય રિઇન્શ્યોરન્સ એ રિઇન્શ્યોરન્સનું એક સ્વરૂપ છે જેનો તબદીલી વીમા જોખમ કરતા મૂડી સંચાલન માટે વધુ ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.
• સામાજિક વીમો એ ઘણા દેશોમાં ઘણા લોકો માટે ઘણી વસ્તુ હોઇ શકે છે.પરંતુ તેનું તારણ તે છે કે તે વીમા કવચ (જેમાં જીવન વીમો, અપંગતા આવક વીમો, બેરોજગારી વીમો, આરોગ્ય વીમો અને અન્ય બાબતનો સમાવેશ થાય છે)નું કલેક્શન અને નિવૃત્તિ બચત છે જેમાં તમામ નાગરિકની ભાગીદારી જરૂરી બને છે.સમાજના દરેક વ્યક્તિને પૉલિસીધારક બનવા અને પ્રિમીયમ ચૂકવવા ફરજ પાડવાથી તે સુનિશ્ચિત થાય છે કે દરેક વ્યક્તિ તેને જ્યારે જરૂર પડે ત્યારે તે દાવેદાર બની શકે છે.આ ફરજ ન્યાય પ્રણાલી અને વેલફેર સ્ટેટ જેવા અન્ય વિચાર સાથે જોડાય છે.આ એક વ્યાપક જટીલ મુદ્દો છે જેના પર બૃહદ ચર્ચા ઉભી થઇ છે. જેનો નીચેના લેખ (અને અન્ય)માં વધુ અભ્યાસ થઇ શકે છેઃ
  • રાષ્ટ્રીય વીમો
  • સામાજિક સુરક્ષા માળખું
  • સામાજિક સુરક્ષા
  • સામાજિક સુરક્ષા ચર્ચા (અમેરિકા)
  • સામાજિક સુરક્ષા (અમેરિકા)
  • સમાજ કલ્યાણ જોગવાઇ
• સ્ટોપ-લોસ વીમો વિનાશક અથવા અણધાર્યા નુકસાન સામે રક્ષણ પુરું પાડે છે.તે એવી સંસ્થાઓ દ્વારા ખરીદાય છે કે જેઓ આયોજનમાંથી ઉભા થતા જોખમની ૧૦૦ ટકા જવાબદારી લેવા ઇચ્છતી નથી.સ્ટોપ-લોસ પૉલિસી હેઠળ વીમા કંપની કપાતપાત્ર ગણાતી ચોક્કસ મર્યાદાથી વધી જતા નુકસાન માટે જવાબદાર બને છે.

બંધ સમુદાય સ્વયં વીમો

કેટલાક સમુદાયો તેમનામાં કરારબદ્ધ જોખમ તબદીલી સિવાયના અન્ય વિકલ્પ મારફતે વાસ્તવિક વીમાનું સર્જન કરવાનું પસંદ કરે છે.એમિશ અને કેટલાક મુસ્લિમ સમુદાયો સહિતના કેટલાક ધાર્મિક સમુદાયો મોટી હોનારતના સમયે તેમના સમુદાય દ્વારા પુરી પડાતી મદદ પર આધાર રાખે છે.કોઇ પણ એક વ્યક્તિનું જોખમ સમગ્ર સમુદાય દ્વારા સામુહિક રીતે ઉઠાવવામાં આવે છે, જેમાં તમામ લોકો ગુમાવેલી મિલકતો ફરીથી ઉભી કરવા માટેનો ખર્ચ ઉઠાવે છે અને કોઇ પ્રકારના નુકસાન બાદ જરૂરિયાતમંદ લોકોને મદદ પુરી પાડે છે.સહાયકારક સમુદાયોમાં અન્ય લોકો સમુદાયના નેતાને અનુસરે છે ત્યારે વીમાનું આ સ્વરૂપ અસરકારક નીવડે છે.આ રીતે સમુદાય તેના સભ્યોની વીમાક્ષમતામાં રહેલો તીવ્ર તફાવત દુર કરી શકે છે.સ્પષ્ટ વીમા કરારના નૈતિક જોખમ લાદીને વધુ સ્પષ્ટતા કરી શકાય છે.

યુનાઇટેડ કિંગડમમાં ધ ક્રાઉન (મુલકી સેવા માટે) સરકારી ઇમારતો જેવી મિલકતોનો વીમો ઉતારતી નથી.જો સરકારી ઇમારતોને નુકસાન થાય તો તેના સમારકામનો ખર્ચ જાહેર ભંડોળમાંથી ભરપાઇ કરવામાં આવશે, લાંબા ગાળે તે વીમા પ્રિમીયમ ભરવા કરતા વધુ સસ્તું પડે છે.યુકોમાં મોટાભાગની સરકારી ઇમારતો પ્રોપર્ટી કંપનીઓને વેચાઇ ગઇ છે અને ભાડે અપાઇ છે માટે આ ગોઠવણ હવે ઓછી જોવા મળે છે લગભગ અદ્રશ્ય જ થઇ ગઇ છે.

વીમા કંપનીઓ

વીમા કંપનીઓને બે જૂથમાં વર્ગિકૃત કરી શકાયઃ

• જીવન વીમા કંપનીઓ કે જે જીવન વીમો, વાર્ષિકી અને પેન્શન પ્રોડક્ટ્સ વેચે છે.
• બિન-જીવન , સામાન્ય , અથવા મિલકત/અકસ્તામ વીમા કંપનીઓ કે જેઓ અન્ય પ્રકારના વીમાનું વેચાણ કરે છે.

સામાન્ય વીમા કંપનીઓ વધુ બે પેટાજૂથમાં વર્ગિકૃત કરી શકાય છે.

• સ્ટાન્ડર્ડ લાઇન્સ
• એક્સેસ લાઇન્સ

મોટા ભાગના દેશોમાં જીવન અને બિન-જીવન વીમાદાતાઓ વિવિધ નિયમનકારી પ્રથા અને વિવિધ કર અને એકાઉન્ટિંગ નિયમોને આધિન હોય છે.બે પ્રકારની કંપનીઓ વચ્ચેના તફાવત પાછળનું મુખ્ય કારણ તે છે કે જીવન, વાર્ષિકી અને પેન્શન કારોબારો સ્વભાવે લાંબાગાળાનો છે- જીવન અને પેન્શન માટેના કવરમાં ઘણા દાયકાઓ સુધીના જોખમ સામે રક્ષણ મળે છે.તેનાથી વિપરિત બિન-જીવન વીમા કવચ સામાન્ય રીતે એક વર્ષ જેવા ટૂંકાગાળાના સમય માટે રક્ષણ આપે છે.

અમેરિકામાં સ્ટાન્ડર્ડ લાઇન વીમા કંપનીઓ મુખ્યપ્રવાહની વીમાદાતા કંપનીઓ છે.આ એવી કંપનીઓ છે કે જે ખાસ કરીને ઓટો, ઘર અને કારોબારનો વીમો આપે છે.તેઓ એક વ્યક્તિથી બીજા વ્યક્તિમાં વિવિધતા વગરની પેટર્ન અથવા કૂકી-કટર નીતિનો ઉપયોગ કરે છે.તેના પ્રિમીયમ એક્સેસ લાઇન કરતા નીચા હોય છે અને તે વ્યક્તિને સીધું વેચી શકાય છે.તેનું દેશના કાયદા દ્વારા નિયમન થાય છે, તે વીમા પૉલિસી માટે તેમના દ્વારા લેવાતા ચાર્જની રકમ મર્યાદિત કરી શકે છે.

એક્સેસ લાઇન વીમા કંપનીઓ એવા જોખમ પર વીમો આપે છે કે જેના પર સામાન્ય રીતે સ્ટાન્ડર્ડ લાઇન બજાર દ્વારા કવર અપાતું નથી.તેને વ્યાપકપણે નોન-એડમિટેડ વીમાદાતાના વીમા તરીકે ઓળખાય છે.નોન એડમિટેડ વીમાદાતાઓ જ્યાં જોખમ સ્થાયી થયેલું છે તે રાજ્યોમાં લાઇસન્સ ધરાવતા નથી.આ કંપનીઓમા વધુ ફ્લેક્સિબિલિટી હોય છે અને તે પ્રમાણભૂત ઇન્શ્યોરન્સ કંપનીઓની તુલનાએ ઝડપથી કામ કરી શકે છે કારણકે તેને એડમિટેડ કેરિયર્સની જેમ દર અને અરજીપત્રો ફાઇલ કરવાની જરૂર રહેતી નથી. જો કે તેમના પર પણ નિયમનકારી અંકુશો તો છે જ.કાયદા મુજબ વીમો સરપ્લસ લાઇન એજન્ટ અને દલાલ દ્વારા લેવાવો જોઇએ નહીં કે પ્રમાણભૂત લાઇસન્સધારક વીમાદાતા પાસેથી.

વીમા કંપનીઓનું સામાન્ય રીતે મ્યુચ્યુઅલ અથવા સ્ટોક કંપની એમ વર્ગીકરણ કરવામાં આવે છે.મ્યુચ્યુઅલ કંપનીઓની માલિકી પોલીસીધારકોની છે જ્યારે સ્ટોકધારકો (તેઓ પોલીસી ધરાવતા હોય અને ના પણ હોય) સ્ટોક વીમા કંપનીની માલિકી ધરાવે છે. સ્ટોક કંપનીની રચના માટે મ્યુચ્યુઅલ વીમાદાતાના ડીમ્યુચ્યુઅલાઇઝેશન તેમજ સંકર કંપનીની રચનાને મ્યુચ્યુઅલ હોલ્ડિંગ કંપની તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. આ પ્રણાલી અમેરિકા જેવા દેશોમાં 20મી સદીથી પ્રચલિત બની છે. વીમા કંપનીના અન્ય સ્વરૂપમાં રેસિપ્રોકલ નો સમાવેશ થાય છે જેમાં પોલીસીધારક જોખમની વહેંચણીમાં ભાગીદારી કરે છે. અને લોયડ્સ સંસ્થાઓ.

વીમા કંપનીઓનું એ. એમ. બેસ્ટ જેવી વિવિધ એજન્સીઓ દ્વારા રેટિંગ થાય છે.રેટિંગમાં કંપનીના નાણાકીય ક્ષમતાનો સમાવેશ થાય છે જે તેની દાવો ચૂકવવાની ક્ષમતાનું આકલન કરે છે.તે વીમા કંપની દ્વારા ઇશ્યુ કરવામાં આવેલા નાણા સાધનોનું પણ રેટિંગ કરે છે જમાં બોન્ડ્સ, નોટ્સ અને જામીનગીરી પ્રોડકટ્સનો સમાવેશ થાય છે.

રિઇન્શ્યોરન્સ કંપનીઓએ એવી વીમા કંપનીઓ છે જે અન્ય વીમા કંપનીઓને પોલીસી વેચે છે અને તેમને તેમનું જોખમ ઘટાડવા અને તેમના મોટા નુકસાન સામે રક્ષણ મેળવવાની પરવાનગી આપે છે.રિઇન્શ્યોરન્સ બજારમાં મોટું ભંડોળ ધરાવતી કેટલીક મોટી કંપનીઓનું જ પ્રભુત્વ છે.રિઇન્શ્યોરર વીમા જોખમનો સીધો રાઇટર પણ હોઇ શકે છે.

આંતરિક વીમા કંપનીઓને મર્યાદિત ઉદેશવાળી વીમા કંપનીઓ કહી શકાય જેની રચના તેમના મૂળ જૂથમાંથી ઉભા થતા જોખમને ભંડોળ પુરુ પાડવાના ચોક્કસ ઉદેશ સાથે કરવામાં આવી હોય છે.આ વ્યાખ્યામાં ઘણીવાર મૂળ કંપનીના ગ્રાહકોના જોખમનો પણ સમાવેશ કરવામાં આવે છે.ટૂંકમા કહીએ તો તે ઇન-હાઉસ-સેલ્ફ-ઇન્શ્યોરન્સ સાધન છે.આંતરિક વીમા કંપની મ્યુચ્યુઅલ આંતરિક કંપની (જે ઉદ્યોગજગતના સભ્યોના સંયુક્ત જોખમનો વીમો આપે છે)ની અને એસોસિયેશન આંતરિક કંપની (જે વ્યવસાયિક, વેપારી અથવા ઔદ્યોગિક એસોસિયેશનના સભ્યોના વ્યક્તિગત જોખમ પર સ્વયં વીમો આપે છે)ની શુદ્ધ કંપની (જે સેલ્ફ-ઇન્શ્યોર્ડ મૂળ કંપનીની સંપૂર્ણમાલિકીની પેટાકંપની છે)નું સ્વરૂપ લઇ શકે છે.આંતરિક કંપનીઓ તેમના પ્રાયોજકને વેપારી, આર્થિક અને કરમાં લાભ કરાવી આપે છે કારણકે તેઓ ખર્ચમાં ઘટાડો કરવામાં મદદ કરે છે અને વીમા જોખમ સંચાલનને સરળ બનાવે છે તેમજ નાણા પ્રવાહમાં ફ્લેક્સિબિલિટી પુરી પાડે છે.વધુમાં, તે એવા જોખમ પર રક્ષણ પુરું પાડી શકે છે કે જે પરંપરાગત વીમા બજારમાં વાજબી ભાવે ઉપલબ્ધ નથી અથવા ઓફર કરાતું નથી.

આંતરિક કંપની તેમની મૂળ કંપનીના જે જોખમ અન્ડરરાઇટ કરી શકે છે તેના પ્રકારમાં મિલકતને નુકસાન, જાહેર અને પ્રોડક્ટ જવાબદારી, વ્યવસાયિક ઇનડેમ્નિટી, કર્મચારી લાભ, નોકરીદાતાની જવાબદારી, મોટર અને તબીબી મદદ ખર્ચનો સમાવેશ થાય છે. આંતરિક કંપનીનું આવા જોખમમાં રોકાણ રિઇન્શ્યોરન્સના ઉપયોગને કારણે મર્યાદિત હોય છે.

કેપ્ટિવ તેમની મૂળ કંપની માટે જોખમ સંચાલન અને જોખમ ધિરાણ વ્યૂહરચના માટે વધુ મહત્વની બાબત બની રહી છે.તે નીચેની બાબત પરથી સમજી શકાય છે.

• લગભગ તમામ પ્રકારના કવરેજમાં ભારે અને વધી રહેલો પ્રિમીયમ ખર્ચ
• કેટલાક પ્રકારના આકસ્મિક જોખમ પર વીમો આપવામાં મુશ્કેલીઓ
• વિશ્વના વિવિધ ભાગમાં કવરેજ માટેના માપદંડો અલગ અલગ
• રેટિંગ માળખું જે વ્યક્તિગત નુકસાન અનુભવના સ્થાને બજારના વલણનું પ્રતિબિંબ આપે છે
• કપાતપાત્ર અને/અથવા નુકસાન અંકુશ પ્રયાસો માટે અપુરતું ધિરાણ

એવી પણ કંપનીઓ છે કે જે વીમા કન્સલ્ટન્ટ તરીકે ઓળખાય છે.મોર્ગેજ દલાલની જેમ ગ્રાહક ઘણી વીમા કંપનીઓમાંથી શ્રેષ્ઠ વીમા પોલીસી ખરીદવા માટે આ કંપનીઓને ફી ચૂકવે છે.વીમા કન્સલ્ટન્ટની જેમ વીમા દલાલો પણ ઘણી વીમા કંપનીઓમાંથી શ્રેષ્ઠ વીમા પોલીસી ખરીદવડાવે છે.જો કે વીમા દલાલના કિસ્સામાં ફી સીધી ગ્રાહક જોડેથી લેવાના સ્થાને દલાલ જે કંપનીનો વીમો પસંદ કરે છે તેના તરફથી કમિશનના સ્વરૂપમાં ફી ચૂકવાય છે.

વીમા કન્સલ્ટન્ટ કે વીમા દલાલો વીમા કંપનીઓ નથી અને વીમાની લેવડદેવડમાં કોઇ જોખમ તેમને તબદીલ થતું નથી. ત્રીજો પક્ષીય વહીવટકર્તા એવી કંપનીઓ છે જે વીમા કંપનીઓ માટે વીમાકરણ કરે છે અને કેટલીકવાર ક્લેમ હેન્ડલિંગ સેવા પણ આપે છે.આ કંપનીઓ વિશેષ નિપુણતા ધરાવતી હોય છે જે ઘણી વાર વીમા કંપનીઓમાં હોતી નથી.

વીમા કરાર ખરીદતી વખતે વીમા કંપનીની નાણાકીય સ્થિરતા અને ક્ષમતાને મુખ્યત્વે ધ્યાનમાં લેવા જોઇએ.અત્યારે ચૂકવાઇ રહેલું વીમા પ્રિમીયમ ભવિષ્યમાં ઘણો વર્ષો બાદ ઉભા થનારા જોખમ સામે રક્ષણ આપે છે.માટે વીમા કેરિયરનું અસ્તિત્વ અતિ મહત્વનું છે.તાજેતરના વર્ષોમાં ઘણી વીમા કંપનીઓ નાદાર બની છે અને તેના પોલીસીધારકોને કોઇ કવર વગર રઝડતા મુકી દીધા છે અથવા તે તેમને સરકારના સમર્થનવાળા વીમા પૂલ અથવા નુકસાન માટે ઓછી આકર્ષક ચૂકવણી કરતી અન્ય ગોઠવણનું જ કવરેજ છે.બેસ્ટ્સ, ફીચ, સ્ટાન્ડર્ડ એન્ડ પૂઅર્સ અને મૂડીસ ઇન્વેસ્ટર્સ સર્વિસ સંગ્રહિત ૨૦૧૦-૦૪-૦૭ ના રોજ વેબેક મશિન જેવી અનેક સ્વતંત્ર રેટિંગ એજન્સીઓ માહિતી પુરી પાડે છે અને વીમા કંપનીના નાણાકીય અસ્થિત્વનું રેટિંગ કરે છે.

વૈશ્વિક વીમા ઉદ્યોગ

2005માં લખાયેલી જીવન વીમા પ્રીમીઆ

2005માં લખાયેલી બીન-જીવન વીમા પ્રીમીઆ

વૈશ્વિક વીમા પ્રિમીયમમાં 2007માં 11 ટકાનો વધારો થયો છે.(અથવા રીયલ ટાઈમ મુજબ 3.3 ટકાનો) પ્રિમીયમ હવે 4.1 ટ્રિલિયન ડોલર પર પહોંચ્યું છે. વૈશ્વિક વીમા પ્રિમીયમમાં 2007માં 11 ટકાનો વધારો થયો છે.(અથવા રીયલ ટાઈમ મુજબ 3.3 ટકાનો) પ્રિમીયમ હવે 4.1 ટ્રિલિયન ડોલર પર પહોંચ્યું છે. જીવન વીમામાં નફાકારતા સુધરી છે અને જીવન વીમા સિવાયના સેક્ટરોમાં વર્ષ દરમિયાન સહેજ ઘટાડો થયો છે. જીવન વીમાના પ્રિમીયમમાં 12.6 ટકાનો વધારો થયો છે, જાપાન અને યુરોપ સિવાયના વિકસિત દેશો સિવાયના દેશોમાં તેમાં ઝડપી વધારો નોંધાયો છે. જીવન વીમા સિવાયના પ્રિમીયમમાં પણ વર્ષ દરમિયાન 7. 6 ટકાનો વધારો નોંધાયો છે. 2008ના વર્ષ માટેના આંકડા મળી શક્યા નથી પરંતુ મંદીને કારણે વીમા ઉદ્યોગને પણ અસર થશે તેવી શક્યતા છે. રોકાણની આવક

વિકસિત અર્થતંત્રો વૈશ્વિક વીમા ક્ષેત્રમાં મોટો ભાગ ધરાવે છે. આ દેશોમાં પ્રિમીયમની આવક 1,681 અબજ ડોલર છે જેમાંથી મહત્વનો ભાગ યુરોપ છે ત્યાર બાદ ઉત્તર અમેરિકા(1,330 અબજ ડોલર) અને એશિયા( 814 અબજ ડોલર) આવે છે. 2007માં ટોચના ચાર દેશો પ્રિમીયમમાં 60 ટકા ભાગ ધરાવતા હતા. યુએસ અને યુકે જ વિશ્વ વીમામાં 42 ટકા હિસ્સો ધરાવતા હતા જે વૈશ્વિક વસ્તીના 7 ટકા કરતા ઘણો વધુ હતો. ઉદભવી રહેલા માર્કેટ વિશ્વની વસ્તીના 85 ટકા હિસ્સો ધરાવે છે તેમ છતાં તેઓ પ્રિમીયમમાં માત્ર 10 ટકા જેટલો હિસ્સો ધરાવે છે.

વિવાદો

વીમાનું વિતરણ અસમાન છે.

તેના વીમેદાર માટે સુરક્ષાનું કવચ પૂરૂ પાડીને વીમા કંપનીને ધ્યાનમાં આવે છે કે વીમેદાર તેના જોખમથી એટલો બધો બેધ્યાન નથી.( વ્યાખ્યા મુજબ વીમેદાર જોખમ વીમા કંપનીને તબદીલ કરે છે. ,) આ ખ્યાલ નૈતિક જોખમકહેવાય છે. જો વીમેદાર તેના જોખમ અને જવાબદારીને વધુ મોટી કરી રહ્યો છે તેવું માલુમ પડે તે સામેના રક્ષણ માટે જોગવાઈ કરે છે. આ દ્વારા તેઓ ફાયનાન્સિયલ એક્સપોઝર ઓછું કરી શકે.

દાખલા તરીકે, જીવન વીમા કંપનીઓ જોખમી વ્યવસાય કે પછી જોખમી રમત રમતા વ્યકિતનો વીમો લેવાની ના પાડી શકે છે અથવા તેઓ વધુ પ્રિમીયમ માંગી છે. જવાબદારી વીમા કંપનીઓ વીમેદાર દ્વારા આંતરરાષ્ટ્રીય અપકૃત્યઓને કારણે ઉભી થતી જવાબદારીઓ પૂરી પાડતી નથી.જો વીમા કંપની આ તબક્કે વીમો લેવા પણ માંગતી હોય તો આ મોટાભાગના દેશોની જાહેર નીતિની વિરુદ્ધમાં છે. જેથી આ એક ગેરકાયદે પગલું બની જાય છે.

વીમા પૉલિસી કરારમાં જટિલતા

વીમા પોલિસી જટિલ હોઈ શકે છે અને કેટલાક વીમેદારો તેની ફી અને તેનું કવરેજ સમજી શકતા નથી જેને પરિણામે તેમને અનુકુળ ન હોય તેવી પૉલિસીઓ તેઓ ખરીદે છે. આ મુદ્દાને કારણે ઘણા દેશોએ એક વ્યવસ્થિત નિયમન નીતિ ઘડી કાઢી છે જેમાં પૉલિસી માટે ઓછામાં ઓછી ગુણવત્તા તેમજ તેની જાહેરાત કેવી રીતે કરવી અને તેને કેવી રીતે વેંચવી જેવા મુદ્દાઓ સમાવાયા છે.

દાખલા તરીકે, મોટાભાગની વીમા પૉલિસીઓ અંગ્રેજી ભાષામાં હોય છે જેને સાદી અંગ્રેજી ભાષામાં લખવામાં આવે છે. ઘણી વખત અદાલતના ન્યાયમૂર્તિઓ પણ પૉલિસી સમજી શકતા નથી જેથી કરીને તેઓ વીમેદારને પોલીસીનું પાલન કરવાનો આદેશ કરી શકતા નથી.

વીમા ખરીદતી સંસ્થાઓ આ કારણે વીમા દલાલ દ્વારા વીમો લે છે. આ વીમા દલાલ પૉલિસી ખરીદનાર વ્યકિત તરફથી વાતચીત કરતો હતો છે, અહીં નોધવાલાયક હકિકત એ છે કે મોટાબાગના કેસોમાં દલાલનું વળતર વીમાના પ્રિમીયમના કમિશન પેટે આવે છે જેને કારણે દલાલ પોતાના નાણાકીય લાભ માટે વીમેદારને જરૂર હોય તેના કરતા વધુ પ્રમાણમાં વીમો લેવડાવે છે જેથી વીમેદારને નુકશાન થાય છે. દલાલ વિવિધ વીમા કંપનીઓ સાથે કરાર ધરાવતો હોય છે જેથી દલાલ બજારમાંથી સારામાં સારી કિંમતે વીમો ખરીદી શકે છે.

વીમો એજન્ટ દ્વારા પણ ખરીદી શકાય છે. પૉલિસીધારકનું પ્રતિનિધિત્વ કરતા દલાલ કરતા અલગ રીતે એજન્ટ વીમા કંપનીનો પ્રતિનિધિ હોય છે જેની પૉલિસી પોલીસીધારક ખરીદે છે. એક એજન્ટ એકથી વધુ કંપનીઓનો પ્રતિનિધિ હોઈ શકે છે.

સ્વતંત્ર વીમા સલાહાકાર ગ્રાહકને સલાહ આપે છે, વકીલની જેમ તેઓ સ્વતંત્ર સલાહ ઓફર કરે છે, તેઓ એજન્ટ કે પછી દલાલની જેમ કોઈ એક પક્ષ સાથે સંકળાયેલા હોતા નથી. જો કે, આવા સલાહાકારોએ દલાલો અથવા તો એજન્ટો વડે કામ કરવું પડે છે જેથી તેમના ગ્રાહકોને યોગ્ય કવરેજ મળી શકે.

રેડલાઈનિંગ

કેટલાક ચોક્કસ ભૌગોલિક વિસ્તારોમાં વીમાનો ઈનકાર કરાય તેને રેડલાઈનિંગ કહેવાય છે, વીમો ઈનકાર કરવાનું કારણ મોટાપ્રમાણમાં નુકશાન જવાબદાર હોય છે. વંશીય ભેદભાવ(Racial profiling) અથવા રેડલાઈનિંગનો અમેરિકામાં મિલકત વીમામાં એક લાંબો ઇતિહાસ છે. ઉદ્યોગોમાંથી, સરકારી દસ્તાવેજો, કોર્ટના દસ્તાવેજો અને વિવિધ સમુદાય તરફથી મળેલી માહિતી મુજબ વંશીય મુદ્દો વીમા ઉદ્યોગને લાંબા સમયથી અસર કરે છે

૨૦૦૭ના જુલાઈમાં ફેડરલ ટ્રેડ કમિશને શાખ આધારિત વીમા સ્કોર અને ઓટોમોબાઈલ વીમો અંગેના અભ્યાસનો એક અહેવાલ રજૂ કર્યો હતો. આ અભ્યાસમાં જાણવા મળ્યું કે ગ્રાહક દ્વારા કરવામાં આવતા દાવાઓની આગાહી અભ્યાસમાં રજૂ કરાયેલા સ્કોર દ્વારા કરી શકાય છે. (http://www2.ftc.gov/os/2007/07/P044804FACTA_Report_Credit-Based_Insurance_Scores.pdf સંગ્રહિત ૨૦૦૯-૦૫-૧૧ ના રોજ વેબેક મશિન)

દરેક રાજ્યોમાં દરને નિયંત્રણ કરવા અંગેના અથવા ભેદભાવોને દૂર કરીને મુક્ત વેપાર માટેના કાયદા અસ્તિત્વ ધરાવતા હતા આમ છતાં રેડલાઈનિંગ જેવી વાત બનતી હતી.

પ્રિમીયમના દર નક્કી કરતી વખતે વીમા કંપની કેટલાક મહત્વના પરિબળો ધ્યાનમાં લે છે જેમાં સ્થળ ઉપરાંત શાખ આંકs, લિંગ, વેપાર, વૈવાહિક સ્થિતિ, અને શિક્ષણના સ્તરનો સમાવેશ થાય છે. જો કે કેટલાક પરિબળો ઘણી વખત અન્યાયી અને ગેરકાયદે ભેદભાવયુક્ત જણાયા છે અને જેને લઈને વિરોધ પણ ખાસો થયો છે. આ વિરોધ કેટલીક વખત રાજકીય કક્ષાએ પણ પહોંચ્યો છે.

વીમા કંપનીએ વીમેદારને થતા નુકશાન સામે વળતર આપવાની સ્થિતિની સમિક્ષા કરવાની છે. જ્યારે પણ કોઈ પરિબળ નુકશાનની સંભાવના વધારતું હોય ત્યારે તેઓ ઉંચા દર વસૂલ કરે છે. વીમાના પાયાના સિદ્ધાંતનું પાલન થવું જોઈએ. જો વીમા કંપની ચૂપ રહે તો સ્થિતિ ખરાબ બને છે. , "ભેદભાવ" યુક્ત ( દાખલા તરીકે, નકારાત્મક ભેદભાવયુક્ત વલણ) સંભવિત વીમેદારના જોખમનું યોગ્ય મુલ્યાંકન કરવું અને પ્રિમીયમ નક્કી કરવાની પ્રક્રિયા વીમા કંપનીઓની મુળભૂત ફરજ છે. દાખલા તરીકે વીમા કંપનીઓ વૃદ્ધ વ્યકિતઓ યુવા વ્યકિતઓના વીમાના પ્રિમીયમની સરખામણીમાં ઉંચા દર વસૂલ કરે છે.જેથી વૃદ્ધ વ્યકિતઓને યુવાન વ્યકિતઓથી અલગ રીતે મુલવવામાં આવે છે. વૃદ્ધો યુવાન લોકો કરતા વધુ જલદી મૃત્યુ પામતા હોય છે જેથી નુકશાન જવાનું જોખમ ( વીમેદારનું મોત) વધુ પ્રમાણમાં સંભવ છે જેથી વધુ જોખમ હોવાથી તે વધુ પ્રિમિયર વસૂલ કરે છે. પણ જો આવું કંઈ કારણ ન હોય આમ છતાં વીમા કંપની ભેદભાવયુક્ત વર્તે તો ચોક્કસ પણે તે ગેરકાયદે કૃત્ય ગણી શકાય.

ચર્ચામાં તર્ક દ્વારા શુદ્ધ દલીલોનો ઘણી વખત અભાવ જવા મળે છે. સાઉન્ડ ફેક્ટર જેવા કે જોખમની સામે અપૂરતી રકમની ચૂકવણી અને જેથી આ પદ્ધતિમાં અભાવ જોવા મળે છે.. આ અભાવને દૂર કરવાના પ્રયાસો કદાચ વીમા કંપનીના વીમેદારોના કેટલાક મુદ્દાઓનો ઉકેલ આવતો નથી તો તેમને ઘણી વખત તકલીફ પણ પડે છે. . જેથી આ અભાવને દુર કરવાના વિકલ્પો નીચે મુજબ છે. : અભાવનો ચાર્જ અન્ય પૉલિસી ધારકો પર અથવા તે ચાર્જ સરકાર પાસેથી વસૂલ કરવો ( વિસ્તૃત ખ્યામમાં સમાજ).

વીમા પેટન્ટ

Further information: Insurance patent

નવી વીમા પૉલિસી પ્રોડ્કટની નકલ ન થાય તે માટે યુનાઈડેટ સ્ટેટ્સમાં બિઝનેશ મેથડ પેટન્ટહેઠળ તેને સુરક્ષિત કરાય છે.

તાજેતરમાં જ એક નવી વીમા પ્રોડ્કટની પેટન્ટ લેવાઈ છે જે વપરાશ આધારિત ઓટો વીમોછે. પહેલાના સંસ્કરણ સ્વતંત્ર રીતે શોધાયા હતા અને અમેરિકાની ઓટો વીમા કંપની પ્રોગ્રેશીવ ઓટો વીમો અને સ્પેનિશ સ્વતંત્ર શોધક , સાલ્વાડોર મિનગુઈજોન પેરેઝ(EP 0700009 ).દ્વારા પેટેન્ટ કરાવાયા હતા.

ઘણા સ્વતંત્ર શોધકો નવી વીમા પ્રોડક્ટને પેટન્ટ કરાવવા માંગતા હતા. મોટી કંપનીઓ તેમની નવી વીમા પ્રોડ્કટને બજારમાં લઈ જાય તે સામે પેટન્ટ દ્વારા રક્ષણ મળી શકે તેવો તેમનો ખ્યાલ હતો અમેરિકામાં નવી પેટન્ટ અરજીમાં ૭૦ ટકા અરજદારો સ્વતંત્ર શોધક હોય છે.

ઘણા વીમા એઝ્યુક્યુટીવ વીમા પ્રોડ્ક્ટને પેટન્ટ કરાવવાનો વિરોધ કરે છે કારણ કે આ કારણે તેમની પર નવું જોખમ ઉભું થાય છે. ધ હાર્ટફોર્ડ (The Hartford) વીમા કંપનીનું એક ઉદાહરણ છે. તાજેતરમાં કંપનીને 80 મિલિયન ડોલર એક સ્વતંત્ર શોધક બોનકોપ (Bancorp Services )ને ચુકવવા પડ્યા છે. બાનકોર્પોર દ્વારા શોધવામાં આવેલી અને પેટન્ટ કરાવાયેલી વીમા પ્રોડ્કટની ચોરી અને પેટન્ટ ઉલ્લંઘન કરવાનો હાર્ટફોર્ટ પર કેસ કરવામાં આવ્યો હતો જેનાથી બચવા માટે કંપની રકમ ચૂકવવા સંમત થઈ હતી.

અમેરિકામાં દર વર્ષે ૧૫૦ જેટલી નવી વીમા પ્રોડક્ટ માટે નવી પેટન્ટ અરજીઓ કરવામાં આવે છે. પેટન્ટ આપવાનો દર પણ સતત વધી રહ્યો છે. 2002માં આ આંક 15નો હતો જે 2006માં વધીને 44નો થયો છે.

શોધક હવે તેની વીમા યુએસ પેટન્ટ અરજીને પીઅર ટૂ પેટન્ટ પ્રોગ્રામ. પહેલી વીમા પેટન્ટ અરજી US2009005522 “ રીસ્ક એસેસમેન્ટ કંપની ” સંગ્રહિત ૨૦૦૯-૦૫-૧૦ ના રોજ વેબેક મશિનહતી. જે ૬ માર્ચ 2009ના રોજ ફાઈલ કરવામાં આવી હતી. આ પેટન્ટ અરજીઓ વીમા કંપનીઓ દ્વારા હાલની પરિસ્થિતિને અનુરૂપ હોય છે.

વીમા ઉદ્યોગ અને દર

કેટલીક વીમા પ્રોડક્ટ અને પ્રેક્ટીશને વિવેચકો રેન્ટ સિકિંગ કહે છે. કેટલીક વીમા પ્રોડ્કટ અથવા ગામગીરી કાયદેસરના ફાયદા માટે ઉપયોગી હોય છે જેમકે ટેક્ષ ઘટાડવો કે પછી અનિચ્છનિય ઘટના સમે રક્ષણ આપવું વગેરે..યુનાઈટેડ સ્ટેટ્સ કર કાયદા મુજબ, દાખલા તરીકે અસ્થિર વર્ષાસન( variable annuities ) અને અસ્થિર જીવન વીમા કંપની પ્રિમીયમની આવકને શેરબજારમાં રોકી શકે છે અને તેમના રોકાણ પર ચૂકવવામાં આવતા કરને જ્યાં સુધી રોકાણ પાછું ન ખેંચાય ત્યાં સુધી કે પછી થોડા સમય મુલત્વી રાખી શકાય છે. ઘણી વખત લોકો ટેક્ષ ચુકવવાનું મુલત્વી રાખવાની સગવડ માટે જ આનો ઉપયોગ કરે છે. અન્ય ઉદાહરણ લીગલ ઈન્ફ્રાસ્ટ્કચર છે. કેટલીક જોગવાઈઓને કારણે એસ્ટેટ ટેક્ષ ચુકવવામાંથી મુક્તિ મળી જાય છે.

વીમા કંપનીઓની ટીકા

કેટલાક લોકો માને છે કે ઢાંચો:Weasel-inline હાલની વીમા કંપનીઓ નાણા રળવાનો ધંધો કરે છે તેમને વીમામાં ઘણો ઓછો રસ છે. . તેમની દલીલ છે કે વીમા કંપનીઓનો ઉદ્દેશ જોખમનો હાઉ ઉભો કરવાનો છે જેથી મોટીમાત્રામાં કેસો મેળવી શકાય..

અન્ય ટીકાઓમાં સામેલ છે.

• વીમા પૉલિસીઓમાં ઘણા બધા વીમો ન ચુકવવાના કારણો ( exclusion clause ) હોય છે.. દાખલા તરીકે ગૃહ વીમો પૉલિસીમાં બગીચાની દિવાલને થતું નુકશાન ગણવામાં આવતું નથી.
• ઘણી વીમા કંપનીઓ હવે કોલ સેન્ટરનો ઉપયોગ કરે છે અને સ્ટાફ સ્ક્રીપ્ટ વાંચીને જવાબ આપવાની કોશીષ કરે છે. વીમા અંગેનું ચોક્કસ જ્ઞાન ધરાવતા લોકો જ આ લોકો સાથે યોગ્ય વાત કરી શકે છે. જ્યારે પૉલિસી હોલ્ડર્સ વીમા એજન્ટો સાથે મસલત કર્યા બાદ પણ એવું લાગે કે તેનું પ્રિમીયમની ચૂકવણી ઓછી થઈ રહી છે ત્યારે અપૂરતા કવરેજ રક્ષણને કારણે મોટું નાણાકીય નુકશાન થવાની શક્યતા હોય છે. જે વીમા કંપનીઓ પોતાના વીમા એજન્ટોને સજ્જ બનાવવા માટે નાણા ખર્ચે છે તે એજન્ટ સમુદાય માટે મુલ્યવાન સેવા પૂરી પાડે છે. જ્ઞાન ધરાવતા વીમા એજન્ટ સાથે કામ કરતા પૉલિસી હોલ્ડરને ફાયદો છે કારણ કે તે ગ્રાહકની જરૂરીયાત સારી રીતે સમજે છે.

પારિભાષિક શબ્દોનો કોશ

• 'સંયુક્ત રેશિયો' = લોસ રેશિયો + એક્સપેન્સ રેશિયો + કમિશન રેશિયો. લોસ રેશિયો નુકસાનની રકમને કમાવાયેલા પ્રિમીયમની રકમને ભાંગીને ગણવામાં આવે છે. (કેટલીક વખત લોસ એડજેસમેન્ટ ખર્ચનો પણ ઉમેરો કરવામાં આવે છે.) ખર્ચ રેશિયો રિટન પ્રિમીયમમાંથી સંચાલન ખર્ચને ભાંગીને ગણવામાં આવે છે. ઓછા આંક સારૂં વળતર બતાવે છે. ર
• ' એસએસએ (SSA) ' = સબસ્રકાઈબ સેવિંગ એકાઉન્ટ.
• 'એઆઈએફ (AIF)' = એટોર્ની ઈન ફેક્ટ.

દેશ આધારિત લેખો

• ઓસ્ટ્રેલિયામાં વીમો
• ભારતમાં વીમો
• અમેરિકામાં વીમો

બાહ્ય લિંક્સ

• કંગ્રેસનલ રિસર્ચ સર્વિસ (CRS) અમેરિકાના વીમા ઉદ્યોગ અંગે અહેવાલ આપે છે સંગ્રહિત ૨૦૦૮-૦૯-૨૮ ના રોજ વેબેક મશિન
• ફેડરેશન ઓફ યુરોપીયન રિસ્ક મેનેજમેન્ટ એસોસિયેશન્સ
• ઇન્શ્યોરન્સ બ્યૂરો ઓફ કેનેડા
• ઇન્શ્યોરન્સ ઇન્ફર્મેશન ઇન્સ્ટિટ્યુટ
• મ્યુઝિયમ ઓફ ઇન્શ્યોરન્સ- હજારો એન્ટીક વીમા પૉલિસી અને ક્ષણજીવી વસ્તુઓનું પ્રદર્શન કરે છે
• નેશનલ એસોસિયેશન ઓફ ઇન્શ્યોરન્સ કમિશનર્સ
• બ્રિટીશ લાઇબ્રેરી સંગ્રહિત ૨૦૦૬-૦૫-૨૫ ના રોજ વેબેક મશિન વીમા ઉદ્યોગની માહિતી શોધે છે (યુકે આધારિત)