તકમરિયાં

તકમરિયાંનો છોડ
જૈવિક વર્ગીકરણ
જગત:	વનસ્પતિ
(unranked):	એસ્ટરિડ્સ
ગૌત્ર:	લેમિએલ્સ
કુળ:	લેમિએસી
પ્રજાતિ:	ઓસિમમ (Ocimum)
જાતિ:	બેસિલિકમ (O. basilicum)
દ્વિપદ નામ
ઓસિમમ બેસિલિકમ (Ocimum basilicum) લિનિયસ (L.)

તકમરિયાં (ખોટી પણ જાણીતી જોડણી: તખમરીયા કે તકમરીયા) એ તુલસીના કૂળની જ વનસ્પતિ Ocimum basilicum (pilosum), ડમરો કે ડમરાની જ એક જાત એવી વનસ્પતિના બીજ છે. અંગ્રેજી ભાષામાં તેને બેસિલ/બાસિલ/બાઝિલ (Basil) કહેવામાં આવે છે. ઠંડક આપતા પીણા ફાલુદાનો તે અગત્યનો ઘટક છે.

તકમરિયા, આજવલા કે નાસબો (સંસ્કૃત: बर्बरि, वर्वर, मन्जरिकि; મરાઠી: तुखमरिया, सब्झाचे बीज;અંગ્રેજી: Basil, Thai basil, sweet basil; વૈજ્ઞાનિક નામ: Ocimum basilicum (pilosum)) એક છોડ સ્વરૂપની વનસ્પતિ છે. તે ૦.૫થી ૨.૫ ફુટ ઊંચા ઉગે છે અને તુલસીને મળતા આવે છે.એના પાન અને ફુલની મંજરી તુલસી જેવી જ હોય છે. એના ફુલ ધોળા અને ફળ કાળા થાય છે. એના આખા છોડવા પર ઘણુ કરીને સફેદ કે જાંબુડી છાયા લેતા રંગના નીચા નમતા વાળની રૂંવાટી હોય છે. અને એના છોડવામાંથી નીલીચા (Lemnon-grass)ના છોડવામાંથી નીકળતી સુગંધને મળતી પણ ઘણી તીક્ષ્ણ સુગંધ નીકળતી હોય છે, જેથી એનો છોડવો તરત ઓળખાઈ આવે છે .

વ્યુત્પત્તિ

તુખ્મેરિહાન (તુખ્મ-એ-રિહાન) એટલે રિહાનનાં બીજ ઉપરથી તકમરિયાં થયેલ છે.તુખ્મેરીહાન પરથી અપભ્રશ તખમરીયાં અને તખમરીયાંનું અપભ્રશ થઇને તકમરિયાં શબ્દ બન્યો છે.

ઉપયોગીતા

તકમરિયાં (બીજ)

તકમરિયાં ઝીણાં કાળા રંગનાં દાણા જેવાં હોય છે. તે શીતળ છે અને પ્રમેહ, વીર્યસ્ત્રાવ, મરડો, પ્રદર ને પેશાબની બળતરા ઉપર સાકર નાખીને પાણીમાં અગર દૂધમાં પીવાય છે. પાણીમાં તે ભૂરા રંગનાં થઈ જાય છે અને ઠંડક માટે વપરાય છે. તેની માત્રા એકથી બે તોલા છે. આ છોડ તુલસીના જેવો પણ નાનો થાય છે. તેમાં ફૂલ ધોળાં અને ચાર કાળાં બીજડાંવાળાં થાય છે. છોડવામાંથી લીંબુના જેવી સુગંધ નીકળે છે. જનાવરોનો તે ચારો છે. તે જંતુનાશક હોઈ ચેપી રોગચાળા વખતે લોકો તેનો છોડ ઘરમાં બાંધી શકે છે. તેનાં પાનનો રસ જખમ રૂઝવે છે અને માખીનાં ઈંડાંનો નાશ કરે છે. ઝામરના ઉપર કાળાં મરી તથા તકમરિયાંનાં પાનની પોટીસ બાંધવાથી ફાયદો થવાનું મનાય છે.

સુકા તખમરીયા આહારનું પોષણ મુલ્ય પ્રતિ ૧૦૦ ગ્રામ(૩.૫ ઔંસ)
શક્તિ 490 kcal   2030 kJ
કાર્બોદિત પદાર્થો     42.12 g - રેષા  34.4 g   ચરબી 30.74 g - સંતૃપ્ત ચરબી  3.330 - મોનોસેચ્યુરેટેડ  2.309   - પોલીસેચ્યુરેટેડ  23.665   નત્રલ (પ્રોટીન) 16.54 g વિટામિન એ equiv.  54 μg  6% થાયામીન (વિટામિન બી૧)  0.62 mg   48% રીબોફ્લેવીન (વિટામિન બી૨)  0.17 mg   11% નાયેસીન (વિટામિન બી૩)  8.83 mg   59% ફૉલેટ (Vit. B9)  49 μg  12% વિટામિન સી  1.6 mg 3% વિટામિન ઇ  0.5 mg 3% કેલ્શિયમ  631 mg 63% લોહ તત્ત્વ  7.72 mg 62% મેગ્નેશિયમ  335 mg 91%  ફોસ્ફરસ  860 mg 123% પોટેશિયમ  407 mg   9% સોડિયમ  16 mg 1% જસત  4.58 mg 46%
Link to USDA Database entry ટકાવારી અમેરિકા (US)નાં સંદર્ભમાં છે પુખ્ત વ્યક્તિ માટે ભલામણ સ્ત્રોત: USDA Nutrient database