ફુસુલુન ફી અદિયાનીલ હિંદ

ફુસુલુન ફી અદીનીલ હિંદ, અલ-હિંદુસિયાતુ, વાલ બુઝિયાતુ, વાલ ઝૈનીઆતુ, વાસ સિખિયાતુ અને અલકાતુત તસવવુફી બિહા

લેખક	ઝિયાઉર રહેમાન આઝમી
મૂળ શીર્ષક	فصول في أديان الهند الهندوسية والبوذية والجينية والسيخية وعلاقة التصوف بها
દેશ	સાઉદી અરેબિયા
ભાષા	અરબી
પ્રકાર	ધર્મ હિન્દુ ધર્મ ઇસ્લામ ઇતિહાસ
પ્રકાશિત	1997
પ્રકાશક	દારુલ બુખારી મકતાબુર રૂશ્દ
પાનાં	216 (દારુલ બુખારી, 1લી આવૃત્તિ)

ફુસુલુન ફી અદીનીલ હિન્દ, અલ-હિંદુસીઆતુ, વાલ બુઝિયાતુ, વાલ ઝૈનીઆતુ, વાસ સિખિયાતુ અને અલકાતુત તસૌવફી બિહા (فصول في أديان الهند الهندوسية والبوذية والجينية والسيخية وعلاقة التصوف بها, હિંદુ, બૌદ્ધ, જૈન અને શીખ ધર્મ તેમજ ભારતીય ધર્મો અને સૂફીવાદ સાથેના તેમના સંબંધોનું સર્વેક્ષણ') ઇસ્લામિક દ્રષ્ટિકોણથી હિંદુ ધર્મ પર ઝિયાઉર રહેમાન આઝમી દ્વારા લખાયેલ પુસ્તક છે. આ પુસ્તક 1997માં દારુલ બુખારી, મદીના મુનવારા અને બાદમાં 2002માં મકતાબુર રશ્દ, સાઉદી અરેબિયામાંથી પ્રકાશિત થયું હતું. આ પુસ્તક ઇસ્લામિક અભ્યાસના ક્ષેત્રમાં હિન્દુ ધર્મ અને ભારતીય ધર્મ પરના મુખ્ય ગ્રંથોમાંનું એક છે. આ પુસ્તક ભારતના ચાર મુખ્ય ધર્મો, હિંદુ, બૌદ્ધ, જૈન ધર્મ અને શીખ ધર્મનો ઇસ્લામિક પરિપ્રેક્ષ્યમાં વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસ પૂરો પાડે છે. પુસ્તકમાં લેખકે દાવો કર્યો છે કે, આ ત્રણેય ધર્મોમાં સમાનતા છે અને તેમના પાયા મોટાભાગે પ્રાચીન માન્યતાઓ, વિચારો અને રિવાજો પર આધારિત છે.

ઈતિહાસ

આ પુસ્તક વાસ્તવમાં લેખકના લેખોનો સંગ્રહ છે, જે મદીનાહ ઇસ્લામિક યુનિવર્સિટીના "મગજલત અલ જમિયત અલ-ઇસ્લામીયા બિલ મદીનાહ અલ મુનાવરા (મદીના ઇસ્લામિક યુનિવર્સિટી મેગેઝિન)" માં પ્રકાશિત થયા હતા. અને પછી જ્યારે તેમની મદીના યુનિવર્સિટીમાં પ્રોફેસર તરીકે નિમણૂક કરવામાં આવી ત્યારે તેઓ "અદીયાન અલ-આલમ (વિશ્વ ધર્મ)" શીખવવાની જવાબદારી પણ સંભાળતા હતા. અન્ય બાબતોની સાથે, જ્યારે આ જવાબદારી સોંપવામાં આવી, ત્યારે તેમણે લેખોમાંથી "ધર્મ" નું લખાણ તૈયાર કર્યું અને પછી આ લેખોને જાહેર ઉપયોગ માટે ફરીથી ગોઠવીને પુસ્તક સ્વરૂપે પ્રકાશિત કર્યા. હવે આ બે પુસ્તકો "ધર્મ" સાથે સંકળાયેલા છે, જેમ કે "યહુદી અને ખ્રિસ્તી" (دراست في اليهودية و أديان النصرانية) અને "ભારતનો ધર્મ", દિરાસત ફિલ યહુદીયાત વલ મસીહીયાત વાલ અદીનીલ હિંદ (دراسات في اليهودية والمسيحية وأديان الهند, યહૂદી, ખ્રિસ્તી અને ભારતીય ધર્મોનો અભ્યાસ/યહુદી, ખ્રિસ્તી અને ભારતીય ધર્મનો તુલનાત્મક અભ્યાસ), જેમાં 784 પૃષ્ઠો છે, સામગ્રીની સમાનતાને કારણે તે સાઉદી અરેબિયાના પ્રખ્યાત પ્રિન્ટિંગ હાઉસ મકતાબત અલ-રુશ્દ દ્વારા પ્રકાશિત કરવામાં આવી રહ્યું છે. અને અત્યાર સુધીમાં તેની સાત આવૃત્તિઓ થઈ ચૂકી છે. સંસ્થા દર વર્ષે આ પુસ્તક પ્રકાશિત કરે છે કારણ કે તે સ્થાનિક ઇસ્લામિક યુનિવર્સિટીઓના શિક્ષકો અને વિદ્યાર્થીઓમાં ખૂબ જ લોકપ્રિય છે.

સામગ્રી

હિન્દુ ધર્મ

આઝામી પુસ્તકમાં હિંદુ ધર્મ વિશે જણાવે છે કે, [[કોલ લોકો ] જાતિ ઊભી થઈ, જેણે સિંધમાં મોહેંજોદરો. તેઓ હડપ્પન શહેરમાં સ્થાયી થયા અને પછી દક્ષિણ ભારતમાં ફેલાયા, અને તેઓ તેમની ભાષા, કન્નડ, મલયમ, તમિલ અને તેલુગુ અનુસાર ચાર જૂથોમાં વિભાજિત થયા. આ સમય દરમિયાન તેઓ ઘણી સદીઓ સુધી સિંધુની પૂર્વમાંથી આર્યો સાથે અથડામણ કરતા રહ્યા, અને ગ્રીક અને ઈરાનીઓએ આ સિંધુ (સિંધ) શબ્દને હિન્દુ નામ આપ્યું. ત્યાંના રહેવાસીઓએ તેમની નિષ્ઠા સ્વીકારી અને પછી આર્યોએ સામાજિક વ્યવસ્થાને ઘડવાનું શરૂ કર્યું અને ભારતના રહેવાસીઓએ વૈદિક સમાજમાં પ્રવેશ કર્યો. આઝમીએ સંસ્કૃત અને ફારસી વચ્ચેની પુરાતત્વીય સમાનતા તેમજ ભાષાકીય સામ્યતા ટાંકીને સૂચવ્યું કે આર્યો યુરોપિયન ફારસી મૂળના હતા, અને તેમણે ભાષાશાસ્ત્રને ટાંકીને સૂચવ્યું કે સંસ્કૃત બોલતા આર્યો અને પર્શિયન બોલતા એક જ ભાષાના રહેવાસીઓ હતા. પ્રદેશ, અને તેઓ પર્શિયાથી આવ્યા હતા. એક સમયે જ્યારે આર્યો જીત્યા, દ્રવિડ સહિત સ્થાનિક રહેવાસીઓએ તેમની નિષ્ઠા સ્વીકારી, પછી આર્યોએ સામાજિક વ્યવસ્થાને આકાર આપવાનું શરૂ કર્યું અને ભારતના રહેવાસીઓએ વૈદિક સમાજમાં પ્રવેશ કર્યો. આઝમીએ સંસ્કૃત અને ફારસી વચ્ચેની પુરાતત્વીય સમાનતા તેમજ ભાષાકીય સામ્યતા ટાંકીને સૂચવ્યું કે આર્યો યુરોપિયન ફારસી મૂળના હતા, અને તેમણે ભાષાશાસ્ત્રને ટાંકીને સૂચવ્યું કે સંસ્કૃત બોલતા આર્યો અને પર્શિયન બોલતા એક જ ભાષાના રહેવાસીઓ હતા. પ્રદેશ, અને તેઓ પર્શિયાથી આવ્યા હતા.ત્યારબાદ આર્યોએ ભારતના વતનીઓને દરજ્જાના ક્રમમાં ચાર વર્ગોમાં વિભાજિત કર્યા, આ બ્રાહ્મણો (આર્ય પુરોહિતો અથવા મૌલવીઓ), ક્ષત્રિયો (રાજપૂત યોદ્ધાઓ અથવા મરાઠા હતા. ), વૈશ્ય (તુરાની દ્રવિડિયન વેપારીઓ અથવા વેપારીઓ અને ખેડૂતો) અને શુદ્ર (તુરાની દ્રવિડિયન મજૂરો અથવા મજૂરો), પ્રથમ બે આર્યન ઉચ્ચ જાતિ અને બાદમાં બે દ્રવિડ નીચલી જાતિ છે. આઝમીના મતે, તેમની વચ્ચે શૂદ્રો પર આર્યો દ્વારા અત્યાચાર અને અનાદર કરવામાં આવ્યો હતો, અને 20મી સદીમાં તેઓએ સામૂહિક રીતે ધર્માંતરણ કર્યું, અને મોટી સંખ્યામાં લોકોએ ઇસ્લામમાં રૂપાંતર કર્યું, ખાસ કરીને દલિત સમુદાયો, જેમાં વિવિધ સ્થળોએ તમિલનાડુ, જેમના સ્વૈચ્છિક ઇસ્લામમાં ધર્માંતરણને ભારતીય પ્રેસ તરફથી કવરેજ મળ્યું હતું, જે આઝમી અસંખ્ય સ્ત્રોતોને ટાંકે છે જેમાં બાબાસાહેબ આંબેડકર. ત્યારબાદ હિંદુઓએ ગ્રંથો લખવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું જે પાંચ યુગમાં વિભાજિત હતા. અનુક્રમે:

1. ચાર વેદોની રચના પ્રથમ યુગમાં થઈ હતી. આઝમીના મતે, વૈદિક સંસ્કૃતિ આર્ય અને સ્થાનિક દ્રવિડિયન સંસ્કૃતિના મિશ્રણની પેદાશ હતી. આ ઉપરાંત, તે પોતાની દલીલો સાથે વેદોને અબ્રાહમિક સહીફાહ પુસ્તક તરીકે દાવો કરવાના પરંપરાગત વિચારને નકારી કાઢે છે.
2. બીજા સમયગાળામાં, હિંદુ ફિલસૂફોએ ઉપનિષદો લખ્યા, જેમાં સૂફીવાદ અથવા તસવવુફની મૂળભૂત વિભાવનાઓનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો હતો, તેની સાથે સંકળાયેલા હતા મન્સુર હલ્લાજ, ઇબ્ને અરબી અને સરમદ કાશાની, જેમણે સાથે મળીને સુફીવાદ [નિર્બાન]] અને ઓમ રચિત વહદત અલ-ઓજુદ, પણ ઇબ્ને આદત, અહમદ ઇબ્ને નમુસ, અબુ મુસ્લિમ ખોરાસાની અને મુહમ્મદ ઇબ્ને ઝકરિયા રાઝીએ ઇસ્લામના નામે હિંદુ ધર્મમાં વર્ણવેલ પુનર્જન્મ ના વિચારનો પ્રચાર કર્યો. આ સમયે પણ, ભારતના સમ્રાટ જલાલ ઉદ્દીન અકબરના શાસનકાળ દરમિયાન અલ્લાહ ઉપનિષદ નામનું ઉપનિષદ લખવામાં આવ્યું હતું, જ્યાં ઇસ્લામમાં ઈશ્વરની વિભાવનાની ચર્ચા કરવામાં આવી છે.
3. ત્રીજા સમયગાળામાં ધાર્મિક પ્રથાઓનું સંકલન તૈયાર કરવામાં આવ્યું હતું. આ સમય દરમિયાન સ્મૃતિ પુસ્તકો લખવામાં આવ્યા હતા, જેમાંથી મનુસ્મૃતિ સૌથી નોંધપાત્ર છે.
4. ચોથા સમયગાળા દરમિયાન ભારતના રહેવાસીઓ સાથે આર્યોના જોડાણને કારણે આર્ય દેવતાઓ અદ્રશ્ય થવા લાગ્યા. આર્યો ગર્જનાના દેવ તરીકે ઇન્દ્રને, અગ્નિને અગ્નિના દેવ તરીકે, અરુણાને આકાશના દેવ તરીકે અને ઉષાને સવારના દેવ તરીકે પૂજતા હતા. પરંતુ પાછળથી વિષ્ણુ નિર્વાહના દેવ તરીકે અને શિવ વિનાશના દેવ તરીકે તેમનું સ્થાન લીધું અને પુરાણિક પુસ્તકો આ દેવોની પ્રશંસા કરતા લખાયા. પુસ્તકોમાં વિવિધ સ્થળોએ, સર્જન, પુનરુત્થાન અને બે માનુસ વચ્ચેનો સમય અને બ્રહ્માંડના બે વિનાશ વચ્ચેના સમયની વાર્તા આપવામાં આવી છે. હિંદુ માન્યતા અનુસાર આ બ્રહ્માંડ અવિનાશી છે. તે ઘણી વખત નાશ પામે છે અને નવેસરથી બનાવવામાં આવે છે. આઝમી એવો પણ દાવો કરે છે કે, ખ્રિસ્તી સંત પૌલના સમયમાં ઇજિપ્ત અને સીરિયામાંથી આર્ય સ્થળાંતર થયું હોવાથી, આર્યો પાછળથી વિષ્ણુનો સમાવેશ કરતી ત્રિગુણાત્મક દૈવી વિભાવના વિકસાવવા માટે સંત પૌલ દ્વારા વિકસિત ખ્રિસ્તી ત્રિગુણવાદથી પ્રભાવિત થયા હતા. , બ્રહ્મા અને મહાદેવ (શિવ).
5. પાંચમા યુગમાં, મહાભારત, ગીતા અને રામાયણ ની રચના કરવામાં આવી હતી, જેમાં આર્ય નેતાઓની લડાઈઓ અને યુદ્ધમાં તેમની જીતનો ઉલ્લેખ છે.

વધુમાં, હિન્દુ ધર્મગ્રંથોમાં ઇસ્લામિક પયગંબર મુહમ્મદનું આગમન સહિત વિવિધ ઇસ્લામિક ગોસ્પેલ્સનું વર્ણન હોવાનું કહેવાય છે, જે મુહમ્મદ ઇબ્રાહિમ મીર સિયાલકોટી અને સનાઉલ્લાહ અમૃતસરી અને 20મી સદીમાં બીજા ઘણા. પુસ્તકની શરૂઆતમાં, આઝમીએ કહ્યું કે મુસ્લિમોની સર્વસંમતિ અનુસાર, હિંદુ ગ્રંથો અસ્માની કિતાબ એ હોઈ શકે કે જ્યારે આર્યોએ તેમની વતન છોડી, ત્યારે ઇબ્રાહિમ ઇરાકમાં હતા. આઝમી બીજા મતને વધુ સમર્થન આપવાનો દાવો કરે છે કે ધર્મનો ઉદભવ થયો અને કાં તો આર્યોએ આને તોરાહ અને અબ્રાહમના સહીફામાંથી અપનાવ્યા જ્યારે તેઓ આ પ્રદેશમાંથી પસાર થયા, અથવા હિંદુઓએ જ્યારે તેમના ગ્રંથોમાં સુધારો કર્યો, ત્યારે ઇસ્લામિક દરમિયાન મુસ્લિમ શાસકોને સંતોષવા માટે તેમને દાખલ કર્યા. નિયમ

આઝમી હિન્દુ ધર્મના ધર્મ વિશે કહે છે,

વિશ્વની દરેક આધુનિક અને પ્રાચીન જાતિ અને ધર્મમાં કેટલીક મૂળભૂત માન્યતાઓ અને ફિલસૂફી હોય છે જેના પર તે ધર્મના અનુયાયીઓ માને છે. આના પ્રકાશમાં, તેઓ તેમની સમસ્યાઓ હલ કરે છે. તેમના વ્યક્તિગત અને સામાજિક જીવનમાં સુધારો. સંશોધકો આ સિદ્ધાંતોનો અભ્યાસ કરીને સંસ્થા અથવા ધર્મની વાસ્તવિકતાની વધુ સારી સમજ મેળવી શકે છે. જો કોઈ સંસ્થા કે ધર્મ આવા મૂળભૂત સિદ્ધાંતો કે પંથોનું જતન ન કરે તો તેને નિર્જીવ શરીર સાથે સરખાવી શકાય. આ પાસાને ધ્યાનમાં લેતા, હિન્દુ ધર્મ વિશે એવું કહી શકાય કે આ ધર્મના પોતાના મૂળભૂત સિદ્ધાંતો કે ધાર્મિક માન્યતાઓ નથી. હિંદુ ભક્તો પણ સમજે છે કે તેમના ધર્મમાં મૂળભૂત સિદ્ધાંતોનો અભાવ છે. તેઓ તેના પર ગર્વ પણ લે છે. હિન્દુ ગુરુ ગાંધીએ કહ્યું, “હિંદુ ધર્મના મૂળભૂત સિદ્ધાંતોની ગેરહાજરી તેની મહાનતાનો પુરાવો છે. જો મને આ સંબંધમાં પૂછવામાં આવે તો હું કહીશ - કટ્ટરતાથી મુક્તિ અને સત્યની શોધ આ ધર્મનો મૂળ સિદ્ધાંત છે. આ કિસ્સામાં, ભગવાનના અસ્તિત્વમાં વિશ્વાસ કરવો કે નહીં તે સમાન છે. હિંદુ માટે ઈશ્વરના અસ્તિત્વમાં વિશ્વાસ રાખવો જરૂરી નથી. કોઈ માને કે ન માને, તે હિન્દુ ગણાશે.' તેમણે તેમના પુસ્તક હિંદુધર્મમાં કહ્યું હતું કે, 'હિંદુ ધર્મની ખાસિયત એ છે કે તે કોઈ ચોક્કસ ધર્મને વળગતું નથી. પરંતુ તેમાં અન્ય ધર્મોની માન્યતાઓ અને મૂળભૂત ખ્યાલોનો સમાવેશ થાય છે.' એટલા માટે હિંદુ વિદ્વાનો તમામ નવી વસ્તુઓને પવિત્ર માને છે. તેઓ વિચારે છે કે આ તેમનો ધ્યેય અને હેતુ છે. તેઓ બધા સંતોને ભગવાન દ્વારા મોકલેલા માણસો માને છે - માનવ સ્વરૂપમાં સર્જકો. જો તે હિંદુ ધર્મને ચાહે છે અને કેટલીક માન્યતાઓમાં તેમનો વિરોધ કરે છે, તો પણ જ્યાં સુધી તે હિંદુ ધર્મનો ત્યાગ ન કરે અને મુસ્લિમ અથવા ખ્રિસ્તી હોવાનો દાવો ન કરે ત્યાં સુધી તેઓ તેને અવતાર માનતા અચકાતા નથી. તેનું મુખ્ય કારણ એ છે કે હિંદુ ધર્મના અનુયાયીઓની ધાર્મિક આસ્થાનું કોઈ અલગ માપદંડ નથી - હિંદુ ધર્મના અનુયાયીને હંમેશ માટે હિંદુ ધર્મનો ધારક માનવામાં આવે છે.

આઝમી કહે છે કે હિંદુઓની ઈસ્લામ પ્રત્યેની નકારાત્મક ધારણા પાછળનું કારણ છે,

મારા મતે, હિંદુઓ રિસાલતની વાસ્તવિકતા અને તૌહીદના સારને સમજી શકતા નથી, જે મુસ્લિમો સાથેના તેમના સંઘર્ષ અને નફરતનું મુખ્ય કારણ છે. કારણ કે, મુસ્લિમોમાંના જેઓ હિંદુ ધર્મથી પ્રભાવિત સૂફીવાદ ને અનુસરે છે તેઓએ ઇસ્લામના સાચા પંથોને વિકૃત કર્યા છે - કુરાન અને સુન્નાહના પ્રકાશમાં સહાબાઓ અને તાબીઓ દ્વારા આદરવામાં આવતા સંપ્રદાયો. અને ઇમામ અહમદ ઇબ્ને હંબલ કે જેમણે અકીદાની સ્થાપના માટે સંઘર્ષ કર્યો અને શૈખુલ ઇસ્લામ ઇબ્ને તૈમિયા તેમના માર્ગને અનુસર્યા અને અહલુસ સુન્નત વાલ જમાતના ઇમામોએ તેમનું અનુસરણ કર્યું. વધુમાં, આ સૂફીઓએ ઇસ્લામિક અકીદા ને મૂર્તિપૂજા માન્યતાઓ સાથે મિશ્રિત કરી. આનો મોટો પુરાવો ભારતભરમાં ઘણી કબરો પર બાંધવામાં આવેલ મકબરો છે અને તેમની આસપાસ તવાફ, સિજદા અને મદદ માટે પ્રાર્થના જેવી કુફ્ર પ્રવૃત્તિઓ કરવામાં આવે છે. આ કામો મુખ્યત્વે હિંદુઓ તેમના મંદિર આસપાસ કરે છે. આ સિવાય ઇસ્લામ અને ઇસ્લામિક ધર્મ વિશે હિંદુ લેખકો દ્વારા જૂઠાણું અને પ્રચાર પણ આ માટે સમાન રીતે જવાબદાર છે. તેઓએ આપણા ઈતિહાસ અને રસૂલ સ.અ.વ.ના જીવન વિશે મોટા પાયે જુઠ્ઠાણા ફેલાવ્યા છે. હિંદુ શાસ્ત્રોનો પ્રાથમિક વિદ્યાર્થી ઇસ્લામ અને મુસ્લિમો પ્રત્યે નકારાત્મક દ્રષ્ટિકોણથી અભ્યાસ શરૂ કરે છે. તેથી, ભારતના મુસ્લિમો માટે, તેમના ધાર્મિક ગ્રંથોનું સ્થાનિક ભાષાઓમાં વ્યાપકપણે અનુવાદ કરવાના પ્રયાસો કરવા જોઈએ. બીજી બાજુ, મુસ્લિમોએ લગભગ આઠ સદીઓ સુધી ભારત પર શાસન કર્યું. પરંતુ તેમની વચ્ચે સામાન્ય રીતે એવા ઘણા શાસકો નહોતા, સિવાય કે અલ્લાહ દ્વારા વિશેષ અનુમોદન આપવામાં આવ્યું હોય, જેમણે તેમના હેઠળના હિંદુ જનતામાં ઇસ્લામનો પ્રકાશ ફેલાવવાની કોઈ પહેલ કરી. તેના બદલે, પરિસ્થિતિ વધુ ખતરનાક બની જ્યારે વેદ, ગીતા અને રામાયણ જેવા હિંદુ ગ્રંથોનો તેમની પહેલથી અરબી અને ફારસી ભાષામાં અનુવાદ કરવામાં આવ્યો; જ્યાં તેઓએ સંસ્કૃત સહિત અન્ય સ્થાનિક ભાષાઓમાં કુરાન, હદીસ, સિરાત અને ઇસ્લામિક ધર્મની વિગતો ધરાવતા મૂળ અને શુદ્ધ પુસ્તકોના અનુવાદ પ્રત્યે ઉદાસીનતા દર્શાવી છે. આજે પણ હિન્દી ભાષામાં કુરાનનો કોઈ વિશ્વસનીય શુદ્ધ અનુવાદ લખાયો નથી. મેં કેટલીક પુસ્તકાલયોમાં કુરાનના હિન્દી અનુવાદો વાંચ્યા છે, જેનો આટલી ચોકસાઈથી અનુવાદ થયો નથી. તેથી આની ફરી તપાસ થવી જોઈએ. અકીદા અને સ્વ-શુદ્ધિના ક્ષેત્રમાં જાણીતા આલીમની દેખરેખ હેઠળ તેનું નવેસરથી અનુવાદ કરવામાં આવે તે શ્રેષ્ઠ રહેશે.

પ્રાપ્તિ

અબુબકર મુહમ્મદ ઝકારિયા તેમના પુસ્તક હિંદુસિયત વા તસુર બાદ અલ-ફિરાક અલ-ઇસ્લામીયાત બિહા (Arabic: الهندوسية وتأثر بعض الفرق الإسلامية بها) (હિંદુ ધર્મ અને ઇસ્લામિક જાતિઓ તેનાથી પ્રભાવિત), જે તેમણે શરૂઆતમાં એક થીસીસ તરીકે કંપોઝ કર્યું, તેમણે તેમના શિક્ષક ઝિયાઉર રહેમાન આઝમીની સીધી મદદ લીધી અને તેનું અનુસરણ પણ કર્યું આઝમીનું આ પુસ્તક "ફુસુલુન ફી અદીનીલ હિંદ" નજીકથી.

બાહ્ય લિંક્સ

• ઈસ્લામહાઉસ.કોમમાં ફુસુલુન ફી અદીનીલ હિંદ