ભારતીય સંખ્યા પ્રણાલિ
ભારતીય સંખ્યા પ્રણાલિ એ ભારતીય ઉપખંડની એક પરંપરાગત ગણતરી પ્રણાલી છે, જે ભારત, પાકિસ્તાન, બાંગ્લાદેશ અને નેપાળમાં સામાન્ય રીતે વપરાય છે. પશ્ચિમી પ્રણાલીમાં દશાંશના ત્રણના સ્થળોએ જૂથો બને છે, પરંતુ ભારતીય પ્રણાલીમાં બે સ્થળો એ બને છે.
ભારતીય અંકપ્રણાલિની ઉત્પત્તિ અને વિકાસ
[ફેરફાર કરો]
દેવનાગરી અંકો અને તેમના સંસ્કૃત નામો
[ફેરફાર કરો]| દેવનાગરી અંક | આંતરરાષ્ટ્રીય નંબર | સંસ્કૃત નામ |
|---|---|---|
| ० | 0 | શૂન્ય |
| १ | 1 | એક |
| २ | 2 | દ્વિ |
| ३ | 3 | ત્રિ |
| ४ | 4 | ચતુર |
| ५ | 5 | પંચ |
| ६ | 6 | શટ |
| ७ | 7 | સપ્ત |
| ८ | 8 | અષ્ટ |
| ९ | 9 | નવ |
ભારતની વિવિધ લિપિઓમાં ભારતીય અંકો
[ફેરફાર કરો]| રોમન અંક | 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ગુજરાતી | ૦ | ૧ | ૨ | ૩ | ૪ | ૫ | ૬ | ૭ | ૮ | ૯ |
| ગુરમુખી | ੦ | ੧ | ੨ | ੩ | ੪ | ੫ | ੬ | ੭ | ੮ | ੯ |
| દેવનાગરી | ० | १ | २ | ३ | ४ | ५ | ६ | ७ | ८ | ९ |
| ઓડિયા | ୦ | ୧ | ୨ | ୩ | ୪ | ୫ | ୬ | ୭ | ୮ | ୯ |
| કન્નડ | ೦ | ೧ | ೨ | ೩ | ೪ | ೫ | ೬ | ೭ | ೮ | ೯ |
| બંગાળી | ০ | ১ | ২ | ৩ | ৪ | ৫ | ৬ | ৭ | ৮ | ৯ |
| મલયાલમ | ൦ | ൧ | ൨ | ൩ | ൪ | ൫ | ൬ | ൭ | ൮ | ൯ |
| લિંબુ | ᥆ | ᥇ | ᥈ | ᥉ | ᥊ | ᥋ | ᥌ | ᥍ | ᥎ | ᥏ |
| તમિલ | ௦ | ௧ | ௨ | ௩ | ௪ | ௫ | ௬ | ௭ | ௮ | ௯ |
| તેલુગુ | ౦ | ౧ | ౨ | ౩ | ౪ | ౫ | ౬ | ౭ | ౮ | ౯ |
| તિબેટીયન | ༠ | ༡ | ༢ | ༣ | ༤ | ༥ | ༦ | ༧ | ༨ | ༩ |
સંખ્યાઓનાં નામ
[ફેરફાર કરો]| ગુજરાતી | નંબર | ગાણિતિક નંબરો | પશ્ચિમી પ્રણાલીમાં |
|---|---|---|---|
| એક | 1 | 10 0 | એકમ |
| દસ | 10 | 10 1 | દસ |
| સો કે શતક | 100 | 10 2 | સો કે શતક |
| હજાર કે સહસ્ત્ર | 1000 | 10 3 | હજાર કે સહસ્ત્ર |
| દસ હજાર | 10,000 | 10 4 | દસ હજાર |
| લક્ષ કે લાખ કે સો હજાર | 1,00,000 | 10 5 | એક લાખ અથવા મિલિયનનો દસમો ભાગ |
| દસ લાખ | 10,00,000 | 10 6 | મિલિયન |
| કરોડ | 1,00,00,000 | 10 7 | દસ મિલિયન |
| દસ કરોડ | 10,00,00,000 | 10 8 | સો મિલિયન |
| અબજ | 1,00,00,00,000 | 10 9 | એક બિલિયન |
| દસ અબજ | 1,00,00,00,00,000 | 10 11 | સો બિલિયન અથવા ટ્રિલિયનનો દસમા ભાગ |
| ખર્વ | 1,00,00,00,00,00,000 | 10 13 | દસ ટ્રિલિયન |
| નિખર્વ | 1,00,00,00,00,00,00,000 | 10 15 | એક ક્વોડ્રિલિયન |
| નીલ | 1,00,00,00,00,00,00,00,000 | 10 17 | સો ક્વોડ્રિલિયન અથવા ક્વિંટિલિયનનો દસમો ભાગ |
| મહાશંખ અથવા અલ્દ અથવા ઉપાધ | 1,00,00,00,00,00,00,00,000 | 10 19 | દસ ક્વિંટિલિયન |
| અંક અથવા મહા-ઉપાધ | 1,00,00,00,00,00,00,00,00,000 | 10 21 | એક સેક્સટિલિયન |
| જલ્દ | 1,00,00,00,00,00,00,00,00,00,000 | 10 23 | સો સેક્સટિલિયન |
| માધ | 1,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,000 | 10 25 | દસ સેપ્ટેલિયન |
| પરાર્ધ | 1,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,000 | 10 27 | ઓક્ટીલિયન |
| અંત | 1,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,000 | 10 29 | સો ઓક્ટીલિયન |
| મહા અંત | 1,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,000 | 10 31 | દસ નોનિલિયન |
| શિષ્ટ | 1,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,000 | 10 33 | એક ડેસિલિયન |
| સિંઘર | 1,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,000 | 10 35 | સો ડેસિલીયન |
| મહા સિંઘર | 1,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,000 | 10 37 | દસ અનડેસિલીયન |
| અદંત સિંઘર | 100,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,000 | 10 41 | સો ડ્યુઓડાસિલીયન |
વૈદિક સંખ્યા પદ્ધતિ
[ફેરફાર કરો]પ્રાચીન વૈદિક સાહિત્યમાં અનેક સંખ્યા પદ્ધતિઓ જોવા મળે છે. નીચેના કોષ્ટકમાં વર્ણવેલ પદ્ધતિ એ વાલ્મીકી રામાયણમાં વર્ણવેલ પદ્ધતિ છે. [૧]
| સંસ્કૃત (લિપ્યંતરણ) | ભારતીય સંખ્યા | ઘાતાંકીય નિરૂપણ |
ટૂંકા સ્વરુપે અરબી |
|---|---|---|---|
| एक ( એક ) | 1 | 10 0 | એક |
| दश (દશ) | 10 | 10 1 | દસ |
| शत (શત) | 100 | 10 2 | સો |
| सहस्र (સહસ્ર) | 1,000 | 10 3 | એક હજાર |
| अयुत (અયુત) | 10,000 | 10 4 | દસ હજાર |
| लक्ष (લક્ષ) એક લાખ | 1,00,000 | 10 5 | એક લાખ |
| कोटि (કોટિ) એક કરોડ | 1,00,000 શત | 10 7 | દસ મિલિયન |
| शंकु (શંકુ) | 1,00,000 કોટિ | 10 12 | એક ટ્રિલિયન |
| महाशंकु | 1,00,000 શંકુ | 10 17 | સો ક્વોડ્રિલિયન |
| वृन्द | 1,00,000 મહાશંકુ | 10 22 | દસ સેક્સટિલિયન |
| महावृन्द ( મહાવૃંદ) | 1,00,000 વૃંદ | 10 27 | એક ઓક્ટીલિયન |
| पद्म (પદ્મ) | 1,00,000 મહાવૃંદ | 10 32 | સો અબજિયન |
| महापद्म (મહ-પદ્મ) | 1,00,000 પદ્મ | 10 37 | દસ અબજિયન |
| खर्व (ખર્વ) | 1,00,000 મહાપદ્મ | 10 42 | એક ટ્રredડકિલિયન |
| महाखर्व ( મહાખર્વ) | 1,00,000 ખર્વ | 10 47 | સો ક્વોટ્યુઅર્ડસિલીયન |
| समुद्र (સમુદ્ર) | 1,00,000 મહાખર્વ | 10 52 | દસ સેક્સડેકિલિયન |
| ओघ (ઓઘ) | 1,00,000 સમુદ્ર | 10 57 | એક octodecillion |
| महौघ (મહૌઘ / મહા-ઔઘ) | 1,00,000 ઓઘ | 10 62 | એક સો નવલકથાકાર |
સંદર્ભ
[ફેરફાર કરો]- ↑ "Valmiki Ramayana Yuddha Kanda". મૂળ માંથી 2013-09-12 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2020-05-22.
આ પણ જુઓ
[ફેરફાર કરો]- ભારતીય સંખ્યા
- કટપયાદિ સંખ્યા
- આર્યભટ્ટની સંખ્યાપદ્ધતિ
- <a href="./ નંબર " rel="mw:WikiLink" data-linkid="382" data-cx="{"adapted":false,"sourceTitle":{"title":"संख्या","thumbnail":{"source":"http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a0/NumberSetinC.svg/80px-NumberSetinC.svg.png","width":80,"height":63},"description":"अंक","pageprops":{"wikibase_item":"Q11563"},"pagelanguage":"hi"},"targetFrom":"mt"}[હંમેશ માટે મૃત કડી]" class="cx-link" id="mwAnA" title=" નંબર ">સંખ્યા</a>
![http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a0/NumberSetinC.svg/80px-NumberSetinC.svg.png","width":80,"height":63},"description":"अंक","pageprops":{"wikibase_item":"Q11563"},"pagelanguage":"hi"},"targetFrom":"mt"}](https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a0/NumberSetinC.svg/80px-NumberSetinC.svg.png","width":80,"height":63},"description":"अंक","pageprops":{"wikibase_item":"Q11563"},"pagelanguage":"hi"},"targetFrom":"mt"}){kind=link}