ધોળાવીરા

ધોળાવીરા

કોટડા
ધોળાવીરા
ભારતમાં સ્થાન ધોળાવીરા (ગુજરાત)
સ્થાન	ખદિર બેટ, કચ્છ જિલ્લો, ગુજરાત, ભારત
અક્ષાંસ-રેખાંશ	23°53′18.98″N 70°12′49.09″E
પ્રકાર	રહેઠાણ
લંબાઇ	771 m (2,530 ft)
પહોળાઇ	617 m (2,024 ft)
વિસ્તાર	100 ha (250 acres)
ઇતિહાસ
સમયગાળો	હડપ્પા ૨થી હડપ્પા ૫
સંસ્કૃતિઓ	સિંધુ ખીણ સંસ્કૃતિ
સ્થળની વિગતો
ખોદકામ તારીખ	૧૯૯૦-હાલમાં
સ્થિતિ	ખંડેર
માલિકી	જાહેર
જાહેર પ્રવેશ	હા
UNESCO World Heritage Site
અધિકૃત નામ	ધોળાવીરા: હડપ્પન નગર
માપદંડ	સાંસ્કૃતિક: (ii)(iii)(iv)
ઉમેરેલ	૨૦૨૧ (૪૪મું સત્ર)
સંદર્ભ ક્રમાંક.	1645

ધોળાવીરામાં પાણીની ટાંકી

ધોળાવીરા એ પ્રાચીન મહાનગર સંસ્કૃતિનું લુપ્તપ્રાય નગર છે જે કચ્છના ભચાઉ તાલુકાના ખદિર બેટ વિસ્તારમાં આવેલું છે. આ સંસ્કૃતિ પાંચ હજાર વર્ષ જૂની છે અને એ વખતે લગભગ પચાસ હજાર લોકો આ મહાનગરમાં રહેતા હતા તેવું અનુમાન છે. આખું નગર, પાણીની વ્યવસ્થા, રાજમહેલ કે પ્રાંતના મહેલની રચના, લોકોની રહેણી કરણી વગેરે જોવા જેવું છે. સ્થાનિક લોકો ધોળાવીરાને કોટડો કે કોટડા ટિંબા તરીકે ઓળખે છે. મૂળ તો આ સ્થળ ધોળાવીરા ગામની નજીક આવેલું હોવાને કારણે તેનું નામ ધોળાવીરા પડી ગયું છે. ૧૯૬૭-૬૮ના અરસામાં ભારતીય પુરાતત્ત્વવિદ્ જગત પતિ જોષીએ આ સ્થળની મુલાકાત લઈ પ્રથમ વખત તેની માહિતી જાહેર કરી હતી. ૨૭ જુલાઈ ૨૦૨૧ના રોજ ધોળાવીરાને યુનેસ્કો વિશ્વ ધરોહર સ્થળ જાહેર કરવામાં આવ્યું હતુ.

પ્રવેશ દ્વાર

ધોળાવીરાના ઉત્તરીય પ્રવેશદ્વાર પર લખાયેલા દસ અક્ષર

એક પ્રવેશ દ્વારનું પાટીયું (સાઈનબોર્ડ) જમાનાના દસ અક્ષરો સાથે મળી આવેલ છે. એના દસે દસ અક્ષરો અકબંધ છે.

અન્ય

અહીં જે હાડકા અને અન્ય ચીજ વસ્તુઓ મળી છે એ પ્રમાણે આ નગરના લોકો બહુ સુખી અને સમૃદ્ધ હતા. શાકાહારી અને માંસાહારી બન્ને પ્રકારના લોકો હતા. કોઈક મૃત્યુ પછી અગ્નિ સંસ્કાર કરતા હતા, વળી કોઈક કબર બનાવી દાટતા હતા અથવા કબરમાં અસ્થીઓ સાથે વસ્તુઓ પણ રાખતા હતા.

ધર્મસ્થળ

આખા નગરમાં ધર્મસ્થળ જેવું કાંઈજ મળ્યું નથી. પ્રાંત મહેલમાં ગોળાકાર બે મોટા પત્થર મળ્યા છે પણ હોઈ શકે છે કે મહેલના મોટા થાંભલાના ટેકા પણ હોય.

નગરની બાંધણી

ધોળાવીરાનો નકશો

મોહેં-જો-દડો અને હડ્ડપામાં કાચી પાકી ઈંટો દ્વારા બાંધકામ કરવામાં આવેલું છે. જ્યારે આ ધોળાવીરામાં લગભગ ચોરસ અને લંબચોરસ પથ્થરોથી બાંધકામ થયું છે અને પથ્થરો થોડેક છેટે બાજુમાં ખાણોમાંથી કાઢેલા છે. ધોળાવીરામાં નગરની ચારેબાજુ દીવાલ આવેલી છે.

ધોળાવીરા નગર મુખ્ય ત્રણ ભાગમાં વહેચવામા આવ્યું છે:

• રાજાનો/શાસક અધિકારીનો રાજમહેલ
• અન્ય અધિકારીઓનાં આવાસ
• સામાન્ય નગરજનોનાં આવાસ

શાસક અધિકારીનો રાજમહેલ

નગરમાં શાસક અધિકારીનો રાજમહેલ ઊંચાઇવાળી જગ્યા પર છે. તેની ચારેબાજુથી મજબૂત કિલ્લાબંદી કરવામાં આવી હતી. આ કિલ્લામાં ચાર દરવાજા હતાં.

અન્ય અધિકારી ઓના આવાસ

અન્ય અધિકારીઓના આવાસોની ફરતે પણ રક્ષણાત્મક દિવાલ હતી. અહીંથી બેથી પાંચ ઓરડાવાળા મકાન મળી આવ્યાં હતાં.

સામાન્ય નગરજનો નો આવાસ

સામાન્ય નગરજનોના આવાસ હાથે ઘડેલી ઈંટોના બનાવેલા હતા. આ નગરમાં મોતી બનાવાનું મોટુ કારખાનુ મળી આવ્યું છે. અહીંથી પ્રાપ્ત થયેલા અવશેષોમાં તાંબુ ગાળવાની ભઠ્ઠીઓ મળી આવી હતી.

ધોળાવીરા જવા માટે

• હવાઇ માર્ગે ભુજ હવાઇ મથક પર ઉતરી ધોળાવીરા સડક માર્ગે ભચાઉથી વાહન દ્વારા જઇ શકાય છે.
• રેલ્વે માર્ગ દ્વારા અમદાવાદ-ભુજ રેલ્વે માર્ગ પર સામખીયાળી ઉતરી સડક માર્ગે વાહન દ્વારા પહોંચી શકાય છે.
• સડક માર્ગે અમદાવાદ, પાલનપુર, રાપર અથવા ભચાઉ પહોંચી ધોળાવીરા જઇ શકાય છે.
• પાણીની વ્યવસ્થા જાતે કરીને જવું. શાકાહારી જમવાનું મળે છે.
• સડક માર્ગ પાકો છે. નવેમ્બરથી માર્ચ સુધીમાં પ્રવાસ કરવો.

બાહ્ય કડીઓ

• ધોળાવીરાને આજની કોમ્પ્યુટરની નજરે જુઓ સંગ્રહિત ૨૦૦૬-૧૨-૩૦ ના રોજ વેબેક મશિન
• પૌરાણિક જગત - ધોળાવીરા સંગ્રહિત ૨૦૧૦-૦૨-૧૨ ના રોજ વેબેક મશિન
• ધોળાવીરા સંગ્રહિત ૨૦૦૯-૧૧-૨૫ ના રોજ વેબેક મશિન
• ડો.બિસ્તનું હરપ્પા અને ધોળવીરા સંસ્કૃતિ વિશે પ્રવચન સંગ્રહિત ૨૦૦૭-૦૩-૧૧ ના રોજ વેબેક મશિન
• ધોળાવીરાનો નકશો +, - કરો
• ટાઇમ સામાયિક સંગ્રહિત ૨૦૦૦-૦૮-૧૭ ના રોજ વેબેક મશિન
• યુનેસ્કો - યુનેસ્કોની હજી ટેન્ટાટીવ યાદીમાં છે.
• World Heritage Site, All Tentative Sites, Here is an overview of all Tentative list, last updated June, 2006. સંગ્રહિત ૨૦૧૩-૦૧-૧૪ ના રોજ વેબેક મશિન
• World Heritage, Tentative Lists, State : India.