વડા

વડા
	મેદુ વડા
અન્ય નામો	વડા, વડૈ
ઉદ્ભવ	દક્ષિણ ભારત
વિસ્તાર અથવા રાજ્ય	આંધ્ર પ્રદેશ, કર્ણાટક, કેરળ, મહારાષ્ટ્ર, તમિલનાડુ, શ્રીલંકા
મુખ્ય સામગ્રી	અડદ કે બટેટા , કાંદા
	Cookbook: વડા; Media: વડા સંબંધિત દ્રશ્ય-શ્રાવ્ય માધ્યમો વિકિમીડિયા કોમન્સ પર;

મસાલા વડા

દહીં વડા તેના પર લલ મરચું, ચાટ મસાલો, અને કોથમીર

મેદુ વડા

વડા એક તાજું ફરસાણ છે. તેને વડૈ કે વડે તરીકે પણઓળખવમાં આવે છે.^[૧] ભારતમાં આના મુખ્ય પ્રકાર છે: પશ્ચિમ ભારતમાં શાકભાજીઓના માવાને ખીરામાં કે પુરી કે બ્રેડ જેવા પડમાં નાખી તળવામં આવે છે આ ઉપરાંત દાળને વાટીને તેનું ખીરું બનાવી તેના વડા તળવામાં આવે છે, જ્યારે દક્ષિણ ભારતમાં દાળને પલાળી તેમાં જોઈએ તે મસાલા ઉમેરીને તળવામાં આવે છે.

વર્ણન[ફેરફાર કરો]

વડાનો આકાર અને કદ બદલાતાં રહે છે. તેઓ વચ્ચે કાણાંવાળા, ચપટા તક્તિ જેવાં, દડા જેવા ૫ થી ૮ સેમી વ્યાસના હોઈ શકે છે. આને અડદની દાળ, ચણાની દાળ, ચણાનો લોટ કે બટેટામાંથી બનાવાય છે.

વડા પ્રાચીન દક્ષીણ ભરતીય વાનગી છે^[૨]. વડા ઘેર બનાવી શકાય છે પણ તે ભારત અને શ્રીલંકાની એક સામાન્ય, લારીએ અને ગલીએ-ગલીએ મળતી વાનગી છે. દક્ષીણ ભારતના વડા સામાન્ય રીતે સવારનો નાસ્તો હોય છે, પરંતુ ગલીઓઓમાં, રેલ્વે સ્ટેશનો પર તે નાસ્તા તરીકે મળે છે.

ઇતિહાસ[ફેરફાર કરો]

વડાનું ઉદ્ગમ અજ્ઞાત છે.

બનાવટ[ફેરફાર કરો]

દાળમાંથી બનતા વડા બનાવવા દાળને પલાળીને તેનું ખીરું બનાવવામાં આવે છે. તેમાં મસાલા ઉમેરવામાં આવે છે જેમ કે વઘારેલી રાઈ, લીમડો વગેરે. જ્યારે બટેટા કે અન્ય શાકભાજીના વડા બનાવવા તેમને બાફીને માવો તૈયાર કરાય છે. તેમાં મસાલા ભેળવીને ખીરું કે અન્ય આવરણ લગાડી તળી લેવામાં આવે છે. તેમાં આદુ, મરી, મરચું, ઉમેરવામાં આવે છે. તેમને હલક બનાવવા માટે તેમાં ખાવાનો સોડા ઉમેરવામાં આવે છે. ^[૩] એક એક વડાને ત્યાર બાદ તળી લેવામાં આવે છે.

તેને તેલમાં તળાતાં હોવા છતાં આદર્શ વડા તળાઈ ગયાં બાદ ખૂબ તૈલી ન હોવા જોઈએ. વડાની અંદર તૈયાર થતી બાષ્પ તેલને બહાર કાઢી દેવા સક્ષમ હોવી જોઈએ.

પીરસવું[ફેરફાર કરો]

દક્ષીણ ભારતમાં વડા મોટેભાગે અમુક મુખ્ય વાનગીઓ જેવીકે ઢોસા, ઈડલી કે પોંગલની સાથે પીરસાય છે. આજકાલ વડા મુખ્ય ખોરાક તરીકે એકલા પણ ખાવામાં આવે છે, પરંતુ દક્ષીણ ભારતીય લોકો એને અમુક અન્ય ખોરાક સાથે જ (ગુજરાતી ફરસાણની જેમ) જ લે છે. દક્ષીણ ભરતમાં મુખ્ય ભોજન તરીકે વડા બનાવાતા કે ખવાતા નથી. આને તળીને તાજા ખવાય છે કેમકે ત્યારે તે કરકરા હોય છે. આને ચટણી, સાંબાર કે દહીં સાથે ખવાય છે.

વિવિધરૂપ[ફેરફાર કરો]

વડાના મુખ્ય પ્રકાર આ મુજબ છે:

મેંદુવડા (ઉદીના વડે (કન્નડઃ ಉದ್ದಿನ ವಡೆ), ઉલ્લુન્દુ વડા (Tamil: உளுந்து வடை) ઉળૂન્નુ વડા (મલયાલમ: ഉഴുന്നു വട)), એ અડદની દાળમાંથી બનતા વડા છે. આમાં વચમાં કાણું હોય છે. ઉત્તર અને દક્ષીણ ભારતમાં આ વડા સામાન્ય છે.^[૪]
દાલ વડા : 'મસાલા વડે' (કન્નડ) 'મસાલા વડા' (તેલુગુ) 'પરુપ્પુ વડૈ' (તમિળ: பருப்பு வடை; મલયાલમ: പരിപ്പ് വട). એક પ્રકારના દાળવડા, જેનો મુખ્ય ઘટક તુવેર દાળ છે. આને આખી તુવેરમાંથી બનાવાય છે અને આનો આકર ચપટો હોય છે. આ વડાને તામિલનાડુમાં આમઈ વડૈ પણ કહે છે. (તમિળ ஆமை வடை, અર્થાત "કાચબા" વડા) ^[૫]

અન્ય પ્રકરના વડા છે:

મદ્દુર વડે (કન્નડ: ಮದ್ದೂರು ವಡೆ) કર્ણાટકમાં કાંદામાંથી બનતા એક પ્રકારના વડા. અન્ય વડાની અપેક્ષાએ આ વડા મોટાં, ચપટાં અને કરકરાં હોય છે. આમાં વચમાં કાણું નથી હોતું.
આંબોડે, આને ચણાની દાળમાંથી બનાવાય છે
દહીં વડા (दही वडा- Hindi) આ વડા પ્રાય: મગની કે અડદની દાળને પલાળી, ખીરાંને તળીને બનાવેલા વડાને પાણીમાં પલાળી દહીંમાં બોળીને ખવાય છે.
એરુલ્લી બજ્જી (કન્નડઃ 'ಈರುಳ್ಳಿ ಬಜ್ಜಿ’) વેન્ગાય વડૈ (Tamil வெங்காய வடை હિંદી પ્યાઝ વડા; મલયાલમ ઉલી વડા), જે કાંદા વાપરીને બનાવવામાં આવે છે.

મુંબઇમાં મળતા વડાપાઉં

મસાલા વડા, નરમ અને કરકરા વડા.
રવા વડા, રવામાંથી બનતા વડા.
બોન્ડા, કે બટેટા વડા, બટેટા, લસણ અને મસાલા નાખીને ખીરામાં બોળીને તળાતા વડા. આને પાઉં સાથે પણ ખવાય છે. અમુક ક્ષેત્રોમાં આને બોન્ડા કહેવાય છે.
સાબુદાણા વડા સાબુદાણામાંથી બનતા વડા જે મહારાષ્ટ્ર અને ગુજરાતની લોકપ્રિય વાનગી છે. ગુજરાતમાં ખાસ કરીને તે ફરાળમાં ખાવામાં આવે છે.
થવલા વડા, વિવિધ પ્રકારની દાળ મિશ્ર કરી બનેલા વડા.
કીરઈ વડા (પાલક વડા) આ વડા ભાજીઓમાંથી બનાવવામાં આવે છે.
વડાપાવ, આમાં વડાને પાવની વચ્ચે મુકીને ખાવા અપાય છે. મુંબઈની આ પ્રખ્યાત વાનગી છે.
ખીમા વડા, આ વડા છૂંદેલા માંસમાંથી બને છે.
ભાજણીના વડા: આ વડા બાજરી, જુવાર, ઘઉં, ચોખા, ચણાની દાળ, જીરું, ધાણા, વાપરી બનાવાય છે. આ વડા મહારાષ્ટ્રમાં બનાવાય છે અને તે સ્વાસ્થ્ય વર્ધક છે.