અલકનંદા નદી
| અલકનંદા | |
|---|---|
 દેવ પ્રયાગ ખાતે અલકનંદા નદી | |
 ઉત્તરાખંડના ગઢવાલ વિસ્તારમાં ગંગા નદીનો વિસ્તાર. દેવ પ્રયાગ ખાતે અલકનંદા ગંગા નદીની જમણેરી ઉપનદી છે. | |
| સ્થાનિક નામ | अलकनंदा (હિંદી) |
| સ્થાન | |
| દેશ | ભારત |
| રાજ્ય | ઉત્તરાખંડ |
| પ્રાંત | ગઢવાલ પ્રાંત |
| જિલ્લાઓ | ચમોલી, રુદ્રપ્રયાગ, પૌડી ગઢવાલ |
| ભૌગોલિક લક્ષણો | |
| સ્રોત | સતોપંથ હિમશિખર અને ભગીરથી ખરાક હિમશિખર |
| ⁃ ઊંચાઇ | ૩૮૮૦ મીટર |
| ૨જો સ્રોત | ભગીરથી નદી |
| નદીનું મુખ | ગંગા |
• સ્થાન | દેવ પ્રયાગ, ઉત્તરાખંડ |
• ઊંચાઈ | ૪૭૫ મીટર |
| લંબાઇ | ૧૯૦ કિમી |
| વિસ્તાર | 10,882 km2 (4,202 sq mi) |
| સ્રાવ | |
| ⁃ સરેરાશ | 439.36 m3/s (15,516 cu ft/s) |
| કાંઠાની લાક્ષણિકતાઓ | |
| ઉપનદીઓ | |
| • ડાબે | સરસ્વતી, ધોળી ગંગા, નંદાકિની, પિંડાર |
| • જમણે | મંદાકિની |
અલકનંદા નદી ભારતીય ઉપખંડની સૌથી વધુ મહત્વની તેમ જ પવિત્ર એવી ગંગા નદીની ઉપનદી તેમજ ઉત્તર ભારતની મુખ્ય નદીઓમાંની એક છે.[૧] અલકનંદા એ ગંગા નદીનાં ચાર નામો પૈકીનું એક નામ છે. ચાર ધામમાં ગંગા નદીનાં ઘણાં રુપ અને નામ જોવા મળે છે. ગંગોત્રી ખાતે ગંગા નદીને ભાગીરથીના નામથી ઓળખવામાં આવે છે. કેદારનાથ ખાતે મંદાકિની અને બદ્રીનાથ ખાતે અલકનંદા નામથી ઓળખવામાં આવે છે.
અલકનંદા નદી ઉત્તરાખંડ રાજ્યમાં શતપથ અને ભગીરથ ખડક નામક હિમનદીમાંથી નીકળે છે. આ સ્થાન ગંગોત્રી કહેવાય છે. અલકનંદા નદી પહાડોની ખીણમાં લગભગ ૨૨૯ કિલોમીટર જેટલું અંતર કાપે છે. દેવ પ્રયાગ અથવા વિષ્ણુ પ્રયાગ ખાતે અલકનંદા અને ભાગીરથી નદીઓનો સંગમ થાય છે અને ત્યારબાદ અલકનંદા નામ સમાપ્ત થઇ કેવળ ગંગા નામ વડે ઓળખાય છે.[૨] અલકનંદા નદી ચમોલી, તેહરી અને પૌડી જિલ્લાઓમાંથી પસાર થઇને આગળ વહે છે.[૩] ગંગા નદીમાં વહેતા પાણીમાં અલકનંદા નદીના પાણીનું યોગદાન ભાગીરથી નદી કરતાં વધારે પ્રમાણમાં છે. હિંદુઓના પ્રસિદ્ધ તીર્થસ્થળ બદ્રીનાથ અલકનંદા નદીના તટ પર જ વસેલું છે. રીવર રાફ્ટિંગ જેવી સાહસિક નૌકા રમત માટે આ નદી ખુબ જ લોકપ્રિય છે.[૪] તિબેટની સીમા પાસે આવેલા કેશવપ્રયાગ નામના સ્થળ પર આ નદી આધુનિક સરસ્વતી નદી સાથે મળે છે. કેશવપ્રયાગ બદ્રીનાથ કરતાં અધિક ઊંચાઈ પર આવેલું છે.
અલકનંદા નદી ક્યાંક ખુબ જ ઊંડી, તો ક્યાંક છીછરી છે. આ નદીની સરેરાશ ઊંડાઈ ૫ ફૂટ (૧.૩ મીટર) જેટલી છે અને મહત્તમ ઊંડાઈ ૧૪ ફૂટ (૪.૪ મીટર) જેટલી છે.
પંચ પ્રયાગ
[ફેરફાર કરો]અલકનંદા નદીની પાંચ ઉપનદીઓ એટલે કે સહાયક નદીઓ આવેલી છે, જે ગઢવાલ ક્ષેત્રમાં પાંચ અલગ અલગ સ્થળો પર અલકનંદા નદી સાથે મળી જાય છે, જે પંચ પ્રયાગના નામથી ઓળખાય છે.[૫] આ પંચ પ્રયાગ નીચે પ્રમાણે છે:
- વિષ્ણુ પ્રયાગ, જ્યાં આગળ શ્વેત ગંગા અને અલકનંદા નદીઓનો સંગમ થાય છે.
- નંદ પ્રયાગ, જ્યાં આગળ નંદાકિની અને અલકનંદા નદીઓનો સંગમ થાય છે.
- કર્ણ પ્રયાગ, જ્યાં આગળ પિંડારી અને અલકનંદા નદીઓનો સંગમ થાય છે.
- રુદ્રપ્રયાગ, જ્યાં આગળ મંદાકિની અને અલકનંદા નદીઓનો સંગમ થાય છે.
- દેવ પ્રયાગ, જ્યાં આગળ ભાગીરથી અને અલકનંદા નદીઓનો સંગમ થાય છે.
બંધો
[ફેરફાર કરો]અલકનંદા અને તેની ઉપનદીઓ પર કુલ ૩૭ જળબંધો નિર્માણ પામેલા, બાંધકામ હેઠળ અથવા યોજના હેઠળ છે, જેનો મુખ્ય ઉપયોગ વિદ્યુત ઉત્પન્ન કરવાનો છે.[૬]
| ક્રમાંક | નામ | વીજ ક્ષમતા (MW) | સ્થિતિ | બંધ ઉંચાઇ (મીટર) | સંપૂર્ણ ભરાયેલ તળાવ ઉંડાઇ
(MSL) (મીટર) |
બંધ પર નદીનું સ્તર
(MSL) (મીટર) |
આગળની ટનલની લંબાઇ
(કિમી) |
પાછળની ટનલની લંબાઇ
(મીટર) |
પાછલું જળ સ્તર
(MSL) (મીટર) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ૧ | બદ્રીનાથ | ૧.૨૫ | સક્રિય | ||||||
| ૨ | તપોવન | ૦.૮ | સક્રિય | ||||||
| ૩ | થરાલી | ૦.૪ | સક્રિય | ||||||
| ૪ | તિલવારા | ૦.૨ | સક્રિય | ||||||
| ૫ | ઉરગામ | ૩ | સક્રિય | ||||||
| ૬ | વિષ્ણુપ્રયાગ | ૪૦૦ | સક્રિય | ૧૪ | ૧૧.૩૨૩ | ||||
| ૭ | કાલિગંગા-૧ | ૪ | બાંધકામ હેઠળ | ||||||
| ૮ | કાલિગંગા-૨ | ૬ | બાંધકામ હેઠળ | ||||||
| ૯ | કોટી ભેલ ૧બી | ૩૨૦ | બાંધકામ હેઠળ | ૯૦ | ૫૨૧ | ૪૫૨.૫ | ૨૩૦ | ૪૬૩.૨ | |
| ૧૦ | કોટી ભેલ ૨ | ૫૩૦ | બાંધકામ હેઠળ | ૮૨ | ૪૫૮.૫ | ૪૦૧.૪ | ૩૯૦ | ૪૧૧.૧ | |
| ૧૧ | મઢમાહેશ્વર | ૧૦ | બાંધકામ હેઠળ | ||||||
| ૧૨ | તપોવન વિષ્ણુગઢ | ૫૨૦ | બાંધકામ હેઠળ | ૨૨ | ૮૦૩.૫ | ૫૧૩ | ૧૨૬૭ | ||
| ૧૩ | શ્રીનગર | ૩૩૦ | બાંધકામ હેઠળ | ||||||
| ૧૪ | સિંગોલી ભાટવારી | ૯૯ | બાંધકામ હેઠળ |
અલકનંદા નદી અને તેની ઉપનદીઓ પર અન્ય ૨૩ યોજનાઓનો પ્રસ્તાવ છે. આ યોજનાઓ નીચે પ્રમાણે છે.
| યોજના | વીજ ક્ષમતા (MW) |
|---|---|
| અલકનંદા (બદ્રીનાથ) | ૩૦૦ |
| બગોલી | ૭૨ |
| બોવલા નંદપ્રયાગ | ૧૩૨ |
| ચુની સેમી | ૬૦ |
| દેઓડી | ૬૦ |
| દેવસારી બંધ | ૨૫૫ |
| ગૌરીકુંડ | ૧૮.૬ |
| ગોહના તાલ | ૬૦ |
| જેલમ તમાક | ૬૦ |
| કર્ણપ્રયાગ | ૧૬૦ |
| લક્ષ્મણગંગા | ૪.૪ |
| લતા તપોવન | ૩૧૦ |
| માલેરી જેલમ | ૫૫ |
| નંદપ્રયાગ લંગાસુ | ૧૪૧ |
| પડલી બંધ | ૨૭ |
| ફાટા-બ્યુંગ | ૧૦.૮ |
| રામબારા | ૨૪ |
| ઋષિગંગા ૧ | ૭૦ |
| ઋષિગંગા ૨ | ૩૫ |
| તમાક લતા | ૨૮૦ |
| ઉરગામ ૨ | ૩.૮ |
| ઉત્યાસુ બંધ | ૮૬૦ |
| વિષ્ણુગઢ પિપલકોટી | ૪૪૪ |
કાંઠા પર આવેલા નગરો
[ફેરફાર કરો]અલકનંદા નદીના કાંઠા પર બદ્રીનાથ, વિષ્ણુપ્રયાગ, જોશીમઠ, ચમોલી, નંદપ્રયાગ, કર્ણપ્રયાગ, રુદ્રપ્રયાગ, શ્રીનગર અને દેવપ્રયાગ જેવા નગરો વસેલા છે.
છબીઓ
[ફેરફાર કરો]-
રુદ્રપ્રયાગ - અલકનંદા અને મંદાકિનીનો સંગમ -
શ્રીનગર જોડે વહેતી અલકનંદા, ઉત્તરાખંડ -
દેવપ્રયાગ ખાતે ભાગિરથી અને અલકનંદાનો સંગમ -
દેવપ્રયાગ ખાતે ભાગીરથી અને અલકનંદા નદીઓનો સંગમ
સંદર્ભો
[ફેરફાર કરો]- ↑ Gopal, Madan (૧૯૯૦). K.S. Gautam (સંપાદક). India through the ages. Publication Division, Ministry of Information and Broadcasting, Government of India. પૃષ્ઠ ૬૫.
- ↑ "ચાર ધામ યાત્રા" (હિન્દીમાં). बहुगुणा का उदाली गांव. મૂળ (htm) માંથી 2008-11-20 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2010-06-12.
- ↑ Singh Negi, Sharad (1995). Uttarakhand: Land and People, page 6. MD Publications Pvt Ltd. ISBN 8185880735.
- ↑ "11 Top Destinations for River Rafting in India - Travel News India". travelnewsindia.com. ૩૧ જાન્યુઆરી ૨૦૧૭. મૂળ માંથી 2018-03-11 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2018-03-21.
- ↑ Kapadia, Harish (2001). Trekking and Climbing in the Indian Himalaya, page 89. Stackpole Books. ISBN 0811729532.
- ↑ Hydroelectric Projects on Alaknanda River Basin, by South Asia Network on Dams Rivers and People, www.sandrp.in
બાહ્ય કડીઓ
[ફેરફાર કરો]
- અલકનંદા નદી વિશે બ્રિટાનીકા ડૉટકૉમ પર માહિતી.
- બધાં પ્રયાગ વિશે માહિતી GMVN (ગઢવાલ મંડલ વિકાસ નિગમ)ની વેબસાઇટ પર.